Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Kierunki rozwoju obszarów wiejskich założenia do strategii zrównoważonego rozwoju wsi i rolnictwa Przysiek k. Torunia 9 czerwca 2010 r.
Nowe dokumenty strategiczne Długookresowa strategia rozwoju kraju (w oparciu o Polska 2030 ); Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju; 9 strategii, w tym: Strategia zrównoważonego rozwoju wsi i rolnictwa; Krajowa strategia rozwoju regionalnego. 2
Kierunki rozwoju obszarów wiejskich Założenia do Strategii zrównoważonego rozwoju wsi i rolnictwa Opis działań na rzecz rozwoju obszarów wiejskich postulowany do uwzględnienia łącznie w 9 nowych strategiach 3
Obszary wiejskie Obszary wiejskie stanowią: ponad 93% powierzchni kraju, około 40% ludności Polski. Obszary wiejskie obejmują: tereny wiejskie wg granic administracyjnych, miasta liczące do 5 tys. mieszkańców. Miasta liczące do 5 tys. mieszkańców pełnią podobne funkcje jak duże wsie o podobnej liczbie mieszkańców; często ze względów historycznych dana miejscowość jest dużą wsią albo małym miastem. 4
Czynniki kształtujące obszary wiejskie Obszary wiejskie Ludność i dziedzictwo kulturowe Dostępność informacji i nowoczesnego komunikowania się Środowisko i zasoby naturalne Dostępność centrów rozwoju i głównych szlaków komunikacyjnych Przedsiębiorczość i atrakcyjność inwestycyjna Jakość i dostępność usług publicznych Rolnictwo i gospodarka żywnościowa Stan infrastruktury technicznej (wodociągi, kanalizacja, drogi) Szanse edukacyjne 5
Komplementarność zasobów Zasoby na obszarach wiejskich są komplementarne w stosunku do zasobów w dużych miastach i powinny być lepiej wykorzystane dla rozwoju Polski. Jest to działanie sprzyjające zwiększeniu konkurencyjności Polski i poszczególnych województw. Wzrost zatrudnienia w Polsce dokonana się najszybciej przez wzrost zatrudnienia mieszkańców obszarów wiejskich. 6
Nie tylko metropolie (1) Błędna koncepcja: koncentracji inwestycji w największych ośrodkach miejskich z pozostawieniem pozostałych obszarów bez znaczącego wsparcia; Rozwiązywania problemów społecznych i ekonomicznych na wsi poprzez migracje do miast. 7
Nie tylko metropolie (2) Depopulacja na obszarach wiejskich prowadzi do tworzenia wiejskich społeczności lokalnych o ułomnej strukturze (np. dominacji osób w wieku poprodukcyjnym); Przyspieszony napływ do miast nowych mieszkańców z obszarów wiejskich pogłębi zjawisko generowania w miastach dzielnic biedy i konieczność kosztownej rozbudowy niewydolnej infrastruktury w mieście. Oba ww. zjawiska oznaczają stwarzanie w perspektywie kilku, kilkunastu, czasem kilkudziesięciu lat poważnych problemów społecznych, które z pewnym opóźnieniem prowadzą do znaczących dodatkowych kosztów do poniesienia ze środków publicznych. 8
Pracujący *) wg głównych sektorów (w %) 100% 90% 80% 70% 60% 67,6 53,4 63,0 50% 40% 30% 20% 10% 0% 27,5 4,9 29,2 17,4 26,0 11,0 UE-25-2005 Polska - 2005 Polska - 2015 Sektor III - usługi Sektor II - przemysł i budownictwo Sektor I - rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo oraz rybołówstwo Polska 2015 wg SRK *) w wieku 15 lat i więcej 9
Tworzenie miejsc pracy dla mieszkańców obszarów wiejskich wsparcie samozatrudnienia i mikroprzedsiębiorstw zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej OW i pozyskiwanie zewnętrznych inwestorów poprawa powiązań największe centra rozwoju - obszary wiejskie; zwiększenie wahadłowej mobilności przestrzennej mieszkańców OW wsparcie edukacji ogólnej i kształcenia zawodowego, w tym i ustawicznego mieszkańców OW 10
Kierunki rozwoju obszarów wiejskich Rozwijanie endogenicznego potencjału obszarów wiejskich; Dyfuzja procesów rozwojowych na obszary wiejskie; 11
