POWIATOWY PROGRAM DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W ZAKRESIE REHABILITACJI SPOŁECZNEJ, REHABILITACJI ZAWODOWEJ I ZATRUDNIANIA

POWIATOWY PROGRAM DZIAŁAŃ NA RZECZ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH W ZAKRESIE REHABILITACJI SPOŁECZNEJ, REHABILITACJI ZAWODOWEJ I ZATRUDNIANIA ORAZ PRZESTRZEGANIA PRAW OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH NA LATA 2016-2020 Tarnów 2016

Spis treści 1. DIAGNOZA STANU WYJŚCIOWEGO... 4 1.1 Charakterystyka powiatu tarnowskiego struktura demograficzna... 4 1.2 Osoby niepełnosprawne opis problemu... 7 1.3 System instytucjonalnej pomocy na rzecz osób niepełnosprawnych... 12 1.4 Sytuacja na rynku pracy osób niepełnosprawnych... 17 2. Obszar I INTEGRACJA SPOŁECZNA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH... 28 2.1 Wspomaganie uczestnictwa w życiu społecznym... 28 2.2 Rozwój systemu przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu... 29 3. Obszar II AKTYWIZACJA ZAWODOWA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH... 30 3.1 Pośrednictwo pracy... 30 3.2 Poradnictwo zawodowe... 32 3.3 Pomoc w aktywnym poszukiwaniu pracy... 33 3.4 Szkolenie zawodowe... 34 3.5 Bon szkoleniowy... 35 3.6 Staże... 35 3.7 Bon stażowy... 36 3.8 Oddziaływanie na pracodawców w zakresie zatrudniania niepełnosprawnych. 36 3.9 Wspieranie przedsiębiorczości osób niepełnosprawnych... 37 3.10 Monitorowanie rynku pracy... 38 4. Obszar III PRZESTRZEGANIE PRAW OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH... 38 4.1 Zagwarantowanie reprezentacji środowiska osób niepełnosprawnych... 38 4.2 Kształtowanie postaw społecznych wobec niepełnosprawności... 38 4.3 Wzrost kompetencji osób zaangażowanych w proces rehabilitacji osób niepełnosprawnych, pracowników oraz pracujących na rzecz jednostek samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych... 39 5. Źródła finansowania... 39 6. Monitoring programu... 40 ZAKOŃCZENIE... 41 Spis map, tabel i wykresów... 43 Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 1/44

WPROWADZENIE Pojęcie niepełnosprawności oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy. Niepełnosprawność może dotyczyć obszaru fizycznego, intelektualnego lecz może także polegać na dysfunkcji narządów zmysłów albo być efektem wypadku, choroby somatycznej lub umysłowej. Napotykane utrudnienia ograniczają osoby niepełnosprawne, a tym samym uniemożliwiają im swobodne korzystanie w pełni ze swoich praw w środowisku. Podstawą do opracowania,powiatowego programu działań na rzecz osób niepełnosprawnych w zakresie rehabilitacji społecznej, rehabilitacji zawodowej i zatrudniania oraz przestrzegania praw osób niepełnosprawnych jest art. 35a ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 127 poz. 721 ze zm0.). Jako główny cel tego programu przyjęto stworzenie warunków umożliwiających osobom niepełnosprawnym pełne uczestnictwo w życiu społecznym, zawodowym, korzystanie z dóbr kultury, nauki oraz sportu i rekreacji. Realizacji tego celu mają służyć planowane działania na rzecz poprawy warunków funkcjonowania w życiu społecznym, w tym objęcie pomocą osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Ważnym elementem programu jest wspieranie osób niepełnosprawnych w sferze życia zawodowego poprzez stwarzanie warunków zatrudniania lub podejmowania przez osoby niepełnosprawne pracy na własny rachunek. W działaniach na rzecz integracji społecznej osób niepełnosprawnych zostanie położony nacisk na zadania sprzyjające kształtowaniu właściwych postaw społecznych wobec niepełnosprawności, oraz przestrzeganie praw osób niepełnosprawnych. Dotychczasowe doświadczenia samorządu powiatowego wskazują, iż efektywność podejmowanych przedsięwzięć na rzecz osób niepełnosprawnych, możliwość dotarcia do osób najbardziej potrzebujących w dużym stopniu, zależy od właściwego rozpoznania potrzeb w środowisku lokalnym. Stąd w ramach planowanych działań duży nacisk zostanie położony na ścisłą współpracę zarówno z jednostkami samorządowymi, jak i stowarzyszeniami Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 2/44

oraz organizacjami działającymi na rzecz osób niepełnosprawnych, a także na bieżące monitorowanie potrzeb tej kategorii osób. Cele przyjęte w przedmiotowym0 programie działań stanowić będą podstawę do sporządzania projektów obejmujących działania w zakresie rehabilitacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych realizowanych na terenie powiatu tarnowskiego. Zadania wynikające z programu zostaną sfinansowane z budżetu powiatu, ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych zgodnie z kompetencjami wynikającymi z ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, a także ze środków Funduszu Pracy i beneficjentów zewnętrznych. Dodatkowo Powiat będzie występował o pozyskanie środków w ramach programów zewnętrznych, w tym programów celowych PFRON. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 3/44

1. DIAGNOZA STANU WYJŚCIOWEGO 1.1 Charakterystyka powiatu tarnowskiego struktura demograficzna Powiat tarnowski położony jest we wschodniej części województwa małopolskiego, na pograniczu dwóch krain geograficznych będących częścią Zachodnich Karpat Wewnętrznych: Pogórza Ciężkowicko Rożnowskiego i Kotliny Sandomierskiej. Powierzchnia ogólna powiatu wynosi 1412 km 2 i stanowi 9,3% całkowitej powierzchni województwa małopolskiego (15183 km 2 ). Pod względem wielkości powierzchni powiat tarnowski znajduje się na 3 miejscu w województwie, po powiecie nowosądeckim i nowotarskim oraz przed powiatem krakowskim. Strukturę administracyjną powiatu tworzy 16 gmin, w tym: 7 gmin miejsko wiejskich: Ciężkowice, Radłów, Ryglice, Tuchów, Wojnicz, Zakliczyn i Żabno; 9 gmin wiejskich: Gromnik, Lisia Góra, Pleśna, Rzepiennik Strzyżewski, Skrzyszów, Szerzyny, Tarnów, Wierzchosławice i Wietrzychowice. 187 sołectw; 184 miejscowości. Gminy powiatu tarnowskiego usytuowane są na obrzeżach miasta Tarnowa, stanowiącego odrębny powiat. Mapa nr 1 Powiat tarnowski w podziale na gminy Źródło: http://www.zasoby-ludzkie.wup-krakow.pl Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 4/44

Powiat tarnowski zamieszkuje 200 085 osób, w tym 100 730 kobiet i 99 355 mężczyzn. Zdecydowaną większość stanowią mieszkańcy wsi 175 953 osób. W mieście natomiast mieszka 24 132 osób. Tabela nr 1 Liczba ludności w liczbach bezwzględnych faktycznie zamieszkała w powiecie tarnowskim Wyszczególnienie (stan na 31.12.2014r.) Liczba ludności kobiety mężczyźni ogółem Powiat tarnowski 100 730 99 355 200 085 Ciężkowice 5 615 5 689 11 304 Gromnik 4 375 4 407 8 782 Lisia Góra 7 520 7 346 14 866 Pleśna 5 962 5 962 11 924 Radłów 4 958 4 817 9 775 Ryglice 5 902 5 821 11 723 Rzepiennik Strzyżewski 3 414 3 377 6 791 Skrzyszów 7 070 6 938 14 008 Szerzyny 4 008 4 050 8 058 Tarnów 12 749 12 505 25 254 Tuchów 9 146 9 023 18 169 Wierzchosławice 5 433 5 268 10 701 Wietrzychowice 1 977 2 042 4 019 Wojnicz 6 698 6 621 13 319 Zakliczyn 6 229 6 181 12 410 Żabno 9 674 9 308 18 982 Źródło: Opracowanie Zespołu ds. Zdrowia i Polityki Społecznej na podstawie danych zamieszczonych przez Urząd Statystyczny w Krakowie w publikacji Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie małopolskim w 2014r. Najwięcej osób zamieszkuje gminy: Tarnów (25 254 osób), Żabno (18 982 osób) oraz Tuchów (18 169 osób). Najmniej osób zaś mieszka w gminie Wietrzychowice (4 019 osób). Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 5/44

