Nowy model świadczenia usług publicznych współpraca administracji publicznej z trzecim sektorem: wyzwania, przeszkody, dobre praktyki

ZESZYTY NAUKOWE WYŻSZEJ SZKOŁY ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ w ŁODZI JUBILEUSZ 10-lecia WSAP Nowy model świadczenia usług publicznych współpraca administracji publicznej z trzecim sektorem: wyzwania, przeszkody, dobre praktyki pod redakcją Tomasza Mordela Międzynarodowa konferencja Łódź, 20 maja 2005

Międzynarodowa konferencja Nowy model świadczenia usług publicznych - współpraca administracji publicznej z trzecim sektorem: wyzwania, przeszkody, dobre praktyki została zorganizowana w ramach jubileuszu 10- lecia Wyższej Szkoły Administracji Publicznej w Łodzi. Organizatorzy konferencji serdecznie dziękują Instytutowi Europejskiemu za gościnę podczas konferencji. Rada Programowa Konferencji dr hab. Paweł Starosta, profesor WSAP dr Tomasz Mordel, profesor WSAP mgr Witold Monkiewicz, FRDL Sekretarz Naukowy mgr Małgorzata Żak, WSAP pod redakcją dr Tomasza Mordela, profesora WSAP Copyright by Wyższa Szkoła Administracji Publicznej w Łodzi ul. Tokarzewskiego 2, 91-842 Łódź tel. (042) 616 25 81, fax. (042) 616 25 82 wsap@lodz.pl, www.wsap.pl ISBN 83-922252-0-1 Wydanie I Druk ukończono w grudniu 2005 roku Skład i łamanie Szymon Gronkiewicz Druk i oprawa Sławomir Chaber, Łódź, ul. Piotrkowska 92 2

Szanowni Państwo, oddajemy w Wasze ręce publikację, stanowiącą pokłosie międzynarodowej konferencji Nowy model świadczenia usług publicznych współpraca pomiędzy administracją publiczną i trzecim sektorem: wyzwania, bariery, dobre praktyki. Konferencja odbyła się 20 maja br., jako jedna z imprez towarzyszących uroczystości 10-cio lecia Wyższej Szkoły Administracji Publicznej w Łodzi. Wzięło w niej udział ok. 80 osób reprezentujących trzy środowiska: naukowców, pracowników jednostek administracji publicznej różnych szczebli oraz przedstawicieli organizacji pozarządowych. Konferencja miała wybitnie praktyczny charakter wymiany doświadczeń z zakresu współpracy administracji z organizacjami trzeciego sektora - w Polsce, innych wybranych krajach UE, a także Rosji, Bułgarii i innych krajach bałkańskich. Pierwsza, ogólna część konferencji, stanowiła prezentację unijnych i krajowych regulacji prawnych określających zasady współdziałania w realizacji zadań publicznych organizacji pozarządowych i jednostek administracji różnego szczebla. Referenci przedstawili także własne przemyślenia i doświadczenia dotyczące zarówno ograniczeń, jak też potrzeb szerszego angażowania organizacji III sektora w tym zakresie. Drugą część stanowił panel, w którym wzięły udział osoby prezentujące konkretne przykłady współpracy administracji z organizacjami pozarządowymi w różnych krajach europejskich. Na plan pierwszy wybijała się polska prezentacja, także z tego powodu, że publiczność zdominowali rodzimi praktycy urzędnicy, lokalni politycy oraz przedstawiciele organizacji społecznych z całego kraju. Dyskusja, momentami burzliwa, nie znalazła niestety swego odzwierciedlenia na łamach książki prezentującej tylko teksty referatów. Tym niemniej mam nadzieję, że z zainteresowaniem zapoznacie się Państwo z tezami ich autorów, zważywszy, że udało nam się gościć w Łodzi czołowych znawców problematyki współpracy administracji z organizacjami pozarządowymi, problematyki jakże istotnej w dziele budowy społeczeństwa obywatelskiego. Chciałbym jednocześnie wyrazić podziękowania dla osób szczególnie zasłużonych dla wymiaru konferencji oraz jej sprawnego przebiegu - sekretarz naukowej mgr Małgorzacie Żak, oraz kierowanemu przez nią zespołowi, a także Witoldowi Monkiewiczowi, który tak sprawnie moderował częścią panelową. Łódź, wrzesień 2005 prof. dr Tomasz Mordel Rektor Wyższej Szkoły Administracji Publicznej w Łodzi 3

