JĘZYK POLSKI Program nauczania w gimnazjum specjalnym dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim Realizowany w Gimnazjum Specjalnym nr 19 w Zespole Szkół Specjalnych nr 6 w Bytomiu (450 godzin) Opracowanie: mgr Ewa Galusik mgr Magdalena Saft mgr Joanna Ochman Zaopiniował: Zatwierdził: 1
I. OMÓWIENIE ZAŁOŻEŃ DYDAKTYCZNYCH I WYCHOWAWCZYCH, na jakich została oparta koncepcja programu, relacji do zakresu podstawy programowej kształcenia ogólnego, a także ewentualnych specjalnych warunków dotyczących realizacji programu Program nauczania bazuje na podstawie programowej określonej w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. Program nauczania jest przeznaczony dla uczniów gimnazjum z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim. Program ten ma otwartą koncepcję. Nauczyciel, znając sytuację dydaktyczną swojej klasy, sam może decydować o podziale godzin dydaktycznych na realizację poszczególnych działów, doborze omawianej tematyki, a także o wyborze odpowiednich lektur. Wymagania programowe muszą być dostosowane do możliwości rozwojowych uczniów. I to sam nauczyciel musi zdecydować, z jakich treści nauczania należy zrezygnować, a które trzeba poszerzyć. Dziecko w wieku gimnazjalnym jest w bardzo ważnym okresie życia. To jednocześnie czas trudny nie tylko dla niego samego, lecz także dla dorosłych, którzy towarzyszą mu w dorastaniu: rodziców i nauczycieli. Dużą pomocą w drodze do dorosłości może być kontakt z dziełem literackim. Dzięki dobrze dobranej, wartościowej lekturze młody człowiek może zmierzyć się z problemami nie w sposób bezpośredni, ale poprzez kontakt z bohaterami literackimi. Umiejętność odbioru dzieła literackiego jako tekstu kultury wyrażonego w języku warunkuje uczestnictwo w kulturze. Do tego trzeba ucznia przygotować: powinien najpierw czytać ze zrozumieniem utwór literacki (dostrzegać jego fikcyjność, wieloznaczność oraz specyficzne uporządkowanie języka wypowiedzi), umieć analizować i interpretować dzieło, by w efekcie odkryć zamiłowanie do literatury, a poprzez nią do innych dzieł sztuki. Wprowadzenie młodego człowieka do świata kultury jest bowiem jednym z najważniejszych zadań szkoły. Tworzywem literatury jest język, który pełni także wiele innych funkcji, ale przede wszystkim jest narzędziem komunikacji międzyludzkiej. W kształceniu językowym ogniskują się zatem najważniejsze cele edukacji. Od tego, w jakim stopniu zostanie przez ucznia opanowany język ojczysty. Dlatego celem strategicznym programu jest rozwój kompetencji językowych ucznia. II. CELE 1. Szczegółowe cele wychowania: 1. Budowanie przez ucznia poczucia własnej tożsamości w okresie dojrzewania. 2. Rozumienie własnych przemian fizycznych i psychicznych oraz ich nazywanie. 3. Dostrzeganie symptomów rozwoju emocjonalnego, intelektualnego i społecznego. 4. Budzenie refleksji nad relacjami między dorosłymi a rówieśnikami. 5. Wykorzystywanie utworów literackich do refleksji nad postawami bohaterów i sytuacjami, w których się znaleźli. 6. Kształtowanie właściwych postaw, takich jak: uczciwość, odpowiedzialność, wytrwałość, ciekawość poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, gotowość do pracy zespołowej, kultura osobista. 2
7. Kształtowanie postawy obywatelskiej, postawy poszanowania tradycji i kultury własnego narodu. 8. Dostrzeganie zróżnicowania postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych i kulturowych i określanie się wobec nich. 9. Wskazywanie w poznanych tekstach ponadczasowych zagadnień egzystencjalnych takich, jak: miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, samotność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość. 10. Rozpoznawanie w życiu i w sztuce wartości pozytywnych i ich przeciwieństw (patriotyzm nacjonalizm, tolerancja nietolerancja, piękno brzydota). 11. Dostrzeganie zagrożeń współczesnego świata. 12. Uczestniczenie w kulturze w charakterze nadawcy i odbiorcy. 13. Doskonalenie kultury języka mówionego i pisanego. 2. Szczegółowe cele kształcenia: 1. W zakresie kompetencji odbiorczych: a) czytanie ze zrozumieniem tekstów informacyjnych, dziennikarskich i literackich; b) odczytywanie znaczenia słów, akapitów i przesłania tekstów; c) dostrzeganie kompozycji tekstu; d) rozpoznawanie intencji wypowiedzi; e) odróżnianie informacji o faktach od opinii; f) dostrzeganie w wypowiedzi przejawów agresji i manipulacji; g) rozróżnianie normy językowej wzorcowej i użytkowej, g) rozumienie pojęcia stylu i rozpoznawanie stylów języka (potocznego, urzędowego); h) dostrzeganie zróżnicowania słownictwa i frazeologii oraz ich funkcji w tekście; i) rozpoznawanie cech kultury i języka swojego regionu. 