1. SĄSIEDZI UE NA WSCHODZIE

PARTNERSTWO WSCHODNIE W polityce Partnerstwa Wschodniego UE uczestniczy obecnie sześć państw, które wchodziły kiedyś w skład Związku Radzieckiego: Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Gruzja, Mołdawia i Ukraina. Zainaugurowane w 2009 r. partnerstwo powstało, aby wspierać w tych krajach reformy polityczne, społeczne i gospodarcze dążące do demokratyzacji i większej praworządności, bezpieczeństwa energetycznego, ochrony środowiska i rozwoju społecznogospodarczego. Gruzja, Mołdawia i Ukraina zawarły z UE układy o stowarzyszeniu, obejmujące pogłębione i kompleksowe strefy wolnego handlu (DCFTA). Zgodnie z komunikatem Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych i Komisji z dnia 18 listopada 2015 r. zatytułowanym Przegląd europejskiej polityki sąsiedztwa pozostałe kraje mają swobodę w utrzymywaniu zróżnicowanych stosunków z UE i każde samodzielnie określa swoje ambicje w procesie integracji. Wszyscy uczestnicy Partnerstwa Wschodniego z wyjątkiem Białorusi mają swoich przedstawicieli w Zgromadzeniu Parlamentarnym Euronest, z tym że w dniu 15 września 2015 r. Azerbejdżan zawiesił swoje członkostwo. Jednak wycofał się z tej decyzji w dniu 30 września 2016 r. w następstwie posiedzenia komisji współpracy parlamentarnej, które odbyło się w tym samym miesiącu. 1. SĄSIEDZI UE NA WSCHODZIE A. Ukraina Dramatyczne wydarzenia, które od listopada 2013 r. wywierają destrukcyjny wpływ na Ukrainę, rozpoczęły się jako prounijny protest przeciwko brakowi postępów ze strony rządu w kwestii układu o stowarzyszeniu z UE, nad którym prace zapoczątkowano w lipcu 2012 r. Wielu protestujących reprezentowało prounijne poglądy i prawdopodobnie uznało układ za krok, który przybliży ich do procesu akcesyjnego. Ruch ten ostatecznie doprowadził do zmiany rządu i do wyborów parlamentarnych (w październiku 2014 r.), w wyniku których władzę przejęły partie proeuropejskie i proreformatorskie. W tym okresie wstrząsów politycznych Rosja bezprawnie zaanektowała Krym, zaś wschodnia część Ukrainy pogrążyła się w separatystycznej wojnie. Według ONZ w okresie od kwietnia 2014 r. do lutego 2016 r. w wyniku konfliktu na Ukrainie zginęło prawie 9 100 osób. Ta liczba obejmuje 298 osób podróżujących w dniu 17 lipca 2014 r. samolotem malezyjskich linii lotniczych (lot MH17), który uległ katastrofie na obszarze kontrolowanym przez separatystów. Konflikt zbrojny osłabł dzięki uzgodnionemu w Mińsku i kilkakrotnie odnawianemu zawieszeniu broni, jednak okresowe starcia zbrojne zrodziły wątpliwości co do trwałości rozejmu. Niedawno, po ponownym wybuchu walk latem 2016 r., nastąpił kruchy rozejm uzgodniony w dniu 1 września. UE powiązała nałożone na Rosję sankcje gospodarcze z pełnym poszanowaniem przez Moskwę porozumienia mińskiego. W marcu 2014 r. Komisja uzgodniła środki wsparcia dla tego kraju, a w dniu 27 czerwca 2014 r. UE i Ukraina podpisały układ o stowarzyszeniu. Rozdziały dotyczące dialogu politycznego, sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa oraz współpracy gospodarczej, finansowej Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2016 1

