Przedsiębiorstwo Usługowo-Produkcyjne SIGMA BP Sp. z o.o 39-400 Tarnobrzeg, ul. Sienkiewicza 23. Rekultywacja i zagospodarowanie terenów pogórniczych siarki w rejonie Tarnobrzega konferencja n/t Ochrona środowiska jako warunek rozwoju rejonu tarnobrzeskiego Tarnobrzeg, 3 czerwca 2009 r. dr inż. Józef Kirejczyk, mgr inż. Tomasz Burchard, inż. Zbigniew Pantula
W drugiej połowie 1991 r. korzystna koniunktura siarki na rynkach światowych uległa załamaniu. Zwiększona podaż taniej siarki z odzysku (siarka uzyskiwana w procesie oczyszczania ropy i gazu ziemnego) oraz ogólnoświatowa recesja gospodarcza spowodowały gwałtowny spadek cen siarki. Zahamowało to dalszy rozwój górnictwa siarki w Polsce doprowadzając najpierw do radykalnego obniżenia wydobycia a następnie zamknięcia kopalń. W roku 1971 zamknięto pierwszą kopalnię odkrywkową siarki Piaseczno. W roku 1992 zatrzymano wydobycie rudy w kopalni odkrywkowej Machów. W roku 1993 zaprzestano wydobycia siarki w doświadczalnej kopalni otworowej Machów II. W roku 2001 zatrzymano wydobycie w kopalni otworowej siarki Jeziórko.
Wydobycie siarki z kopalń tarnobrzeskich w latach 1961-2001 łącznie 89,371 mln ton Kopalnie otworowe -74,875 mln ton Kopalnie odkrywkowe -14,496 mln ton
Stan robót likwidacyjnych i rekultywacyjnych Zakończono likwidację doświadczalnej kopalni otworowej Machów II i zrekultywowano jej tereny pogórnicze. Kontynuowane są prace likwidacyjne i rekultywacyjne w otworowej kopalni Jeziórko. Prowadzone są prace likwidacyjne wyrobisk odkrywkowych Machów i Piaseczno. Na złożoność i wysokie koszty przedsięwzięcia składa się nie tylko skala robót ale też konieczność skutecznej likwidacji zagrożenia siarkowodorowego związanego z izolacją trzeciorzędowego piętra wód złożowych w likwidowanych wyrobiskach.
Lokalizacja wyrobisk górniczych Machów i Piaseczno Piaseczno Wisła Machów Wyrobisko górnicze Kopalni Siarki Machów jest zlokalizowane przy drodze TarnobrzegMielec biegnącej wzdłuż Wisły, w odległości około 500 m od osiedla Miechocin miasta Tarnobrzega. Po drugiej stronie Wisły, w odległości ok. 1,5 km, znajduje się wyrobisko byłej kopalni siarki Piaseczno. Z uwagi na bliskie położenie i połączenia hydrogeologiczne likwidacja obu wyrobisk musi być skojarzona
Tereny pogórnicze odkrywkowej kopalni siarki Piaseczno Po zakończeniu działalności górniczej (1982 r) pozostały: Wyrobisko górnicze o głębokości i powierzchni 160 ha. Zrekultywowane zwałowisko zewnętrzne nadkładu o powierzchni 120 ha. Zrekultywowane zwałowisko wewnętrzne o powierzchni 54 ha. Hałda piasków szklarskich wydobytego spod złoża siarki 3,2 mln ton. Na dnie wyrobiska utworzył się zbiornik wodny o pow. 60 ha i głębokości 24 m.
Odbudowa pierwotnych stosunków wodnych po zaprzestaniu odwadniania likwidowanych wyrobisk Machów i Piaseczno spowoduje, że na około 3 tys. ha terenów przyległych do wyrobiska w Piasecznie koniecznym będzie budowa systemu odwadniającego celem ochrony tych terenów przed podmakaniem. Koszt budowy tego systemu może przekroczyć kwotę 30 mln zł. Są to typowe szkody górnicze. 1 obszar o głębokości do zwierciadła wody mniejszej niż 1 m, 2 obszar możliwych podtopień, 3 główne cieki i zbiorniki wód powierzchniowych, 4 rowy drenażowe sieci podstawowej, 5 łąki, mokradła i tereny bagienne zaznaczone ma mapie topograficznej z roku 1937, 6 dawna sieć rowów i cieków odwadniających (według stanu z roku 1937).
