WP YW PRÊDKOŒCI POLSKIE JEDNOSTKI TOWARZYSTWO HYDROGRAFICZNEJ INFORMACJI NA DOK ADNOŒÆ PRZESTRZENNEJ UZYSKANYCH MODELI DNA ROCZNIKI GEOMATYKI 2011 TOM IX ZESZYT 2(46) 67 WP YW PRÊDKOŒCI JEDNOSTKI HYDROGRAFICZNEJ NA DOK ADNOŒÆ UZYSKANYCH MODELI DNA* THE IMPACT OF THE HYDROGHAPHIC SHIP'S VELOCITY ON THE ACCURACY OF SEABED MODELS Wojciech Maleika, Micha³ Pa³czyñski Katedra Systeów Multiedialnych, Wydzia³ Inforatyki Zachodniopoorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie S³owa kluczowe: cyfrowy odel terenu, sonda batyetryczny, echosonda wielowi¹zkowa Keywords: digital terrain odel, bathyetric survey, ultibea echosounder Wprowadzenie Eksploatacja akwenów wodnych, zarówno zwi¹zana z transporte, jak i eksploracj¹ dna i zasobów pod dne, wyaga szczegó³owych danych przestrzennych, w szczególnoœci dotycz¹cych g³êbokoœci. Coraz czêœciej inforacja ta jest wizualizowana i przetwarzana za pooc¹ narzêdzi geoinforatycznych, dziêki czeu o liwe jest przeprowadzenie g³êbszych i bardziej wszechstronnych analiz. W przeciwieñstwie do obszarów l¹dowych, gdzie etody geodezyjne czy globalne systey pozycjonowania pozwalaj¹ okreœliæ wysokoœæ ka - dego punktu z du ¹ dok³adnoœci¹, poiar g³êbokoœci wci¹ nie jest dziœ ani dok³adny ani tani, w dodatku na wielu akwenach szybko traci aktualnoœæ z uwagi na ci¹g³e ziany rzeÿby dna. Optyalizacja procesu pozyskiwania danych batyetrycznych, ze wzglêdu na dok³adnoœæ i koszty, a wiêc du ¹ wartoœæ gospodarcz¹. Obecnie jedn¹ z najbardziej wydajnych i najdok³adniejszych etod poiaru g³êbokoœci jest sonda z u ycie echosondy wielowi¹zkowej, który pozwala uzyskaæ zbiór punktów sonda owych pokrywaj¹cy pas dna wzd³u tzw. profilu czyli trasy, zwykle prostoliniowej, przebytej przez jednostkê hydrograficzn¹ (Maleika i inni, 2010). Punkty u³o one s¹ w linie, zwane dalej liniai poiarowyi. Poiar ca³ego akwenu zwykle wyaga rejestracji wielu profili, planowanych jako ci¹g odcinków, których uk³ad zale y od kszta³tu akwenu. Ostateczny rozk³ad punktów poiarowych zale y od kszta³tu dna, a tak e od paraetrów echo- * Praca naukowa finansowana ze œrodków na naukê w latach 2010-2012 jak projekt badawczy nr N N526 073038.