2. W zakresie kompetencji nadawczych: a) tworzenie spójnych wypowiedzi ustnych (monologowych i dialogowych); b) głosowe interpretowanie i inscenizowanie tekstów; c) uczestniczenie w dyskusji (zadawanie pytań, odpowiadanie); d) streszczanie kolejności wydarzeń; e) tworzenie różnorodnych tekstów: szkolnych form wypowiedzi (opis sytuacji i przeżyć, opowiadanie, opis przedmiotów lub dzieł sztuki, charakterystyka postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia z życia, rozprawka, podanie, życiorys, CV, list motywacyjny, dedykacja); f) stosowanie zasad etykiety językowej w komunikacji między dorosłymi i rówieśnikami; g) przestrzeganie zasad etyki wypowiedzi, zwłaszcza przekazywanych przez media elektroniczne (SMS, e-mail, czat, blog); h) funkcjonalne wykorzystanie wiedzy z zakresu budowy języka (w tym ortografii i interpunkcji) do tworzenia własnych wypowiedzi ustnych i pisemnych; i) posługiwanie się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny; j) redagowanie tekstu napisanego na komputerze i ręcznie. 3. Zapoznanie uczniów z niektórymi zagadnieniami z zakresu wiedzy o języku (z obszaru fonetyki, fleksji, słowotwórstwa i składni). 3
4. W zakresie analizy i interpretacji tekstów kultury: a) opisywanie odczuć, które budzi dzieło; b) określanie problematyki utworu; c) charakteryzowanie bohatera literackiego; d) posługiwanie się wybranymi pojęciami teoretyczno-literackimi; e) wskazywanie środków stylistycznych i określanie ich funkcji w dziele; f) rozpoznawanie i określanie rodzajów oraz wybranych gatunków literackich; g) odróżnianie tworzywa różnych dziedzin sztuki: literatury, teatru, filmu, muzyki, sztuk plastycznych i audiowizualnych i odnajdywanie wzajemnych powiązań między nimi; h) uwzględnianie niektórych kontekstów, np. biograficznych czy historycznych. 5. Samokształcenie: a) samodzielne docieranie do informacji, korzystanie z zasobów bibliotecznych b) sprawne korzystanie ze słowników zarówno w wersji książkowej, jak i elektronicznej; c) czerpanie dodatkowych informacji z przypisów, dedykacji, podtytułów; d) hierarchizowanie informacji w zależności od celu czytania; e) cytowanie i parafrazowanie cudzej wypowiedzi; f) planowanie wypowiedzi. III. TREŚCI NAUCZANIA Kształcenie polonistyczne jest zadaniem obejmującym wiele dziedzin humanistyki. W szkole powinny być one zintegrowane i dostosowane do wieku ucznia, a nacisk powinien być położony na kształcenie umiejętności językowych. Nadrzędnym celem edukacyjnym w obrębie przedmiotu język polski jest bowiem umożliwienie uczniowi zrozumienia świata i człowieka oraz wyposażenie go w takie kompetencje językowe, by potrafił nazwać to, co poznaje i czuje. W gimnazjum należy poszerzać lekturę o klasykę literacką oraz zacząć porządkować dorobek kulturowy. Proponowane utwory wyznaczają kluczowe zagadnienia egzystencjalne, społeczne lub filozoficzne. Są one obudowane tekstami z literatury współczesnej, wypowiedziami publicystycznymi oraz co jest szczególnie ważne utworami literackimi podejmującymi problemy dorastania, w tym tekstami dla młodzieży. Dzięki takiej strukturze rozdziałów węzłowe zagadnienia są wielostronnie oświetlone i pokazane w różnych ujęciach: poważnie i z humorem. We wstępie do obowiązującej Podstawy programowej znajduje się zapis obligujący wszystkich nauczycieli do kształcenia umiejętności posługiwania się językiem polskim. Jest to jedno z najważniejszych zadań szkoły. Na lekcjach języka polskiego należy doskonalić umiejętności odbiorcze (słuchanie i czytanie ze zrozumieniem tekstów informacyjnych, publicystycznych, użytkowych i literackich), jak i nadawcze (mówienie i pisanie różnych form wypowiedzi). Odbiór i tworzenie tekstów to umiejętność złożona, wymagająca od ucznia wiedzy z zakresu języka ojczystego i reguł jego użycia w różnych sytuacjach oraz umiejętności zastosowania tej wiedzy w konkretnych sytuacjach, w tym także w kontakcie z dziełem literackim. W świadomości uczniów kształcenie kulturowo-literackie oraz językowe nie mogą istnieć oddzielnie. Zarówno tworzenie tekstu, jak i jego odbiór, w tym analiza i interpretacja utworu literackiego, to działanie w języku. 4
