www.tyfloswiat.pl Kwartalnik, nr 1 (14) 2012, bezpłatny, ISSN: 1689-8362 TYFLO{WIAT W krainie dużego kontrastu Ogólnopolska Wypożyczalnia Książek Dotykowych Czy smartphone y i tablety są szansą dla niepełnosprawnych wzrokowo?
www.tyfloswiat.pl Kwartalnik, nr 1 (14) 2012, bezpłatny, ISSN: 1689-8362 TYFLO{WIAT KWARTALNIK WYDAWCA Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego ul. Wybickiego 3a, 31-261 Kraków http://www.firr.org.pl tel.: (+48) 12 629 85 14; faks: (+48) 12 629 85 15 e-mail: biuro@firr.org.pl Organizacja Pożytku Publicznego Nr konta 77 2130 0004 2001 0255 9953 0005 Utilitia sp. z o.o. ul. Jana Pawła II 64 32-091 UTILITIA PRZEJDŹ Michałowice NA DOSTĘPN Ą STRONĘ http://www.utilitia.pl tel.: (+48) 663 883 600 e-mail: biuro@utilitia.pl Podmiotem odpowiedzialnym za publikację treści merytorycznych jest Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego UTILITIA Podmiotem odpowiedzialnym PRZEJDŹ NA DOSTĘPN Ą STRONĘza działalność reklamową jest Utilitia sp. z o.o. REDAKTOR NACZELNY Joanna Piwowońska tel. kom. (+48) 663 883 332 e-mail: joanna.piwowonska@firr.org.pl INTERNET www.tyfloswiat.pl SKŁAD komputerowy Sławomir Mirski Fotografia na okładce kaczor58 DRUK K&K W krainie dużego kontrastu UTILITIA PRZEJDŹ NA DOSTĘPN Ą STRONĘ Ogólnopolska Wypożyczalnia Książek Dotykowych Czy smartphone y i tablety są szansą dla niepełnosprawnych wzrokowo? Dział reklamy e-mail: reklama@utilitia.pl Redakcja nie odpowiada za treść publikowanych reklam i ogłoszeń. UTILITIA Nakład dofinansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Redakcja zastrzega sobie prawo skracania, zmian stylistycznych i opatrywania nowymi tytułami materiałów nadesłanych do druku. Materiałów niezamówionych nie zwracamy. Wszystkie teksty zawarte w tym numerze czasopisma Tyfloświat, za wyjątkiem tekstu Zatrudnienie wspomagane. To ważne!, dostępne są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Polska. Ponownie rozpowszechniany utwór, dostępny na tej licencji, musi zawierać następujące informacje: imię i nazwisko autora tekstu, nazwę czasopisma oraz jego numer. Zdjęcia zawarte w czasopiśmie chronione są prawem autorskim i ich przedruk wymaga zgody autora. W numerze fot. elen_studio UTILITIA UTILITIA Użytkownik taki, jak ja, korzysta z niego jako zpodstawowego schematu kolorystycznego w systemie, by móc cokolwiek przeczytać. Bez niego standardowe jasne tła raziłyby i zacierały tekst. Jakie problemy niesie za sobą korzystanie z takiego trybu? Niestety, duże... Co to za kraina? Duży kontrast to współczynnik określający największą różnicę pomiędzy jasnością najciemniejszego i najjaśniejszego punktu na ekranie. Mówiąc nieco prościej, jest to tryb działania wyświetlaczy urządzeń elektronicznych, który cechuje ciemne tło i osadzona na nim jasna czcionka. Poniżej znajduje się porównanie widoku standardowego i maksymalnie kontrastującego przykładowej strony internetowej (w tym przypadku serwisu Uniwersytetu Warszawskiego). Dołączone ilustracje pokazują istotę trybu dużego kontrastu oryginalne tło zostało zastąpione tłem czarnym, a oryginalny kolor czcionki automatycznie stał się biały. W identyczny sposób tryb dużego kontrastu funkcjonuje w całym systemie operacyjnym Windows oraz w aplikacjach (tych, które przewidziały taką możliwość). Więk- 6 Michał Dębiec* W krainie dużego kontrastu Pomóżcie Michałowi, bo spaliła mu się karta graficzna w komputerze takie zdanie usłyszałem kiedyś od współpracownika z sąsiedniego działu firmy, który przeszedł za moimi plecami i spojrzał w monitor. Uspokoiłem go, że karta graficzna w laptopie ma się całkiem dobrze, a to, co widzi na moim ekranie, jest tzw. trybem dużego kontrastu. UTILITIA Pragnę zgłosić do Państwa Konkursu Zwykłego Bohatera - Bożenę Kazanowską. Jest ona tyflopedagogiem (terapeutą niewidomych dzieci) i pomysłodawczynią jedynej, pierwszej w Polsce Ogólnopolskiej Wypożyczalni Książek Dotykowych. ( ) Bożena Kazanowska pracuje w SOSW dla dzieci Niewidomych i Słabo Widzących w Lublinie, ale praca w wypożyczalni to bezinteresowne bohaterstwo, mało nagłośnione, choć udowadniane od kilku lat. Myślę, że gdyby taka osoba mieszkała np. w Warszawie już dawno usłyszałby o niej świat. W Lublinie mamy swojego zwykłego,-wielkiego bohatera i jak na razie wiedzą o tym dobrze tylko niewidome, słabowidzące i niepełnosprawne ruchowo dzieci z całej Polski, które z wdzięcznością wypożyczają kolejne dotykowe książki. szość wersji systemu Windows obsługuje skrót klawiszowy lewy Alt + lewy Shift + PrintScreen, dzięki któremu w bardzo prosty i szybki sposób można przejść do standardowego trybu dużego kontrastu uw.edu.pl widok standardowy uw.edu.pl duży kontrast Ogólnopolska Wypożyczalnia UTILITIAKsiążek Dotykowych Magdalena Szyszka* Skąd jednak wiedzieć, co warto przeczytać, a na co szkoda naszego czasu? Jak wyrazić swoją opinię na temat danej pozycji, by poznali ją nie tylko znajomi? Jak spamiętać te wszystkie tytuły i autorów i z kim porozmawiać o literaturze, skoro poziom czytelnictwa w społeczeństwie polskim jest wciąż zastraszająco niski? Jeżeli tylko posiadamy komputer i korzystamy z Internetu, to wszystko i wiele więcej zapewnią nam różnorakie portale czytelnicze. Najprościej mówiąc są to serwisy, które budują bazy książek oraz użytkowników. Ci mogą dodawać książki do swoich zasobów, sortować je w różny sposób, wystawiać im oceny, pisać recenzje. Często na tego typu portalach znajdują się fora dyskusyjne, na których można bardziej bezpośrednio 36 Aleksandra Bohusz* Powyższy tekst to fragmenty zgłoszenia do, organizowanej przez Bank BPH i telewizję TVN, akcji Zwykły bohater, przesłanego w październiku 2011 r. przez Pana Marka Skórskiego. Okazało się, że również kapituła konkursowa uznała działalność Pani Bożeny Kazanowskiej za zwyczajne bohaterstwo i zaliczyła lubelską nauczycielkę do grona dziewięciorga finalistów. Bardzo dobrze, że tak się stało, po pierwsze dlatego, że to, co robi rzeczywiście zasługuje na szczególne uznanie, a po drugie dzięki akcji TVN Ogólnopolską Wypożyczalnię Książek Dotykowych poznało szersze grono osób. Jednak, mimo emisji reportaży oraz gali konkursowej, lubelska inicjatywa jest wciąż niedostatecznie rozpowszechniona w środowisku niewidomych i czas to zmienić. Książki dotykowe to bowiem temat interesujący Portale czytelnicze Czytelnictwo cieszy się wśród osób niewidomych dużą popularnością, jako sposób spędzania wolnego czasu czy zdobywania wiedzy. Większość z nas korzysta ze specjalnych zbiorów Biblioteki Polskiego Związku Niewidomych, skanuje książki, nierzadko także nabywa audiobooki czy e-booki. wymienić poglądy na temat książek. Zwykle tego typu miejsca spełniają też funkcję portali społecznościowych gromadzących moli książkowych, umożliwiając im tworzenie swoich list znajomych, przesyłanie prywatnych wiadomości i wiele więcej. Po co to wszystko? Gdy usłyszymy o jakiejś ciekawej książce, zawsze warto odnaleźć ją na takim portalu, przeczytać opis, recenzje i oceny użytkown i k ó w. Topomoże zdecydować, czy dana pozycja jest dla nas właściwa, czy też lepiej sięgnąć po inną. Dodatkowo, mechanizmy wbudowane w taki portal, biorąc pod uwagę wystawione już przez nas oceny, potrafią zaproponować książki, które mogą nas zainteresować. Często w serwisach tych organizowane są też różnorakie konkursy np. na najlepszą recenzję, 1 7 fot. adassel fot. Tatiana Popova fot. Michał Dębiec fot. Michał Dębiec 3 Zatrudnienie wspomagane. To ważne! Fundacja Eudajmonia wyjaśnia, kim jest i jakie wsparcie może oferować trener pracy. 