Zagospodarowanie terenów wokół wyrobiska Piaseczno (sady i pola uprawne)
Sposób likwidacji wyrobiska Piaseczno Likwidacja wyrobiska w Piasecznie polegać będzie na: Izolacji skarp serii chemicznej w wyrobisku. Profilowaniu skarp wyrobiska. Likwidacji zbędnych instalacji i obiektów. Wykonaniu układu napełniania wyrobiska: Napełnianiu wyrobiska wodami czwartorzędowymi. Napełnianiu wyrobiska wodami z Wisły. Wykonaniu systemu melioracyjno-drenażowego dla ok. 3000 ha terenów przyległych do wyrobiska, zagrożonych podtapianiem. Po napełnieniu wyrobiska wodą powstanie zbiornik o powierzchni ok. 160 ha, który zostanie zagospodarowany dla celów rekreacyjnych.
Izolowanie skarp serii chemicznej w wyrobisku Piaseczno - marzec 2007 r.
Wyrobisko Piaseczno maj 2009 r.
Pow. zbiornika - ok.160 ha Dług. linii brzeg. - 6,6 km Pojemność - 37mln m3 Maks. głębokość 48 m Plan zagospodarowania zbiornika Piaseczno
Składowisko piasków szklarskich
Możliwość wykorzystania wód siarczkowo-siarkowodorowych dla celów balneologii Wody siarczkowo-siarkowodorowe swoją nazwę zawdzięczają zawartym w niej związkom siarki: rozpuszczonemu gazowemu siarkowodorowi oraz produktom jego dysocjacji: jonowi wodorosiarczkowemu i jonowi siarczkowemu. Wody te znajdują zastosowanie w leczeniu wielu schorzeń reumatycznych. Trzeciorzędowe wody z rejonu Piaseczna są wodami siarczkowo-siarkowodorowymi o składzie zbliżonym do wód leczniczych występujących w polskich uzdrowiskach: Swoszowice, Busko-Zdrój, Solec, Horyniec. Likwidacja wyrobiska i rekreacyjny kierunek jego zagospodarowania skłania do rozważenia wykorzystania tych wód do celów balneologicznych. Do atrakcyjnych walorów przyszłego zbiornika wodnego należy zaliczyć jego otoczenie: zalesione tereny zwałowiska zewnętrznego i składowisko piasków szklarskich.
Tereny pogórnicze odkrywkowej Kopalni Siarki Machów Powierzchnia wyrobiska - 560 ha. Głębokość wyrobiska 80 110 m. Powierzchnia zwałowiska zewnętrznego (zrekultywowane) 880 ha. Wyrobisko kopalni Machów
Zrekultywowane zwałowisko zewnętrzne Zrekultywowany teren po klarowniku nr 1 Rekultywowany teren po składowisku keku
Schemat likwidacji wyrobiska Machów Wisła wał Wiślany półka abrazyjna 145,2 piaski czwartorzędowe warstwa izolacyjna iły złoże seria chemiczna kek iły seria chemiczna piaski Baranowskie Likwidacja wyrobiska polega na: uszczelnieniu dna wyrobiska 25-metrową warstwą izolacyjną, wykonaną z iłów krakowieckich, której celem jest niedopuszczenie do przebicia silnie zmineralizowanych wód trzeciorzędowych i ich mieszania się z wodami wypełniającymi przyszły zbiornik, uformowaniu skarp wyrobiska w sposób zapewniający im trwałą stateczność w warunkach zalania zbiornika wodą wraz z wykonaniem elementów chroniących brzegi przed niekontrolowanymi procesami abrazyjnymi, mogącymi zagrozić obiektom zlokalizowanym w sąsiedztwie zbiornika, budowie obiektów hydrotechnicznych umożliwiających napełnienie projektowanego zbiornika wodą z Wisły oraz służących do corocznej, częściowej wymiany wody, likwidacji zbędnych obiektów technologicznych oraz uporządkowaniu i rekultywacji terenów zdegradowanych, przylegających bezpośrednio do wyrobiska, zgodnie z wymogami zatwierdzonego planu przestrzennego zagospodarowania.
