Spis treści Wstęp................................................................... 11 ROZDZIAŁ I. O pojęciu doktryn politycznych i prawnych.................... 17 1. Przedmiot............................................................. 17 2. Historia doktryn politycznych i prawnych a inne nauki prawne............... 22 3. Nazwa dyscypliny...................................................... 25 4. Metody badawcze....................................................... 26 Wybrana literatura........................................................ 28 HOMO HARMONICUS Część pierwsza. STAROŻYTNOŚĆ ROZDZIAŁ II. Główne doktryny polityczno-prawne starożytnych Chin....... 31 1. Lao-cy................................................................ 32 2. Konfucjusz............................................................. 33 3. Mo-tsy................................................................ 36 4. Jang Czu.............................................................. 38 5. Szkoła prawników...................................................... 38 Wybrana literatura........................................................ 41 ROZDZIAŁ III. Poglądy polityczno-prawne Wschodu........................ 42 1. Prawa Hammurabiego................................................... 42 2. Poglądy na władzę i prawo w myśli judaistycznej........................... 43 3. Buddyzm o władzy...................................................... 45 Wybrana literatura........................................................ 46 ROZDZIAŁ IV. Myśl polityczno-prawna starożytnej Grecji................... 47 1. Sofiści starsi........................................................... 48 A. Protagoras z Abdery.................................................. 49 B. Gorgiasz............................................................ 51 C. Prodikos............................................................ 52 2. Sofiści młodsi.......................................................... 53 A. Hippiasz z Elidy...................................................... 53 B. Kallikles............................................................ 54 C. Trazymach.......................................................... 55 3. Sokrates............................................................... 56
6 Spis treści 4. Platon (Arystokles)..................................................... 59 5. Arystoteles............................................................ 65 Wybrana literatura........................................................ 72 ROZDZIAŁ V. Główne idee polityczno-prawne okresu hellenistycznego i starożytnego Rzymu....................................... 74 1. Cynicy Antystenes, Diogenes, Krates..................................... 74 2. Cyrenaicy Arystyp z Cyreny............................................ 76 3. Epikur i epikurejczycy................................................... 77 4. Stoicy starsi............................................................ 79 5. Stoicy okresu średniego................................................. 81 A. Polibiusz............................................................ 82 B. Cycero.............................................................. 83 Wybrana literatura........................................................ 87 ROZDZIAŁ VI. Problematyka państwa i prawa u początków chrześcijaństwa.. 88 1. U źródeł............................................................... 88 A. Jezus z Nazaretu (Chrystus)........................................... 88 B. Święty Paweł z Tarsu................................................. 89 2. Poglądy polityczno-prawne wczesnego chrześcijaństwa...................... 90 A. Święty Augustyn..................................................... 91 3. Sekty chrześcijańskie................................................... 93 Wybrana literatura........................................................ 94 HOMO HIERARCHICUS Część druga MYŚL POLITYCZNO-PRAWNA ŚREDNIOWIECZA ROZDZIAŁ VII. U źródeł chrześcijańskiej teorii władzy..................... 97 1. Jan z Salisbury......................................................... 97 2. Święty Tomasz z Akwinu................................................ 102 3. Dante Alighieri......................................................... 110 4. Marsyliusz z Padwy..................................................... 111 Wybrana literatura........................................................ 117 HOMO NATURALIS Część trzecia RENESANS ROZDZIAŁ VIII. Doktryny polityczne i prawne renesansu................... 121 1. Wprowadzenie......................................................... 121 2. Doktryny realizmu politycznego we Włoszech.............................. 122 A. Niccolò Machiavelli.................................................. 122 B. Francesco Guicciardini i Giovanni Botero................................ 131 Wybrana literatura........................................................ 134 ROZDZIAŁ IX. Doktryny reformacji w Niemczech i we Francji............... 135 1. Ulrich von Hutten...................................................... 135 2. Marcin Luter........................................................... 138 3. Tomasz Münzer........................................................ 142 4. Ulrich Zwingli.......................................................... 143 www.lexisnexis.pl
