Załącznik nr 8 ZAKRES WIEDZY I UMIEJĘTNOŚCI WYMAGANY NA KONKURS HISTORYCZNY Z ELEMENTAMI WIEDZY O SPOŁECZEŃSTWIE DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM W ROKU SZKOLNYM 2014/2015 Cele konkursu: 1. popularyzowanie wiedzy historycznej i obywatelskiej wśród uczniów, 2. zachęcanie do poznawania historii i dziedzictwa własnego narodu, 3. rozwijanie zainteresowań i uzdolnień uczniów tematyką historyczną, 4. promowanie idei demokratycznego państwa prawa oraz społeczeństwa obywatelskiego, 5. ukazywanie procesów przemian w funkcjonowaniu społeczeństw, narodów i państw, 6. ukazywanie związków pomiędzy różnymi dziedzinami życia, 7. kształtowanie umiejętności posługiwania się wiedzą historyczną i obywatelską w celu zrozumienia problemów współczesnego świata, 8. rozwijanie postaw patriotyzmu, aktywności społecznej, tolerancji i poszanowania dla innych kultur i narodów, 9. pobudzanie do twórczego myślenia oraz rozwijanie uzdolnień uczniów, 10. wyłanianie i promowanie uczniów o wybitnych umiejętnościach i wiedzy historycznej, 11. przygotowanie uczniów do podjęcia nauki w szkołach ponadgimnazjalnych. Etap rejonowy Wymagane wiadomości i umiejętności zgodne z podstawą programową przedmiotów historia i wiedza o społeczeństwie rozporządzenie MEN z 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r., nr 4, poz. 17): I. Treści kształcenia z historii 1. Najdawniejsze dzieje człowieka, rewolucja neolityczna. 2. Cywilizacje Bliskiego Wschodu (położenie geograficzne, struktura społeczeństwa, państwa, religia, kultura). 3. Dzieje starożytnych Żydów (położenie geograficzne, państwo, religia). 4. Powstanie i rozwój cywilizacji starożytnej Grecji (położenie geograficzne, ustroje polityczne starożytnej Grecji, struktura społeczeństwa, religia, kultura). 5. Powstanie i rozwój cywilizacji rzymskiej (położenie geograficzne, zmiany ustrojowe, ustrój republiki i cesarstwa, struktura społeczeństwa, ekspansja terytorialna i budowa imperium, kultura). 6. Dziedzictwo antyku (osiągnięcia kultury materialnej i duchowej). 7. Powstanie i rozprzestrzenienie się chrześcijaństwa (prześladowania chrześcijan). 8. Arabowie i świat islamski (podboje, religia, kultura). 9. Bizancjum i Kościół wschodni (położenie, organizacja państwa, prawo, kultura). 10. Początki cywilizacji zachodniego chrześcijaństwa w Europie (państwo Franków, odrodzenie cesarstwa na zachodzie Europy, rywalizacja między papiestwem a cesarstwem). 11. Społeczeństwo średniowiecznej Europy (struktura społeczeństwa stanowego, system lenny, rola miast i wsi). 1
12. Kultura materialna i duchowa średniowiecznej Europy (kultura rycerska i miejska, style architektoniczne, rola Kościoła w rozwoju cywilizacyjnym, szkolnictwo i uniwersytety). 13. Polska za pierwszych Piastów (plemiona polskie, monarchia patrymonialna, znaczenie chrztu Polski, przemiany kulturowe i cywilizacyjne, osiągnięcia pierwszych Piastów, konflikty z sąsiadami i rozwój terytorialny państwa). 14. Polska dzielnicowa i zjednoczona (postanowienia statutu Krzywoustego i jego skutki, podział państwa oraz jego zjednoczenie, stosunki polsko-krzyżackie, lokacje miast i wsi, osiągnięcia Kazimierza Wielkiego w polityce wewnętrznej i zagranicznej, zmiany struktury społecznej i wyznaniowej). 15. Polska w dobie unii z Litwą (rządy Andegawenów, przyczyny i skutki unii, stosunki polskokrzyżackie, rozwój przywilejów szlacheckich). 16. Wielkie odkrycia geograficzne (przyczyny i skutki odkryć geograficznych, kierunki wypraw i odkryć, wielcy podróżnicy). 17. Humanizm i renesans (źródła kultury renesansowej, nowe prądy kulturowe, znaczenie druku dla rozwoju kultury europejskiej, wielkie postacie kultury renesansu i ich dzieła). 18. Reformacja i kontrreformacja (geneza i skutki, nowe wyznania chrześcijańskie i ich cechy, reakcja Kościoła Katolickiego na reformację). 