i sektorowej weszły tymczasowo w życie z dniem 1 listopada 2014 r. W oczekiwaniu na ratyfikację układu przez wszystkie państwa członkowskie UE od dnia 1 stycznia 2016 r. zaczęła tymczasowo obowiązywać część układu o stowarzyszeniu dotycząca handlu. Negatywny wynik przeprowadzonego w dniu 6 kwietnia 2016 r. referendum w Holandii skomplikuje ratyfikację i pełne wdrożenie układu. Jego tymczasowe wejście w życie położyło również kres trójstronnym rozmowom dotyczącym handlu z Rosją, która zawiesiła ze skutkiem od 1 stycznia 2016 r. preferencje handlowe wynikające z umowy o wolnym handlu Wspólnoty Niepodległych Państw. W dniu 25 września 2015 r. Ukraina i Rosja odnowiły w wyniku pośrednictwa ze strony UE umowę gazową, zgodnie z którą Rosja częściowo umorzy dług Ukrainy i utrzyma dostawy gazu dla Ukrainy do marca 2016 r. w zamian za płatności zaliczek za gaz. W dniu 18 grudnia 2015 r. Komisja przyjęła szóste sprawozdanie z postępu prac w zakresie wykonania przez Ukrainę planu działania na rzecz liberalizacji reżimu wizowego. Ponieważ stwierdziła w nim, że Ukraina spełnia wszystkie kryteria, wniosek dotyczący liberalizacji reżimu wizowego był spodziewany już w lutym 2016 r. Jednak brak skutecznego systemu deklarowania przez urzędników uzyskiwanych dochodów i posiadanego mienia sprawił, że Komisja odroczyła przedstawienie wniosku. Po przyjęciu przez parlament Ukrainy ustawy o elektronicznym deklarowaniu przez urzędników państwowych uzyskiwanych dochodów i posiadanego mienia Komisja przedstawiła w dniu 20 kwietnia 2016 r. wniosek dotyczący systemu bezwizowego, który musi teraz zostać przyjęty przez współprawodawców UE. Parlament Europejski przyjął osiem rezolucji dotyczących Ukrainy, w tym ostatnią dnia 12 maja 2016 r. (w sprawie Tatarów krymskich). 2. Współpraca międzyparlamentarna Za stosunki między Parlamentem Europejskim a parlamentem Ukrainy (Rada Najwyższa) odpowiada w ramach układu o stowarzyszeniu UE Ukraina Komisja Parlamentarna Stowarzyszenia UE Ukraina. Pierwsze posiedzenie tej Komisji Parlamentarnej Stowarzyszenia UE Ukraina odbyło się w Brukseli w dniach 24 i 25 lutego 2015 r. Od tego czasu odbyły się trzy kolejne w listopadzie 2015 r. oraz w kwietniu i w czerwcu 2016 r. Posiedzenie z dnia 21 czerwca 2016 r. było posiedzeniem nadzwyczajnym Komisji Parlamentarnej Stowarzyszenia, które gościł PE w Brukseli i które było poświęcone kwestii wprowadzenia ruchu bezwizowego z Ukrainą. Komisja Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (LIBE) zagłosowała za liberalizacją reżimu wizowego we wrześniu 2016 r., a końcowe głosowanie PE jest zaplanowane na strasburskie posiedzenie plenarne w październiku. W dniu 3 lipca 2015 r. Parlament Europejski i Rada Najwyższa Ukrainy podpisały w Kijowie protokół ustaleń w sprawie wspólnych ram dotyczących wsparcia i budowania potencjału parlamentarnego. Po zakończeniu misji oceny potrzeb zostało przedstawione podczas Tygodnia Ukrainy (29 lutego 2 marca 2016 r.) w Brukseli sprawozdanie zawierające szczegółowe zalecenia w tej kwestii. 3. Obserwacja wyborów Parlament został zaproszony jako obserwator na wybory krajowe na Ukrainie. W 2014 r. w skład międzynarodowej misji obserwacji wyborów weszła grupa obserwatorów z Parlamentu Europejskiego oraz delegacje z Biura Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka przy Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE ODIHR), Zgromadzenia Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2016 2

Parlamentarnego OBWE, Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy i Zgromadzenia Parlamentarnego NATO. Zdaniem obserwatorów międzynarodowych wybory parlamentarne w październiku 2014 r. były dobrze zorganizowane, przejrzyste, demokratyczne i generalnie zgodne ze standardami międzynarodowymi. Głosowanie uznano za ugruntowanie pozytywnych praktyk wyborczych, które stwierdzono podczas wcześniejszych wyborów prezydenckich w tym kraju. Stwierdzono jednak pewne nieprawidłowości, w większości przypadków (90 %) dotyczące kandydatów z okręgów jednomandatowych w obwodach południowych. W dniu 2 listopada 2014 r. we wschodnich obwodach Ukrainy odbyły się wybory prezydenckie i parlamentarne. Unia Europejska