Tabela nr 2 Liczba ludności w liczbach bezwzględnych pod względem wieku wiek przedprodukcyjny, GMINA Wyszczególnienie produkcyjny i poprodukcyjny w powiecie tarnowskim wiek przedprodukcyjny (stan na 31.12.2014r.) LUDNOŚĆ kobiety mężczyźni ogółem wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poproduk -cyjny wiek przedprodukcyjny wiek produkcyjny wiek poprodukcyjny Powiat tarnowski 19 938 59 244 21 548 20 984 67 624 10 747 40 922 126 868 32 295 Ciężkowice 1 173 3 197 1 245 1 193 3 856 640 2 366 7 053 1 885 Gromnik 4 375 994 875 4 407 970 427 8 782 1 964 1 302 Lisia Góra 1 636 4 474 1 410 1 682 4 988 676 3 318 9 462 2 086 Pleśna 1 254 3 463 1 245 1 268 4 052 642 2 522 7 515 1 887 Radłów 872 2 962 1 124 892 3 376 549 1 764 6 338 1 673 Ryglice 1 228 3 397 1 277 1 331 3 834 656 2 559 7 231 1 933 Rzepiennik Strzyżewski 719 1 911 784 763 2 236 378 1 482 4 147 1 162 Skrzyszów 1 460 4 242 1 368 1 497 4 791 650 2 957 9 033 2 018 Szerzyny 780 2 288 940 872 2 701 477 1 652 4 989 1 417 Tarnów 2 469 7 690 2 590 2 628 8 559 1318 5 097 16 249 3 908 Tuchów 1 820 5 325 2 001 1 964 6 066 993 3 784 11 391 2 994 Wierzchosławice 995 3 201 1 237 1 054 3 590 624 2 049 6 791 1 861 Wietrzychowice 282 1 164 531 351 1 424 267 633 2 588 798 Wojnicz 1 316 3 983 1 399 1 413 4 469 739 2 729 8 452 2 138 Zakliczyn 1 247 3 605 1 377 1 338 4 198 645 2 585 7 803 2 022 Żabno 1 693 5 836 2 145 1 768 6 474 1 066 3 461 12 310 3 211 Źródło: Opracowanie Zespołu ds. Zdrowia i Polityki Społecznej na podstawie danych zamieszczonych przez Urząd Statystyczny w Krakowie w publikacji Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie małopolskim w 2014r. Zdecydowaną większość mieszkańców powiatu tarnowskiego stanowią osoby w wieku produkcyjnym 126 868 osób. Populacja osób w wieku przedprodukcyjnym (40 922 osób) przewyższa populację w wieku poprodukcyjnym (32 295 osób). Uwzględniając podział na płeć 10,5% mężczyzn jest w wieku przedprodukcyjnym, 33,8% w wieku produkcyjnym i 5,4% w wieku poprodukcyjnym. W przypadku kobiet 10% jest Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 6/44

w wieku przedprodukcyjnym, 29,6% w wieku produkcyjnym, a 10,8% w wieku poprodukcyjnym. Zaznacza się przy tym przewaga liczebna mężczyzn w wieku produkcyjnym. Wykres nr 1 Struktura wiekowa populacji powiatu według płci i grup ekonomicznych Źródło: Opracowanie Zespołu ds. Zdrowia i Polityki Społecznej na podstawie danych zamieszczonych przez Urząd Statystyczny w Krakowie w publikacji Ludność, ruch naturalny i migracje w województwie małopolskim w 2014r. 1.2 Osoby niepełnosprawne opis problemu Liczba osób niepełnosprawnych będących mieszkańcami powiatu tarnowskiego określana jest szacunkowo z uwagi na brak danych o tej grupie osób w układzie powiatu. Większość informacji o ich liczbie oraz strukturze tej grupy dostarczają Narodowe Spisy Powszechne (NSP) oraz Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL) prowadzone przez Główny Urząd Statystyczny. Dane z przeprowadzonego w 2011 roku NSP dla województwa małopolskiego wskazują, że liczba osób odczuwających ograniczenie sprawności wynosiła ogółem 394,5 tys., w tym 177,3 tys. mężczyzn i 217,2 tys. kobiet. Spośród osób niepełnosprawnych w znaczeniu prawnym, które posiadały znaczny stopień orzeczenia (1,5%) wyższy był odsetek kobiet (2,0%), natomiast w przypadku wydania orzeczenia stwierdzającego umiarkowany i lekki stopień niepełnosprawności wyraźnie przeważali mężczyźni (7,3%), kobiety - 6,9 %. Wśród zbiorowości osób niepełnosprawnych zauważalna była przewaga kobiet (29,9%) nad mężczyznami (25,8%) pod względem niepełnosprawności biologicznej. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 7/44

Na całkowite ograniczenie sprawności wskazywało więcej mężczyzn (12,3%), kobiety 12,0%. Zarówno kobiety jak i mężczyźni najczęściej deklarowały ograniczenie sprawności w stopniu poważnym i umiarkowanym. Wśród osób niepełnosprawnych prawnie najczęściej wskazywano stopień niepełnosprawności znaczny i lekki. Dane zamieszczone w Banku Danych Lokalnych na podstawie informacji z Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 roku wskazują, że w powiecie tarnowskim zamieszkiwało 17928 osób niepełnosprawnych (9578 kobiet i 8350 mężczyzn), w tym 12437 niepełnosprawnych prawnie (6139 kobiet i 6298 mężczyzn) oraz 5491 niepełnosprawnych biologicznie (3439 kobiet i 2052 mężczyzn). Istotną cechą charakteryzującą osoby niepełnosprawne jest czynnik ekonomicznych grup wieku. Takie rozróżnienie jest ważne podczas opracowywania programów publicznych mających na celu pobudzenie osób niepełnosprawnych do działania. W powiecie tarnowskim w wieku przedprodukcyjnym było 362 mężczyzn i 238 kobiet. Biorąc pod uwagę wiek produkcyjny mężczyzn (5147) można zauważyć, że jest ich więcej niż kobiet (3445), zarówno w grupie niepełnosprawnych w znaczeniu prawnym i w znaczeniu biologicznym. Taka sama sytuacja przedstawia się zarówno w rozróżnieniu na wiek produkcyjny mobilny, a więc obejmujący ludność w wieku 18-44 lat, zdolną do zmiany stanowiska, miejsca pracy lub ewentualnego przekwalifikowania się, jak i niemobilny. Odwrotna sytuacja jest w grupie wiekowej osób niepełnosprawnych obejmującej wiek poprodukcyjny w tym przypadku dominują kobiety (5895 kobiet w stosunku do 2842 mężczyzn) mające stopień niepełnosprawności znaczny, umiarkowany i lekki (niepełnosprawność prawna) oraz niepełnosprawność biologiczną, odczuwające ograniczenie sprawności całkowite, poważne i umiarkowane. Uświadomienie zależności pomiędzy wiekiem, płcią, a ograniczeniem sprawności jest istotnym z punktu widzenia działań pomocowych na rzecz osoby niepełnosprawnej. Osobą niepełnosprawną można stać się w każdym wieku, jednak w ciągu trwania życia na skutek urazów, wad wrodzonych, chorób przewlekłych (w tym również tych związanych z wykonywanym zawodem) pogarsza się często stan zdrowia uniemożliwiając w różnym stopniu codzienne funkcjonowanie. Postępujące starzenie się społeczeństwa ma także wpływ na wzrost niepełnosprawności. Zmiany liczby osób niepełnosprawnych można zaobserwować analizując ilość wydawanych orzeczeń o stopniu niepełnosprawności. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 8/44