SZCZEGÓŁÓWE TREŚCI NAUCZANIA: I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. 1. Czytanie i słuchanie. Uczeń: 1) odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków audiowizualnych rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte w dźwięku i obrazie; 2) wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu; 3) porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie; 4) odróżnia informacje o faktach od opinii; 5) rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem; 6) rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym; 7) rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację); 8) dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji; 9) rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną, wskazuje tezę, argumenty i wnioski; 10) rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (artykuł, wywiad, reportaż); 11) czerpie dodatkowe informacje z przypisu. 2. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń: 1) samodzielnie dociera do informacji w książkach, prasie, mediach elektronicznych oraz w wypowiedziach ustnych; 2) stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych, wyszukuje w bibliotece źródła potrzebnych mu informacji; 3) korzysta ze słownika: języka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego, wyrazów obcych, synonimów i antonimów oraz szkolnego słownika terminów literackich w formie książkowej i elektronicznej. 3. Świadomość językowa. Uczeń: 1) rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy; 2) rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenia w tekście; 3) dostrzega zróżnicowanie słownictwa rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy; dostrzega negatywne konsekwencje używania wulgaryzmów); rozpoznaje wyrazy rodzime i zapożyczone (obce) rozumie ich funkcję w tekście; 4) rozpoznaje cechy kultury i języka swojego regionu; 5) rozpoznaje w zdaniach i w równoważnikach zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń, dopełnień, okoliczników oraz przydawkę rozumie ich funkcje; 6) rozróżnia rodzaje zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowe równoważniki zdań, zdania bezpodmiotowe oraz rozumie ich funkcje w wypowiedzi; 7) odróżnia temat fleksyjny od końcówki; 8) odróżnia czasowniki dokonane i niedokonane; rozpoznaje tryby i strony (czynną i bierną) czasownika oraz imiesłowy wyjaśnia ich funkcje w tekście; 9) rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym. 5
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela. 1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń: 1) opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło; 2) rozpoznaje problematykę utworu. 2. Analiza. Uczeń: 1) przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim występują one w tekście; 2) charakteryzuje postać mówiącą w utworze; 3) rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich funkcje w utworze; 4) wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słownictwa (neologizmów, archaizmów, zdrobnień, zgrubień, metafor), składni (powtórzeń, pytań retorycznych, różnego typu zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu, wyrazów dźwiękonaśladowczych); 5) omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu, podtytułu, motta, apostrofy, puenty, punktu kulminacyjnego); 6) przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (epika, liryka, dramat); 7) rozpoznaje czytany utwór jako: przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedię, dramat (gatunek), tragedię, balladę, nowelę, hymn, powieść historyczną; 8) rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powieść lub opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy; 9) wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog; 10) znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych; wskazuje przykłady mieszania gatunków; 11) uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne, sztuki audiowizualne. 3.Interpretacja. Uczeń: 1) przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją; 2) uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny; 3) interpretuje głosowo wybrane utwory literackie (recytowane w całości lub we fragmentach). 4. Wartości i wartościowanie. Uczeń: 1) ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm-nacjonalizm, tolerancjanietolerancja, piękno-brzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach; 2) omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń, śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne wartości humanistyczne; 3) dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych, religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość. 6