4

Spis treści Mariusz Mielczarek, Planowana reforma polityki regionalnej Unii Europejskiej na lata 2007-2013... 7 Dagmir Długosz, Współpraca administracji publicznej i organizacji pozarządowych w świetle Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007 2013... 17 Krzysztof Więckiewicz, Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie w nowym modelu świadczenia usług społecznych... 26 Zbigniew Wejcman, Roczne i wieloletnie programy współpracy metodologia ich tworzenia i implementacji... 35 Michał Guć, Program współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi jako wyznacznik polityki władz lokalnych... 42 Marek Rymsza, Współpraca administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi w świetle wyników badań... 46 Dagna Bagińska, Współpraca trzeciego sektora i administracji publicznej we Francji na przykładzie tzw. polityki miasta... 54 Birgit Wiese, From client to customer: New forms of cooperation between administration and the third sector in Germany... 59 David Koppitz, Cooperation of Pardubice Municipality with Local NGOs... 63 Ianovski V.V., Tarasov N.A., Local self-management as a basis of the third sector in modern Russia... 66 Elena Triffonova, Community Development and Mechanisms for Efficient Local Governance Through Structured Public Private Interactions in Balkan Countries (Macedonia and BiH)... 72 Agata Bulicz, Współdziałanie samorządu terytorialnego z trzecim sektorem w świetle obowiązujących regulacji prawnych... 80 Olga Kocot-Barabasz, Wykorzystanie narzędzi zarządzania jakością do kontroli i oceny realizacji zadania publicznego... 89 Dorota Moroń, Współpraca organizacji pozarządowych z samorządem terytorialnym w Polsce w świetle zasady subsydiarności... 115 Jarosław Ruszewski, Zasada pomocniczości i jej użyteczność w kształtowaniu współpracy między organami administracji publicznej a organizacjami pozarządowymi... 128 Nadia Shabani, Contracting out social services to NGOs in Bulgaria... 138 5

6

Mariusz Mielczarek Regionalne Biuro Województwa Łódzkiego w Brukseli Planowana reforma polityki regionalnej Unii Europejskiej na lata 2007-2013 Od momentu publikacji w lutym 2004r. III raportu Komisji Europejskiej nt. spójności społeczno-gospodarczej oraz Komunikatu Komisji w sprawie nowej perspektywy finansowej, dyskusja na temat kształtu polityki spójności w latach 2007-2013 nabrała tempa. Dla Polski, jako potencjalnie największego beneficjenta środków strukturalnych (ok. 60 mld euro w okresie 2007-2013), duże znaczenia ma ostateczne określenie zasad funkcjonowania tej polityki na szczeblu europejskim. Oczywiście równolegle trwają prace nad Narodowym Planem Rozwoju oraz programami operacyjnymi, gdzie Polska określi swoje strategiczne osie rozwoju na najbliższe lata. W tym opracowaniu skoncentrujemy się jednak jedynie na propozycjach Komisji Europejskiej i ich potencjalnym wpływie na programowanie i wdrażanie funduszy strukturalnych, szczególnie na poziomie regionalnym. Propozycja rozporządzenia ogólnego Kluczowym elementem propozycji jest rozporządzenie, które wyznacza ogólne przepisy dla dwóch funduszy strukturalnych na lata 2007 2013 (EFRR i EFS), jak również dla Funduszu Spójności. Oto podsumowanie najistotniejszych elementów. Trzy aktualne cele priorytetowe funduszy Cel 1: regiony opóźnione w rozwoju gospodarczym; Cel 2: obszary rekonwersji gospodarczej i społecznej; Cel 3: systemy kształcenia i promocji zatrudnienia w 2007 r. ustąpią trzem następującym: 1. Cel Konwergencja (EFRR, EFS, Fundusz Spójności). Podobny do aktualnego celu 1, cel ten ma służyć przyspieszeniu konwergencji gospodarczej regionów gorzej rozwiniętych: polepszeniu warunków wzrostu gospodarczego i zatrudnienia dzięki inwestowaniu w zasoby materialne i ludzkie; innowacji i rozwojowi społeczeństwa opartego na wiedzy; dostosowaniu do zmian gospodarczych i społecznych; ochronę środowiska; efektywności administracyjnej. Cel Konwergencja odegra ważną rolę, zwłaszcza w nowych Państwach Członkowskich, które zmagają się z bezprecedensowymi, niespotykanymi dotąd w Unii dysproporcjami rozwojowymi, 1.1 Kwalifikowalność cel Konwergencja będzie w pierwszym rzędzie dotyczył regionów, których produkt krajowy brutto na mieszkańca (PKB/mieszk.), obliczony na podstawie danych z trzech lat poprzedzających przyjęcie rozporządzenia, nie osiągnie 75% średniej rozszerzonej Unii Europejskiej co jest przede wszystkim przypadkiem większości nowych Państw Członkowskich, 7