Kategorie obszarów wiejskich ściśle powiązane z dużym miastem (miastem lub aglomeracją liczącą co najmniej 150 tys. mieszkańców lub miastem wojewódzkim 22 ośrodki); w zasięgu oddziaływania dużego miasta; peryferyjne. 12
Dostępność czasowa obszarów wiejskich (wg IGiPZ PAN) 13
Dostępność czasowa obszarów wiejskich (wg IGiPZ PAN) 14
Polityka rozwoju obszarów wiejskich powinna obejmować dwa filary: 1. Instrumenty WPR; 2. Instrumenty ukierunkowane na rozwój obszarów wiejskich w programach operacyjnych polityki spójności. 15
Cele horyzontalne Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 1. Poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa 2. Poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej 3. Budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski 4. Podniesienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, w tym szczególnie sektora wytwórczego o wysokiej wartości dodanej oraz rozwój sektora usług 5. Wzrost konkurencyjności polskich regionów i przeciwdziałanie ich marginalizacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej 6. Wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich 16
Wizja obszarów wiejskich (1) Obszary wiejskie powinny stać się atrakcyjnym miejscem pracy, zamieszkania, wypoczynku i prowadzenia działalności rolniczej lub pozarolniczej, z zachowaniem unikalnych walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych tych terenów dla przyszłych pokoleń. 17
Wizja obszarów wiejskich (2) Należy dążyć równolegle do unowocześniania rolnictwa i gospodarki żywnościowej oraz rozwijania przedsiębiorczości poza rolnictwem. Mieszkańcy obszarów wiejskich powinni uzyskać szeroki dostęp do edukacji, zatrudnienia, służby zdrowia, dóbr kultury i nauki, narzędzi społeczeństwa informacyjnego i niezbędnej infrastruktury technicznej w odpowiednim standardzie. Rozwijany powinien być kapitał ludzki, społeczny i instytucjonalny na obszarach wiejskich. 18
Kierunki rozwoju obszarów wiejskich (1) a) Zwiększenie konkurencyjności sektora rolno-spożywczego b) Bezpieczeństwo żywnościowe kraju c) Przeciwdziałanie zmianom klimatycznym i adaptacja rolnictwa do skutków tych zmian d) Wykorzystanie rolniczej przestrzeni produkcyjnej do produkcji energii ze źródeł odnawialnych 19
Kierunki rozwoju obszarów wiejskich (2) e) Ochrona, pielęgnowanie i wykorzystanie zasobów przyrodniczych i krajobrazowych obszarów wiejskich f) Zachowanie, pielęgnowanie i wykorzystanie zasobów kulturowych i dziedzictwa narodowego na obszarach wiejskich g) Rozwój i poprawa lokalnej infrastruktury h) Rozwój przedsiębiorczości i zwiększanie atrakcyjności inwestycyjnej obszarów wiejskich 20
Kierunki rozwoju obszarów wiejskich (3) i) Inwestowanie w kapitał ludzki i społeczny oraz wyrównywanie szans edukacyjnych mieszkańców wsi i małych miast j) Poprawa jakości i zwiększenie dostępności usług publicznych na obszarach wiejskich k) Poprawa standardu i zwiększenie dostępności narzędzi z zakresu społeczeństwa informacyjnego dla mieszkańców obszarów wiejskich 21
Kierunki rozwoju obszarów wiejskich (4) l) Rozszerzenie zasięgu oddziaływania największych centrów rozwoju gospodarczego na obszary wiejskie poprzez zwiększenie ich dostępności dla mieszkańców obszarów wiejskich (zwiększenie wahadłowej mobilności przestrzennej) m) Poprawa dostępności pracy, w tym elastycznych form pracy dla mieszkańców obszarów wiejskich i zwiększenie mobilności zawodowej n) Zapobieganie i ograniczanie wykluczenia społecznego 22