nie uznała tych wyborów i stwierdziła, że są nielegalne oraz sprzeczne z literą i z duchem porozumień mińskich. Nowe wybory, które muszą jeszcze zostać uzgodnione, mogą odbyć się w 2016 r. wraz z rozlokowaniem misji policyjnej OBWE na tym obszarze. B. Mołdawia W dniu 27 czerwca 2014 r. UE i Mołdawia podpisały układ o stowarzyszeniu (w tym pogłębioną i kompleksową umowę o wolnym handlu), który obowiązuje tymczasowo od września 2014 r. Od kwietnia 2014 r. Mołdawia jest pierwszym partnerem UE, który korzysta z systemu bezwizowego. Ponad 460 000 obywateli mołdawskich już odbyło bezwizową podróż do strefy Schengen. Pomoc UE dla Mołdawii w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa (ENI) również znacznie wzrosła: z 40 mln EUR w 2007 r. do 131 mln EUR w 2014 r. W okresie obejmującym lata 2014 2017 pomoc dwustronna dla Mołdawii w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa może wzrosnąć z 335 mln EUR do 410 mln EUR. Po ratyfikowaniu układu o stowarzyszeniu z UE przez Zgromadzenie Narodowe Mołdawii Rosja wprowadziła szereg środków wycelowanych w import z Mołdawii i znoszących preferencje handlowe wynikające z umowy o wolnym handlu Wspólnoty Niepodległych Państw. Po stosunkowo spokojnej kampanii wyborczej, która skupiła się głównie na kwestiach geopolitycznych (UE czy Eurazjatycka Unia Gospodarcza), wybory parlamentarne w Mołdawii w dniu 30 listopada 2014 r. doprowadziły do powstania proeuropejskiej i proreformatorskiej, większościowej koalicji liberalnej, choć prorosyjska Partia Socjalistyczna uzyskała 21,37 % głosów. W dniu 14 czerwca 2015 r. odbyły się wybory lokalne, w których partie proeuropejskie nieznacznie zwyciężyły nad obozem prorosyjskim. Głośne skandale korupcyjne doprowadziły do ulicznych demonstracji, w których wzięły udział tysiące ludzi i które do tej pory trwają w stolicy kraju Kiszyniowie. Od wyborów władzę sprawowały kolejno cztery rządy, co uwidacznia brak stabilności politycznej w tym kraju. W dniu 4 marca 2016 r. Trybunał Konstytucyjny Mołdawii przywrócił powszechność wyborów głowy państwa, zniesioną ustawą z lipca 2000 r. wprowadzającą zasadę wyboru prezydenta przez parlament. Wybory prezydenckie zostały przełożone na jesień 2016 r. Największym wyzwaniem dla Mołdawii pozostaje kwestia separatystycznego regionu Naddniestrza, który ogłosił jednostronnie niepodległość. Oficjalne rozmowy dotyczące rozwiązania konfliktu wznowiono w listopadzie 2011 r., jednak dotychczasowe rundy w tym dwie w 2014 i jedna w 2015 r. dały znikome rezultaty. Dzięki dwustronnemu protokołowi pogłębiona i kompleksowa umowa o wolnym handlu została rozszerzona na Naddniestrze ze skutkiem od 1 stycznia 2016 r. Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2016 3

Parlament Europejski wyraził zgodę na układ o stowarzyszeniu między UE a Mołdawią w dniu 13 listopada 2014 r. Na początku 2014 r. Parlament poparł wejście w życie systemu bezwizowego dla tego kraju. Parlament stwierdził impas w sprawie Naddniestrza oraz kilkakrotnie zwracał uwagę na to, jak ważne jest znalezienie politycznego rozwiązania w celu przełamania tego impasu. 2. Współpraca międzyparlamentarna Stosunki UE Mołdawia zostały sformalizowane w 2014 r. wraz z podpisaniem układu o stowarzyszeniu. Pierwsze posiedzenie Rady Stowarzyszenia UE Mołdawia odbyło się w dniu 16 marca 2015 r., zaś drugie posiedzenie Komisji Parlamentarnej Stowarzyszenia UE Mołdawia odbyło się w dniach 18 19 maja 2016 r. w Kiszyniowie. 