aby utrwalić dorobek poprzednich programów, przewidziano specjalne malejące wsparcie przejściowe do 2013 r. dla regionów, które przekroczą wskaźnik 75% w wyniku efektu statystycznego rozszerzenia i wykażą PKB na mieszkańca pomiędzy 75% średniej unijnej a ustalonym wskaźnikiem na podstawie listy regionów branych pod uwagę, regiony ultraperyferyjne (RUP) (Azory, Madera, Wyspy Kanaryjskie i francuskie terytoria zamorskie), bez względu na to, czy zakwalifikują się do celu Konwergencja, będą korzystać ze specjalnej pomocy z EFRR finansującej ich integrację z rynkiem wewnętrznym i uwzględniającej ich specyficzne ograniczenia, cel Konwergencja obejmie, jak poprzednio, działania interwencyjne z Funduszu Spójności w Państwach Członkowskich, których dochód narodowy brutto (DNB)nie osiągnie 90% średniej unijnej, mające na celu pomoc tym państwom w dostosowaniu się do wymogów gospodarczych i walutowych Unii. Wykaz regionów i Państw Członkowskich, które odpowiadają tym wymaganiom, zostanie opublikowany przez Komisję zaraz po wejściu w życie rozporządzenia. 1.2 Środki Z sumy 264 miliarda EUR czyli 78,54% dotacji z funduszy zamiast obecnych 75% środki celu Konwergencja zostaną podzielone następująco: 67,34% dla regionów o PKB na mieszkańca niższym niż75% średniej, 8,38% dla regionów dotkniętych efektem statystycznym, 23,86% dla krajów beneficjentów Funduszu Spójności, 0,42% dla regionów ultraperyferyjnych. 2. Cel: Konkurencyjność i zatrudnienie w regionach (EFRR, EFS). Dla pozostałej części Unii zaproponowano dwuelementowe rozwiązanie. Chodzi o to, by z jednej strony, poprzez programy rozwoju regionalnego (EFRR) wzmocnić konkurencyjność i atrakcyjność regionów, przewidując jednocześnie zmiany gospodarcze i społeczne oraz wspierając innowację, społeczeństwo oparte na wiedzy, przedsiębiorczość, ochronę środowiska i zapobieganie ryzyku. Z drugiej strony, na bazie Europejskiej Strategii Zatrudnienia, poprzez programy krajowe lub terytorialne finansowane przez EFS, wzmocnić zdolności dostosowawcze pracowników i przedsiębiorstw oraz rozwój rynków pracy zorientowanych na przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. Cel Konkurencyjność odegra kluczową rolę w uniknięciu nowych dysproporcji mogących się pojawić w regionach, które, nie dysponując wystarczającą pomocą publiczną, ucierpiałyby z powodu niekorzystnych czynników społeczno-gospodarczych. 2.1 Kwalifikowalność 8 wszystkie obszary nieobjęte celem Konwergencja będą mogły korzystać z celu Konkurencyjność. Państwa Członkowskie będą musiały przedstawić listę regionów, dla których zaproponują program współfinansowany przez EFRR. W ten sposób wcześniejszy unijny podział na obszary aktualnego celu 2 zostanie zniesiony, regiony aktualnego Celu 1, które w 2007 r. nie będą kwalifikowały się do celu Konwergencja z powodu ich postępów gospodarczych, otrzymają do 2013 r.,

w ramach celu Konkurencyjność, specjalną malejącą pomoc przejściową ( phasing-in ) w celu skonsolidowania swoich wysiłków w wyrównywaniu poziomu gospodarczego. Lista tych regionów zostanie opublikowana przez Komisję zaraz po wejściu w życie rozporządzenia. 2.2 Środki Cel Konkurencyjność będzie dysponował pulą 57,9 miliardów EUR czyli 17,22% całości podzieloną następująco: 83, 44% dla regionów nieobjętych obecnym celem 1, 16,56% dla regionów objętych pomocą phasing-in. Podział pomiędzy EFRR/EFS wynosi 50/50 dla regionów nieobjętych aktualnym Celem 1. W regionach objętych phasing-in część pochodząca z EFS może maksymalnie dojść do 50%. 3. Cel Europejska współpraca terytorialna (EFRR). Priorytetem tego celu, zainspirowanego doświadczeniem inicjatywy wspólnotowej Interreg, jest wzmocnienie współpracy na trzech poziomach: współpracy transgranicznej poprzez wspólne programy, współpracy na szczeblu ponadnarodowym oraz sieci współpracy i wymiany doświadczeń w całej Unii. Cel Współpraca będzie wspierał zrównoważony, harmonijny i trwały rozwój terytorium Unii. 3.1 Kwalifikowalność Współpraca transgraniczna obejmie regiony usytuowane wzdłuż wewnętrznych i niektórych zewnętrznych granic lądowych, jak również niektóre regiony nadmorskie. Ponadto wniesie ona swój wkład w transgraniczny komponent nowego Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa oraz nowego Instrumentu Przedakcesyjnego, które mają zastąpić aktualne programy PHARE, TACIS, MEDA, CARDS, ISPA i SAPARD. Komisja przyjmie, po wejściu w życie rozporządzenia, listę kwalifikowalnych regionów transgranicznych oraz listę obszarów współpracy ponad-narodowej. Całe terytorium Unii jest objęte finansowaniem europejskich sieci współpracy i wymiany. 3.2 Środki Ustalone na 13,2 miliarda EUR, czyli 3,94% całości, dostępne środki dla współpracy terytorialnej zostaną podzielone następująco: 47,73% na współpracę transgraniczną, z czego 35,61% na działania współpracy transgranicznej na terenie UE i 12,12% na udział w transgranicznych komponentach Instrumentu sąsiedztwa i partnerstwa oraz Instrumentu przedakcesyjnego, przy czym partycypacja tych ostatnich powinna być co najmniej równorzędna, 47,73% dla obszarów współpracy ponadnarodowej, 4,54% dla europejskich sieci współpracy i wymiany. 9