68 WOJCIECH MALEIKA, MICHA PA CZYÑSKI sondy, np. liczby i k¹ta rozwarcia wi¹zek czy czêstotliwoœci ipulsów oraz od paraetrów sonda u, takich jak prêdkoœæ jednostki czy uk³ad profili. Rejestracja akwenu za pooc¹ echosondy wielowi¹zkowej z regu³y prowadzi do zgroadzenia bardzo du ej liczby punktów, które charakteryzuj¹ siê nieregularny rozk³ade przestrzenny. Tego typu dane, ze wzglêdu na roziary i rozk³ad, nie nadaj¹ siê do praktycznego wykorzystania, np. do wizualizacji, analizy czy przetwarzania. Zwykle dane sonda- owe s¹ przetwarzane do bardziej uporz¹dkowanych struktur danych, jakii s¹ odele TIN (nieregularna siatka trójk¹tów) oraz GRID (regularna siatka kwadratów), zwane cyfrowyi odelai dna (DTM). Metody interpolacyjne odelowania GRID na podstawie danych pochodz¹cych z sondy wielowi¹zkowej o na znaleÿæ w pracach (Calder, Mayer 2003; Dinn i inni, 1995; Hailton, 1980; Haerstad i inni, 1993; Gao, 2001; Stateczny, 2004). W artykule przedstawiono analizê czynników wp³ywaj¹cych na dok³adnoœæ uzyskanego odelu dna oraz wyniki szczegó³owych badañ wp³ywu prêdkoœci jednostki dokonuj¹cej poiarów z wykorzystanie echosondy wielowi¹zkowej na dok³adnoœæ tworzonych DTM. Istota dok³adnoœci w odelowaniu dna orskiego Najwa niejszy paraetre w procesie odelowania dna orskiego jest jego dok³adnoœæ, wyra ana jako b³¹d czyli ró nica g³êbokoœci poiêdzy ka dy z punktów w utworzony odelu a g³êbokoœci¹ rzeczywist¹ w ty iejscu. Ca³oœæ prac sonda owych powinna byæ wykonana w taki sposób, aby o liwe by³o oszacowanie wartoœci tego b³êdu, a ty say dok³adnoœci stworzonego odelu. Na ca³kowity b³¹d odelowania wp³yw aj¹ poszczególne b³êdy powstaj¹ce w kolejnych etapach odelowania, tj: b³êdy odczytu g³êbokoœci przez urz¹dzenie poiarowe (zale ne.in. od g³êbokoœci, rodzaju dna, odelu urz¹dzenia wartoœæ zazwyczaj podawana jest przez producenta), b³êdy wynikaj¹ce z przyjêtych paraetrów sonda u (prêdkoœæ jednostki poiarowej, uk³ad profili, paraetry echosondy wielowi¹zkowej trudne do oszacowania i zazwyczaj poijane), b³¹d okreœlenia pozycji (zale ny od systeu pozycyjnego), b³êdy powstaj¹ce w procesie odelowania DTM (dotychczas trudne do oszacowania i poijane). Koniecznoœæ oszacowania b³êdu ca³kowitego tworzonego odelu wynika z wyogu zachowania wysokiej wiarygodnoœci ap, a aksyalne dopuszczalne wartoœci b³êdów okreœlone s¹ przez przepisy Miêdzynarodowej Organizacji Hydrograficznej (IHO) (IHO, 1998). Istotny problee w procesie wykonywania prac sonda owych jest brak o liwoœci precyzyjnego oszacowania dok³adnoœci odelowania. Wynika to z faktu, i nie znay faktycznego ukszta³towania ierzonej powierzchni dna, a co za ty idzie nie o ey porównaæ utworzonego odelu do powierzchni pierwotnej. Okreœlanie dok³adnoœci polega wiêc na oszacowaniu, a nastêpnie zsuowaniu b³êdów, które powstaj¹ w poszczególnych etapach odelowania. Przyjuje siê najczêœciej, i b³¹d g³êbokoœci odpowiada dok³adnoœci poiarowej urz¹dzenia, która podawana jest przez jego producenta. Czêsto poijane s¹ pozosta³e sk³adowe zak³adaj¹c, e s¹ na tyle a³e, i nie aj¹ istotnego wp³ywu na b³¹d ca³kowity. W dostêpnych publikacjach naukowych nie znaleziono adnych prac, które bada³yby szczegó-