3. Obserwacja wyborów Parlament był zapraszany jako obserwator na wszystkie wybory krajowe, które odbyły się ostatnimi czasy w Mołdawii. Wybory parlamentarne z dnia 30 listopada 2014 r. zostały ocenione stosunkowo pozytywnie przez międzynarodowych obserwatorów w ramach długoterminowej misji obserwacyjnej OBWE ODIHR. Wraz z OBWE ODIHR, Zgromadzeniem Parlamentarnym Rady Europy i Zgromadzeniem Parlamentarnym OBWE zespół w ramach misji obserwacyjnej PE śledził przebieg wyborów parlamentarnych, które odbyły się w dniu 8 października 2016 r. C. Białoruś W stosunku do Białorusi UE prowadzi politykę krytycznego zaangażowania. W związku z niedawnym dwustronnym zbliżeniem w stosunkach pomiędzy obiema stronami UE złagodziła w dniu 25 lutego 2015 r. sankcje wobec Białorusi: zamrożenia aktywów, zakazy podróżowania oraz ograniczenia handlowe i finansowe. W dniu 25 lutego 2016 r. Rada postanowiła nie przedłużać środków ograniczających wobec 170 osób i trzech przedsiębiorstw, których umieszczenie w wykazie już zostało zawieszone. Jednak embargo na broń i środki ograniczające zastosowane wobec czterech osób umieszczonych w wykazie w związku z niewyjaśnionym zaginięciem dwóch polityków opozycji, jednego przedsiębiorcy i jednego dziennikarza zostaną przedłużone na okres kolejnych dwunastu miesięcy. UE dała Białorusi również dodatkową zachętę: w niedawnych konkluzjach ze szczytu Partnerstwa Wschodniego w Rydze w maju 2015 r. stwierdzono postęp w dialogu w sprawie ułatwień wizowych i readmisji oraz otwarto drogę do wznowienia dialogu między UE a Białorusią na temat praw człowieka. Ten prowadzony w latach 2012 2013 dialog polegał na wymianie poglądów między UE a przedstawicielami białoruskiego społeczeństwa obywatelskiego. Od 2014 r. dialog został zastąpiony projektem ukierunkowanym na realizację zaproponowanych reform. W 2014 r. UE i Białoruś rozpoczęły negocjacje dotyczące umów o ułatwieniach wizowych i readmisji, a w 2015 r. wszczęto negocjacje w sprawie partnerstwa na rzecz mobilności. W nadchodzących latach będzie rozwijana współpraca w dziedzinie migracji. Białoruś nie negocjuje obecnie układu o stowarzyszeniu z UE. Parlament Europejski przyjął szereg rezolucji, w których krytycznie odniósł się do Białorusi w związku z więźniami politycznymi, ograniczaniem wolności środków przekazu i swobód społeczeństwa obywatelskiego, nieprzestrzeganiem praw człowieka oraz nieprawidłowościami, do jakich doszło w wyborach parlamentarnych. We wrześniu 2013 r. Parlament przyjął zalecenie Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2016 4

w sprawie ogólnej strategii UE wobec Białorusi, w którym wezwał do uwolnienia i rehabilitacji wszystkich więźniów politycznych. 2. Współpraca międzyparlamentarna Ze względu na sposób, w jaki przeprowadza się wybory parlamentarne na Białorusi, Parlament nie uznaje Zgromadzenia Narodowego Białorusi i w związku z tym nie utrzymuje z nim dwustronnych stosunków. Natomiast Delegacja Parlamentu do spraw Stosunków z Białorusią spotyka się regularnie z członkami białoruskiej opozycji i białoruskiego społeczeństwa obywatelskiego, aby omówić zachodzące w kraju wydarzenia polityczne i gospodarcze. Dzięki niedawnemu zbliżeniu UE z Białorusią w czerwcu 2015 r. udała się do tego kraju z wizytą delegacja Parlamentu Europejskiego. 3. Obserwacja wyborów Od 2001 r. Białoruś nie zapraszała Parlamentu Europejskiego na obserwację wyborów. Ostatnie wybory parlamentarne odbyły się w dniu 11 września 2016 r. pod obserwacją misji obserwacyjnych OBWE ODIHR i Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy. 2. ZAKAUKAZIE W Parlamencie Europejskim istnieje Delegacja ds. Zakaukazia, która nadzoruje prace Komisji Współpracy Parlamentarnej UE Armenia i UE Azerbejdżan oraz Komisji Parlamentarnej Stowarzyszenia UE Gruzja, a także śledzi prace Specjalnego Przedstawiciela UE w Regionie Kaukazu