Spis treści 7 5. Jan Kalwin............................................................ 146 Wybrana literatura........................................................ 147 ROZDZIAŁ X. Doktryna monarchii absolutnej Jean Bodin................. 148 Wybrana literatura........................................................ 155 ROZDZIAŁ XI. Utopie epoki renesansu..................................... 156 1. Erazm z Rotterdamu.................................................... 156 2. Utopie renesansowe..................................................... 159 A. Tomasz More (Morus)................................................ 159 B. Tommaso Campanella................................................ 163 C. Franciszek Bacon.................................................... 165 Wybrana literatura........................................................ 167 ROZDZIAŁ XII. Myśl polityczna i prawna polskiego renesansu............... 168 1. Stanisław ze Skarbimierza.............................................. 168 2. Paweł Włodkowic..................................................... 168 3. Jan Ostroróg.......................................................... 170 4. Filip Buonaccorsi (Kallimach)........................................... 173 5. Sebastian Petrycy z Pilzna.............................................. 177 6. Andrzej Frycz Modrzewski.............................................. 179 7. Jakub Przyłuski....................................................... 185 8. Stanisław Orzechowski................................................. 189 9. Krzysztof Warszewicki................................................. 191 10. Piotr Skarga.......................................................... 193 11. Jan Zamoyski......................................................... 194 12. Bracia Polscy.......................................................... 196 Wybrana literatura........................................................ 199 HOMO LIBER Część czwarta MYŚL POLITYCZNA I PRAWNA WIEKU XVII I OŚWIECENIA ROZDZIAŁ XIII. Nowożytna szkoła prawa natury........................... 203 1. Huig de Groot (Grocjusz)................................................ 203 2. Benedykt Spinoza...................................................... 207 3. Francisco Suárez, Samuel Pufendorf, Christian Thomasius, Christian Wolff..... 211 Wybrana literatura........................................................ 214 ROZDZIAŁ XIV. Ideologie rewolucji angielskiej............................. 215 1. James Harrington...................................................... 216 2. Robert Filmer.......................................................... 217 3. Nurt radykalny Gerrard Winstanley..................................... 218 4. Tomasz Hobbes......................................................... 221 5. John Locke............................................................ 228 Wybrana literatura........................................................ 232 ROZDZIAŁ XV. Liberalizm arystokratyczny, ludowy radykalizm, konserwatyzm............................................ 233 1. Monteskiusz........................................................... 233 2. Jan Jakub Rousseau..................................................... 240
8 Spis treści 3. Konserwatyzm Edmund Burke.......................................... 247 4. Myśl polityczno-prawna u początków Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej.............................................................. 250 5. Ideologia konserwatywna na ziemiach polskich XIX wieku................... 254 5.1. Konserwatyści galicyjscy do 1918 roku................................ 256 5.2. Konserwatyści polscy w zaborach rosyjskim i pruskim do 1918 roku....... 258 A. Margrabia Aleksander Wielopolski................................. 259 B. Andrzej Zamoyski............................................... 260 C. Włodzimierz Spasowicz.......................................... 261 Wybrana literatura........................................................ 262 ROZDZIAŁ XVI. Utopijne koncepcje oświecenia............................ 264 1. Jean Meslier........................................................... 264 2. Morelly............................................................... 267 3. Gabriel Bonnot de Mably................................................ 269 Wybrana literatura........................................................ 272 ROZDZIAŁ XVII. Doktryny polityczno-prawne polskiego oświecenia......... 273 1. Stanisław Dunin-Karwicki............................................... 273 2. Stanisław Leszczyński................................................... 274 3. Stanisław Konarski..................................................... 277 4. Hugo Kołłątaj.......................................................... 278 5. Franciszek Salezy Jezierski............................................... 282 6. Stanisław Staszic....................................................... 285 7. Wojciech Gutkowski..................................................... 293 Wybrana literatura........................................................ 296 HOMO LIBER VERSUS HOMO SOCIALIS Część piąta DOKTRYNY POLITYCZNO-PRAWNE XIX WIEKU ROZDZIAŁ XVIII. Idealizm niemiecki...................................... 299 1. Immanuel Kant......................................................... 299 2. Georg Wilhelm Friedrich Hegel........................................... 304 3. Johann Gottlieb Fichte.................................................. 313 Wybrana literatura........................................................ 317 ROZDZIAŁ XIX. Romantyzm polityczny i szkoła historyczno-prawna w Niemczech............................................. 319 1. Gustaw von Hugo....................................................... 319 2. Fryderyk Karol von Savigny.............................................. 320 3. Grzegorz Fryderyk Puchta............................................... 324 Wybrana literatura........................................................ 325 ROZDZIAŁ XX. Liberalizm XIX wieku...................................... 326 1. Alexis de Tocqueville.................................................... 326 2. Herbert Spencer........................................................ 332 3. Beniamin Constant..................................................... 335 4. Jeremy Bentham....................................................... 338 5. John Stuart Mill........................................................ 343 6. Frédéric Bastiat........................................................ 351 www.lexisnexis.pl