WP YW PRÊDKOŒCI JEDNOSTKI HYDROGRAFICZNEJ NA DOK ADNOŒÆ UZYSKANYCH MODELI DNA 69 ³owo wp³yw paraetrów sonda u, a w szczególnoœci prêdkoœci jednostki na tworzony odel powierzchni dna. W raach szerokich badañ prowadzonych przez autorów, dokonywana jest analiza b³êdów powstaj¹cych w ró nych etapach prac sonda owych. W ty celu opracowano technikê wirtualnego sonda u wykorzystuj¹c¹ autorski syulator echosondy wielowi¹zkowej (Maleika i Pa³czyñski, 2008a, 2008b, 2011), dokonano analizy danych i szacowania b³êdów otrzyywanych z echosondy wielowi¹zkowej Sirad EM-3000 (Maleika i inni, 2010), a tak e badano ró ne etody tworzenia struktury GRID na podstawie danych poiarowych i powstaj¹ce w ty procesie b³êdy. Prêdkoœæ jednostki w aspekcie dok³adnoœci odelowania Dane Ÿród³owe stanowi¹ iliony punktów zbieranych w trakcie jednej sesji poiarowej przez urz¹dzenia hydroakustyczne. W przypadku powszechnie u ywanej echosondy wielowi¹zkowej, co pewien okres nastêpuje zapisanie kilkudziesiêciu (czêsto powy ej 100) pojedynczych poiarów, le ¹cych na linii poiarowej prostopad³ej do kierunku p³yniêcia statku. Odleg³oœci poiêdzy kolejnyi liniai poiarowyi zale ¹ od czêstotliwoœci echosondy (zazwyczaj sta³ej dla danego urz¹dzenia, np. 10Hz) oraz prêdkoœci statku, która a wobec tego istotny wp³yw na liczbê i rozk³ad punktów poiarowych. Metodyka poiarów sonda- owych, z wykorzystanie echosondy wielowi¹zkowej, zosta³a opisana w pracy (Haerstad i inni, 1993). Na rysunku 1 zaprezentowano przyk³adowe rozk³ady punktów poiarowych, przy ró nych prêdkoœciach jednostki poiarowej. Mo na przyj¹æ, e w obecnych czasach, ta gdzie oczekiwana jest najwy sza dok³adnoœæ, do akwizycji danych wykorzystywane s¹ nowoczesne sondy wielowi¹zkowe, a odel dna oparty jest na jednorodnej siatce kwadratów zwanej GRID. Aby o liwe by³o badanie wp³ywu ró nych paraetrów sonda u na dok³adnoœæ tworzonego odelu, autorzy wykorzystuj¹ powierzchnie testowe o wysokiej rozdzielczoœci oraz syulator echosondy wielowi¹zkowej, który wykonuje wirtualne poiary. Na podstawie tak pozyskanych danych tworzone s¹ ró ne odele powierzchni (dla ró nych paraetrów wejœciowych). Dziêki takieu podejœciu o liwe jest zarówno iloœciowe, jak i jakoœciowe porównanie otrzyanej powierzchni w stosunku do powierzchni wzorcowej, a co za ty idzie szacowanie b³êdów powsta³ych w procesie akwizycji danych i odelowania struktury GRID. Powierzchnie wzorcowe Badania przeprowadzono z wykorzystanie 4 powierzchni testowych uzyskanych na podstawie rzeczywistych danych poiarowych, które zosta³y zebrane przez jednostki Urzêdu Morskiego w Szczecinie na obszarze kana³u Piastowskiego oraz zatoki Poorskiej. Powierzchnie te posiadaj¹ ró norodne ukszta³towanie dna (rys. 2): braa znaczne ziany g³êbokoœci charakteryzuj¹ce siê ³agodnoœci¹ for, kotwicowisko dno p³askie, nie posiadaj¹ce gwa³townych zian g³êbokoœci, obrotnica powierzchnia urozaicona, z gwa³townyi uskokai g³êbokoœci oraz nietypowyi forai powsta³yi w wyniku prac czerpanych, wraki stosunkowo p³aski obszar, na który znajduj¹ siê wraki saochodów, przyk³ad powierzchni z niewielkii, nietypowyi obiektai.