Południowego i ds. Kryzysu w Gruzji. A. Gruzja W gruzińskich wyborach parlamentarnych w 2012 r. i w wyborach prezydenckich w 2013 r. zwycięstwo odniosła nowa koalicja Gruzińskie Marzenie; wybory te potwierdziły euroatlantycką orientację tego kraju. We wrześniu 2014 r. zaczęła tymczasowo obowiązywać pogłębiona i kompleksowa umowa o wolnym handlu w ramach układu o stowarzyszeniu. Gruzja dokonała znacznych wysiłków na rzecz dostosowania swojego ustawodawstwa do standardów UE, przykładowo w zakresie liberalizacji reżimu wizowego. W dniu 9 marca 2016 r. Komisja przedstawiła Radzie UE i Parlamentowi wniosek dotyczący liberalizacji reżimu wizowego. Jednak demokracja w Gruzji wciąż odznacza się znaczną polaryzacją życia politycznego i stale dochodzi w niej do napięć między koalicją a Zjednoczonym Ruchem Narodowym powołanym do życia przez byłego prezydenta Micheila Saakaszwilego, wśród stale powracających oskarżeń o wybiórczy wymiar sprawiedliwości i umotywowane politycznie kampanie antykorupcyjne. W tej napiętej atmosferze klimat polityczny prawdopodobnie jeszcze się pogorszy w okresie poprzedzającym wybory parlamentarne, które odbędą się w październiku 2016 r. Relacje z Rosją są wciąż wyzwaniem pomimo poprawy stosunków handlowych. Ponawiane działania polegające na budowaniu barier (tzw. borderyzacji) wzdłuż granic z oboma separatystycznymi regionami, jak również ratyfikacja obu tzw. traktatów między Rosją, Osetią Południową i Abchazją, podsycają napięcia. UE podkreśliła znaczenie, jakie ma pokojowe przezwyciężenie impasu w regionach Osetii Południowej i Abchazji przy jednoczesnym poszanowaniu integralności terytorialnej Gruzji. Strategiczny dialog między UE i Gruzją poświęcony kwestiom związanym z konfliktem, który Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2016 5

odbył się w Brukseli w dniu 1 kwietnia 2015 r., jest oznaką zaufania w stosunkach między obiema stronami pomimo pewnych różnic przy formułowaniu wniosków operacyjnych. 2. Obserwacja wyborów Gruzja gościła obserwatorów z OBWE ODIHR, którzy uczestniczyli w procesie monitorowania wyborów parlamentarnych, prezydenckich i lokalnych. Ostatnie wybory parlamentarne i prezydenckie w Gruzji uznano za zasadniczo zadowalające. PE wysłał do Tbilisi zespół obserwatorów wyborów w ramach szerszej operacji OBWE ODIHR mającej na celu obserwację wyborów parlamentarnych, które odbyły się w dniu 8 października 2016 r. Pomimo stwierdzonych przez międzynarodowe i krajowe organizacje społeczeństwa obywatelskiego kilku incydentów większość obserwatorów doceniła pokojową kampanię wyborczą i wysiłki rządu na rzecz przeprowadzenia wzorowych wyborów. B. Armenia Związki Armenii z UE mają dwuznaczny charakter. Z jednej strony we wrześniu 2013 r. prezydent Armenii oświadczył, że jego kraj chciałby przystąpić do Eurazjatyckiej Unii Gospodarczej (EUG) z Białorusią, Kazachstanem i Rosją. Armenia podpisała traktat o przystąpieniu do EUG w dniu 10 października 2014 r., na krótko przed wejściem w życie unii z dniem 1 stycznia 2015 r. Z drugiej strony rozpoczęcie w grudniu 2015 r. negocjacji w sprawie nowej umowy między UE a Armenią było punktem zwrotnym po promoskiewskiej wolcie z września 2013 r. Można się spodziewać, że obie strony nadal będą się kierować dotychczasowym pragmatyzmem, co doprowadzi do szybkiego zawarcia umowy ramowej opartej na wartościach unijnych, lecz spójnej z nowymi zobowiązaniami Erywania wobec Eurazjatyckiej Unii Gospodarczej. Już obecnie spolaryzowana sytuacja polityczna stała się jeszcze bardziej napięta w 2015 r. w kontekście zapoczątkowanej przez rząd reformy konstytucyjnej. Pomimo znacznej, od dawna oczekiwanej, poprawy