Poprawa dostępności pracy, w tym elastycznych form pracy dla mieszkańców obszarów wiejskich i zwiększenie mobilności zawodowej (m) Wsparcie samozatrudnienia i rozwoju mikroprzedsiębiorstw, Zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej obszarów wiejskich i pozyskiwanie zewnętrznych inwestorów, Poprawa powiązań: największe centra rozwoju obszary wiejskie, Zwiększenie wahadłowej mobilności przestrzennej mieszkańców obszarów wiejskich, Wsparcie edukacji ogólnej i kształcenia zawodowego, w tym ustawicznego mieszkańców obszarów wiejskich, Zwiększenie dostępności i upowszechnienie wykorzystania Internetu, Upowszechnienie elastycznych form pracy (telepraca, praca w niepełnym wymiarze czasu, elastyczne godziny pracy) 23
System realizacyjny polityki rozwoju obszarów wiejskich WPR i polityka spójności oraz instrumenty krajowe; Instrumenty krajowe; Instrumenty regionalne; Adresowanie terytorialne (różne poziomy NTS); Zasada pomocniczości. 24
Wybrane wnioski i rekomendacje (1) Wsparcie na rzecz rozwoju obszarów wiejskich powinno uwzględniać specyfikę regionalną i wewnątrzwojewódzkie zróżnicowania. W realizacji programów zarówno krajowych, jak i regionalnych istotna jest należyta dbałość o spójność terytorialną także w wymiarze wewnątrzwojewódzkim: w układzie miasto wieś oraz centrum obszary peryferyjne. 25
Wybrane wnioski i rekomendacje (2) W poszczególnych programach operacyjnych polityki spójności konieczne jest ujęcie odpowiednich mechanizmów, które zabezpieczałyby projekty na rzecz rozwoju obszarów wiejskich i obszarów słabych strukturalnie przed marginalizacją na etapie wyboru projektu do realizacji (problem kryteriów skali projektu). 26
Wybrane wnioski i rekomendacje (3) O spójność terytorialną w województwach można zadbać poprzez: - zapisy w programach operacyjnych (wskazanie obszarów słabych strukturalnie wg przejrzystych przesłanek, określenie minimalnego zakresu wsparcia obszarów wiejskich, wykorzystanie podziału na subregiony); - kryteria wyboru projektów (problem zrównoważenia kryteriów skali projektu); - ogłaszanie odrębnych konkursów dla projektów z obszarów wiejskich lub obszarów peryferyjnych. 27
Wybrane wnioski i rekomendacje (4) Spójny system monitorowania powinien zapewniać bieżącą informację i dokonywanie oceny wsparcia rozwoju obszarów wiejskich w ramach zarówno PROW, jak i polityki spójności. (Nie tylko kody terytorialne!) 28
Wybrane wnioski i rekomendacje (5) Lokalne inwestycje infrastrukturalne, przedsięwzięcia z zakresu kultury, sportu, turystyki, rozwoju przedsiębiorczości, rozwoju społeczeństwa informacyjnego, edukacji, zdrowia powinny być realizowane na obszarach wiejskich z dużą intensywnością w celu ograniczenia dysproporcji pomiędzy obszarami wiejskim i miastami. 29
Wybrane wnioski i rekomendacje (6) Inwestycje punktowe, systemowe lub liniowe o znaczeniu powiatowym, podregionalnym, wojewódzkim czy krajowym, realizowane w ramach polityki spójności, powinny w szerokim zakresie służyć obszarom wiejskim nawet, jeśli pierwotną przesłanką dla danej inwestycji są potrzeby nie związane z obszarami wiejskimi. 30
Wybrane wnioski i rekomendacje (7) Część ponadlokalnych inwestycji powinna być adresowana specjalnie do obszarów wiejskich, w celu wyrównywania szans rozwojowych i wspomagania zmian strukturalnych, np. systemy komunikacji publicznej w województwach skracające dystans z obszarów wiejskich do miast i umożliwiające w szerszym zakresie wahadłową mobilność przestrzenną czy wsparcie dostępu do Internetu na obszarach wiejskich. 31
Wybrane wnioski i rekomendacje (8) Wszystkie instrumenty na rzecz rozwoju obszarów wiejskich niezależnie od ich umiejscowienia w poszczególnych programach powinny być należycie koordynowane na szczeblu regionalnym i krajowym z wykorzystaniem dobrych praktyk. Podejście strategiczne, komplementarność i koordynacja! 32
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Dziękuję za uwagę www.minrol.gov.pl