Widok wyrobiska Machów budowa iłowej warstwy uszczelniającej dno wyrobiska
Napełnianie zbiornika Machów Kanał odprowadzający Zbiornik Machów Budowla wlotowa Kanał wlotowy Wisła
Budowla wlotowa zbiornika Machów w budowie sierpień 2002 r.
Kanał wlotowy od strony Wisły
Napełnianie zbiornika przepust pod drogą z kanałem wlotowym
Zbiornik Machów maj 2009 r.
Gmina Sandomierz Warszawa Skarżysko Kamienna T A R N O B R Z E G Piotrków Trybunalski S T UD I U M U WA RU N KO WA Ń I K I E R UN K Ó W Z A G O S P O D A R O WA N I A P R Z E S T R Z E N N N E G O KierunkI i zasady polityki przestrzennej Gmina Gorzyce Gmina Samborzec Rzeszów Grębów Rozwadów OZNACZENIA - zagrożenia środowiskowe Gmina Koprzywnica korytarze rozwoju infrastruktury technicznej do drogi krajowej Kraków - Annopol rzeki pozaklasowe obszar dużego zanieczyszczenia atmosfery związkami chemicznymi III. Ochrona środowiska kulturowego strefa ochrony środowiska kulturowego obiekty zabytkowe Stalowa Wola IV. Zasady użytkowania i zagospodarowania obszarów rolniczej przestrzeni produkcyjnej obszary preferowane do rozwoju intensywnego rolnictwa obszary o zróżnicowanych warunkach rozwoju rolnictwa ogrody działkowe Gmina Łoniów Gmina Grębów punkty poboru wód do oprysków V. Obszary intensywnego rozwoju i przekształceń obszary wielofunkcyjne - centrum miasta z preferowaną funkcją rozwoju usług publicznych Rzeszów obszary wielofunkcyjne z preferowaną funkcją do lokalizacji intensywnej zabudowy mieszkaniowej Radom Kielce I. Oznaczenia ogólne Chmielów obszary wielofunkcyjne preferowane do lokalizacji intensywnej zabudowy mieszkaniowej oraz inwestycji publicznych granica administracyjna miasta II. Obszary ochrony wartości i zasobów śr. przyrodniczego Mielec obszary zabudowy mieszkaniowej ekstensywnej obszary preferowane do lokalizacji zabudowy letniskowej oraz usług obsługi turystyczno - rekreacyjnej - obiekty prawnie chronione Rzeszów Gmina Nowa Dęba pomniki przyrody istniejące i projektowane użytki ekologiczne obszary przekształceń i rozwoju gospodarczego dla różnych inwestorów potencjalne tereny atrakcyjności inwestycyjnej granice terenów do sporządzenia miejscowych planów zagosp. przestrz. granica terenu górniczego - obszary systemu ekologicznego Gmina Baranów Sandomierski system terenów otwartych pozostających w dotychczasowym użytkowaniu obszary lasów i projektowanych zalesień (zadrzewień) obszary zieleni urządzonej istniejącej i projektowanej tereny wód otwartych, zbiornik retencyjno - rekreacyjny granica głównego zbiornika wód podziemnych wraz z obszarem wysokiej i najwyższej ochrony kierunek przesyłu wody pitnej VI. Kierunki rozwoju komunikacji droga ekspresowa istn. proj. drogi krajowe istn. proj. ulice układu podstawowego linia kolejowa
Plan docelowego zagospodarowania zbiornika Machów W zlikwidowanym wyrobisku powstanie zbiornik wodny, który wraz ze zrekultywowanymi terenami przyległymi zostanie zagospodarowany dla celów rekreacyjnych (plaże, pola namiotowe, przystań dla jachtów, kajaków, parkingi i obiekty obsługi turystów. Parametry zbiornika : Powierzchnia Długość linii brzegowej - 455 ha - ok. 10 km
Tereny pogórnicze Kopalni Siarki Jeziórko Powierzchnia obszaru górniczego - 38,2 km2, Powierzchnia objęta eksploatacją - 21,4 km2, Ilość otworów eksploatacyjnych - 6048 szt. Niekorzystne oddziaływanie eksploatacji na środowisko: zanieczyszczenie gleby siarką i jej związkami, zanieczyszczenie wód powierzchniowych, zanieczyszczenie wód podziemnych, przeobrażenia powierzchni pól górniczych (deformacje górotworu), zanieczyszczenie powietrza pyłami siarki, dwutlenkiem siarki i siarkowodorem.