w zakresie praw człowieka i praworządności, przyjętej z zadowoleniem przez Komisję Wenecką Rady Europy, debatę zdominowała propozycja przekształcenia systemu prezydenckiego w parlamentarny. Od ponad 20 lat Azerbejdżan i Armenia są uwikłane w długotrwały konflikt o status regionu Górskiego Karabachu, przy czym obecnie napięcia sięgają najwyższego poziomu od 1994 r. Stosunki tego kraju z Turcją są chłodne. W grudniu 2012 r. zawarto protokół do umowy o partnerstwie i współpracy między UE a Armenią dotyczący umowy ramowej ustanawiającej ogólne zasady udziału instytucji armeńskich w programach UE. W grudniu 2015 r. rozpoczęły się negocjacje w sprawie nowej umowy między UE i Armenią. UE i USA stwierdziły na podstawie niezależnych raportów, że zarzuty oszustwa są wiarygodne i wezwały Erywań do przeprowadzenia przejrzystego dochodzenia. 2. Współpraca międzyparlamentarna W dniu 17 marca 2015 r. Parlament Europejski uczestniczył w sesji Zgromadzenia Parlamentarnego Euronest, które odbyło się w Erywaniu. Ostatnie posiedzenie międzyparlamentarne, tj. 16. posiedzenie Komisji Współpracy Parlamentarnej PE Armenia, odbyło się w styczniu 2016 r. w Strasburgu. 3. Obserwacja wyborów Armenia gościła Parlament Europejski w ramach misji obserwacji wyborów OBWE ODIHR pięciokrotnie, w tym w trakcie wyborów prezydenckich w 2013 r. Organizacja wyborów Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2016 6

w Armenii stopniowo polepsza się, choć pewne problemy nadal nie zostały rozwiązane i nie zastosowano się jeszcze do niektórych kluczowych zaleceń wydanych w 2013 r. przez OBWE ODIHR w wyniku jego misji obserwacyjnej. C. Azerbejdżan Negocjacje dotyczące układu o stowarzyszeniu rozpoczęto w 2010 r., a w listopadzie 2013 r. Azerbejdżan podpisał z UE umowę o ułatwieniach wizowych. Azerbejdżan i UE wzmocniły ostatnio współpracę w sektorze energii, chociaż dalsza współpraca gospodarcza między tymi dwoma partnerami będzie zależała od postępów Azerbejdżanu w budowaniu instytucji demokratycznych oraz od jego przystąpienia do Światowej Organizacji Handlu. W dwóch minionych latach doszło do nieporozumień w kwestii udoskonalonego układu, tłumienia działalności społeczeństwa obywatelskiego i krytyki ze strony UE. Wizyta wysokich rangą urzędników UE w Baku oraz zwolnienie z aresztu niektórych azerbejdżańskich działaczy na rzecz praw człowieka stworzyło jednak klimat dla stopniowego wznowienia stosunków. Rada Unii Europejskiej rozpatruje obecnie mandat do negocjacji nad kompleksową umową między UE a Azerbejdżanem. Od ponad 20 lat Azerbejdżan i Armenia są uwikłane w długotrwały konflikt o status regionu Górskiego Karabachu, przy czym obecnie napięcia sięgają najwyższego poziomu od 1994 r. Dnia 10 września 2015 r. Parlament przyjął rezolucję, w której wyraził poważne zaniepokojenie stałym pogarszaniem się sytuacji w zakresie praw człowieka w tym kraju oraz zaapelował do władz Azerbejdżanu, by bezzwłocznie zaprzestały tłumienia działalności społeczeństwa obywatelskiego i organizacji praw człowieka. Doprowadziła ona do przyjęcia przez parlament Azerbejdżanu (Milli Majlis) rezolucji, w której potępił on tendencyjny charakter rezolucji PE z dnia 10 września 2016 r., wezwał PE do przyjęcia konstruktywnego stanowiska w sprawie Azerbejdżanu i ujął pewną liczbę radykalnych środków odwetowych, w tym wycofanie się ze Zgromadzenia Parlamentarnego Euronest. Ta decyzja stałaby się skuteczna po roku od oficjalnego powiadomienia o niej, tj. dnia 5 października 2016 r., lecz w następstwie posiedzenia komisji współpracy parlamentarnej, które odbyło się w Baku we wrześniu 2016 r., decyzją z dnia 30 września Milli Majlis wycofał