6 W krainie dużego kontrastu Michał Dębiec wskazuje, na jakiego typu trudności w obsłudze komputera napotykają osoby słabowidzące, korzystające z dużego kontrastu. 13 Kontrowersje wokół ulgi na rehabilitację Katarzyna Heba stara się rzucić odrobinę światła na kwestię odliczeń od podatku wydatków na cele rehabilitacyjne. 17 Ogólnopolska Wypożyczalnia Książek Dotykowych Aleksandra Bohusz przedstawia ciekawą inicjatywę, dzięki której najmłodsi Czytelnicy z dysfunkcją wzroku mogą rozpocząć wędrówkę po świecie literatury i dotyku. 25 Dźwięki pod palcami Marek Jakubowski ujawnia, jakiego zdumiewającego odkrycia dokonał w berlińskim Muzeum Tyflologicznym. 30 Czy tablety i smartphone'y są szansą dla niepełnosprawnych wzrokowo? Michał Dębiec dzieli się wrażeniami z poszukiwań godnego następcy dla jego wysłużonego telefonu komórkowego oraz przemyśleniami na temat dostępności dla osób słabowidzących tak popularnych obecnie tabletów i smartphone ów. 36 Portale czytelnicze Magdalena Szyszka prezentuje najpopularniejsze portale internetowe, grupujące bibliofili. 40 Transmisji dźwięku o wysokiej jakości w czasie rzeczywistym Michał Dziwisz bierze pod lupę aplikacje do transmisji dźwięku i wyjaśnia, dlaczego popularny Skype nie zawsze jest idealnym programem do przesyłania materiału audio. 2
ARTYKUŁ SPONSOROWANY W projekcie włączamy wsparcie także w języku migowym. Zdjęcie: Marcin Kisiecki Zatrudnienie wspomagane. To ważne! Nowy zawód trenera pracy może zmienić życie osób z niepełnosprawnościami. To trener pomoże im znaleźć posadę i zorganizować się na nowym stanowisku. Co więcej, taką formę pomocy należy szybko uregulować prawnie. Ramy polskiego prawa nie ujmują bowiem formy aktywizacji zawodowej, jaką jest zatrudnienie wspomagane. A jaki jest jego cel? Chodzi przede wszystkim o ułatwienie osobom niepełnosprawnym wejścia na rynek pracy. Można przyjąć, że z zatrudnienia wspomaganego powinni skorzystać ci, którym najtrudniej funkcjonować ze względu na rodzaj uszkodzenia organizmu. Będą to: osoby z niepełnosprawnością intelektualną, niewidome i słabowidzące, niesłyszące, chorujące psychicznie, mające całościowe zaburzenia rozwojowe, bądź niepełnosprawność sprzężoną. Zbudujmy model Zatrudnienie wspomagane wymaga stworzenia kompleksowego modelu aktywizacji zawodowej, wypracowania standardów wdrażania i formalno prawnych aspektów jego funkcjonowania. Jego założenia muszą opierać się na indywidualnym podejściu do osoby z niepełnoprawnością. Dzięki 3
ARTYKUŁ SPONSOROWANY ZAPROSZENIE NA KONFERENCJĘ 17 kwietnia o godz. 10.00 we wrocławskim Park Hotel Diament (ul. Muchoborska 10) rozpocznie się konferencja informacyjno-promocyjna pt. Zatrudnienie Wspomagane (nowy) model aktywizacji zawodowej osób z niepełnosprawnościami. Zapraszamy wszystkich zainteresowanych. Prosimy o potwierdzenie udziału pod adresem: biuro@eudajmonia.pl. Wstęp wolny temu można określić jej możliwości i zminimalizować ograniczenia. Założenia zatrudnienia wspomaganego są zgodne z Konwencją Praw Osób Niepełnosprawnych, która podkreśla poszanowanie godności osobistej, autonomii i swobody wyboru. Kompleksowość modelu polega także na włączeniu otoczenia w aktywny proces poszukiwania zatrudnienia, przy współpracy publicznych służb zatrudnienia, agencji pracy, organizacji pozarządowych, pracodawców i samych osób niepełnosprawnych. To ma olbrzymi sens Bardzo ważnym elementem modelu zatrudnienia wspomaganego jest trener pracy. Jego zadaniem jest rozpoznanie predyspozycji zawodowych osoby niepełnosprawnej, pomoc w znalezieniu stażu, pracy, wspieranie podopiecznego na nowym stanowisku aż do momentu uzyskania samodzielności. Anna Hutnik została trenerem pracy i pomaga w ramach jednego z projektów współfinansowanych z Unii Europejskiej. Jak mówi, sukcesem zatrudnienia wspomaganego jest nie tylko wprowadzenie osoby niepełnosprawnej na rynek pracy, ale także proces wdrażania zmian w świadomości tworzących miejsca pracy. Pożądanym stanem dla każdego trenera pracy jest wzrost samodzielności osoby z niepełnosprawnością wraz z przeobrażeniem się środowiska, w które ta osoba wchodzi. - Praca, którą wykonuję jest dla mnie źródłem energii i rozwoju osobistego. Każde działanie na rzecz polepszenia warunków egzystencji drugiego człowieka ma olbrzymi sens mówi A. Hutnik. Serdecznie zachęcam pracodawców do zaangażowania w tworzenie przyjaznych warunków pracy w swoich przedsiębiorstwach dodaje. Trener niczym pomost W zależności od potrzeb klientów trener pracy może pomagać w załatwianiu wszystkich formalności związanych z zatrudnieniem, w dotarciu do miejsca pracy, a nawet przeszkalaniu współpracowników z systemu komunikacji, którym posługuje się nowo przyjęty pracownik (np. język migowy). Trenera pracy można porównać do pomostu między osobą z niepełnosprawnością, pracodawcą a współpracownikami. Trenerzy pracy okazali się znakomitym narzędziem aktywizacji zawodowej osób głuchoniewidomych w, realizowanym na terenie kraju, projekcie pn. Wsparcie osób głuchoniewidomych na rynku pracy II Weź sprawy w swoje ręce. Wprowadzenie przez nas w sierpniu 2010 r. modelu zatrudnienia wspomaganego pozwoliło na znalezienie pracy dla 130 osób z niepełnosprawnością mówi Przemysław Żydok koordynator merytoryczny projektu. Przeszło 70 proc. beneficjentów naszego projektu znalazło zatrudnienie zaznacza. Dużo do zrobienia Kolebką zatrudnienia wspomaganego są Stany Zjednoczone i Kanada, gdzie system ten rozwinął się w latach 70. i 80. XX w., a potem był wprowadzany w Europie. W Polsce przeprowadzane były próby w stosowaniu tego modelu przez organizacje pozarządowe. Aktualnie jednak nie ma jednolitego systemu szkoleń dla trenerów pracy, brak również wypracowanego sposobu współpracy z najważniejszymi aktorami rynku pracy, tworzenia wzajemnych powiązań między organizacjami pozarządowymi, administracją państwową a biznesem. Kwestią problematyczną jest również sposób finansowania tego skutecznego i popularnego w innych krajach sposobu aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Eudajmonia wypełnia lukę W związku z brakiem rozwiązań systemowych, niewystarczającą standaryzacją usług i brakiem sposobów finansowania stanowiska trenera pracy, Fundacja Eudajmonia postanowiła wypełnić lukę i stworzyć innowacyjny projekt pn. Zatrudnienie 4