19. Polska i Litwa pod rządami ostatnich Jagiellonów w XV-XVI w. (polityka zagraniczna Jagiellonów, przywileje szlacheckie, przyczyny i skutki Unii Lubelskiej, stosunki wyznaniowe, kultura i sztuka renesansu na ziemiach polskich, osiągnięcia piśmiennictwa polskiego). 20. Ustrój i społeczeństwo Rzeczypospolitej Obojga Narodów (instytucje ustrojowe demokracji szlacheckiej, artykuły henrykowskie, konfederacja warszawska, zasady wolnej elekcji, ewolucja ustroju w XVI-XVII w., sytuacja gospodarcza). 21. Kultura i sztuka baroku. 22. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVII w. (wojny Rosją, Turcją i Szwecją, powstanie Bohdana Chmielnickiego, zmiany terytorialne, skutki wojen, kryzys społeczny, gospodarczy i polityczny Rzeczypospolitej w II poł. XVII w.). 23. Formy państwa nowożytnego (monarchia absolutna Ludwika XIV, monarchia parlamentarna w Anglii). 24. Europa w dobie oświecenia (idee oświecenia w nauce, literaturze, architekturze i sztuce, nowe idee polityczne, przemiany ustrojowe i gospodarcze w państwach ościennych). 25. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVIII w. (położenie międzynarodowe wobec sąsiadów, czasy saskie, kryzys państwa i pierwsze próby reform). 26. Powstanie Stanów Zjednoczonych (przyczyny i przebieg wojny o niepodległość, ustrój USA). 27. Rzeczpospolita w czasach Stanisława Augusta Poniatowskiego (pierwsze reformy, Sejm Wielki i Konstytucja 3 Maja, wojna w obronie konstytucji, powstanie kościuszkowskie, rozbiory). 28. Francja i Europa w czasach rewolucji francuskiej (geneza i skutki, główne zasady ideowe Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela, przemiany ustrojowe, dyktatura jakobinów). 29. Europa napoleońska (wojny napoleońskie, Legiony Dąbrowskiego, Księstwo Warszawskie, polityka Napoleona wobec Polaków). 30. Europa po kongresie wiedeńskim (główne zasady polityczne i postanowienia, decyzje kongresu w sprawie polskiej, Święte Przymierze, nowe idee i ich założenia). 31. Rozwój cywilizacji przemysłowej (rewolucja przemysłowa, nowe wynalazki i odkrycia, przemiany społeczne i polityczne, nowe klasy społeczne). 32. Zjednoczenie Włoch i Niemiec (etapy zjednoczenia, idea wielkich i małych Niemiec, rola Cavoura i Bismarcka w procesie zjednoczenia). 33. Wojna secesyjna w Stanach Zjednoczonych. 34. Ekspansja kolonialna państw europejskich w XIX w. i jej skutki. 35. Ziemie polskie po kongresie wiedeńskim (nowy podział ziem polskich, ustrój polityczny Królestwa Polskiego, sytuacja polityczna i gospodarcza). 2
36. Społeczeństwo dawnej Rzeczypospolitej w okresie powstań narodowych (powstanie listopadowe, powstanie krakowskie, powstanie wielkopolskie, powstanie styczniowe, Wielka Emigracja, skutki powstań dla Polaków). 37. Życie Polaków pod zaborami (polityka zaborców wobec ludności polskiej, postawy społeczeństwa polskiego wobec zaborców, obrona polskości, sytuacja gospodarcza ziem polskich, nowe idee polityczne, kultura polska przełomu XIX/XX w.). 38. Europa i świat na przełomie XIX/XX w. (upowszechnienie systemu demokratycznego, nowe idee polityczne, przemiany społeczne i cywilizacyjne, rywalizacja kolonialna mocarstw) 39. I wojna światowa i jej skutki (powstanie bloków politycznych, geneza konfliktu, przebieg działań wojennych, wojna pozycyjna, nowe technologie). 40. Rewolucje w Rosji (geneza i przebieg rewolucji lutowej, przejęcie władzy przez bolszewików, wojna domowa, skutki rewolucji). 41. Sprawa polska w czasie I wojny światowej (orientacje polityczne Polaków, stosunek państw zaborczych do sprawy polskiej, wysiłek wojskowy i zaangażowanie polityczne Polaków, stosunek mocarstw zachodnich do sprawy polskiej). II. Treści kształcenia z wiedzy o społeczeństwie 1. Obywatel i obywatelstwo, 2. Naród, mniejszości narodowe i etniczne. 3. Partie i system partyjny w Polsce po 1989 r. 4. Zasady prawa wyborczego w Polsce. 5. Konstytucyjne zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej. 6. Konstytucyjne organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej w świetle Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r. powoływanie i kompetencje. 