się ze swojej poprzedniej decyzji. Leyla Yunus działaczka na rzecz praw człowieka z Azerbejdżanu więziona wraz z mężem Arifem od lipca 2014 r. do kwietnia 2016 r. i zwolniona w wyniku intensywnego lobbingu PE i dzięki wsparciu humanitarnemu / medycznemu znalazła się w 2014 r. wśród finalistów przyznawanej przez Parlament Nagrody im. Sacharowa za wolność myśli. W wyniku kontaktów między UE a Azerbejdżanem na początku 2016 r. komisja współpracy parlamentarnej mogła zorganizować swoje pierwsze od 2012 r. posiedzenie w dniach 19 21 września 2016 r. Po tym posiedzeniu współprzewodniczący podpisali wspólne oświadczenie wraz z przejętymi przez Euronest zaleceniami na rzecz wznowienia stosunków opartego na wzajemnym szacunku, równouprawnieniu i zrozumieniu. To wszystko przyczyniło się do podjęcia przez Azerbejdżan decyzji o pozostaniu w Euronest. 2. Obserwacja wyborów Azerbejdżan gościł delegację Parlamentu Europejskiego w ramach misji obserwacji wyborów OBWE ODIHR. Wszystkie wybory w tym kraju zostały uznane za nie w pełni zgodne z wymogami międzynarodowymi, a dotyczące go zalecenia wciąż nie zostały wdrożone. Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2016 7

Z powodu braku porozumienia z władzami Azerbejdżanu OBWE ODIHR nie przeprowadził obserwacji wyborów parlamentarnych, które odbyły się w dniu 1 listopada 2015 r. Niemniej Azerbejdżan zezwolił na misję obserwacji wyborów Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy, która była jednak o wiele bardziej ograniczona pod względem zasięgu działania i czasu trwania. Misja Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy pozwoliła na stwierdzenie, że znaczny wzrost frekwencji wyborczej oraz przejrzystość procedur oddawania i liczenia głosów świadczą o tym, iż Republika Azerbejdżanu dokonała kroku naprzód ku wolnym, uczciwym i demokratycznym wyborom i że pomimo zaobserwowanych nielicznych przypadków wielokrotnego oddawania głosu wynik tych wyborów był wyrazem woli obywateli Azerbejdżanu [1]. W lipcu 2016 r. prezydent Alijew zarządził na wrzesień 2016 r. referendum z zamiarem zmiany konstytucji. Według misji oceniającej Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy referendum w sprawie 29 poprawek do konstytucji Republiki Azerbejdżanu odbyło się dnia 26 września 2016 r. w pokojowej atmosferze i na przejrzystych zasadach udziału. Jest ono jednak przez wielu obserwatorów postrzegane jako próba wzmocnienia przez obecnego prezydenta jego uprawnień poprzez: wydłużenie kadencji prezydenta z pięciu do ośmiu lat, przeniesienie pewnych obecnych uprawnień premiera w zakres kompetencji nowo stworzonego stanowiska wiceprezydenta, umożliwienie prezydentowi rozwiązania parlamentu i zniesienie wymogu ukończenia 35 lat przez kandydata na fotel prezydenta. Choć Baku nie zasięgnęło porady ekspertów, Prezydium Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy zwróciło się do Komisji Weneckiej o opinię na temat planowanych poprawek. Wydana dnia 20 września 2016 r. wstępna opinia zawierała pewną liczbę zastrzeżeń, w szczególności dotyczących procesu prowadzącego do referendum, wzmocnienia uprawnień prezydenckich i osłabienia roli parlamentu. UE wydała oświadczenie, w którym wskazała na uchybienia w procesie prowadzącym do referendum i zwróciła się do Azerbejdżanu o uwzględnienie uwag Komisji Weneckiej przy wprowadzaniu poprawek konstytucyjnych przegłosowanych przez większość Azerbejdżan. Jérôme Legrand 09/2016 [1]Sprawozdanie z misji obserwacji wyborów parlamentarnych w Azerbejdżanie z dnia 20 listopada 2015 r., dok. 13923, str. 7 (sprawozdawca: Jorde XUCLÀ, Hiszpania, ALDE). Dokumenty informacyjne o Unii Europejskiej - 2016 8