ARTYKUŁ SPONSOROWANY wspomagane, współfinansowany ze środków Unii Europejskiej i obejmujący teren Dolnego Śląska. Rozpoczął się w lutym 2012 r. Nasze doświadczenie zawodowe w pracy z osobami niepełnosprawnymi pokazało, że często skupiamy się na pracy psychologicznej i doradczej. Zapominamy o realnej pomocy w poszukiwaniu pracy czy wdrażaniu w obowiązki na nowym stanowisku mówi Marta Gawryluk mentor merytoryczny projektu innowacyjnego Zatrudnienie Wspomagane, wiceprezes Fundacji Eudajmonia. Wspierania osoby z niepełnoprawnościami nie należy mylić z wyręczaniem zaznacza. Dla dwóch grup Specyfika projektu innowacyjnego zakłada dwie grupy docelowe. Pierwszą są odbiorcy produktu, czyli osoby z niepełnosprawnością, a konkretnie osoby ze schorzeniami specjalnymi o umiarkowanym i znacznym stopniu niepełnosprawności (upośledzenie umysłowe, epilepsja, dysfunkcja narządu wzroku, choroby psychiczne, ogólne zaburzenia rozwojowe) oraz osoby niesłyszące i głuchoniewidome. Druga grupa użytkowników produktu to: Powiatowe Urzędy Pracy, jednostki pomocy społecznej, agencje zatrudnienia, rodziny użytkowników, organizacje pozarządowe, trenerzy pracy, przedsiębiorcy. Zainteresować władze Według realizatorów projektu, Fundacji Eudajmonia, najlepszym dowodem na osiągnięty sukces po zakończeniu tego innowacyjnego projektu CELE I ETAPY DZIAŁAŃ Celem projektu Zatrudnienie wspomagane jest wypracowanie, wdrożenie i upowszechnienie modelu zatrudnienia wspomaganego w ciągu najbliższych trzech lat. Kolejne działania podzielono na etapy: 1. Diagnozę problemu dotyczącego stopnia wsparcia osób z niepełnosprawnościami. 2. Testowanie modelu zatrudnienia wspomaganego. 3. Upowszechnianie i wprowadzanie modelu zatrudnienia wspomaganego do głównego nurtu polityki, promowanie wypracowanych rezultatów, wydawanie publikacji, organizowanie konferencji i seminariów. 4. Ocenę projektu składająca się z dziewięciu raportów okresowych i jednego końcowego. będzie zmiana społeczna, dotycząca rozumienia znaczenia zatrudnienia wspomaganego. Będzie się ono wyrażało zainteresowaniem publicznych i niepublicznych służb zatrudnienia oraz instytucji pomocy i integracji społecznej modelem zatrudnienia wspomaganego. Sukcesem będzie także przedstawienie decydentom politycznym pakietu opracowanych produktów i uzyskanie informacji zwrotnej w zakresie możliwości ich włączenia do polityk społecznych. 5
fot. elen_studio Michał Dębiec* W krainie dużego kontrastu Pomóżcie Michałowi, bo spaliła mu się karta graficzna w komputerze takie zdanie usłyszałem kiedyś od współpracownika z sąsiedniego działu firmy, który przeszedł za moimi plecami i spojrzał w monitor. Uspokoiłem go, że karta graficzna w laptopie ma się całkiem dobrze, a to, co widzi na moim ekranie, jest tzw. trybem dużego kontrastu. Użytkownik taki, jak ja, korzysta z niego jako z podstawowego schematu kolorystycznego w systemie, by móc cokolwiek przeczytać. Bez niego standardowe jasne tła raziłyby i zacierały tekst. Jakie problemy niesie za sobą korzystanie z takiego trybu? Niestety, duże... szość wersji systemu Windows obsługuje skrót klawiszowy lewy Alt + lewy Shift + PrintScreen, dzięki któremu w bardzo prosty i szybki sposób można przejść do standardowego trybu dużego kontrastu Co to za kraina? Duży kontrast to współczynnik określający największą różnicę pomiędzy jasnością najciemniejszego i najjaśniejszego punktu na ekranie. Mówiąc nieco prościej, jest to tryb działania wyświetlaczy urządzeń elektronicznych, który cechuje ciemne tło i osadzona na nim jasna czcionka. Poniżej znajduje się porównanie widoku standardowego i maksymalnie kontrastującego przykładowej strony internetowej (w tym przypadku serwisu Uniwersytetu Warszawskiego). Dołączone ilustracje pokazują istotę trybu dużego kontrastu oryginalne tło zostało zastąpione tłem czarnym, a oryginalny kolor czcionki automatycznie stał się biały. W identyczny sposób tryb dużego kontrastu funkcjonuje w całym systemie operacyjnym Windows oraz w aplikacjach (tych, które przewidziały taką możliwość). Więk- 6 uw.edu.pl widok standardowy uw.edu.pl duży kontrast fot. Michał Dębiec fot. Michał Dębiec
W krainie dużego kontrastu (zwanego również wysokim kontrastem). Funkcję tę można znaleźć również w Panelu sterowania systemem, w sekcji Ułatwienia dostępu z ikoną wózka inwalidzkiego. To umiejscowienie dowodzi, że jest to uznany sposób wspierania użytkowników z niepełnosprawnością wzrokową. Mieszkańcy krainy Trybu dużego kontrastu używają głównie słabowidzący użytkownicy, których schorzenia (np. zaćma, barwnikowe zwyrodnienie siatkówki) powodują całkowitą niemożność odczytywania tekstu na białym tle. Główną przyczyną, przez którą treść znika na jasnym tle, jest światłowstręt lub rozpraszanie się światła w niestandardowy sposób (charakterystyczny dla zmętnień soczewki oka). Liczba osób korzystających z trybu wysokiego kontrastu jest niezmiernie trudna do określenia. W popularnych badaniach Internetu takiej informacji nie znalazłem. Każdy portal może analizować ilość kolorów ekranu swoich użytkowników oraz rozdzielczości przez nich wybierane, ale statystyki takie nie dają jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, ilu słabowidzących użytkowników z włączonym trybem wysokiego kontrastu odwiedza serwis. Pracownicy kilku znanych portali w prywatnej rozmowie przyznali, że nikt w ich redakcji nie analizuje tego rodzaju danych. Gdybyśmy chcieli oszacować liczbę użytkowników wymagających dużego kontrastu, musielibyśmy przyznać, że jest to pewna, bliżej nieokreślona, część wszystkich osób słabowidzących, których w Polsce może być kilkadziesiąt tysięcy. W tym miejscu zaznaczam, że nie każdy wymagający opcji wysokiego kontrastu jest świadomy istnienia takiego trybu, nie każdy korzysta z mediów elektronicznych i, oczywiście, duża część chorób wzroku nie wymaga specyficznych ustawień kolorystyki, a jedynie powiększenia ekranu. Spośród wielu osób słabowidzących, które znam, ok. 20% używa trybu dużego kontrastu, jednak jest to bardzo subiektywna kalkulacja. Czy tryb negatywu to synonim dużego kontrastu? System operacyjny Windows posiada tryb dużego kontrastu, który polega na zastępowaniu oryginalnego tła strony, bądź aplikacji, kolorem czarnym oraz na zmianie oryginalnego koloru czcionki onet.pl, informacje widok standardowy onet.pl, informacje duży kontrast onet.pl, informacje negatyw na białą. Można skonfigurować również inne schematy kolorystyczne. Aplikacje, służące pomocy osobom słabowidzącym, nie mają wpływu na wygląd całego systemu operacyjnego, toteż wykorzystują inny sposób na osiągnięcie wysokiego kontrastu tzw. tryb negatywu. Odpowiada on za symetryczną zmianę wszystkich kolorów, jak na kliszy fotograficznej. Dzięki takiemu rozwiązaniu osiąga się efekty zwiększonego kontrastu, jednak ma on pewne uwarunkowania, których nie posiada systemowy fot. Michał Dębiec fot. Michał Dębiec fot. Michał Dębiec 7
W krainie dużego kontrastu tryb dużego kontrastu. Negatywowy widok wspiera osoby wymagające wysokiego kontrastu tylko wtedy, gdy oryginalne tło strony lub aplikacji jest jasne, a oryginalny kolor czcionki ciemny. Po symetrycznej zamianie uzyskamy jasny tekst na czarnym tle, czyli duży kontrast. W latach 90., gdy funkcja była popularna, większość aplikacji, działających na systemie operacyjnym Windows 95 i 98, rzeczywiście posiadała podstawowy, jasny schemat tła i negatyw był w stanie pomóc. Po pierwszej dekadzie XXI wieku okazuje się, że grafika komputerowa i design programistyczny poszły znacznie dalej i aplikacje mają bardzo różne kolory tła i czcionek. Strony internetowe z ciemnym tłem i jasną czcionką występują również znacznie częściej, a ich twórcy uznają je za bardziej eleganckie i stylowe. Sprawia to, że funkcja negatywu przestaje być pomocna. Gdy oryginalny kolor tła strony jest ciemny, to po zmianie uzyskujemy rażąco jasny, a więc dokładnie przeciwny niż wymagany przez użytkownika słabowidzącego. Dodatkowo korzystanie z trybu negatywu nie daje pełnej satysfakcji, ponieważ grafiki, zdjęcia i filmy po symetrycznej zmianie kolorów nie nadają się do oglądania. O ile zrozumiałym jest, że twórcy nakładkowych aplikacji wspierających widzenie nie