Wykres nr 2 Liczba wydanych orzeczeń wg płci w latach 2010-2015 osoby powyżej 16 roku życia 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1605 1524 1217 1406 1396 1328 1275 1204 1230 1179 1055 1075 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Kobiety Mężczyźni Źródło: Opracowanie Zespołu ds. Zdrowia i Polityki Społecznej na podstawie danych z Powiatowego Zespołu Orzekającego Wykres nr 3 Liczba wydanych orzeczeń wg płci w latach 2010-2015 osoby poniżej 16 roku życia 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 190 183 178 162 140 148 143 152 151 119 114 102 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Kobiety Mężczyźni Źródło: Opracowanie Zespołu ds. Zdrowia i Polityki Społecznej na podstawie danych z PZO Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 9/44

Ilość wydanych orzeczeń w latach 2010-2015 u osób poniżej 16 roku Tabela nr 3 Lp. Przyczyny niepełnosprawności Razem liczba orzeczeń 2010 rok 2011 rok 2012 rok 2013 rok 2014 rok 2015 rok 1 01-U 29 42 24 12 12 16 2 02-P 12 22 15 14 20 20 3 03-L 24 31 19 12 10 19 4 04-O 59 38 37 29 21 5 5 05-R 32 34 27 22 33 24 6 06-E 22 23 23 20 19 23 7 07-S 34 30 34 27 34 34 8 08-T 4 2 3 4 4 5 9 09-M 9 3 13 20 8 12 10 10-N 39 35 50 44 41 76 11 11-I 38 47 50 39 42 42 12 12-C 28 24 10 11 26 16 RAZEM 330 331 305 254 270 292 Opracowanie Zespołu ds. Zdrowia i polityki Społecznej na podstawie danych z Powiatowego Zespołu Orzekającego Objaśnienia: 01-U upośledzenie umysłowe 02-P choroby psychiczne 03-L zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu 04-O choroby narządu wzroku 05-R upośledzenie narządu ruchu 06-E epilepsja 07-S choroby układu oddechowego i krążenia 08-T choroby układu pokarmowego 09-M choroby układu moczowo-płciowego 10-N choroby neurologiczne 11-1 inne, w tym schorzenia endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne, choroby zakaźne odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu krwiotwórczego 12-C całościowe zaburzenia rozwojowe Zamieszczone dane pokazują, że na przestrzeni ostatnich 5-ciu lat, najczęstszą podstawą do wydawania orzeczeń o niepełnosprawności są choroby neurologiczne (kod 10-N) 285 orzeczeń oraz inne (kod 11-I) w tym schorzenia: endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu krwiotwórczego - 258 orzeczeń. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 10/44

Biorąc pod uwagę przedział wiekowy do 16 roku życia, w latach 2010-2015 liczba wydanych orzeczeń ogółem wyniosła 1 782, przy czym wskaźnik niepełnosprawności kształtował się następująco: 43% dla kobiet i 57% dla mężczyzn. Wykres nr 4 Struktura wydanych orzeczeń w stosunku do kobiet i mężczyzn poniżej 16 roku życia 43 57 Kobiety Mężczyźni Źródło: Opracowanie Zespołu ds. Zdrowia i Polityki Społecznej na podstawie danych Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności. Lp. Tabela nr 4 Ilość wydanych orzeczeń w latach 2010 2015 u osób powyżej 16 roku życia Przyczyny Razem liczba orzeczeń Niepełnosprawności 2010 rok 2011 rok 2012 rok 2013 rok 2014 rok 2015 rok 1 01-U 92 77 69 35 47 52 2 02-P 219 322 297 255 291 280 3 03-L 113 130 129 80 78 65 4 04-O 71 65 48 48 28 22 5 05-R 862 827 961 864 873 1094 6 06-E 72 46 59 46 43 56 7 07-S 754 656 628 512 421 486 8 08-T 75 65 76 85 54 65 9 09-M 52 55 65 107 116 123 10 10-N 312 269 312 248 280 374 11 11-I 198 211 205 196 175 179 12 12-C 2 2 3 3 3 6 RAZEM 2822 2725 2852 2479 2409 2802 Opracowanie Zespołu ds. Zdrowia i Polityki Społecznej na podstawie danych z PZO Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 11/44

Objaśnienia: 01-U - upośledzenia umysłowe, 02-P - choroby psychiczne, 03-L zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu, 04-O choroby narządu wzroku, 05-R upośledzenie narządu ruchu, 06-E epilepsja, 07-S choroby układu oddechowego i krążenia 08-T choroby układu pokarmowego 09-M choroby układu moczowo-płciowego 10-N - choroby neurologiczne, 11-1 - inne, w tym schorzenia: endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu krwiotwórczego Pozostałe: zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu, choroby narządu wzroku, upośledzenia narządu ruchu, choroby układów oddechowego i krążenia, choroby układu pokarmowego, choroby układu moczowo-płciowego, całościowe zaburzenia rozwojowe 12-C całościowe zaburzenia rozwojowe Wśród osób powyżej 16 roku życia, na przestrzeni ostatnich 5-ciu lat, najczęstszą przyczyną wydawania orzeczeń o niepełnosprawności są upośledzenia narządu ruchu (kod 05-R) z ilością 5 481 oraz choroby układów oddechowego i krążenia (kod 07-S) z ilością 3457 wydanych orzeczeń. W przedziale wiekowym powyżej 16 roku życia wskaźnik niepełnosprawności wynosi 50,31% dla kobiet i 45,98% dla mężczyzn. 1.3 System instytucjonalnej pomocy na rzecz osób niepełnosprawnych Istotnym ogniwem w procesie wsparcia osób niepełnosprawnych, są posiadane przez powiat zasoby instytucjonalne, wspomagające zabezpieczenie potrzeb osób niepełnosprawnych w sferze życia codziennego, nauki, pracy oraz możliwości korzystania z dóbr kultury, sportu i rekreacji. Usuwanie przeszkód, barier społecznych sprzyja upowszechnianiu wiedzy na temat zjawiska jakim jest niepełnosprawność. Takie działanie ma na celu przełamywanie negatywnych stereotypów w sferze niepełnosprawności. Prezentowanie osiągnięć osób niepełnosprawnych (osiągnięcia plastyczne, literackie, sportowe), a także organizowanie spotkań sprzyja bezpośrednim kontaktom, a tym samym stwarza okazję do bliższego zapoznania się z problemami, potrzebami i możliwościami takich osób. Zwiększenie społecznej wrażliwości, w szczególności na gruncie lokalnym, pozwala na upowszechnienie wiedzy o chorobach i trudnościach osób dotkniętych kalectwem oraz zwrócenie uwagi na konieczność dostosowania środowiska lokalnego do ich potrzeb. Zakres instytucjonalnej pomocy w powiecie tarnowskim w latach 2011-2015 przedstawia poniższe zestawienie: Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 12/44