Unijna partycypacja i dofinansowanie kwota 336,1 miliarda EUR, czyli całkowite środki dla polityki spójności na lata 2007 2013, stanowi około jednej trzeciej budżetu unijnego i 0,41% PKB Unii Europejskiej (w tym 0,46% dla rozwoju obszarów wiejskich). Dla każdego priorytetowego programu operacyjnego udział funduszy w wydatkach publicznych, który będzie wynosił co najmniej 20%, będzie poddany następującym limitom: 85% dla Funduszu Spójności, 75% dla EFRR albo EFS w ramach celu Konwergencja i wyjątkowo aż do 80% w wypadku państw beneficjentów Funduszu Spójności, 50% dla EFRR albo EFS w ramach celu Konkurencyjność, 75% dla EFRR w ramach celu Współpraca, 50% dla nowej dodatkowej alokacji EFRR lub RUP (regiony ultraperyferyjne) jako kompensacja kosztów dodatkowych, 85% dla programów operacyjnych w regionach ultra-peryferyjnych, jak również na ultraperyferyjnych wyspach greckich. Poza tym przewidziano następujące dofinansowania do kontrybucji EFRR: + 10% dla działań współpracy między-regionalnej w ramach celów Konwergencja i Konkurencyjność ; + 5% w ramach celu Konkurencyjność, dla obszarów o naturalnych utrudnieniach (wyspy, strefy górskie),o słabej lub bardzo słabej gęstości zaludnienia zwłaszcza w strefach północnych, które nie będą objęte z urzędu celem Konwergencja i obszarach, które były zewnętrznymi granicami do 30 kwietnia 2004 r. Dofinansowania dla tych obszarów mogą się kumulować do limitu 60% całkowitego udziału unijnego. Zaliczka wynosząca 7% z alokacji funduszy strukturalnych 10,5% na Fundusz Spójności zostanie utrzymana. Zaproponowane rozporządzenie określa również warunki lepszej koordynacji pomiędzy subwencjami z funduszy i pożyczkami Europejskiego Banku Inwestycyjnego (EBI) oraz z Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego (EFI), szczególnie dla złożonych połączeń finansowych i partnerstwa publiczno-prywatnego. Premiowa rezerwa jakościowa oraz krajowa rezerwa na wypadek nieprzewidzianych zdarzeń Premiowa rezerwa środków odtąd nazwana premiową rezerwą jakościową składa się z 3% środków przyznanych na EFRR i EFS w ramach programów Konwergencja oraz Konkurencyjność i zatrudnienie w regionach. Ma ona na celu premiowanie poczynionych postępów w zależności od następujących kryteriów: dla celu Konwergencja, na podstawie danych z lat 2004 2010, wzrost wskaźnika PKB na mieszkańca jak również stopy zatrudnienia, dla celu Konkurencyjność, przeznaczenie co najmniej 50% alokacji z EFRR na działania innowacyjne między rokiem 2007 a 2010, jak również wzrost stopy zatrudnienia na podstawie danych z lat 2004 2010. Nowa krajowa rezerwa na wypadek nieprzewidzianych zdarzeń, tworzona przez Państwa Członkowskie w wysokości 1% dotacji celu Konwergencja i 3% dotacji celu Konkurencyjność, dostarczy dopłat w razie nieprzewidzianego kryzysu sektorowego lub lokalnego, 10