mają wpływu na schemat kolorystyczny systemu operacyjnego i mogą jedynie zastosować negatyw, o tyle wykorzystywanie trybu negatywu zamiast dużego kontrastu (na wzór Windowsa) przez twórców systemów operacyjnych może nieco dziwić. Taka sytuacja ma miejsce w urządzeniach firmy Apple, które oparte są na systemie operacyjnym ios, wyposażonym w funkcję negatywu jako jedyną opcję dla potrzebujących wysokiego kontrastu. Zaznaczam jednak, że przez wzgląd na inne, przydatne osobom niepełnosprawnym funkcje tego systemu, i tak jest on bardzo cenny dla innych osób z niepełnosprawnością wzrokową. Niektóre systemy operacyjne w urządzeniach mobilnych i stacjonarnych nie posiadają ani opcji dużego kontrastu, ani nawet dużo mniej praktycznego negatywu. Warto wspomnieć o funkcji niektórych urządzeń GPS dosyć pomocnej osobom słabowidzącym, chociaż powstałej nie z myślą o nich. Jest to możliwość zmiany trybu ekranu na nocny. Powoduje on znaczne podniesienie kontrastu całego urządzenia, zarówno wszystkich menu, jak i samej mapy. Oczywiście, tryb nocny został dodany w celu zmniejszenia dyskomfortu oczu kierowcy przez ekran, który razi w ciemności. Ze względu na dostępność, jaką to rozwiązanie powoduje dla słabowidzących, wymagających dużego kontrastu, chciałoby się, aby było stosowane również w telefonach, smartphone ach i tabletach. Accessibility a duży kontrast przykłady Osobiste doświadczenia z trybem dużego kontrastu oraz wiedza o tendencjach w dziedzinie dostępności stron i oprogramowania pozwalają mi na sformułowanie wniosku, że na etapie produkcji strony bądź aplikacji należy wziąć pod uwagę odrębnie potrzeby osób niewidomych i słabowidzących. Użytkownik posługujący się komputerem bezwzrokowo korzysta z czytników ekranu, które rozpoznają kod i zawarte w nim treści. Osoba słabowidząca korzysta natomiast z ekranu w sposób alternatywny, ale widzi jej treść dzięki powiększeniu lub specjalnemu ustawieniu kolorystyki ekranu. Sposób zakodowania serwisu bądź aplikacji może być poprawny dla czytników ekranu, a jednocześnie zupełnie niedostępny dla użytkowników wymagających dużego kontrastu. Oto kilka przykładów na rozbieżności pomiędzy dostępnością dla osób niewidomych i części słabowidzących. Stanowią one próbę zwrócenia uwagi na pewne bariery. Należałoby uświadomić sobie bardzo powszechne tendencje w projektowaniu stron, które powodują bariery dla użytkowników trybu dużego kontrastu. Poniżej znajduje się strona główna popularnego portalu onet.pl onet.pl widok standardowy fot. Michał Dębiec 8
W krainie dużego kontrastu fot. Michał Dębiec Zobaczmy co dzieje się z menu górnym serwisu, gdy włączymy tryb wysokiego kontrastu: onet.pl duży kontrast Zniknął logotyp portalu (wiele portali umieszcza logotyp w warstwie layoutu, czyli w tle, które jest usuwane przez tryb dużego kontrastu). Zniknął także rząd ikon, który odpowiada za przechodzenie do sekcji: VOD, Randki w Sympatia.pl, Aukcje, Zumi, Gry online, Poczta. O ile metoda osadzania logotypu nie jest dla mnie wyznacznikiem dostępności, o tyle niewidzialne przekierowanie do poczty uważam za dużą barierę. Jednocześnie rząd tych ikon nie jest schowany przed osobami niewidomymi, które swoimi czytnikami ekranu rozpoznają te linkowania, ponieważ kod HTML je zawiera. Bariera dla niektórych słabowidzących występuje dlatego, że koder uznał ikony za element warstwy layoutu, a nie za istotny element warstwy treści, co jest dosyć powszechnym błędem. Użytkownik trybu dużego kontrastu, nie widzi warstwy layoutu, więc nawet nie podejrzewa, że w tym czarnym miejscu cokolwiek się znajduje. Bardzo podobnym problemem jest powszechne wstawianie obrazków z flagami zmieniającymi wersję językową serwisu do warstwy layoutu (czyli do CSS), a nie do warstwy treści (z tagiem IMG). Kolejnym przykładem na brak dostępnego osadzania elementów graficznych jest portal Allegro.pl. Z rozmów z użytkownikami niewidomymi wiem, że problem braku dostępności nie dotyczy w tym wypadku wyłącznie osób z trybem dużego kontrastu. allegro.pl, menu główne widok standardowy allegro.pl, menu główne duży kontrast nałożony pod spodem niewidzialny tekst (display none). To jedna z kilku metod (Fahrner niestety, najpopularniejsza) osadzania grafik, która jednocześnie powoduje brak dostępności. Gdyby zastosowano tutaj metodę osadzania Gilder/Levin lub Jefferies mielibyśmy widoczne menu główne. Użytkownik z niepełnosprawnością wzrokową nie spotka również głównych nagłówków w prawej kolumnie serwisu (Bestsellery, Upominki), więc zupełnie nie wie, do czego odnoszą się pozycje linkowane pod spodem. Produkty na aukcjach Lista produktów, które pojawiają się w odpowiedzi na zapytanie użytkownika, zawiera zdjęcia produktów. Użytkownik trybu dużego kontrastu ich nie zobaczy i to nie tylko na liście, ale także po najeździe kursorem (który w standardowym widoku powiększa obraz). Po wejściu w konkretny fot. Michał Dębiec fot. Michał Dębiec Menu główne Na stronie głównej serwisu użytkownik wymagający trybu wysokiego kontrastu nie zobaczy głównego menu (Rejestracja, Sprzedaż, Moje allegro, Szukaj, Usługi, Społeczność, Pomoc). Dzieje się tak dlatego, że grafiki menu włożone są w CSS i mają allegro.pl, lista produktów widok standardowy fot. Michał Dębiec 9
W krainie dużego kontrastu fot. Michał Dębiec fot. Michał Dębiec fot. Michał Dębiec allegro.pl, lista produktów duży kontrast produkt również zdjęcie nie jest widoczne, póki się na nie nie kliknie. To bardzo utrudnia nawigowanie po produktach i wydłuża czas robienia zakupów. Gdyby jakiś sprzedawca na Allegro zastanawiał się, dlaczego osoby niewidome oraz wymagające trybu dużego kontrastu nie chcą komentować transakcji, spieszę z odpowiedzią: chcą, ale nie mogą. Oto jak wygląda karta do wystawiania komentarza: allegro.pl, karta komentarza do transakcji widok standardowy allegro.pl, karta komentarza do transakcji duży kontrast W widoku standardowym zobaczyć można bardzo słabe zarysy gwiazdek, po najechaniu których można ocenić transakcję, a poniżej wpisuje się 10 słowny komentarz. W dużym kontraście (i w czytniku dla niewidomych) gwiazdki są zupełnie niewidoczne nie można zatem ocenić poszczególnych elementów transakcji (zgodności przedmiotu z opisem, kontaktu ze sprzedającym, czasu realizacji zamówienia i kosztu wysyłki). Skoro nie można ocenić gwiazdkami, czy wystarczy wypełnić słowny komentarz? Niestety, nie. Jeśli gwiazdki za poszczególne elementy transakcji nie zostaną przyznane, pojawi się przy nich komunikat Oceń sprzedaż w tym obszarze komentarza nie wystawimy. Takich sytuacji jest wiele w Internecie. Niepełnosprawni użytkownicy portalu infopraca.pl również mogą natrafić na bariery uniemożliwiające korzystanie. infopraca.pl, publikacja oferty pracy widok standardowy infopraca.pl, publikacja ofert pracy duży kontrast Aby opublikować ofertę pracy, należy zatwierdzić wypełniony formularz ze specyfikacją stanowiska. Służy do tego przycisk, który jest niewidoczny dla użytkowników trybu wysokiego kontrastu, ale dla osób niewidomych w kodzie pojawia się informacja z linkiem Następny krok. W tym przypadku koder również uznał, że przycisk nie należy do warstwy informacji, lecz do warstwy layoutu i umieścił go w tle (w CSS). Za tego typu bariery odpowiada brak świadomości koderów i projektantów oraz niepodejmowanie przez portal testów z użytkownikami z niepełnosprawnością wzrokową. Jeśli zaś chodzi o oprogramowanie komputera, również można pokazać kilka przykładów ogromnych barier dla osób wymagających trybu dużego kontrastu. Najjaskrawszym z nich jest bardzo popularny komunikator Skype, z którego wykluczeni zostali tylko wspomniani użytkownicy. Osoby fot. Michał Dębiec fot. Michał Dębiec