Tabela nr 5 Jednostki świadczące pomoc dla osób niepełnosprawnych na terenie powiatu tarnowskiego Lp. Wyszczególnienie Liczba osób przebywających w placówkach /liczba miejsc statutowych*/ 1. Warsztaty Terapii Zajęciowej w Karwodrzy 20 2. Warsztaty Terapii Zajęciowej w Dzierżaninach 3. Warsztaty Terapii Zajęciowej w Woli Rzędzińskiej 4. Dom Pomocy Społecznej w Karwodrzy - dla dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie kobiet 5. Dom Pomocy Społecznej w Wietrzychowicach dla osób przewlekle somatycznie chorych 6. Dom Pomocy Społecznej w Stróżach-dla przewlekle psychicznie chorych kobiet 7. Dom Pomocy Społecznej w Sieradzy - dla przewlekle psychicznie chorych kobiet 8. Dom Pomocy Społecznej w Nowodworzu - dla przewlekle psychicznie chorych 9. Dom Pomocy Społecznej w Zakliczynie - dla osób przewlekle somatycznie chorych 9. Dom Pomocy Społecznej w Jadownikach Mokrych - dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie 11. Dom Pogodnej Jesieni w Tuchowie - dla osób przewlekle somatycznie chorych 12. Środowiskowy Dom Samopomocy w Nowodworzu dla osób z zaburzeniami psychicznymi /20*/ 20 /20*/ 45 /45*/ 79 /80*/ 79 /80*/ 110 /108*/ 86 /85*/ 140 /142*/ 40 /40*/ 17 /16*/ 35 /35*/ 31 /30*/ Podmiot prowadzący Stowarzyszenie Pomocy Osobom Niepełnosprawnym,,Przyjaźń w Karwodrzy Stowarzyszenie Przyjaciół Domu Pomocy Społecznej w Stróżach Stowarzyszenie Kulturalno - Oświatowe,,PIAST w Woli Rzędzińskiej Powiat Tarnowski Powiat Tarnowski Powiat Tarnowski Powiat Tarnowski Powiat Tarnowski Samarytańskie Towarzystwo im. Jana Pawła II w Zakliczynie Caritas Diecezji Tarnowskiej Zgromadzenie Sióstr Św. Józefa w Tuchowie Prowincja Tarnowska Powiat Tarnowski Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 13/44

13. Środowiskowy Dom 30 Powiat Tarnowski Samopomocy w Karwodrzy dla osób /30*/ przewlekle psychicznie chorych i niepełnosprawnych intelektualnie 14. Środowiskowy Dom 21 Powiat Tarnowski Samopomocy w Stróżach dla osób przewlekle psychicznie /20*/ chorych i niepełnosprawnych intelektualnie Źródło: Opracowanie Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Tarnowie Domy Pomocy Społecznej Osoby niepełnosprawne nie kwalifikujące się do leczenia szpitalnego, które z uwagi na podeszły wiek, schorzenia, warunki rodzinne, mieszkaniowe i materialne oraz sytuację życiową wymagają stałej opieki, której nie jest w stanie zapewnić rodzina, kierowane są do domów pomocy społecznej. W powiecie tarnowskim funkcjonuje 8 domów pomocy społecznej na ogólną liczbę miejsc 586, w tym 5 państwowych domów pomocy społecznej oraz 3 domy prowadzone przez podmioty niepubliczne (Dom Pogodnej Jesieni w Tuchowie prowadzony przez Zgromadzenie Sióstr Św. Józefa Prowincja Tarnowska, Dom Pogodnej Jesieni w Zakliczynie prowadzony przez Samarytańskie Towarzystwo im. Jana Pawła II w Zakliczynie oraz Dom Pomocy Społecznej w Jadownikach Mokrych prowadzony przez Caritas Diecezji Tarnowskiej). W domach tych mieszkają osoby, które nie mogą przebywać we własnym środowisku ze względu na stan zdrowia i konieczność sprawowania całodobowej opieki. Domy zapewniają swoim mieszkańcom opiekę, odpowiednią rehabilitację oraz zajęcia terapeutyczne. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 14/44

Mapa nr 2 Środowiskowe Domy Samopomocy Obok domów pomocy społecznej ważnym elementem instytucjonalnego systemu ochrony zdrowia są środowiskowe domy pomocy społecznej. Celem ŚDS jest świadczenie pomocy osobom chorym w powrocie do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie, a także podejmowanie działań zmierzających do aktywizacji zawodowej. Środowiskowe domy samopomocy, oferują osobom niepełnosprawnym opiekę dzienną. Są to placówki przeznaczone dla osób, które w wyniku upośledzenia niektórych funkcji organizmu lub zdolności adaptacyjnych po leczeniu i opuszczeniu szpitali - wymagają pomocy do życia w środowisku rodzinnym w celu zwiększenia zaradności i samodzielności. W powiecie funkcjonują 3 Środowiskowe Domy Samopomocy tj. w Karwodrzy, Nowodworzu i Stróżach prowadzone przez Powiat Tarnowski oraz 2 gminne: ŚDS w Lisiej Górze i ŚDS w Siedlcu. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 15/44

Mapa nr 3 Warsztaty Terapii Zajęciowej Warsztaty terapii zajęciowej są ogniwem łączącym szkolnictwo specjalne z rynkiem pracy. Stanowią konkretną formę przysposobienia do pracy uczniów szkół specjalnych, którzy nie rokują nadziei na postęp w zasadniczej szkole specjalnej. Realizacji celów związanych z szeroko rozumianą rehabilitacją służy stosowanie technik terapii zajęciowej zmierzających do usamodzielnienia uczestników poprzez wyposażenie ich w umiejętności wykonywania czynności życia codziennego i zaradności osobistej, a także rozwijania psychofizycznych sprawności oraz podstawowych i specjalistycznych umiejętności zawodowych, umożliwiających uczestnictwo w szkoleniu zawodowym albo podjęcie pracy. Warsztaty terapii zajęciowej służą rehabilitacji niepełnosprawnych mieszkańców powiatu w stosunku do których orzeczono niezdolność do pracy, a których zakwalifikowano do rehabilitacji w formie terapii zajęciowej. Taką terapię realizuje się na podstawie wcześniej opracowanego indywidualnego programu rehabilitacyjnego uczestnika. W powiecie tarnowskim funkcjonują Warsztaty Terapii Zajęciowej w Karwodrzy prowadzone przez Stowarzyszenie Pomocy Osobom Niepełnosprawnym,,Przyjaźń Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 16/44