spowodowanego efektami restrukturyzacji społeczno-gospodarczej lub otwarcia wymiany handlowej. Długotrwałość działań W odpowiedzi na często wyrażane obawy, zaproponowane rozporządzenie zastrzega, że jeśli w ciągu 7 lat dane przedsiębiorstwo lub jakakolwiek instytucja publiczna znacznie zmodyfikuje swoją działalność lub zaprzestanie działalności, na przykład w wyniku jej przeniesienia (delokalizacji), zostanie zastosowana procedura zwrotu udzielonej pomocy. Przedsiębiorstwo podlegające tej procedurze nie będzie mogło już korzystać z dotacji funduszy. Strategia Podejście programowania będzie bardziej strategiczne, skupione wokół Strategicznych orientacji dla spójności, priorytetach Komisji i nowych Strategicznych krajowych ramach odniesień. Te dokumenty zastąpią obecne podstawy wsparcia wspólnoty (PWW), jednolite dokumenty programowe (JDP), jak również uzupełnienia programowe. Przedstawiając krótki opis strategii Państwa Członkowskiego i podstawowych działań, które z niej wynikają, każdy z tych nowych dokumentów będzie stanowił swoistą deklarację polityczną dla wypracowania programów operacyjnych. Państwa Członkowskie będą odpowiedzialne za kierowanie działaniami interwencyjnymi. W tym kontekście każdego roku instytucje europejskie będą badać postępy poczynione wobec priorytetów strategicznych Unii na podstawie raportu Komisji sporządzonego z raportów działań krajowych i przekazanego Radzie wraz z raportem o wdrożeniu szerokich wytycznych polityki gospodarczej. Decentralizacja i uproszczenie w dziedzinie zarządzania finansowego wprowadzono trzy ważne elementy upraszczające. Po pierwsze, płatności i zarządzanie finansami będą odbywać się na poziomie priorytetów, a nie działań, jak to było dotychczas. Następnie, unijny udział będzie obliczany jedynie na podstawie wydatków publicznych. I wreszcie, zasady kwalifikowalności kosztów będą w dużej części krajowe a nie unijne, z wyjątkiem ograniczonej liczby dziedzin, takich jak VAT czy mieszkalnictwo, które pozostaną najprawdopodobniej niekwalifikowalne. Kwalifikowalność VAT oznaczałaby wspieranie systemów podatkowych państw, a nie samych inwestycji. Drugim argumentem za niekwalifikowalnoscią VAT są jego różne stawki w poszczególnych krajach, korekty finansowe dokonywane przez Komisję będą stosowane progresywnie. W przypadku wątpliwości dotyczących dobrego funkcjonowania systemu zarządzania i kontroli albo prawidłowości działań, termin płatności może zostać wstrzymany. Zasada wstrzymania (retencji) 20% opłat pośrednich, będzie mogła być zastosowana, a w najpoważniejszych przypadkach całość lub część tych płatności może zostać zawieszona, Strategiczne orientacje Wspólnoty dla spójności, Strategiczne krajowe ramy odniesienia i Programy operacyjne będą poddawane ewaluacji. Rozporządzenie ogólne precyzuje obowiązki Państw Członkowskich i Komisji odnoszące się do ewaluacji ex ante i ex post. Ewaluacja śródokresowa nie pojawiła się w propozycji, ale Państwa Członkowskie będą przeprowadzać ewaluacje punk- 11