Spis treści 9 7. Robert von Mohl........................................................ 353 Wybrana literatura........................................................ 357 ROZDZIAŁ XXI. Pozytywizm.............................................. 358 1. John Austin............................................................ 359 2. Rodolf Ihering......................................................... 361 3. Jerzy Jellinek.......................................................... 362 Wybrana literatura........................................................ 371 ROZDZIAŁ XXII. Myśl lewicowa XIX wieku................................. 372 1. Anarchizm............................................................. 372 A. Piotr Józef Proudhon................................................. 373 B. Michał Bakunin...................................................... 374 C. Piotr Aleksiejewicz Kropotkin.......................................... 378 2. Socjalizm utopijny...................................................... 382 A. Claude Henri de Saint-Simon.......................................... 383 B. Charles Fourier...................................................... 386 3. Socjalizm naukowy Karol Marks i Fryderyk Engels........................ 389 4. Reformizm Edward Bernstein........................................... 393 5. Rewizjonizm Karol Kautsky............................................ 394 Wybrana literatura........................................................ 402 ROZDZIAŁ XXIII. Początki myśli społecznej Kościoła w XIX wieku Leon XII.. 404 Wybrana literatura........................................................ 411 ROZDZIAŁ XXIV. Solidaryzm Leon Duguit................................ 413 Wybrana literatura........................................................ 414 HOMO ABERRANS ET VIAE NESCIUS Część szósta DYLEMATY WIEKU XX ROZDZIAŁ XXV. Strategie reformistyczne.................................. 417 1. Idea i praktyka państwa dobrobytu....................................... 417 2. Teoria konwergencji.................................................... 419 3. Trzecia droga. Między socjalizmem a kapitalizmem......................... 422 4. Myśl społeczna Kościoła rzymskokatolickiego.............................. 425 5. Jan Paweł II........................................................... 429 Wybrana literatura........................................................ 431 ROZDZIAŁ XXVI. Strategie rewolucyjne................................... 432 1. Włodzimierz Iljicz Lenin................................................. 432 2. Józef Stalin............................................................ 437 3. Lew Dawidowicz Trocki................................................. 441 4. Jan Wacław Machajski.................................................. 448 5. Józef Zieliński i Augustyn Wróblewski..................................... 450 6. Edward Abramowski.................................................... 452 Wybrana literatura........................................................ 455 ROZDZIAŁ XXVII. Strategie autorytarne................................... 456 1. Faszyzm Benito Mussolini.............................................. 456
10 Spis treści 2. Nazizm Adolf Hitler................................................... 459 Wybrana literatura........................................................ 464 ROZDZIAŁ XXVIII. Liberalizm XX wieku................................... 465 1. Friedrich August von Hayek.............................................. 466 2. John Rawls............................................................ 468 3. Robert Nozick.......................................................... 472 Wybrana literatura........................................................ 474 ROZDZIAŁ XXIX. Polskie dyskusje ustrojowe dwudziestolecia. Między indywidualizmem a uniwersalizmem..................... 476 Wybrana literatura........................................................ 487 ROZDZIAŁ XXX. Elementy teorii i filozofii prawa XX wieku................. 488 1. Leon Petrażycki........................................................ 488 2. Hans Kelsen........................................................... 497 3. Jurysprudencja analityczna Herberta Lionela Adolphusa Harta............... 504 4. Funkcjonalizm amerykański............................................. 508 A. Oliver Wendell Holmes............................................... 509 B. Podstawowe nurty funkcjonalizmu: kierunek idealizmu prawniczego, teoria interesu społecznego................................................. 511 5. Realizm prawniczy..................................................... 514 6. Zarys współczesnej filozofii prawa w USA.................................. 516 7. Elementy koncepcji prawa natury......................................... 520 A. Lon Luvois Fuller.................................................... 520 B. Współczesna analityczna jurysprudencja................................ 522 C. Elementy teorii prawa Ronalda Dworkina............................... 523 D. Kierunki neomarksistowskie........................................... 527 Wybrana literatura........................................................ 527 Indeks nazwisk i osób.................................................... 529 www.lexisnexis.pl