w Karwodrzy, Warsztaty Terapii Zajęciowej w Woli Rzędzińskiej przy Stowarzyszeniu Kulturalno - Oświatowym,,PIAST im. Wincentego Witosa w Woli Rzędzińskiej oraz Warsztaty Terapii Zajęciowej w Dzierżaninach utworzone przez Stowarzyszenie Przyjaciół Domu Pomocy Społecznej w Stróżach. Zakłady Aktywności Zawodowej Formą oparcia społecznego, stanowiącego ogniwo pośrednie pomiędzy warsztatami terapii zajęciowej, a otwartym rynkiem pracy są zakłady aktywności zawodowej. Tworzy się je celem zatrudnienia osób niepełnosprawnych, a także przygotowania ich do życia w otwartym środowisku poprzez rehabilitację zawodową i społeczną oraz pomocy w realizacji pełnego, niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia na miarę ich indywidualnych możliwości. W zakładach aktywności zatrudnione są osoby niepełnosprawne w stopniu znacznym lub umiarkowanym, u których stwierdzono autyzm, upośledzenie umysłowe albo chorobę psychiczną. Na terenie powiatu tarnowskiego funkcjonuje jeden zakład aktywności zawodowej powstały w 2003 roku i działający w ramach Stowarzyszenia Kulturalno - Oświatowym PIAST im. Wincentego Witosa w Woli Rzędzińskiej. Zakłady pracy chronionej Zakłady pracy chronionej są obecnie podstawową formą zatrudnienia chronionego. Są to zakłady pracy przedsiębiorstwa produkcyjne lub usługowe stwarzające warunki pracy osobom, które z powodu swej niepełnosprawności nie mogą uzyskać pracy na otwartym rynku pracy. Istotnym elementem działalności zakładów pracy chronionej jest zapewnienie swoim pracownikom odpowiedniej opieki lekarskiej, rehabilitacyjnej i socjalnej. W powiecie tarnowskim funkcjonują dwa zakłady pracy chronionej w Woli Rzędzińskiej. 1.4 Sytuacja na rynku pracy osób niepełnosprawnych Osoby niepełnosprawne należą do kategorii osób o niekorzystnej sytuacji na rynku pracy. Wynika to z wysokiego poziomu bezrobocia oraz przekonania, że osoby te posiadają niskie kwalifikacje zawodowe, ograniczoną sprawność fizyczną, psychiczną lub umysłową. Bezrobocie wśród niepełnosprawnych mieszkańców powiatu tarnowskiego zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Tarnowie na przestrzeni ostatnich 5 lat wzrosło o ok. 20%, z poziomu zanotowanych 552 osób w 2010 roku, do 661 osób w końcu 2014 roku. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 17/44

Tabela nr 6 Niepełnosprawni mieszkańcy powiatu tarnowskiego zarejestrowani w Powiatowym Urzędzie Pracy w Tarnowie w latach 2010-2014 Osoby niepełnosprawne z powiatu tarnowskiego zarejestrowane w końcu roku 2010 2011 2012 2013 2014 Bezrobotne 488 465 515 579 584 Poszukujące pracy 64 46 69 67 77 OGÓŁEM osoby niepełnosprawne 552 511 584 646 661 Źródło: Opracowanie Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowie na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-07 Wykres nr 5 Liczba niepełnosprawnych osób i poszukujących pracy w powiecie tarnowskim w latach 2010-2014. Źródło: Opracowanie Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowie na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-07 Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 18/44

Tabela nr 7 Niepełnosprawni mieszkańcy powiatu tarnowskiego zarejestrowani w PUP w Tarnowie w latach 2010-2014 - wg płci Osoby niepełnosprawne z powiatu tarnowskiego zarejestrowane w końcu roku 2010 2011 2012 2013 2014 Niepełnosprawne kobiety 298 287 301 327 326 Niepełnosprawni mężczyźni 254 224 283 319 335 OGÓŁEM osoby niepełnosprawne 552 511 584 646 661 Źródło: Opracowanie Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowie na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-07 Wśród zarejestrowanych osób niepełnosprawnych z powiatu tarnowskiego w latach 2010-2013 przeważały kobiety. W minionych latach przewaga ta malała, a w 2014 roku wręcz uległa odwróceniu i na koniec 2014 roku kobiety stanowiły 49%, czyli mniej niż połowę osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w PUP w Tarnowie. Wykres nr 6 Struktura zarejestrowanych niepełnosprawnych osób w powiecie tarnowskim wg płci w latach 2010-2014 Źródło: Opracowanie Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowie na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-07 Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 19/44

Osoby niepełnosprawne - wg wieku Wśród osób niepełnosprawnych przeważały osoby w starszym wieku, co potwierdza zależność, że z wiekiem wzrasta prawdopodobieństwo chorób powodujących niesprawność. Najliczniejszą grupę wśród niepełnosprawnych w powiecie tarnowskim w końcu 2014 roku stanowiły osoby w wieku 45-54 lat, było to 214 osób tj. 32,4% ogółu oraz w wieku 55-59 lat - 140 osób tj. 21,2% ogółu. Osób w wieku powyżej 60 lat było 55 i stanowili oni 8,3% ogółu niepełnosprawnych. Znacznie mniej było osób młodych do 25 roku życia, bo 49 i stanowili oni 7,4% ogółu niepełnosprawnych. W wieku 25-34 lat zarejestrowanych było 87 osób i stanowili 13,2%, a w wieku 35-44 lat 116 osób, tj. 17,5% ogółu niepełnosprawnych. Tabela nr 8 Niepełnosprawni mieszkańcy powiatu tarnowskiego zarejestrowani w Powiatowym Urzędzie L.P. Wiek w latach Pracy w Tarnowie w latach 2010-2014, wg wieku Osoby niepełnosprawne w powiecie tarnowskim 2010 2011 2012 2013 2014 1 18-24 Ogółem 54 52 58 56 49 Kobiety 27 31 32 24 20 2 25-34 Ogółem 76 85 85 95 87 Kobiety 46 52 43 49 48 3 35-44 Ogółem 100 108 112 103 116 Kobiety 63 67 68 63 63 4 45-54 Ogółem 210 159 194 218 214 Kobiety 118 100 113 135 122 5 55-59 Ogółem 91 88 103 127 140 Kobiety 42 37 45 56 69 6 60 i więcej Ogółem 21 19 32 47 55 Kobiety 2 0 0 0 4 RAZEM Ogółem 552 511 584 646 661 Kobiety 298 287 301 327 326 Źródło: Opracowanie Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowie na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-07 Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 20/44

Osoby niepełnosprawne wg wykształcenia Najliczniejszą grupę wśród niepełnosprawnych w końcu 2014 roku stanowiły osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym 278 osób tj. 42% ogółu oraz z wykształceniem podstawowym i nieukończonym podstawowym 173 osoby, tj. 26% ogółu. Osoby z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym 122 osoby, stanowiły 18%, a osoby z wykształceniem ogólnokształcącym 57 osób, to 9% ogółu. Najmniej licznie reprezentowane były osoby z wyższym wykształceniem 27 osób, stanowiące 4% ogółu oraz gimnazjalnym 4 osoby tj. 1% ogółu zarejestrowanych osób niepełnosprawnych. Tabela nr 9 Niepełnosprawni mieszkańcy powiatu tarnowskiego zarejestrowani w Powiatowym Urzędzie Pracy w Tarnowie w latach 2010-2014, wg wykształcenia L.P. Wykształcenie Osoby niepełnosprawne w powiecie tarnowskim 2010 2011 2012 2013 2014 1 2 3 4 5 6 wyższe policealne i średnie zawodowe ogólnokształcące zasadnicze zawodowe 24 26 30 31 27 111 106 107 117 122 38 41 40 52 57 213 192 243 270 278 gimnazjalne 5 5 6 4 4 podstawowe i podstawowe nieukończone 163 141 158 172 173 Ogółem 554 511 584 646 661 Źródło: Opracowanie Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowie na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-07 Struktura wykształcenia w minionych pięciu latach uległa znacznym zmianom. Wzrósł odsetek osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym z 38% do 42%, a zmniejszył się odsetek z wykształceniem podstawowym lub niepełnym podstawowym z 30% do 26%. Zmniejszył się odsetek w wykształceniem policealnym i średnim zawodowym z 20% do 18%, a wzrósł z ogólnokształcącym z 7% do 9%. Osoby z wykształceniem gimnazjalnym stanowiły w tym czasie 1%, a z wyższym 4%-5% ogółu osób niepełnosprawnych z powiatu. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 21/44