Tereny pogórnicze otworowej Kopalni Siarki Jeziórko Teren pola przed rekultywacją, widoczne zalewiska i zanieczyszczenia powierzchni siarką
K.S. Jeziórko - zasięg niecki osiadania powierzchni terenu- max osiadanie do 6 m
Rekultywacja terenów Kopalni Siarki Jeziórko Technologia rekultywacji i zagospodarowania najbardziej zdewastowanych i zdegradowanych terenów pogórniczych przewiduje 5-letni cykl realizacji w trzech podstawowych fazach: Faza podstawowa (techniczna) obejmująca wykonywanie prac związanych z likwidacją uzbrojenia górniczego, usunięciem skupisk ziemi zanieczyszczonej siarką, kształtowaniem rzeźby terenu wraz z formowaniem w największych obniżeniach terenu lokalnych zbiorników wodnych. Faza ta obejmuje również wykonanie neutralizacji i blokady występujących skażeń gleby oraz uregulowanie stosunków wodnych. Faza biologiczna obejmuje wykonanie prac agrotechnicznych, nawożenia gleby i wysiew mieszanki traw oraz wykonanie zabiegów poprawkowych (podsiew uzupełniający). Faza zagospodarowania terenu obejmuje nasadzenia drzew i krzewów oraz prace pielęgnacyjne. Występuje ona przeważnie w czwartym i piątym roku od rozpoczęcia rekultywacji.
Instalacja rozprowadzania wapna poflotacyjnego na polu górniczym K.S. Jeziórko
Kopalnia Siarki Jeziórko Techniczna faza rekultywacji rozścielanie warstwy wapna w celu blokady zanieczyszczeń
Kopalnia Siarki Jeziórko Techniczna faza rekultywacji formowanie zbiorników wodnych
Zabiegi agrotechniczne Kopalnia Siarki Jeziórko Biologiczna faza rekultywacji prace agrotechniczne
Kopalnia Siarki Jeziórko Techniczna faza rekultywacji regulacja stosunków wodnych
Kopalnia Siarki Jeziórko - zagospodarowanie łąkowe
Kopalnia Siarki Jeziórko rekultywacja leśna Kopalnia Siarki Jeziórko rekultywacja leśna
Kopalnia Siarki Jeziórko Zbiornik wodny na terenie zrekultywowanym
Zagospodarowanie terenów poeksploatacyjnych Kopalni Siarki Jeziórko ciepłownia Olendry Zagospodarowanie terenów pogórniczych Kopalni Siarki "Jeziórko" -stan aktualny granica Obszaru Górniczego Jeziórko IV granica zasięgu eksploatacji tereny zrekultywowane eg brz rno Ta ga o r d la Wo wa talo -S tereny KiZPS "Siarkopol" w likwidacji Kopalnia Siarki "Jeziórko" - do rekultywacji tereny PRTG "Jeziórko" - do rekultywacji zbiorniki wodne wykonane zbiorniki wodne - projektowane KL VIII zabudowa przemysłowa 4 rowy, kanały - wykonane rowy, kanały - planowane 5 1 Akwen 2 6 Hs130 F188 Kl II rząpia 3 7 8 M245 14 O72 10 11 S1046 13 9 E2001 Rów nr 13 12 0 500 m 1 km 1,5 km 2 km
Dziękujemy za uwagę Przedsiębiorstwo Usługowo-Produkcyjne SIGMA BP Sp. z o.o 39-400 Tarnobrzeg, ul. Sienkiewicza 23.