Propozycja lektur Klasa I Klasa II Klasa III - J. Kochanowski wybrane fraszki, Treny - I. Krasicki Bajki - Biblia - wybrane mity greckie - H. Sienkiewicz Krzyżacy - G. Morcinek Łysek z pokładu Idy - W. Szekspir Romeo i Julia - A. Fredro Zemsta - A. Mickiewicz Dziady cz.ii - S. Lem Bajki robotów - H. Sienkiewicz Latarnik - J. R. R. Tolkien Hobbit - A. Christie Morderstwo w Orient Expresie - J. Słowacki Balladyna - J. D. Salinger Buszujący w zbożu - D. Terakowska Tam, gdzie spadają anioły - H. Sienkiewicz Quo vadis - A. Mickiewicz Reduta Ordona - B. Prus Antek - A. Kamiński Kamienie na szaniec - S. Mrożek Ogłoszenie - A. de Saint-Exupéry Mały książę III. Tworzenie wypowiedzi. 1. Mówienie i pisanie. Uczeń: 1) tworzy spójne wypowiedzi ustne (monologowe i dialogowe) oraz pisemne w następujących formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie opowiadanie, opis sytuacji i przeżyć, zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie opis zwykłych przedmiotów lub dzieł sztuki, charakterystyka postaci literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia z życia, rozprawka, podanie, życiorys i CV, list motywacyjny, dedykacja; dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada; 2) stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat; 3) tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi; 4) dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze (umiejętnie formatuje tekst, dobiera rodzaj czcionki według rozmiaru i kształtu, stosuje właściwe odstępy, wyznacza marginesy i justuje tekst, dokonuje jego korekty, jednocześnie kontrolując autokorektę), poprawia ewentualne błędy językowe, ortograficzne oraz interpunkcyjne; 7
5) uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub polemizuje z nimi; 6) przestrzega zasad etyki mowy w różnych sytuacjach komunikacyjnych, m.in. zna konsekwencje stosowania form charakterystycznych dla elektronicznych środków przekazywania informacji, takich jak: SMS, e-mail, czat, blog (ma świadomość niebezpieczeństwa oszustwa i manipulacji powodowanych anonimowością uczestników komunikacji w sieci, łatwego obrażania obcych, ośmieszania i zawstydzania innych wskutek rozpowszechniania obrazów przedstawiających ich w sytuacjach kłopotliwych, zna skutki kłamstwa, manipulacji, ironii); 7) stosuje zasady etykiety językowej wie, w jaki sposób zwracać się do rozmówcy w zależności od sytuacji i relacji, łączącej go z osobą, do której mówi (dorosły, rówieśnik, obcy, bliski), zna formuły grzecznościowe, zna konwencje językowe zależne od środowiska (np. sposób zwracania się do nauczyciela, lekarza, profesora wyższej uczelni), ma świadomość konsekwencji używania formuł niestosownych i obraźliwych; 8) świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta (jako odbiorca i nadawca) z elektronicznych środków przekazywania informacji, w tym z Internetu. 2. Świadomość językowa. Uczeń: 1) rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich; 2) sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny; zna granice stosowania slangu młodzieżowego; 3) tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się; świadomie dobiera synonimy i antonimy dla wyrażenia zamierzonych treści; 4) stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie; 5) stosuje różne rodzaje zdań we własnych tekstach; dostosowuje szyk wyrazów i zdań składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym informacjom; 6) wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych; stosuje średnik; 7) przekształca części zdania pojedynczego w zdania podrzędne i odwrotnie, przekształca konstrukcje strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie, zamienia formy osobowe czasownika na imiesłowy i odwrotnie ze świadomością ich funkcji i odpowiednio do celu całej wypowiedzi; zamienia mowę niezależną na zależną; 8) wprowadza do wypowiedzi partykuły, rozumiejąc ich rolę w modyfikowaniu znaczenia składników wypowiedzi; 9) wykorzystuje wykrzyknik jako część mowy w celu wyrażenia emocji; stosuje wołacz w celu osiągnięcia efektów retorycznych; 10) stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym imiesłowów), przymiotników, liczebników i zaimków; stosuje poprawne formy wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu); 11) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: rozwój psychiczny, moralny i fizyczny człowieka; społeczeństwo i kultura; region i Polska). 8