Wykres nr 7 Struktura w odsetkach zarejestrowanych niepełnosprawnych osób w powiecie tarnowskim wg wykształcenia w latach 2010-2014 Źródło: Opracowanie Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowie na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-07 Osoby niepełnosprawne - wg stopnia niepełnosprawności Wśród zarejestrowanych osób niepełnosprawnych, w końcu 2014 roku przeważały osoby posiadające lekki stopień niepełnosprawności 407 osób, które stanowiły 61,6% ogółu, osoby z umiarkowanym stopniem - 240 osób, stanowiły 36,3% ogółu, a ze znacznym stopniem - 14 osób, które stanowiły 2,1% ogółu niepełnosprawnych mieszkańców powiatu tarnowskiego. Tabela nr 10 Niepełnosprawni mieszkańcy powiatu tarnowskiego zarejestrowani w Powiatowym Urzędzie Pracy w Tarnowie w latach 2010-2014, wg stopnia niepełnosprawności L.P. Stopień niepełnosprawności Osoby niepełnosprawne zarejestrowane w PUP z powiatu tarnowskiego wg stanu na 31 grudnia 2010 2011 2012 2013 2014 1 znaczny 9 9 12 13 14 2 umiarkowany 174 153 202 226 240 3 lekki 262 349 370 407 407 RAZEM 445 511 584 646 661 Źródło: Opracowanie Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowie na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-07 Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 22/44

W minionym 5-cio leciu wystąpiła tendencja wzrostowa osób z lekkim stopniem niepełnosprawności. Obserwowało się również wzrost liczby osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. Liczba osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności wzrastała nieznacznie i były to wzrosty po 1-3 osób rocznie. Wykres nr 8 Struktura zarejestrowanych niepełnosprawnych osób w powiecie tarnowskim wg stopnia niepełnosprawności w latach 2010-2014 Źródło: Opracowanie Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowie na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-07 Osoby niepełnosprawne - wg przyczyny niepełnosprawności Najczęściej występującą grupą schorzeń wśród osób niepełnosprawnych poszukujących zatrudnienia były choroby upośledzenia narządów ruchu, które w końcu 2014 roku dotyczyły 265 osób i stanowiły 40,1% przyczyn niepełnosprawności. Kolejną przyczyną niepełnosprawności były choroby psychiczne (104 osoby tj. 15,7%). Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 23/44

Tabela nr 11 Niepełnosprawni mieszkańcy powiatu tarnowskiego zarejestrowani w Powiatowym Urzędzie Pracy w Tarnowie w latach 2010-2014, wg przyczyn niepełnosprawności L.P. Przyczyny niepełnosprawności 2010 2011 2012 2013 2014 1 Upośledzenie umysłowe 21 19 15 11 9 2 Choroby psychiczne 94 78 95 98 104 Zaburzenia głosu, mowy i choroby 3 słuchu 24 33 39 29 26 4 Całościowe zaburzenia rozwojowe 0 0 5 Choroby narządu wzroku 36 32 42 47 47 6 Upośledzenie narządów ruchu 232 207 231 274 265 7 Epilepsja 27 23 28 28 32 Choroby układu oddechowego i układu 8 krążenia 35 25 29 37 47 9 Choroby układu pokarmowego 2 8 4 6 11 10 Choroby układu moczowo płciowego 4 5 3 5 8 11 Choroby neurologiczne 30 33 46 42 50 12 Inne 42 44 49 63 57 13 Nieustalone 5 4 3 6 5 Razem w powiecie tarnowskim 552 511 584 646 661 Źródło: Opracowanie Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowie na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-07 Liczną grupę schorzeń stanowiły choroby neurologiczne 50 osób tj. 7,6% ogółu, choroby układu oddechowego i układu krążenia 47 osób tj. 7,1% ogółu, choroby narządu wzroku również 47 osób tj. 7,1% ogółu osób niepełnosprawnych z powiatu. Choroby zaburzeń głosu, mowy i choroby słuchu posiadało 26 osób tj. 3,9%, epilepsję 32 osoby tj. 4,8% osób niepełnosprawnych. Pozostałe choroby były przyczyną niepełnosprawności 13,7% niepełnosprawnych mieszkańców powiatu tarnowskiego zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Tarnowie. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 24/44

Osoby niepełnosprawne - wg miejsca zamieszkania Dane o zarejestrowanych osobach niepełnosprawnych wskazują na zróżnicowanie terytorialne bezrobocia wśród tych osób. W końcu 2014 roku największe bezrobocie odnotowano na terenie miasta Tarnowa 767 osób. W gminach powiatu tarnowskiego najwięcej niepełnosprawnych mieszkańców poszukujących zatrudnienia, było w gminie Tarnów 151 osób, gminie Żabno 72 osoby, gminie Pleśna 59 osób, Skrzyszów 58 osób, gminach Lisia Góra i Tuchów po 55 osób, gminie Wierzchosławice 40 osób, gminach Wojnicz i Ryglice po 29 osób. Z terenu pozostałych gmin zarejestrowanych było mniej niż 20 osób, a najmniej osób niepełnosprawnych poszukiwało zatrudnienia z gminy Wietrzychowice, bo tylko 7 osób. Tabela nr 12 Niepełnosprawni mieszkańcy powiatu tarnowskiego zarejestrowani w Powiatowym Urzędzie Pracy w Tarnowie w latach 2010-2014, wg miejsca zamieszkania L.P. Gmina 2010 2011 2012 2013 2014 Ogółem kobiety Ogółem kobiety Ogółem kobiety Ogółem kobiety Ogółem kobiety 1 Ciężkowice 2 Gromnik 3 Lisia Góra 4 Pleśna 5 Radłów 15 9 20 11 30 15 12 7 14 7 26 15 13 8 12 5 17 8 17 7 58 28 50 28 60 31 69 36 55 29 27 14 29 18 51 22 45 26 59 27 30 13 22 9 32 14 24 8 24 5 6 Ryglice 24 13 19 11 23 13 31 23 29 16 7 Rzepiennik Strzyżewski 10 6 14 8 11 8 18 8 15 8 8 Skrzyszów 9 Tarnów gmina 10 Tuchów 11 Wierzchosławice 12 Wietrzychowice 13 Wojnicz 14 Zakliczyn 15 Żabno 16 Szerzyny 56 31 48 21 52 24 58 25 58 24 120 62 121 75 124 69 139 71 151 80 32 18 41 19 33 16 47 19 55 23 26 17 17 12 27 18 33 23 40 24 5 3 6 4 5 3 4 3 7 5 24 14 17 12 29 19 34 18 29 18 18 8 24 12 26 14 22 9 18 11 63 40 60 33 62 29 76 36 72 36 18 7 10 6 7 1 17 7 18 6 powiat tarnowski 552 298 511 287 584 301 646 327 661 326 powiat m.tarnów 682 368 618 340 760 381 790 396 767 369 Źródło: Opracowanie Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowie na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-07 Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 25/44