towe, w momencie, kiedy kontrola programów wykaże znaczący rozdźwięk pomiędzy realizacją a początkowymi celami, jak również przy propozycji znaczących zmian programowych, działanie każdego funduszu strukturalnego (EFRR, EFS) będzie bardziej spójne dzięki zasadzie jeden fundusz na jeden program, dostosowanej do finansowej możliwości działań na poziomie 5%, w ramach drugiego funduszu, ale bezpośrednio związanymi z zaprogramowanymi przedsięwzięciami. Ten margines 5% może dojść do 10% dla EFS w przypadku programów miejskiej rewitalizacji społecznej. W Parlamencie i Komisji mówi się jednak coraz częściej o 15%, natomiast dla lepszej koordynacji dużych inwestycji w ramach EFRR i Funduszu Spójności, ten ostatni nie będzie już finansował oddzielnych projektów, ale priorytety włączając wielkie projekty przekraczające sumę 25 milionów EUR w dziedzinie ochrony środowiska i 50 milionów EUR w innych dziedzinach w ramach programów wspólnych dla EFRR/Fundusz Spójności. Działania interwencyjne będą poddane tym samym regułom, co działania interwencyjne z EFRR i z EFS, czyli zasadzie ustania zobowiązań względem środków niewykorzystanych dwa lata po ich zaangażowaniu (zasada n+2). Zasada N+2 dla Funduszu Spójności budzi duże kontrowersje wśród nowych krajów członkowskich oraz w Parlamencie. Dyskutuje się nad regułą N+3 lub regułą N+3 dla pierwszych trzech lat funkcjonowania nowych rozporządzeń. Komisja Europejska nie akceptuje reguły N+3, gdyż reguła N+2 dowiodła już swojej skuteczności, ale dostrzega problemy, które mogą napotkać nowe Państwa Członkowskie i proponuje uelastycznienie reguły N+2 poprzez późniejsze włączanie stopera dla dużych inwestycji i poprzez system zaliczek. Propozycje rozporządzeń dotyczących EFRR, EFS i Funduszu Spójności Poza kwestiami zawartymi w rozporządzeniu ogólnym, należy odnotować pokrótce następujące elementy w propozycjach rozporządzeń dla trzech instrumentów finansowych. EFRR 12 w ramach celu Konwergencja, obok wzmocnienia infrastruktury sieci transportowych, energetycznych, edukacyjnych, związanych z ochroną środowiska i ochroną zdrowia oraz pomocy małym i średnim przedsiębiorstwom, położono nowy akcent na badania i innowacje, jak również na zapobieganie powstawaniu ryzyka, w ramach celu Konkurencyjność interwencje ułożą się w tryptyk tematyczny: innowacja i gospodarka oparta nawiedzy, ochrona środowiska i zapobieganie powstawaniu ryzyka, dostęp poza wielkimi centrami miejskimi do usług transportowych i telekomunikacyjnych leżących w ogólnym interesie rozwoju gospodarczego, w ramach celu Współpraca programy transgraniczne będą kładły nacisk na przedsiębiorczość, wspólne zarządzanie, ochronę środowiska i podział na infrastruktury; programy ponadnarodowe będą brały pod uwagę ochronę zasobów wodnych i zarządzanie nimi, dostęp do wielkich sieci i współdziałanie systemów informatycznych, zapobieganie powstawaniu ryzyka oraz działalność badawczą połączoną z rozwojem technologicznym, rozporządzenie EFRR określa również specjalne dyspozycje dotyczące wymiaru miejskiego, obszarów o naturalnych niedogodnościach, regionów ultraperyferyjnych i obszarów wiejskich lub zależnych od rybołówstwa. W tych ostatnich

działania interwencyjne w ramach EFRR skupią się na innych dziedzinach niż rolnictwo i rybołówstwo oraz na dostępności i polepszeniu więzi między miastami i obszarami wiejskimi. EFS zostanie wprowadzone wzmocnione powiązanie pomiędzy EFS, Europejską Strategią Zatrudnienia, a priorytetami Unii w dziedzinie integracji społecznej, systemów edukacji i szkoleń oraz równości szans, w celu przewidywania zmian związanych z restrukturyzacją gospodarczą i społeczną, rozwojem gospodarki opartej na wiedzy i zmianami demograficznymi, w ramach celu Konwergencja chodzi głównie o wzmocnienie kapitału ludzkiego poprzez zwiększenie potencjału zatrudnienia, wydajności pracy oraz stymulowanie wzrostu gospodarczego, jak również o utrzymanie dobrego zarządzania i wzmocnienie potencjału instytucjonalnego i administracyjnego, w ramach celu Konkurencyjność działanie skoncentruje się na zdolności przystosowawczej pracowników i przedsiębiorstw, dostępie do rynku pracy, integracji społecznej w obszarach najbardziej poszkodowanych, walce przeciwko dyskryminacji oraz rozwoju partnerstwa, sieci systemów zatrudnienia i systemów przeciwdziałających wykluczeniu społecznemu, działania innowacyjne będą w całości zintegrowane z programami EFS, podobnie jak działania współpracy ponadnarodowej. Fundusz Spójności propozycja rozporządzenia podtrzymuje zasady działań interwencyjnych Funduszu Spójności: przestrzeganie kryteriów konwergencji gospodarczej, sprawowanie kontroli nad wydatkami publicznymi oraz uruchomienie stabilnych programów, jeśli chodzi o transeuropejskie sieci transportowe, działanie Funduszu dotyczy głównie priorytetowych projektów leżących w ogólnoeuropejskim interesie, w odpowiedzi na znaczące potrzeby nowych Państw Członkowskich działania interwencyjne obejmą nie tylko duże projekty z infrastruktury transportowej tez wiązane z ochroną środowiska, ale również dziedziny posiadające ewidentny wymiar środowiskowy, jak efektywność energetyczna i energie odnawialne, transport multimodalny, komunikacja miejska i zbiorowa itp. Propozycja rozporządzenia dla Europejskich Grup ds. Współpracy Transgranicznej (EGWT) Ostatnie zaproponowane rozporządzenie umożliwiłoby pokonanie poważnych trudności napotykanych przez Państwa Członkowskie, regiony czy społeczności lokalne w realizacji działań współpracy transgranicznej, ponadnarodowej i międzyregionalnej, w wyniku mnogości przepisów prawnych i krajowych procedur. Rozporządzenie Ogólne w sprawie Funduszy Strukturalnych ustanawia jako cel 3 współpracę terytorialną, która realizowana jest w trzech obszarach: współpracy przygranicznej, transnarodowej i międzyregionalnej. Dlatego Parlament, dla zachowania spójności terminologicznej, chce wprowadzić poprawkę do nazwy EUWT- Europejskie ugrupowanie współpracy terytorialnej. 13