IV. SPOSOBY OSIĄGANIA CELÓW KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA (z uwzględnieniem możliwości indywidualizacji pracy w zależności od potrzeb i możliwości uczniów oraz warunków, w jakich program będzie realizowany) Punktem wyjścia procesu dydaktycznego powinno być zaangażowanie ucznia, zainteresowanie go tematem, jego udział w rozmowie o zagadnieniu koncentrującym się na problematyce poruszanej na lekcjach. Następnie przychodzi czas na zagadnienia literackie i estetyczne; czytanie lektur i poznawanie innych dzieł, np. malarstwa, filmu, teatru. Sposób omawiania tekstów kultury powinien stopniowo przekonywać ucznia o niepowtarzalnej wartości doświadczania rzeczywistości za pośrednictwem literatury i sztuki. Uczeń zarazem będzie się mógł przekonać, że literatura mówi o sprawach bliskich człowiekowi. Planując pracę z utworem literackim bądź innym tekstem kultury, nauczyciel powinien uwzględnić zróżnicowane strategie i procedury, jednak zawsze punktem wyjścia należy uczynić przeżycie dzieła. Kontakt z dziełem literackim, malarskim, filmowym bądź innym tekstem kultury ma wywołać przeżycie estetyczne i sprowokować spontaniczną refleksję ucznia. Następny etap to obserwacja artystycznej organizacji tekstu, dokonywanie analizy, która doprowadzić ma do scalenia wniosków i zbudowania interpretacji, aby ostatecznie odnieść je do sfery wartości. Kształcenie językowe jest integralną częścią powyższego procesu, bowiem zarówno mówienie o świecie, jak i odbiór tekstów kultury i wyrażanie refleksji własnych odbywa się dzięki kompetencjom językowym. Zagadnienia językowe (elementy wiedzy językoznawczej, bogacenie słownictwa, kwestie poprawnościowe czy doskonalenie umiejętności wypowiadania się w różnych formach) pojawiają się w różnych momentach zawsze funkcjonalnie do potrzeb sytuacji komunikacyjnej, w której stawiany jest uczeń. W procesie dydaktycznym umiejętności odbioru i przekazu są ściśle ze sobą związane i nakładają się na siebie, ponieważ komunikacja zawsze ma charakter zwrotny. Umiejętność tworzenia wypowiedzi komunikatywnych, skutecznych, stosownych, poprawnych itp. jest jednym z najważniejszych celów przedmiotowych języka polskiego, uczeń powinien mieć możność częstego wypowiadania się na lekcji oraz redagowania licznych prac pisemnych oraz uzyskiwania informacji zwrotnych na ich temat. V. OPIS ZAŁOŻONYCH OSIĄGNIĘĆ UCZNIA Nauczyciel na III etapie kształcenia ma do czynienia z uczniem, który ma za sobą 6 lat edukacji. Do wiedzy i umiejętności zdobytych wcześniej nauczyciel powinien więc się odwoływać, dodając nowe wymagania. Po zakończeniu edukacji polonistycznej w gimnazjum uczeń powinien wykazać się osiągnięciami takimi, jak w szkole podstawowej, a ponadto: czytać ze zrozumieniem teksty informacyjne, publicystyczne i literackie dobrane do wrażliwości i możliwości percepcyjnych ucznia i rozpoznawać ich podstawowe gatunki; samodzielnie docierać do informacji; korzystać ze słowników w wersji książkowej i elektronicznej; wykorzystywać informacje (wybierać je, szeregować, hierarchizować, odczytywać informacje towarzyszące tekstowi, parafrazować tekst, streszczać, cytować) 9
rozpoznawać intencje wypowiedzi; dostrzegać w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji; rozpoznawać wypowiedź argumentacyjną nazwać odczucia, które budzi dzieło sztuki; określać problematykę utworu; charakteryzować postać mówiącą w utworze; dostrzegać cechy językowe tekstu literackiego; charakteryzować bohaterów literackich oraz postacie rzeczywiste; dostrzegać w analizowanych dziełach wartości i nazywać je; wypowiadać się na temat zagadnień egzystencjalnych poruszanych w utworach; opisać dzieło literackie oraz inne rodzaje sztuki, posługując się pojęciami charakterystycznymi dla tych tekstów kultury; odróżniać rodzaje literackie: lirykę, epikę i dramat; wskazywać elementy konstrukcyjne dzieła (tytuł, podtytuł, motto, puentę, punkt kulminacyjny); wskazywać elementy dramatu (akt, scena, tekst główny, tekst poboczny, monolog, dialog); rozpoznawać niektóre gatunki literackie (przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedię, tragedię, balladę, hymn, fraszkę, bajkę, nowelę, opowiadanie, powieść historyczną); rozpoznawać odmiany gatunkowe literatury popularnej (powieść/opowiadanie obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantasy, fantastycznonaukowe); sprawnie posługiwać się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny; dążyć do precyzyjnego wysławiania się (świadomie dobierać synonimy i antonimy oraz stosować związki frazeologiczne); wykorzystywać wiedzę o języku w tworzeniu własnych wypowiedzi; tworzyć wypowiedzi ustne i pisemne; stosować zasady etykiety językowej; uczestniczyć w dyskusji; pisać testy własne w następujących formach: opis (przedmiotu, dzieła sztuki, sytuacji, przeżyć), opowiadanie, charakterystykę postaci (literackiej i rzeczywistej), sprawozdanie, podanie, życiorys i CV dostosować język i styl do formy, w której się wypowiada; redagować tekst napisany ręcznie i na komputerze; przestrzegać zasad etyki językowej (zwłaszcza w formach charakterystycznych dla elektronicznych środków przekazu (SMS, czat, e-mail, blog). VI. PROPOZYCJE KRYTERIÓW OCENY I METOD SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA Bardzo istotną sprawą w nauczaniu dzieci upośledzonych umysłowo jest motywowanie ich do pracy i ocenianie efektów uczenia się. I tu jawi się ogromna rola nauczyciela, który bezpośrednio pracując z dana grupą uczniów, znając ich zróżnicowany poziom rozwoju, zainteresowania i potrzeby powinien tak modyfikować program, aby wywołać chęć podjęcia wysiłku przez swoich wychowanków. Ocena powinna stanowić element zachęty do dalszej pracy. Każdy uczeń powinien mieć szansę osiągnięcia sukcesu i zdobyć wiarę we własne możliwości. Dlatego w ocenianiu uczniów należy położyć nacisk na ocenę jako elementu wzmacniającego pozytywnie. Ocena powinna ukazać uczniowi jego braki, ale i ukazać dziecku jego możliwości w uzupełnianiu tych braków. 10
Zindywidualizowanie procesu nauczania i jego wielopoziomowość sprawi, że każdy uczeń będzie miał jednakowe szanse osiągnięcia sukcesu. Ocena powinna dotyczyć konkretnych umiejętności i wiadomości, a także uwzględniać wkład pracy ucznia włożony w ich zdobycie. Uczeń musi mieć przekonanie, że opanowana wiedza i umiejętności będą przydatne w jego dalszej nauce i życiu. Ocenianie osiągnięć polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu oraz postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań edukacyjnych zawartych w programie nauczania, które wynikają z podstawy programowej. Ocenianie pełni funkcję diagnostyczną oraz klasyfikacyjną i ma następujące cele: - poinformowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i jego postępach w tym zakresie; - pomoc uczniowi w rozwoju jego uzdolnień i zainteresowań; - motywowanie ucznia do dalszych postępów w nauce; - dostarczenie rodzicom (prawnym opiekunom) i nauczycielom informacji o postępach, trudnościach w nauce oraz specjalnych uzdolnieniach ucznia; - umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktycznowychowawczej. Oceny dzieli się na: - bieżące (cząstkowe), - klasyfikacyjne śródroczne, - klasyfikacyjne końcoworoczne. Oceniając wiedzę i umiejętności ucznia, nauczyciel może skorzystać z proponowanych kryteriów odnoszących się do sześciostopniowej skali ocen. Ocenie podlegać mogą następujące formy pracy i dokonania ucznia: - test kompetencyjny dotyczy przedmiotów kontynuowanych ze szkoły podstawowej, - wypracowanie, - kartkówka (obejmująca niewielką partię materiału), - praca klasowa (obejmuje większą partię materiału), - sprawdzian pisemny - test, - zadanie domowe, - aktywność na zajęciach, - odpowiedź ustna, - dyskusja, - referat, - praca w grupach, - praca samodzielna, - praca pozalekcyjna, np. konkurs, - ćwiczenie praktyczne, - pokaz, - prezentacja, - projekt, - wykonanie pomocy dydaktycznych. 11
W przypadku prac pisemnych ocenie podlegają: - zrozumienie i realizacja tematu, - zawartość merytoryczna, - kompozycja, - styl i język. Oceniając odpowiedź ustną ucznia, należy uwzględnić następujące kryteria: - poziom merytoryczny wypowiedzi, - umiejętność przekazania wiedzy, - sprawność wypowiadania się, - styl prezentacji, - elastyczne reagowanie na pytania dodatkowe, zadawane przez nauczyciela i innych uczniów. Przy wystawianiu oceny końcowej można przyjąć następujące wyznaczniki: - wiedza, - umiejętności, - systematyczność, - aktywność, - samodzielność. Niezmiernie istotne jest, aby sprawdzanie osiągnięć i postępów uczniów odznaczało się: - obiektywizmem, - indywidualizacją wymagań, - konsekwencją, - systematycznością, - jawnością. 12