W krainie dużego kontrastu fot. Michał Dębiec niewidome korzystają z niego bez większych kłopotów, podczas gdy w widoku dużego kontrastu cała aplikacja jest niewidoczna. Poniżej zamieszczam zdjęcie aplikacji. Aplikacja od początku instalacji po późniejsze korzystanie, posiada własne, zdefiniowane białe tło, którego tło systemowe nie może zastąpić. Owszem, można włączyć program do negatywowego odwracania kolorów, jednak sprawa wygląda jeszcze gorzej, ponieważ kolor czcionki Skype ustalony jest przez system (w przypadku tekstu Skype przewidział taką możliwość). Rezultat jest taki, że w komputerze z ustawionym dużym kontrastem Skype ma białą czcionkę na białym tle. Przy wielu kombinacjach da się zainstalować, zarejestrować i wykorzystywać ten komunikator, ale wymaga to dużej determinacji. Przykład Skype a nie jest odosobniony. Również komunikator Google Talk ma podobne bariery. Popularny komunikator Gadu-Gadu obecnie również nie daje się skonfigurować pod tryb dużego kontrastu. Ostatnia wersja, która ma względnie dobrą zmianę kolorów (słabo zadowalającą) to wersja 6.0 (obecnie dostępna jest wersja 10.5). Ponieważ nie mogę korzystać z tych, niedostępnych dla mnie, komunikatorów, skłaniam się ku komunikatorom webowym, czyli takim, które działają wewnątrz portali społecznościowych. Takie narzędzie (trochę lepiej widoczne) daje np. Facebook, a poza tym jest to popularny serwis, więc łatwo skontaktować się z większością znajomych. Z uwagi na taki sam problem, jaki występuje w Skype ie, uciążliwe jest również korzystanie z wielu innych aplikacji oraz ich menadżerów instalacji. W swoich aplikacjach Microsoft zawsze pilnuje, aby kolorystyka tła i czcionki były zgodne z ustawionymi w systemie operacyjnym Windows. Wielu producentów aplikacji również podążyło tym tropem. Niestety, duża część oprogramowania zawiera własne kolory, niezgodne z systemowymi i przez to jest niedostępna dla użytkowników wymagających trybu dużego kontrastu. Z tego też powodu obawiam się wszelkich aplikacji i platform e-learningowych, ponieważ mogą one stać się obowiązkowym narzędziem nauki, z którego wykluczone zostaną takie osoby, jak ja. Nie mam wielu doświadczeń z systemem operacyjnym Linux, ale znajomi użytkownicy tego oprogramowania twierdzą, że można wgrywać do niego różne schematy kolorystyczne (w tym o dużym kontraście) i linuksowe wersje oprogramowania zmieniają wygląd na zgodny z wybranym motywem graficznym. Sprawdzenie prawdziwości tych informacji wymaga przesiadki na system Linux, która jednak jest mało wygodna, jeśli ktoś docenia zalety aplikacji Microsoftu (niedostępnych pod Linuxem). Kontrowersje wokół form wsparcia Spotkałem się na kilku stronach internetowych ze specjalnymi kontrolkami, mającymi na celu wsparcie użytkowników słabowidzących. Odpowiadają one za powiększenie tekstu oraz zmiany kontrastu na wysoki. W mojej opinii, takie rozwiązanie nie jest szkodliwe do chwili, w której właściciel serwisu stwierdzi, że zrobił już wszystko, co należało, aby osiągnąć najwyższą dostępność, a faktycznie jego serwis zawiera bariery. Bardzo często W swoich aplikacjach Microsoft zawsze pilnuje, aby kolorystyka tła i czcionki były zgodne z ustawionymi w systemie operacyjnym Windows. Wielu producentów aplikacji również podążyło tym tropem fot. FIRR 11
W krainie dużego kontrastu bowiem kontrolki istnieją na zasadzie wymówki Mam dostępną stronę, bo są na niej kontrolki dla słabowidzących. Według mnie, kontrolki nie przeszkadzają, ale także nie pomagają. Jeśli na stronę wchodzi użytkownik, który bezwzględnie wymaga dużego kontrastu, można założyć, że ma on dostosowany cały system do swoich wymogów. Jak inaczej otworzyłby przeglądarkę internetową i wpisał adres, skoro nie widzi w standardowych kolorach? Ponieważ ma skonfigurowany pod siebie system, nie będzie używał kontrolki do zmiany kontrastu. Jest to moja opinia jako użytkownika słabowidzącego. Polemizują z nią osoby, stosujące to rozwiązanie. Utrzymują one, że użytkownik może nie potrafić przystosować sobie systemu do trybu dużego kontrastu i taka kontrolka na stronie mu pomoże. Ja jednak wątpię, że bez włączonej funkcji wysokiego kontrastu w ogóle dostaną się na stronę. Tym niemniej ponownie zaznaczam uważam taką funkcję za nieszkodliwy dodatek. Portale, które stosują kontrolki do zmiany kontrastu nie publikują danych o ilości kliknięć w kontrolkę, więc trudno powiedzieć, czy ktokolwiek z nich korzysta. Szansą dla osób niewidomych i słabowidzących są dzisiaj komputery i urządzenia mobilne, ale także elektroniczne tablice informacji pasażerskiej i wszelkiej innej. Osoby niewidome wymagają udźwiękowienia urządzeń i komunikatów, natomiast osoby słabowidzące stanowią bardzo zróżnicowaną grupę o specyficznych potrzebach. Dla niektórych istotne jest to, aby tekst na ekranie komputera lub urządzenia był duży, dla innych natomiast liczy się maksymalny kontrast, ciemne tło i jasny tekst. Te potrzeby wcale się nie wykluczają, a jedynie uzupełniają. Warto zatem potraktować je wszystkie jako całościowy zbiór potrzeb osoby z niepełnosprawnością wzrokową i o taki zabiegać w dążeniach do podniesienia dostępności przestrzeni publicznej i Internetu. Niewiele zapisów w dokumencie WCAG (standardy dostępności stron internetowych) odnosi się do trybu wysokiego kontrastu i kwalifikowania, który element powinien być zakodowany w jakiej warstwie strony i przy użyciu jakich metod. Z tego powodu tak ważne są testy na grupie użytkowników niepełnosprawnych, z uwzględnieniem tych, wymagających trybu dużego kontrastu. Poprawne przygotowanie aplikacji i serwisu wymaga wysokich kwalifikacji projektantów systemów i aplikacji oraz koderów stron internetowych, rzadziej: zwiększonych środków na produkcję. W moim odczuciu, da się wyeliminować problem niedostępności serwisu lub aplikacji już na poziomie tworzenia dokumentacji. Kraina dużego kontrastu mogłaby być znacznie bliżej wirtualnego świata niż obecnie. fot. sxc.hu Warto zabiegać w dążeniach do podniesienia dostępności przestrzeni publicznej, np. komunikacji miejskiej i Internetu, o spełnienie potrzeb osób z dysfunkcją wzroku 12 * Michał Dębiec (ur. w 1981 r.) absolwent Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych UW ze specjalnością marketing medialny i public relations. W wieku trzech lat stracił wzrok, a po roku częściowo go odzyskał w wyniku eksperymentu medycznego wykonanego w Paryżu. Od tego czasu jest osobą bardzo słabowidzącą, chorą na barwnikowe zwyrodnienie siatkówki (Retinitis Pigmentosa). Zawodowo zajmuje się organizacją i planowaniem działań marketingowych firmy, a także wspiera FIRR podczas szkoleń z podnoszenia stopnia dostępności uczelni wyższych dla osób niepełnosprawnych. Na Śląsku, skąd pochodzi, przekazuje sugestie o dostępności transportu publicznego do jego zarządcy, KZK GOP-u. Prowadzi również szkolenia dla kierowców komunikacji miejskiej oraz obsługi naziemnej lotniska Okęcie z zakresu wypracowania standardów obsługi pasażerów niepełnosprawnych.