70 WOJCIECH MALEIKA, MICHA PA CZYÑSKI Ka da utworzona powierzchnia wzorcowa zapisana jest w strukturze GRID o roziarze 0,1 x 0,1 i obejuje obszar 200 x 200, z wyj¹tkie powierzchni wraki, która a roziar 700 x 250. Modele o takich paraetrach o na okreœliæ jako odele o wysokiej rozdzielczoœci. Wirtualny sonda W celu wyznaczenia danych batyetrycznych, na podstawie których tworzono odele powierzchni, wykorzystano syulator sondy wielowi¹zkowej opracowany na Wydziale Inforatyki ZUT (Maleika, Pa³czyñski, 2008b). Jego dzia³anie polega na syulacji ruchu jednostki poiarowej zgodnie z zaplanowan¹ tras¹ oraz pobierania punktów poiarowych (x, y, z) na podstawie wskazanej powierzchni wzorcowej, przy uwzglêdnieniu paraetrów ruchu jednostki i charakterystyki dzia³ania echosondy. W syulatorze zaipleentowano tak- e generator b³êdów poiarowych, który opracowano opieraj¹c siê o badania rzeczywistego rozk³adu b³êdów echosondy Sirad EM3000 (Maleika i inni, 2010). Procedura testowa Podczas badañ wykonano 20 wirtualnych sonda y, z nastêpuj¹cyi paraetrai pracy syulatora: prêdkoœæ jednostki: 2, 5, 8, 12 i 16 wêz³ów, paraetry echosondy: liczba wi¹zek 127, szerokoœæ wi¹zek 110 stopni, czêstoœæ sondowania 10 Hz, uk³ad profili: równoleg³e, zachodz¹ce, 100% pokrycia badanej powierzchni, powierzchnie testowe: braa, kotwicowisko, obrotnica, wraki. Na podstawie danych batyetrycznych uzyskanych z ka dego sonda u zbudowano odele GRID, z wykorzystanie 3 etod interpolacji: kriging, etoda odwrotnych odleg³oœci (ang. inverse distance to a power), etoda œredniej krocz¹cej (ang. oving average). Zakres i rozdzielczoœæ uzyskanych odeli by³y zgodne z odpowiednii paraetrai odeli wzorcowych, dziêki czeu o liwe by³o ich bezpoœrednie porównanie. Dla ka dego z uzyskanych 60 odeli wyznaczono tzw. powierzchnie b³êdów czyli acierze, opisuj¹ce b³êdy powsta³e w procesie pobierania danych i ich odelowania. Analiza otrzyanych wyników polega³a na wyznaczeniu b³êdu aksyalnego, b³êdu œredniego, odchylenia standardowego oraz wartoœci b³êdu przy pozioie ufnoœci 95 oraz 99%. Wyniki Niezale ne wyniki otrzyano dla ka dej z badanej powierzchni testowych. Rysunki 3-6 prezentuj¹ otrzyane wyniki odpowiednio dla powierzchni braa, kotwicowisko, obrotnica, wraki. Na podstawie przeprowadzonej analizy wyników o na stwierdziæ, e: b³¹d aksyalny w niewielki stopniu zale y od prêdkoœci przy której dokonuje siê poiaru i choæ widaæ tendencje wzrostu b³êdu wraz z prêdkoœci¹, to nie jest to zjawisko powtarzalne, wraz ze wzroste prêdkoœci roœnie wartoœæ b³êdu œredniego uogólniaj¹c o na przyj¹æ, e jest to zale noœæ liniowa, jednak e przyrost tego b³êdu nie jest znaczny: piêciokrotny wzrost prêdkoœci generuje wzrost b³êdu o 50%,
WP YW PRÊDKOŒCI JEDNOSTKI HYDROGRAFICZNEJ NA DOK ADNOŒÆ UZYSKANYCH MODELI DNA 71 Rys. 3. Wyniki uzyskane dla powierzchni braa
72 WOJCIECH MALEIKA, MICHA PA CZYÑSKI Rys. 4. Wyniki uzyskane dla powierzchni kotwicowisko