7. Relacje Polski z innymi państwami (państwa Unii Europejskiej, Stany Zjednoczone, sąsiedzi). 2. Zakres umiejętności Uczeń: 1. porządkuje wydarzenia oraz procesy historyczne w czasie i przestrzeni historycznej, 2. dokonuje selekcji i hierarchizacji informacji pozyskanych z różnych źródeł wiedzy, 3. dostrzega procesy dynamicznych zmian w życiu społecznym oraz ciągłość rozwoju kulturowego i cywilizacyjnego społeczeństw, 4. dostrzega w narracji historycznej warstwę informacyjną, wyjaśniającą i oceniającą, 5. wyjaśnia związki przyczynowo-skutkowe wydarzeń, zjawisk i procesów historycznych, 6. wyjaśnia znaczenie poznawania wydarzeń historycznych dla zrozumienia współczesnego świata, 7. zna i sprawnie posługuje się terminologią historyczną, 8. dokonuje samodzielnej oceny postaci, faktów i wydarzeń historycznych, 9. zna i rozumie demokratyczne zasady funkcjonowania władz publicznych, 10. rozumie procesy gospodarcze oraz zasady racjonalnego gospodarowania. 3
Etap wojewódzki 1. Zakres wiedzy I. Historia Na eliminacjach wojewódzkich obowiązywać będą wszystkie treści wymagane na etapie rejonowym oraz treści dodatkowe związane z tematem przewodnim tegorocznego konkursu: Rzeczpospolita Obojga Narodów, a w szczególności: 1. Polska i Litwa pod rządami Zygmunta II Augusta (polityka zagraniczna, przyczyny i skutki Unii Lubelskiej). 2. Ustrój i społeczeństwo Rzeczypospolitej Obojga Narodów (instytucje ustrojowe demokracji szlacheckiej, struktura sejmu, artykuły henrykowskie i pacta conventa, konfederacja warszawska, zasady wolnej elekcji, ewolucja ustroju XVI-XVII w., sytuacja gospodarcza). 3. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVII w. (wojny z Rosją, Turcją i Szwecją, powstanie Bohdana Chmielnickiego, zmiany terytorialne, skutki wojen, kryzys społeczny, gospodarczy i polityczny Rzeczypospolitej w II poł. XVII w.). 4. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVIII w. (położenie międzynarodowe, polityka państw ościennych, czasy saskie, kryzys państwa i pierwsze próby reform). 5. Rzeczpospolita w czasach Stanisława Augusta Poniatowskiego (pierwsze reformy, Sejm Wielki i jego reformy, Konstytucja 3 Maja, wojna w obronie konstytucji, powstanie kościuszkowskie, rozbiory). II. Wiedza o społeczeństwie Zadania konkursowe na eliminacjach wojewódzkich obejmować będą treści obowiązujące na etapie rejonowym oraz następujące zagadnienia: 1. Samorząd terytorialny w Polsce (organy, sposób powoływania, kompetencje i zadania samorządu gminnego, powiatowego i wojewódzkiego). 2. Unia Europejska idea integracji, rozwój terytorialny, traktaty, organy UE i ich kompetencje. 3. Organizacja Narodów Zjednoczonych organy i ich kompetencje, podstawowe dokumenty. 4. Życie w skali państwa (PKB, budżet państwa, inflacja, recesja, gospodarka rynkowa i jej mechanizmy, podatki w Polsce). 2. Zakres umiejętności Uczeń wykazuje się umiejętnościami obowiązującymi na etapie rejonowym, a ponadto: 1. dokonuje analizy oraz interpretacji różnorodnych źródeł oraz formułuje wnioski, 2. formułuje i przedstawia argumenty uzasadniające własne stanowisko, 3. tworzy krótkie wypowiedzi pisemne na podstawie informacji pozyskanych z różnych źródeł wiedzy. LITERATURA Podręczniki szkolne do gimnazjum z historii i wiedzy o społeczeństwie, dopuszczone do użytku szkolnego przez MEN. Na etap rejonowy dodatkowo: 1. N. Davies, Boże Igrzysko. Historia Polski, t. I, Kraków 2008 (i inne wydania); 2. F. Kalinowska, Kompendium 2 wiedza o społeczeństwie, Piła 2007. 4
Na etap wojewódzki dodatkowo: 1. U. Augustyniak, Historia Polski 1572-1795, Warszawa 2008 (i inne wydania); 2. U. Borkowska, Dynastia Jagiellonów w Polsce, Warszawa 2011; 3. J. Maciszewski, Szlachta polska i jej państwo, Warszawa 1986 (i inne wydania); 4. Z. Wójcik, Liberum veto, Kraków, 1992; 5. S. Płaza, Wielkie bezkrólewia, Kraków 1988; 5