Katarzyna Heba* fot. Denisenko Kontrowersje wokół ulgi na rehabilitację W niniejszym artykule spróbuję rozwiać wątpliwości osób niewidomych, które chcą skorzystać z ulgi rehabilitacyjnej, a obawiają się kontroli organów podatkowych. Należy pamiętać, że każda ulga podatkowa to przywilej, z którego można skorzystać tylko wtedy, gdy spełnione są wszystkie warunki. Urząd Skarbowy ma prawo sprawdzić poprawność dokonanych odliczeń, dlatego też z ulgi rehabilitacyjnej może skorzystać osoba niepełnosprawna, czyli osoba, która posiada: orzeczenie o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności lub, decyzję przyznającą rentę z tytułu całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy, rentę szkoleniową albo rentę socjalną lub, orzeczenie o niepełnosprawności, wydane na podstawie odrębnych przepisów, w przypadku osoby, która nie ukończyła 16. roku życia, orzeczenie o niepełnosprawności, wydane przez właściwy organ na podstawie przepisów obowiązujących do 31 sierpnia 1997 r. Z ulgi może także skorzystać także współmałżonek, dzieci własne i przysposobione, dzieci obce przyjęte na wychowanie, pasierbowie, rodzice, rodzice współmałżonka, rodzeństwo, ojczym, macocha, zięciowie i synowe. jeżeli są osobami niepełnosprawnymi i pozostają na utrzymaniu podatnika, a ich dochody nie przekraczają w roku podatkowym kwoty 9 120 zł. Nie każdy wydatek dotyczący osoby niepełnosprawnej uprawnia do odliczeń w ramach ulgi rehabilitacyjnej. Odliczeniu podlegają wyłącznie te wydatki, poniesione przez osobę niepełnosprawną lub podatnika, mającego na utrzymaniu taką osobę, które zostały wymienione w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, jako wydatki na cele rehabilitacyjne oraz wydatki związane z ułatwieniem wykonywania czynności życiowych. Wydatki uprawniające do odliczeń dzielą się na: wydatki nielimitowane wówczas odliczeniu podlega cała wydatkowana kwota, wydatki limitowane (kwotę przysługującego odliczenia oblicza się z uwzględnieniem górnego lub dolnego limitu kwotowego). 13
Kontrowersje wokół ulgi na rehabilitację Do wydatków nielimitowanych należą wydatki poniesione na: adaptację i wyposażenie mieszkań oraz budynków mieszkalnych, stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności, przystosowanie pojazdów mechanicznych do potrzeb wynikających z niepełnosprawności, zakup i naprawę indywidualnego sprzętu, urządzeń i narzędzi technicznych niezbędnych w rehabilitacji oraz ułatwiających wykonywanie czynności życiowych, stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności, z wyjątkiem sprzętu gospodarstwa domowego, zakup wydawnictw i materiałów (pomocy) szkoleniowych, stosownie do art. 26 ust. 7a Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, odpłatny pobyt na turnusie rehabilitacyjnym, odpłatny pobyt na leczeniu w zakładzie lecznictwa uzdrowiskowego, pobyt w zakładzie rehabilitacji leczniczej, zakładach opiekuńczoleczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych oraz odpłatność za zabiegi rehabilitacyjne, opiekę pielęgniarską w domu nad osobą niepełnosprawną w okresie przewlekłej choroby, uniemożliwiającej poruszanie się oraz usługi opiekuńcze, świadczone dla osób niepełnosprawnych, zaliczonych do I grupy inwalidztwa, opłacenie tłumacza języka migowego, kolonie i obozy dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej oraz dzieci osób niepełnosprawnych, które nie ukończyły 25. roku życia, odpłatny, konieczny przewóz na niezbędne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne: osoby niepełnosprawnej karetką transportu sanitarnego, osoby niepełnosprawnej, zaliczonej do I lub II grupy inwalidztwa oraz dzieci niepełnosprawnych do lat 16, również innymi niż karetka środkami transportu sanitarnego, odpłatne przejazdy środkami transportu publicznego związane z pobytem: na turnusie rehabilitacyjnym, w zakładach lecznictwa uzdrowiskowego, zakładach rehabilitacji leczniczej, zakładach opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjnoopiekuńczych, na koloniach i obozach dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej oraz dzieci osób niepełnosprawnych, które nie ukończyły 25. roku życia. Do wydatków limitowanych należą wydatki poniesione na: utrzymanie przez osoby niewidome, zaliczone do I lub II grupy inwalidztwa, psa przewodnika maksymalna kwota odliczenia w roku podatkowym wynosi 2 280 zł, używanie samochodu osobowego, stanowiącego własność (współwłasność) osoby niepełnosprawnej, zaliczonej do I lub II grupy inwalidztwa lub podatnika mającego na utrzymaniu osobę niepełnosprawną, zaliczoną do I lub II grupy inwalidztwa, albo dzieci niepełnosprawne, które nie ukończyły 16. roku życia, na potrzeby związane z koniecznym przewozem na niezbędne zabiegi leczniczo-rehabilitacyjne maksymalna kwota odliczenia w roku podatkowym wynosi 2 280 zł, leki przepisane przez lekarza specjalistę, stosowane na stałe lub czasowo (w tym przypadku odliczeniu podlegają wydatki w wysokości stanowiącej różnicę pomiędzy wydatkami faktycznie poniesionymi w danym miesiącu a kwotą 100 zł), opłacenie przewodników osób niewidomych zaliczonych do I lub II grupy inwalidztwa (do wysokości kosztów 2 280 zł). To odliczenie budzi najwięcej kontrowersji, dlatego należy dokładnie przyjrzeć się tej kwestii. W obecnym stanie prawnym analogicznie jak w latach ubiegłych osoby niewidome zaliczone do I lub II grupy inwalidztwa oraz podatnicy mający na utrzymaniu ww. osoby, mogą pomniejszyć swój dochód do opodatkowania o wydatki poniesione na opłacenie przewodników osób niewidomych I lub II grupy inwalidztwa, w kwocie nieprzekraczającej w roku podatkowym 2.280 zł, bez konieczności posiadania dokumentów stwierdzających ich wysokość. Stanowi o tym art. 26 ust. 7a pkt 7 w związku z art. 26 ust. 7c ustawy. Należy jednak zauważyć, iż brak ustawowego wymogu dokumentowania wysokości tego rodzaju wydatków fakturą rachunkiem lub innym dokumentem, nie oznacza, iż z ulgi tej może skorzystać każda osoba niewidoma zaliczona do I lub II grupy inwalidztwa lub podatnik mający na utrzymaniu takie osoby. Przepisy podatkowe nie przewidują 14
Kontrowersje wokół ulgi na rehabilitację fot. tijmen bowiem możliwości, aby osoby niewidome zaliczone do I lub II grupy inwalidzkiej mogły obniżyć dochód przed opodatkowaniem o kwoty ryczałtowo określone, bez względu na to czy podatnik wydatki poniósł, czy też nie. Powyższe potwierdza orzecznictwo sądów administracyjnych. Przykładowo, w wyroku z dnia 2 marca 2010 r., sygn. akt I SA/Wr 10/10 sąd zważył, iż omawiana ulga nie przysługuje z tytułu inwalidztwa określonego stopnia, ale z tytułu korzystania z usług przewodników co oznacza, że ten fakt musi rzeczywiście mieć miejsce, a ponadto polega ona na odliczeniu od dochodu wydatków co z kolei oznacza, że podatnik może odliczyć tylko te wydatki, które faktycznie poniósł, przy czym możliwość ich zrekompensowania w postaci ulgi została ograniczona do wskazanej w art. 26 ust. 7a pkt 7 kwoty 2.280 zł. Z kolei w wyroku z dnia 6 lipca 2009 r. sygn. akt I SA/GL 55/09 sąd stwierdził, iż co prawda, zgodnie z art. 26 ust. 7 c ustawy podatnik nie ma obowiązku udokumentowania wysokości wydatków limitowanych (np. na opłacenie przewodników), jednak organ ma prawo wezwać do złożenia wyjaśnień lub dokonania określonych czynności, jeżeli jest to niezbędne dla wyjaśnienia stanu faktycznego lub rozstrzygnięcia sprawy. Tym samym podatnik powinien liczyć się z potrzebą wykazania uprawnienia do skorzystania z ulgi i w sposób wiarygodny uprawdopodobnić fakt poniesienia spornych wydatków. (...) Za takim rozumieniem przepisu art. 