Na przestrzeni lat liczba niepełnosprawnych osób w poszczególnych gminach powiatu tarnowskiego ulegała zmianie. W ciągu minionych 5 lat w całym powiecie tarnowskim wzrosła o 109 osób, a średnia dynamika wzrostu w powiecie wyniosła 120%. Jednakże w gminie Pleśna dynamika osiągnęła poziom 219%, w gminie Tuchów 172%, Wierzchosławice 154%, a Rzepiennik Strzyżewski 150%. W kilku gminach zanotowano spadek, a były to gmina Gromnik gdzie dynamika wyniosła 65%, Radłów 80%, Ciężkowice 93% i Lisia Góra 95%. Znacznie mniejszą dynamiką, bo 102% charakteryzował się miniony rok. W 2014 roku liczba niepełnosprawnych w całym powiecie wzrosła o 15 osób. Wzrost nastąpił tylko w 6 gminach, najwięcej w Wietrzychowicach dynamika 175% (wzrost o 3 osoby), Pleśnej dynamika 131% i Wierzchosławicach dynamika 121%. W 10 gminach bezrobocie wśród osób niepełnosprawnych spadło, co było wynikiem wzrastającej liczby podjęć pracy. Zestawienie dynamiki zmian wśród osób niepełnosprawnych w poszczególnych gminach powiatu tarnowskiego w okresie minionego 5-lecia (2014/2010) oraz minionego roku (2014/2013), przedstawia wykres nr 3. Wykres nr 9 Dynamika zmian liczby osób niepełnosprawnych bezrobotnych i poszukujących pracy w gminach powiatu tarnowskiego w okresie roku 2014/2013 oraz na przestrzeni 5-ciu lat 2014/2010. Źródło: Opracowanie Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowie na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-07 Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 26/44

1.3 Podjęcia pracy wśród osób niepełnosprawnych Promocja zatrudnienia oraz rozwój metod aktywizacyjnych sprawiły, że coraz więcej osób niepełnosprawnych podejmowało zatrudnienie. Na przestrzeni minionych 5 lat o 28% więcej osób niepełnosprawnych podjęło zatrudnienie. O ile w 2010 roku pracę podjęło 226 osób niepełnosprawnych, to w 2014 roku było to już 289 osób. Osoby niepełnosprawne najczęściej podejmowały zatrudnienie w zakładach pracy chronionej, a także na miejscach utworzonych z PFRON. Tabela nr 13 Podjęcia pracy przez niepełnosprawnych mieszkańców powiatu tarnowskiego zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Tarnowie w latach 2010-2014 Osoby niepełnosprawne bezrobotne i poszukujące pracy z powiatu tarnowskiego zarejestrowane w PUP 2010 2011 2012 2013 2014 Osoby niepełnosprawne w końcu roku 552 511 584 646 661 Osoby niepełnosprawne, które podjęły pracę w ciągu roku 226 246 246 269 289 Źródło: Opracowanie Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowie na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-07 Wykres nr 10 Podjęcia pracy przez niepełnosprawnych mieszkańców powiatu tarnowskiego zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Tarnowie w latach 2010-2014 Źródło: Opracowanie Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowie na podstawie danych ze sprawozdania MPiPS-07 Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 27/44

II.OBSZAR DZIAŁANIA PROGRAMU 2. Obszar I INTEGRACJA SPOŁECZNA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH 2.1 Wspomaganie uczestnictwa w życiu społecznym Likwidacja barier architektonicznych i technicznych Możliwość aktywnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w życiu społecznym jest uwarunkowane uprzednią likwidacją istniejących barier. W ramach pozyskanych środków z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych osoby niepełnosprawne mogą ubiegać się o dofinansowanie likwidacji barier architektonicznych, technicznych oraz likwidacji barier w komunikowaniu się. Umożliwia to im sprawniejsze funkcjonowanie we własnym domu oraz we własnym środowisku. Bariery jakie osoby niepełnosprawne napotykają we własnym domu są dużym utrudnieniem i przeszkodą w wyjściu na zewnątrz, uniemożliwiają uczestnictwo tych osób w życiu społecznym. Na bieżąco osoby niepełnosprawne informowane są za pomocą mediów takich jak: telewizja, radio, prasa a także internet o możliwościach w zakresie otrzymania dofinansowania do likwidacji barier. Dodatkowo na stronie Biuletynu Informacji Publicznej Starostwa Powiatowego w Tarnowie oraz PCPR w Tarnowie umieszczone są wszystkie procedury dotyczące ubiegania się o ich dofinansowanie. Dofinansowanie do zakupu sprzętu rehabilitacyjnego, przedmiotów ortopedycznych i środków pomocniczych Ważnym elementem umożliwiającym prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie jest posiadanie przez osoby niepełnosprawne odpowiedniego sprzętu rehabilitacyjnego i przedmiotów ortopedycznych. Zakup tych przedmiotów bardzo ułatwia osobom niepełnosprawnym funkcjonowanie w życiu codziennym. Informacje o możliwości uzyskania dofinansowania przekazywane są do ośrodków zdrowia w poszczególnych gminach a te przekazują ją swoim pacjentom jak również zamieszczane są na stronie internetowej Powiatu oraz PCPR w Tarnowie. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 28/44

2.2 Rozwój systemu przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu Likwidacja barier transportowych W ramach planowanych działań przez samorząd powiatowy jako priorytetowe zadania przyjęto likwidację barier transportowych. Ze względu na ograniczenia zdrowotne osób, znaczne oddalenie wielu miejscowości od aglomeracji miejskich oraz brak możliwości zapewnienia dowozu osobom niepełnosprawnym przez rodzinę dla wielu mieszkańców powiatu jedyną szansą jest zorganizowany przewóz. Udział w zajęciach dydaktycznych, rehabilitacyjnych, korzystanie z dóbr kultury, sportu i turystyki dla wielu mieszkańców powiatu staje się dobrem nieosiągalnym z powodu barier transportowych. Dzięki uczestnictwu w programach celowych PFRON możliwe będzie także pozyskanie środków na pomoc osobom niepełnosprawnym w zakupie i montażu oprzyrządowania do posiadanego samochodu oraz dofinansowanie kosztów uzyskania prawa jazdy kategorii B. Likwidacja barier w poruszaniu się Schorzenie narządu ruchu jest najczęstszym rodzajem niepełnosprawności mieszkańców powiatu tarnowskiego. Istniejące bariery w poruszaniu się są przyczyną izolacji osób niepełnosprawnych i powodują ich uzależnienie od pomocy innych osób. Podejmowanie przez Powiat działań zmierzających do usuwania występujących barier m.in. poprzez pozyskiwanie środków na dofinansowywanie osobom niepełnosprawnym zakupu wózków inwalidzkich, protez kończyn, jak również pomoc w utrzymaniu ich w sprawności technicznej zwiększą samodzielność tej grupy osób oraz umożliwiają włączenie ich do czynnego i aktywnego życia w społeczeństwie. Likwidacja barier dostępności oraz tworzenie bazy rehabilitacyjnej Umożliwienie pełnego uczestnictwa osób niepełnosprawnych w życiu społecznym poprzez swobodny dostęp do nauki, pracy, dóbr kultury, sportu i rekreacji wymaga niwelowania barier architektonicznych i w komunikowaniu się, a także barier w dostępie do uczestniczenia w społeczeństwie informacyjnym. Problem ten wymaga rozwiązania zarówno w odniesieniu do niepełnosprawnych dzieci, młodzieży jak i osób dorosłych. Powiat tarnowski będzie sukcesywnie podejmował działania przy współpracy z Państwowym Funduszem Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Urzędem Marszałkowskim Województwa Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 29/44