Zaproponowane rozporządzenie umożliwiłoby stworzenie jednostek o osobowości prawnej, Europejskich Grup ds. Współpracy Terytorialnej, które sprawowałyby władzę zwierzchnią nad wdrożeniem programów celu Współpraca na bazie porozumienia pomiędzy administracjami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi albo innymi organami publicznymi będącymi członkami tych grup. To nowe rozporządzenie budzi jednak wiele kontrowersji wśród Państw Członkowskich (23 państwa na 25 są jemu przeciwne), które obawiają się tworzenia struktur ponadnarodowych na terenie swoich państw. Dlatego niezbędnym jest określenie systemu kontroli nadzoru nad działalnością EUWT w sposób czytelny i przejrzysty, biorąc pod uwagę, iż EUWT tworzą podmioty z różnych Państw Członkowskich a samo EUWT działa w oparciu o porządek prawny jednego z Państw Członkowskich i podlega kontroli tego Państwa. Dla zapewnienia wzajemnej informacji pozostałych Państw Członkowskich proponuje się wprowadzenie reguły informowania o wynikach przeprowadzanych kontroli wszystkich państw Członkowskich, których EUWT dotyczy. EUWT będzie posiadać osobowość prawną w związku z czym powierzone mu zadania będzie wykonywać w swoim imieniu i na swoją rzecz i ryzyko (oczywiście w domyśle działa w interesie swoich członków, którzy EUWT utworzyli jednak nie ma tu związku prawnego. EUWT jako osoba prawna korzysta ze zdolności prawnej, która jest jedną z cech pochodnych osobowości prawnej.) EUWT może wykonywać powierzone mu zadania bezpośrednio (osobiście) albo powierzając ich wykonanie jednemu z członków EUWT. Utworzenie EUWT nie będzie naruszać finansowej odpowiedzialności członków i Państw Członkowskich w związku z wykorzystywaniem przez EUWT funduszy wspólnotowych i krajowych EUWT będzie przedmiotem konwencji sporządzonej przez jego członków. Konwencja wskazuje prawo właściwe, które reguluje jej interpretację i stosowanie. Właściwym prawem jest prawo jednego z Państw Członkowskich, których dotyczy Konwencja. Do rozstrzygania sporów między członkami właściwe są sądy kraju, którego prawo zostało wybrane. EUWT będzie podlegać wskazanemu przez uczestników prawu krajowemu w zakresie dotyczącym funkcjonowania stowarzyszeń. Propozycja Komisji w żadnym miejscu nie wskazuje procedury rejestracji EUWT, procedury nadzoru nad procesem rejestracji zgodności tworzonego EUWT z Rozporządzeniem i wskazanym prawem krajowym Państwa Członkowskiego. Taka regulacja jest niezbędna, dlatego poprawka Parlamentu proponuje poddanie procesu rejestracji EUWT regulacjom właściwym dla rejestracji stowarzyszeń wskazując miejsce rejestracji i prawo właściwe zgodnie z decyzją członków EUWT o wyborze właściwego prawa krajowego Państwa Członkowskiego. Konwencja jest notyfikowana Państwom Członkowskim, których EUWT dotyczy oraz Komitetowi Regionów. Każda osoba prawna tworzy swój system organów w zgodzie z prawem regulującym zasady jej działania. Dlatego wydaje się właściwym pozostawienie do kompetencji członków EUWT określenia systemu organów z zastrzeżeniem, że każde EUWT musi posiadać 14