26 ust. 1 pkt 6 ustawy o podatku dochodowym od osób fi zycznych przemawia zarówno wykładnia literalna (w przepisie jest mowa o poniesieniu wydatków,) jak i celowościowa. Celem, który przyświecał ustawodawcy, przy wprowadzeniu możliwości dokonywania odliczeń wydatków poniesionych na cele rehabilitacyjne, według ogólnej zasady, było ułatwienie osobom niepełnosprawnym prowadzenia normalnego życia. Odliczenia mają spełniać rolą bodźca, zachęcającego i ułatwiającego niepełnosprawnym rehabilitację i normalne życie. Wydatki takie muszą więc być poniesione faktycznie (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 października 2006 roku, sygn. akt IIFSK 1373/05). Wydatków na opłacenie przewodników osób niewidomych I lub II grupy inwalidztwa nie stanowią wyrazy wdzięczności w postaci zwyczajowego poczęstunku lub upominku. W orzeczeniu z dnia 16 marca 2006 r., sygn. akt I SA/Ol 65/06, sąd uznał, iż Taka pomoc nie może jednak być uznana za korzystanie z przewodnika w rozumieniu cytowanego wyżej przepisu ustawy podatkowej. Nawet jeśli tym osobom skarżąca odwzajemniała się zwyczajowym poczęstunkiem lub upominkiem, to nie ma podstaw do przyjęcia, że opłacała przewodników osoby niewidomej w rozumieniu art. 26 ust. 7a pkt 7 ustawy. W tym samym wyroku sąd zauważył również, iż przepisy Konstytucji RP nakładają na wszystkie organy państwa obowiązek działania zgodnie z prawem, w tym obowiązek wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy. W konsekwencji, jeżeli w toku prowadzonego postępowania organ podatkowy uzna, że przedłożone dowody są niewystarczające do wykazania prawa do ulgi lub budzą wątpliwości, organ podatkowy ma nie tylko prawo, ale wręcz ustawowy obowiązek, poszerzenia postępowania wyjaśniającego o bardziej wnikliwe zbadanie okoliczności ponoszenia przez podatnika odliczonych wydatków. Natomiast podatnik musi uwiarygodnić swoje twierdzenie, że poniósł określone wydatki. Istotnym jest bowiem, że owa limitowana ulga powoduje obniżenie podstawy do obliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych, a więc podatnik winien 15
Kontrowersje wokół ulgi na rehabilitację fot. djshaw wykazać, że ją poniósł. Nie jest ona świadczeniem należnym podatnikowi z mocy prawa. (wyrok z dnia 17 lutego 2009 r., sygn. akt III SA/Wa 1912/08). Od 1 stycznia 2011 r. przepis art. 26 ust. 7c ustawy stanowi, że w przypadku wydatków, o których mowa w ust. 7a pkt 7, 8 i 14 (w tym z tytułu opłacenia przewodników osób niewidomych I lub II grupy inwalidztwa), nie jest wymagane posiadanie dokumentów stwierdzających ich wysokość. Jednakże na żądanie organów podatkowych lub organów kontroli skarbowej podatnik jest obowiązany przedstawić dowody niezbędne do ustalenia prawa do odliczenia, w szczególności: wskazać z imienia i nazwiska osoby, które opłacono w związku z pełnieniem przez nie funkcji przewodnika, okazać certyfikat potwierdzający status psa asystującego, okazać dokument potwierdzający zlecenie i odbycie niezbędnych zabiegów leczniczorehabilitacyjnych. Na gruncie przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych wynagrodzenie otrzymane przez osoby pełniące funkcję przewodnika stanowi dla tych osób przychód podlegający opodatkowaniu. W konsekwencji dochody z tego tytułu przewodnik powinien wykazać w zeznaniu podatkowym i od łącznej kwoty obliczyć należny podatek. Z punktu widzenia podatku dochodowego od osób fizycznych nie jest również istotny ani wiek przewodnika (osoby otrzymującej wynagrodzenie), ani jego stopień pokrewieństwa z osobą niewidomą. Podatnikiem tego podatku jest bowiem każda osoba, która uzyskuje dochód do opodatkowania, niezależnie od tego czy ma on charakter pieniężny czy niepieniężny (np. rzeczowy). Przedstawiony powyżej katalog wydatków ma charakter zamknięty, w związku z czym odliczeniu podlegają tylko wydatki w nim uwzględnione. Dodatkowo, należy pamiętać, iż odliczeniu nie podlegają również wydatki finansowane w całości ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Narodowego Funduszu Zdrowia, Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych czy też Zakładowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, a także wydatki, które zostały w jakikolwiek inny sposób refundowane. Reasumując, z ulgi rehabilitacyjnej należy korzystać, pamiętając jednocześnie o spełnieniu wszystkich wymogów wynikających z ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. * Autorka jest doktorantką na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego oraz aplikantką adwokacką w kancelarii adwokackiej Krzyżagórska, Podniesiński, Łoboda i wspólnicy S.C. 16
fot. adassel Ogólnopolska Wypożyczalnia Książek Dotykowych Aleksandra Bohusz* Pragnę zgłosić do Państwa Konkursu Zwykłego Bohatera - Bożenę Kazanowską. Jest ona tyflopedagogiem (terapeutą niewidomych dzieci) i pomysłodawczynią jedynej, pierwszej w Polsce Ogólnopolskiej Wypożyczalni Książek Dotykowych. ( ) Bożena Kazanowska pracuje w SOSW dla dzieci Niewidomych i Słabo Widzących w Lublinie, ale praca w wypożyczalni to bezinteresowne bohaterstwo, mało nagłośnione, choć udowadniane od kilku lat. Myślę, że gdyby taka osoba mieszkała np. w Warszawie już dawno usłyszałby o niej świat. W Lublinie mamy swojego "zwykłego, wielkiego bohatera" i jak na razie wiedzą o tym dobrze tylko niewidome, słabowidzące i niepełnosprawne ruchowo dzieci z całej Polski, które z wdzięcznością wypożyczają kolejne dotykowe książki. Powyższy tekst to fragmenty zgłoszenia do, organizowanej przez Bank BPH i telewizję TVN, akcji Zwykły bohater, przesłanego w październiku 2011 r. przez Pana Marka Skórskiego. Okazało się, że również kapituła konkursowa uznała działalność Pani Bożeny Kazanowskiej za zwyczajne bohaterstwo i zaliczyła lubelską nauczycielkę do grona dziewięciorga finalistów. Bardzo dobrze, że tak się stało, po pierwsze dlatego, że to, co robi rzeczywiście zasługuje na szczególne uznanie, a po drugie dzięki akcji TVN Ogólnopolską Wypożyczalnię Książek Dotykowych poznało szersze grono osób. Jednak, mimo emisji reportaży oraz gali konkursowej, lubelska inicjatywa jest wciąż niedostatecznie rozpowszechniona w środowisku niewidomych i czas to zmienić. Książki dotykowe to bowiem temat interesujący 17
Ogólnopolska Wypożyczalnia Książek Dotykowych fot. Marek Skórski nie tylko rodziców i nauczycieli dzieci z problemami wzrokowymi, ale także bibliotekarzy, osoby tworzące grafikę dotykową i wszystkich, którym zależy na tym, aby ludzie pozbawieni możliwości widzenia mogli jak najpełniej doświadczać otaczającą ich rzeczywistość. Początki Bożena Kazanowska od kilkunastu lat pracuje jako terapeutka w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym dla Dzieci i Młodzieży Słabo Widzącej im. Prof. Zofii Sękowskiej w Lublinie. Początkowo uczyła przedszkolaki, następnie dzieci z klas 1-3, a obecnie jest Koordynatorem Oddziału Wczesnego Wspomagania. Gdy z pierwszymi wychowankami omawiała czytankę o komiksie, którego bohaterem był ślimak wspinający się na grzybek i spadający z niego, jeden z niewidomych uczniów zapytał, jak wygląda komiks. To pytanie stało się dla Pani Bożeny inspiracją do stworzenia pierwszej dotykowej książeczki. Dzieci widzące, zwłaszcza na pierwszym etapie edukacji, poznają świat głównie za pomocą Danuta Gellnerowa Bałwanki Fakturaki obrazków i mają do dyspozycji mnóstwo rysunków i kolorowych zeszytów. Uczniowie niewidomi byli przez lata pozbawieni materiałów ilustrowanych, co sprawiło, że często pojawiały się u nich trudności ze zrozumieniem niektórych zjawisk czy pojęć, bo rodzice nie zawsze potrafią wyjaśnić, co jak wygląda