WP YW PRÊDKOŒCI JEDNOSTKI HYDROGRAFICZNEJ NA DOK ADNOŒÆ UZYSKANYCH MODELI DNA 73 Rys. 5. Wyniki uzyskane dla powierzchni obrotnica
74 WOJCIECH MALEIKA, MICHA PA CZYÑSKI Rys. 6. Wyniki uzyskane dla powierzchni wraki
WP YW PRÊDKOŒCI JEDNOSTKI HYDROGRAFICZNEJ NA DOK ADNOŒÆ UZYSKANYCH MODELI DNA 75 b³¹d œredniokwadratowy (MSE) równie cechuje siê niewielki liniowy wzroste wraz ze wzroste prêdkoœci jednostki poiarowej, b³¹d przy pozioie ufnoœci równy 95% kszta³tuje siê na pozioie 2-3 c dla powierzchni niej urozaiconych i 5-10 c dla powierzchni o bogatych, ziennych forach dna wszystkie te wyniki ieszcz¹ siê w norach IHO, b³¹d przy pozioie ufnoœci 99% kszta³tuje siê na pozioie 3-5 c dla powierzchni niej urozaiconych i 10-15 c dla powierzchni urozaiconych wszystkie te wyniki tak e ieszcz¹ siê w norach IHO, o na zauwa yæ e b³¹d œredni roœnie ty szybciej wraz ze wzroste prêdkoœci, i bardziej nieregularne jest ukszta³towanie dna (powierzchnia braa i wraki); w niektórych badanych przypadkach wzrost prêdkoœci z 2 do 16 wêz³ów powodowa³ wzrost b³êdu o blisko 100%, dla regularnych powierzchni (np. kotwicowisko), nawet znaczny wzrost prêdkoœci generuje nieznaczny wzrost b³êdów; w badany przypadku wzrost prêdkoœci z 5 na 16 wêz³ów spowodowa³ wzrost b³êdu o ok. 60%, jednak wartoœci rzeczywiste tych b³êdów s¹ bardzo niskie ok. 1-2 c, wzrost b³êdu wraz ze wzroste prêdkoœci jest podobny dla wszystkich trzech etod interpolacji, dla wiêkszoœci prêdkoœci, powierzchni i etod interpolacyjnych 99% b³êdów by³a ni - sza od 12 c (dopuszczalny b³¹d IHO wynosi ok. 20-25 c dla badanych powierzchni); wyj¹tek stanowi jedynie powierzchnia wraki, gdzie b³¹d ten wynosi do 20 c. Na podstawie zebranych wyników o na sforu³owaæ nastêpuj¹ce wnioski i propozycje: 1. Znaczny wzrost prêdkoœci powoduje zniejszenie liczby punktów poiarowych, na podstawie których nastêpuje odelowanie powierzchni dna. Jest ich jednak nadal na tyle du o, e wp³ywa to w niewielki sposób na dok³adnoœæ rekonstrukcji, wszystkie wyniki ieszcz¹ siê w norach IHO. Mo na zate stwierdziæ, i z tego punktu widzenia poiarów o na dokonywaæ przy o liwie du ych prêdkoœciach jednostki poiarowej, co pozwoli zaoszczêdziæ czas (nie bierzey tutaj pod uwagê kosztów paliwa). 2. Najwiêksze b³êdy powstaj¹ na krawêdziach ierzonych obszarów, zaleca siê zate dokonywanie poiarów na nieznacznie wiêkszy obszarze (wystarczy kilka etrów) od tego który bêdzie odelowany. 3. W przypadkach gdy powierzchnia dna orza jest ocno urozaicona, a y oczekujey jak najprecyzyjniejszych wyników, zaleca siê dokonywanie poiarów przy niskich prêdkoœciach (2-5 wêz³ów) co spowoduje wzrost dok³adnoœci odelu o ok. 50-100% (w stosunku do prêdkoœci poiarowej rzêdu 10-16 wêz³ów). 4. Dodatkowo nale y zauwa yæ, e badania prowadzone by³y w oparciu o odele GRID o rozdzielczoœci 0,1 x 0,1. W przypadku odeli o niejszej rozdzielczoœci (np. 1 x 1 ), wp³yw prêdkoœci na dok³adnoœæ o e byæ jeszcze niejszy.