Małopolskiego oraz Gminami powiatu tarnowskiego, a także innymi podmiotami mające na celu sukcesywną likwidację barier w zakresie umożliwienia osobom niepełnosprawnym poruszania się i komunikowania w obiektach użyteczności publicznej w szczególności placówkach edukacyjnych, środowiskowych domach samopomocy, obiektach kultury i sportowych. Przeciwdziałanie wykluczeniu wymaga również niwelowania barier dostępności do uczestniczenia w systemie informacyjnym, a także wspierania rozwoju infrastruktury służącej rehabilitacji zdrowotnej oraz podejmowania działań na rzecz integracji społecznej osób niepełnosprawnych. W latach 2016-2020 planuje się kontynuowanie form wsparcia osób niepełnosprawnych oraz dalszy rozwój bazy rehabilitacyjnej powiatu jak również dofinansowanie do aktywnego wypoczynku osób niepełnosprawnych w formie turnusów rehabilitacyjnych a także wspieranie działań samorządów gminnych, stowarzyszeń i fundacji działających na rzecz osób niepełnosprawnych pozyskiwaniu środków pomocowych na powyższe działania, w tym poprzez zlecanie organizacjom pozarządowym zadań z zakresu rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Zakres planowanych przez powiat przedsięwzięć w obszarze integracji społecznej osób niepełnosprawnych szczegółowo przedstawia Tabela nr 1 do,,programu... 3. Obszar II AKTYWIZACJA ZAWODOWA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH 3.1 Pośrednictwo pracy Ważną rolę wśród działań na rzecz zatrudnienia osób niepełnosprawnych pełni pośrednictwo pracy. Osoby niepełnosprawne nie stanowią jednolitej grupy wymagającej takiej samej pomocy w poszukiwaniu zatrudnienia, co powoduje, że należy wychodzić naprzeciw ich indywidualnym potrzebom i oczekiwaniom tak, aby ta grupa mogła otrzymać odpowiednią pracę, która umożliwi im pełne uczestnictwo w życiu społecznym. Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowie na bieżąco świadczy pomoc osobom niepełnosprawnym zainteresowanym pozyskaniem zatrudnienia. Obsługa osób bezrobotnych i poszukujących pracy z orzeczonym stopniem niepełnosprawności prowadzona jest na specjalnie wyodrębnionych stanowiskach pracy. Doradcy klienta posługują się językiem migowym, dzięki czemu obsługa osób bezrobotnych i poszukujących pracy przebiega sprawnie i zapewnia komfort osobom z dysfunkcją słuchu. Formy aktywizacji zawodowej dostosowywane są indywidualnie do każdej osoby zgodnie z orzeczeniem określonym we wskazaniach zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności oraz w warunkach pracy chronionej. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 30/44

W celu pozyskania wolnych miejsc pracy pracownicy Powiatowego Urzędu Pracy w Tarnowie podejmują współpracę poprzez osobiste i telefoniczne kontakty z pracodawcami reprezentującymi zakłady pracy chronionej, jak również pracodawcami deklarującymi gotowość zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy. Podczas wizyt przedstawiane są także pracodawcom możliwości współfinansowania zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz tworzenia nowych miejsc w ramach środków PFRON. Ponadto PUP w Tarnowie w celu zwiększenia możliwości aktywizacji zawodowej organizuje targi pracy oraz giełdy pracy. Dzięki uczestnictwu w targach osoby poszukujące zatrudnienia, tym osoby posiadające orzeczony stopień niepełnosprawności mają możliwość zapoznania się w jednym miejscu z ofertami pracy wielu pracodawców, jak również przeprowadzenia wstępnych rozmów kwalifikacyjnych oraz złożenia dokumentów aplikacyjnych na oferowane stanowiska. W targach pracy uczestniczą również pracodawcy zainteresowani zatrudnieniem osób niepełnosprawnych oraz pracodawcy z zakładów pracy chronionej. Podczas organizowanych giełd pracy pracodawcy mają możliwość bezpośredniego kontaktu z grupą osób poszukujących zatrudnienia o określonych przez pracodawcę umiejętnościach zawodowych w jednym dniu i w jednym miejscu. Wszyscy kandydaci do pracy są uprzednio weryfikowani przez pośredników pracy i na rozmowę z pracodawcą skierowane zostają tylko te osoby, które spełniają wszystkie kryteria oferty pracy i oczekiwania pracodawcy oraz zgodnie z możliwościami i predyspozycjami zdrowotnymi. W Powiatowym Urzędzie Pracy w Tarnowie została również uruchomiona usługa mailowego pośrednictwa pracy, która pozwala na dobieranie odpowiednich ofert pracy dla osób bezrobotnych i poszukujących pracy oraz przesyłanie informacji o ofercie pracy na prywatny adres mailowy. W przypadku wprowadzenia do systemu informatycznego PUP w Tarnowie nowej oferty pracy, korzystający z serwisu otrzyma za pośrednictwem poczty elektronicznej powiadomienie o pojawieniu się ofert pracy w poszukiwanych zawodach. Osoby bezrobotne oraz poszukujące pracy posiadające orzeczony stopień niepełnosprawności dzięki korzystaniu z usługi mailowego pośrednictwa pracy mogą na bieżąco śledzić pojawiające się oferty pracy. Wszystkie działania realizowane dotychczas przez Powiatowy Urząd Pracy w Tarnowie mając na celu aktywizację zawodową oraz zwiększenie szans na zatrudnienie zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami, doświadczeniem zawodowym oraz możliwościami i predyspozycjami zdrowotnymi osób bezrobotnych i poszukujących pracy z orzeczonym stopniem niepełnosprawności, będą w dalszym ciągu kontynuowane w latach 2016- Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 31/44

3.2 Poradnictwo zawodowe Z doświadczeń doradców zawodowych wynika, że osobom niepełnosprawnym trudniej jest przełamywać bariery pojawiające się podczas poszukiwania pracy, dlatego ważnym elementem działań pro zatrudnieniowych tej grupy klientów urzędu jest poradnictwo zawodowe. Osoby bezrobotne i poszukujące pracy z orzeczonym stopniem niepełnosprawności mające problemy z wejściem lub powrotem na rynek pracy mają zapewnioną na bieżąco możliwość korzystania z usług poradnictwa zawodowego. Doradcy zawodowi realizowali szereg działań z zakresu poradnictwa zawodowego, w celu skutecznej aktywizacji osób niepełnosprawnych, m. in. - zostało udzielonych 1221 indywidualnych porad zawodowych, - w ramach poradnictwa grupowego 285 osób skorzystało z tej formy aktywizacji, - 8 osób uczestniczyło w szkoleniu z zakresu umiejętności poszukiwania pracy, - 13 osób dokonało nagrania w systemie Video CV, - w ramach realizacji programu 3D, którego PUP w Tarnowie był partnerem, 19 osób zadeklarowało gotowość uczestnictwa w programie. Ponadto PUP w Tarnowie opracował i zrealizował autorskie programy: - Wsparcie osób niepełnosprawnych, w którym wzięło udział 26 osób, z tego 9 zamieszkiwało powiat tarnowski - My też możemy być aktywne, w którym wzięło udział 25 kobiet, z tego powiat tarnowski zamieszkiwało 9 uczestniczek. - Perspektywy na lepsze jutro, w ramach którego każdy uczestnik zainteresowany osiągnięciem sukcesu zawodowego mógł liczyć na pomoc doradcy zawodowego, ustalenie dostosowanego do indywidualnych możliwości planu działania, a także objęcie wybranymi formami aktywizacji. W latach 2011-2014 do programu przystąpiło 486 osób, z czego: - 122 osoby podjęły zatrudnienie lub rozpoczęły własną działalność gospodarczą, 24 osoby odbyły staż co stanowi 30 % ogółu uczestników; - 11 uczestników zostało skierowanych do wykonywania prac społecznie użytecznych, - 24 osoby ukończyły szkolenie zawodowe, a 3 osoby szkolenie z zakresu umiejętności aktywnego poszukiwania pracy. W wyniku realizacji programu 184 osoby (38% uczestników programu) zostało zaktywizowanych poprzez udział w aktywnych formach, a 41 zmieniło swoją sytuację nabywając uprawnienia do świadczeń m. in. rentowych, zasiłku stałego, renty socjalnej. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Krzysztof Sobczyk 32/44