mówi Pani Bożena. Tworzone przez nią książki pełnią jednak nie tylko rolę ilustracji, ale przygotowują maluchy do nauki pisma brajla, rozwijając orientację w małej przestrzeni oraz percepcję dotykową. Są więc elementem popularnego od lat w krajach zachodnich zanurzania w brajlu, czyli oswajania dzieci z alfabetem punktowym już od najmłodszych lat. Pierwsze książki tworzone przez Bożenę Kazanowską przy współpracy z piszącą teksty polonistką Panią Renatą Łęczyńską powstały właśnie z myślą o zapoznaniu uczniów z brajlem, różnymi kształtami i fakturami, czego przykładem są Kwiatki Agatki, prezentujące w przystępny dla małych Czytelników sposób sześciopunkt. Lubelskie nauczycielki stworzyły też książkową pomoc, służącą do nauki brajla, z lalką Zuzią. Tytułowa Brajlala jest nauczycielką pisma punktowego. W książeczce znajdują się dotykowe ilustracje laleczek-uczennic, które mają, zawieszone na brzuchach, powiększone brajlowskie imiona, rozpoczynające się na poszczególne litery alfabetu. Jedną z pierwszych powstałych pod kierunkiem Bożeny Kazanowskiej książeczek są Fakturaki. Jak wskazuje tytuł, podczas jej czytania i oglądania, dzieci uczą się rozpoznawania różnorodnych faktur. Robią to, oglądając zamieszczone w książce ludziki i umieszczając je w odpowiadających im fakturowo domkach. Zadanie związane z rozpoznawaniem zawiera też historyjka o misiu Kieszonce. Jej bohater bar- fot. Marek Skórski 18
Ogólnopolska Wypożyczalnia Książek Dotykowych fot. Marek Skórski Jedna z książeczek dotykowych Jedna z książeczek dotykowych dzo lubi porządek, nieustannie coś sprząta lub układa. Dzięki tej książeczce, dzieci uczą się również rozpinania różnego typu zapięć. Na każdej stronie umieszczono bowiem kieszeń zamkniętą na rzep, guzik, agrafkę bądź pętelkę. Zadaniem ucznia jest jej otwarcie, wyjęcie znajdującego się wewnątrz przedmiotu (na przykład plastikowej łyżeczki, nożyka, guzika, figury geometrycznej) i jego rozpoznanie. Ponieważ książki pełnią nie tylko rolę terapeutyczną, zachęcając niewidome i niedowidzące dzieci do kontaktu dotykowego z wieloma kształtami i fakturami, ale powinny też wpływać na rozwój zainteresowań czytelniczych u małych uczniów, twórczynie Ogólnopolskiej Wypożyczalni nie poprzestały na pisaniu własnych tekstów do ilustracji. Aby malcy z problemami wzrokowymi mogli czytać i oglądać to samo, co ich widzący rówieśnicy, Bożena Kazanowska i Renata Łęczyńska zaczęły adaptować bajki i wiersze powszechnie znanych twórców literatury dziecięcej. Znaleźli się wśród nich klasycy: Wiera Badalska, Jan Brzechwa i Julian Tuwim, ale także autorzy współcześni, jak choćby Dorota Gellner, Joanna Kulmowa czy Marcin Brykczyński. Pani Renata dokonuje ponadto tłumaczeń utworów zagranicznych. Na początku książeczki były wypożyczane jedynie dzieciom z lubelskiego Ośrodka. Gdy zostały przez nie zaaprobowane, nauczycielki wpadły na pomysł udostępnienia ich dzieciom z całej Polski, szczególnie tym uczęszczającym do szkół masowych lub integracyjnych, niemających zbyt wielu możliwości korzystania z materiałów dydaktycznych, dostosowanych do ich potrzeb. Pani Bożena rozpoczęła internetowe poszukiwania podobnych inicjatyw. Okazało się, że w naszym kraju jeszcze nie podjęto wyzwania tworzenia ilustrowanych publikacji dla niewidomych maluchów i 1 września 2008 r. przy SOSW w Lublinie ruszyła pierwsza Ogólnopolska Wypożyczalnia Książek Dotykowych, wzorowana na placówkach zagranicznych o podobnym charakterze. Jest to prywatna inicjatywa Pani Kazanowskiej i Pani Łęczyńskiej, której poświęcają mnóstwo swojego wolnego czasu, a także środków finansowych, Wypożyczalni nie dotuje bowiem żadne państwowe źródło. Jej stworzenie umożliwił fakt, że dostarczane dzieciom spoza Lublina książeczki, jako tzw. przesyłki niewidomych, zwolnione są z opłat pocztowych, w związku z tym ich wysyłka nie generuje dodatkowych kosztów. Aby jednak wypożyczalnia mogła spełniać swoją rolę, trzeba było powiadomić o jej istnieniu potencjalnych zainteresowanych. Autorki pomysłu zyskały dla niego uznanie ludzi, którzy pomogli go wypromować. Organizatorzy targów książki dziecięcej i młodzieżowej w wielu polskich miastach udostępnili darmowe stoiska, a kilka portali (między innymi Polskiego Związku Niewidomych) wyraziło zgodę na zamieszczenie bezpłatnych ogłoszeń. Wszystko to sprawiło, że szybko pojawili się zainteresowani inicjatywą, a ta nietypowa biblioteka zyskała pierwszych czytelników. Aspekty techniczne tworzenia książek dotykowych Główną cechą przygotowywanych przez Bożenę Kazanowską książeczek edukacyjnych jest ich pełna dostępność dla niewidomych. Na rynku pojawiło się ostatnio sporo wydawnictw dziecięcych, zawierających elementy dotykowe. Nam chodzi o dostarczenie maluchom z dys- fot. Marek Skórski 19
Ogólnopolska Wypożyczalnia Książek Dotykowych fot. Marek Skórski Julian Tuwim Pstryk funkcją wzroku lektur, które będą mogli w pełni poznać -mówi pomysłodawczyni Ogólnopolskiej Wypożyczalni. Dlatego powstające w Lublinie książeczki nie są przeładowane ilustracjami. Dzięki temu, że jeden obrazek nie zachodzi na drugi, książka jest czytelna, a jej przekaz prosty i zrozumiały. Oprócz dostępności dla niewidomych książeczki mają cechować się atrakcyjnym wyglądem. Zdaniem ich twórczyń powinny bowiem pełnić rolę integrującą, czyli dawać dzieciom z problemami wzrokowymi możliwość wspólnego czytania nie tylko z rodzicami, ale także z widzącym rodzeństwem, koleżankami i kolegami. Z tego względu, oprócz tekstu brajlowskiego, zawierają czarnodrukowy. Czarny druk jest powiększony, mogą go zatem bez problemu odczytać uczniowie niedowidzący. Pierwszy etap tworzenia książki to dobór tekstu, do którego zostaną wykonane ilustracje. Bywa, że do wersji dotykowej adaptowane są istniejące już książeczki czarnodrukowe. Najczęściej jednak Bożena Kazanowska i Renata Łęczyńska wybierają jakiś samodzielnie funkcjonujący wiersz lub bajkę znanego autora, a jeśli temat, który chcą opracować, nie został opisany w literaturze dziecięcej (jak na przykład nauka brajla), same wymyślają omawiające go historyjki. 20 Mając już tekst, nauczycielki zastanawiają się, jak najlepiej go zilustrować. Na początku swojej działalności wybierały zwykle krótkie wiersze, aby ilustracja zmieściła się obok. Obecnie dany tekst jest dzielony na małe fragmenty (nie zawsze zgodne ze zwrotkami czy akapitami oryginału). Po jednej stronie zostaje umieszczony taki mały wycinek, zapisany brajlem oraz powiększonym czarnodrukiem, a po drugiej dotykowy obrazek. W przypadku obszerniejszych tekstów, ich wersja czarnodrukowa znajduje się na osobnej stronie, a brajl jest bindowany. Tak więc książka zawiera kilka tworzących całość fragmentów wiersza lub bajki oraz ilustrację do każdego z nich. Założycielki Ogólnopolskiej Wypożyczalni wykazują się wręcz niebywałą pomysłowością przy doborze faktur, gdyż czasami naprawdę trudno zobrazować jakiś tekst w sposób prosty i zrozumiały dla dziecka. Przykładem może tu być choćby fragment w rodzaju: Razem w smutku płakały, razem śmiały się obie. Ilustrację do niego stanowią dwa koła: w jednym znajdują się dwie pary wykonanych z koralików oczu z przyszytymi włóczkowymi łzami, a w drugim dwie uśmiechnięte buzie z gąbki. Często faktury są też dobierane do możliwości percepcyjnych konkretnych uczniów, a dla ułatwienia zwierzęta bądź przedmioty bardzo podobne w naturze oznaczane w inny sposób (na przykład obrazki psa i kota zostały wykonane z różnych dotykowo materiałów, chociaż w rzeczywistości ich Książeczka dotykowa Hanny Łochackiej Krówki śmietankowe fot. Marek Skórski