76 WOJCIECH MALEIKA, MICHA PA CZYÑSKI Podsuowanie Przeprowadzone badania dok³adnoœci odeli dna orskiego uzyskane na podstawie danych z echosondy wielowi¹zkowej w zale noœci od prêdkoœci jednostki pokazuj¹, e dok³adnoœæ tworzonych odeli aleje nieznacznie wraz ze wzroste prêdkoœci. Z tego punktu widzenia poiary og¹ byæ dokonywane przy dowolnych prêdkoœciach jednostki poiarowej, tak e du ych, bez znacznego pogorszenia dok³adnoœci. Nie brano jednak tutaj pod uwagê w³aœciwoœci saej echosondy wielowi¹zkowej i etody jej dzia³ania, a jedynie zianê liczby i rozk³adu punktów poiarowych. Jedynie w sytuacji gdy oczekuje siê najwy szej o liwej dok³adnoœci, zw³aszcza dla urozaiconych powierzchni dna, powinno siê dokonywaæ poiarów przy prêdkoœci poni ej 5 wêz³ów. Zaleca siê odelowanie powierzchni z wykorzystanie etody interpolacji oving average dla powierzchni p³askich lub lekko urozaiconych albo kriging dla powierzchni bardziej urozaiconych. Dok³adnoœæ wszystkich zbudowanych w czasie badañ odeli by³a zgodna z norai IHO. Szacuj¹c rzeczywist¹ wartoœæ œredniego b³êdu poiaru o na powiedzieæ, e dla powierzchni niej urozaiconych jest on na pozioie 1c przy ni szych prêdkoœciach poiaru oraz 2 c przy prêdkoœciach wy szych. Dla powierzchni bardziej urozaiconych roœnie ona do wartoœci odpowiednio 2 i 4 c. Nale y stwierdziæ, e s¹ to dok³adnoœci wystarczaj¹ce dla wiêkszoœci obecnych zastosowañ odelowania. Nale y zauwa yæ, e w badaniach brany pod uwagê by³ jedynie rozk³ad punktów poiarowych, b³¹d MSE poiaru echosondy wielowi¹zkowej oraz dobór etody interpolacyjnej. W rzeczywistych poiarach, na b³¹d odelowania przy ró nych prêdkoœciach zbierania danych, og¹ wp³ywaæ tak e inne czynniki, takie jak: systey pozycyjne, systey stabilizacyjne, jak i saa konstrukcja echosondy. Autorzy planuj¹ weryfikacjê badañ, dokonuj¹c rzeczywistych poiarów tego saego obszaru przy ró nych prêdkoœciach statku badawczego. Literatura Calder B.R., Mayer L.A., 2003: Autoatic processing of high-rate, high-density ultibea echosounder data, Geocheistry Geophysics Geosystes, vol. 4(6), 1048-1069. Dinn D.F., Loncarevic B.D., Costello G., 1995: The effect of sound velocity errors on ulti-bea sonar depth accuracy, Oceans 95. MTS/IEEE Challenges of Our Changing Global Environent. Conference Proceedings, vol.2, 1001-1010. Gao J., 2001: Resolution and accuracy of terrain representation by grid DEMs at a icro-scale, International Journal of Geographical Inforation Science, vol. 11, issue 2, 199-212. Golden Software Technologically Advanced Mapping and Graphing Software, http://www.goldensoftware.co/, ay 2011. Haerstad E., Ashei S., Nilsen K., Bodholt H., 1993: Advances in ultibea echosounder technology, Oceans 93. Engineering in Harony with Ocean. Proceedings, vol. 1, I482-I487. Hailton E.L., 1980: Geoacoustic odeling of the sea floor, Journal of the Acoustical Society of Aerica, vol. 68, issue 5, 1313-1340. IHO, 1998: IHO standards for hydrographic surveys, International Hydrographic Organization, Publication No. 44, 4th Edition. ubczonek J., Borkowski M., 2010: Coparative analysis of digital seabed odels prepared fro single and ultibea sounding data, Polish Journal of Environental Studies, vol. 19, No. 5, 1039-1043. Maleika W., Pa³czyñski M. 2008a: Virtual ultibea echosounder in investigations on sea botto odeling, Metody Inforatyki Stosowanej, PAN o. Gdansk, vol. 4/2008, 111-120. Maleika W., Pa³czyñski M., 2008b: Virtual arine sounding, Polish Journal of Environental Studies, vol. 17, No. 4C, 312-316,
WP YW PRÊDKOŒCI JEDNOSTKI HYDROGRAFICZNEJ NA DOK ADNOŒÆ UZYSKANYCH MODELI DNA 77 Maleika W., Pa³czyñski M., 2011: Opracowanie syulatora echosondy wielowi¹zkowej, Biuletyn WAT, No. 3/2011. Maleika W., Pa³czyñski M., Frejlichowski D., Stateczny A., 2010: Analiza danych poiarowych echosondy wielowi¹zkowej Sirad EM3000, Metody Inforatyki Stosowanej, PAN o. Gdansk, No. 4/2010 (25), 55-64. Stateczny A. (red.), 2004: Metody nawigacji porównawczej, Gdañskie Towarzystwo Naukowe, Gdañsk. Abstract Maintenance of water areas such as ports, fairways, anchorages requires regular bathyetric easureents. In Poland, this task is perfored by the Maritie Offices. At present, for this purpose ostly ultibea echosounders are used because of good accuracy of easureent. During a single survey, illions of easureent points are acquired. In order to process such data, DTMs (digital terrain odels) are created, usually in the for of GRID network. The whole process of easureent and odeling should fulfill the requireents of IHO (International Hydrographic Organization), which define, aong other things, the accuracy of aps based on DTMs. The error assessent, including errors ade during data acquisition is thus one of the ajor probles in the odeling process. In the paper, paraeters of the bathyetric survey affecting the accuracy of DTM are presented. During extensive investigations, the authors developed a siulation technique of the research, naed virtual survey. It allows to exaine the influence of individual paraeters on the odel accuracy. In the paper, the results of the influence of a hydrographic ship's velocity on the DTM accuracy are presented. To this end, surveys done with several speed values (2, 5, 8, 12 and 16 kn.), using 4 botto areas, were siulated. Based on the obtained data, the odels of the seabed were developed using 3 interpolation ethods. Finally, the accuracy of each DTM was calculated, and copared to each other. In the conclusion, the authors interpreted the results and proposed guidelines for aking real surveys. Extensive works of the authors, including these presented in the paper, are aied at precise error assessent of the DTM and optiization of real surveys in ters of tie, costs and data accuracy. dr in. Wojciech Maleika waleika@wi.zut.edu.pl dr in. Micha³ Pa³czyñski palczynski@wi.zut.edu.pl, tel. 605 058377
Rys. 1. Rozk³ad punktów poiarowych dla ró nych prêdkoœci jednostki (niewielki fragent sonda u)
Rys. 2. Powierzchnie testowe: a braa, b kotwicowisko, c obrotnica, d wraki