zgromadzenie reprezentujące wszystkich członków EUWT oraz zarząd czyli jedno, lub wieloosobowy organ wykonawczy. Do kompetencji członków EUWT powinno również należeć określenie sposobów reprezentacji EUWT, tzn. kto i w jakim zakresie może reprezentować EUWT, czy do zawierania umów wymagana jest reprezentacja jedno, lub wieloosobowa itp. Najważniejsze wnioski dla polskich regionów wynikające z propozycji rozporządzeń Komisji. 1. Polska pozostaje krajem Celu 1 konwergencja. 80% wsparcia z funduszy strukturalnych jest przeznaczona na ten Cel. Prognozowane zobowiązania Unii Europejskiej na rzecz Polski w latach 2007-2013 wynoszą około 63 mld euro (w cenach z 2004 roku), czyli około 9 mld euro średniorocznie. W roku 2007 alokacja ta byłaby zbliżona do około 8 mld euro, natomiast w roku 2013 do około 10 mld euro. Rząd polski w swoim stanowisku chciałby 50% z tych środków przeznaczyć na programy regionalne (wdrażane przez Urzędy Marszałkowskie). 2. Dofinansowanie projektów na poziomie NUTS 2 (w regionach celu 1) wynosiłoby max.75%. Polska chce, aby w regionach o PKB poniżej 50% możliwe było wsparcie do 85% kwalifikowanych kosztów projektu. 3. Programy operacyjne negocjowane z Komisja Europejska będą uproszczone ( do poziomu Priorytetu, bez Działań i Uzupełnienia Programu). Ministerstwo Gospodarki i Pracy przewiduje jednak Uzupełnienia do SPO jako dokumenty krajowe. 4. Programy maja być jednofunduszowe (osobne dla EFRR i EFS). Jest to duża zmiana w stosunku do ZPORR, gdzie różne priorytety były finansowane przez różne fundusze strukturalne. Stanowisko Rządu RP postuluje stworzenie 16 oddzielnych programów regionalnych, ale wielofunduszowych. 5. Komisja chce, aby zasada n+2 dotyczyła również funduszu spójności. Stanowiłoby to duże utrudnienie dla Polski, gdyż projekty z zakresu transportu czy ochrony środowiska wymagają długiego okresu przygotowawczego. 6. Włączenie inicjatyw wspólnotowych do tzw. main stream funduszy strukturalnych oznacza, że działania dotychczas realizowane w ramach inicjatyw powinny być wprowadzone do regionalnego SPO w formie odpowiednich priorytetów np. Współpraca regionalna (realizacja projektów podobnych do INTERREG IIIC) czy Rewitalizacja Miast (projekty dotychczas w ramach URBAN). Materiały źródłowe: 1. Trzeci Raport nt. spójności ekonomicznej i społecznej, Bruksela 2004 2. Projekt Rozporządzenia wprowadzającego ogólne przepisy w zakresie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności, lipiec 2004 3. Projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, lipiec 2004 4. Projekt rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie Europejskiego Funduszu Społecznego, lipiec 2004 5. Projekt rozporządzenia Rady ustanawiającego Fundusz Spójność, lipiec 2004 6. Projekt Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego Europejskie Grupy Współpracy Transgranicznej, lipiec 2004 15

16

Dagmir Długosz Międzyresortowy zespół ds. NPR 2007-2013 Współpraca administracji publicznej i organizacji pozarządowych w świetle Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007 2013. Przegląd najważniejszych kwestii 1 Wstęp charakter i nadrzędne cele NPR według wstępnego projektu Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007 2013 2 Narodowy Plan Rozwoju na lata 2007-2013 określi strategiczne cele rozwoju Polski w kolejnych latach członkostwa w UE. Dokument ten będzie w sposób kompleksowy i usystematyzowany prezentował całość przedsięwzięć i działań o charakterze rozwojowym koniecznych do podjęcia w latach 2007 2013. NPR zapewni realizację europejskiej polityki rozwoju, ale jednocześnie odnosić się będzie do specyficznych potrzeb i problemów rozwojowych Polski. Przede wszystkim zaś stanie się koncepcją modernizacji polskiej gospodarki, wdrażaną w warunkach członkostwa w UE, czyli kompleksowym programem rozwoju społeczno-gospodarczego a zarazem podstawą negocjacji z Komisją Europejską w zakresie dostępu Polski do środków funduszy strukturalnych. NPR 2007 2013 ma służyć zaktywizowaniu i lepszemu wykorzystaniu krajowych zasobów rozwoju, zwłaszcza kapitału ludzkiego i społecznego, którego uruchomienie zapewnić może Polsce wyraźny awans cywilizacyjny. Celami strategicznymi NPR na lata 2007-2013 będą przede wszystkim: a) utrzymanie gospodarki na ścieżce wysokiego wzrostu gospodarczego, b) wzmocnienie konkurencyjności przedsiębiorstw i regionów oraz wzrost zatrudnienia, c) podniesienie poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. W ramach tak zakreślonych celów wymienia się następujące priorytety strategiczne: inwestycje, zatrudnienie, eksport, przedsiębiorczość, innowacyjność, ochrona rynku, integracja społeczna, wiedza i kompetencje, aktywizacja i mobilność, gospodarowanie przestrzenią. W odróżnieniu od Narodowego Planu Rozwoju na lata 2004-2006, który jest dokumentem programującym wykorzystanie przez Polskę funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności Unii Europejskiej, NPR na lata 2007-2013 będzie strategią obejmującą całokształt działań rozwojowych kraju, bez względu na pochodzenie środków finansowych. Tak więc poza przedsięwzięciami współfinansowanymi z budżetu UE, uwzględnione w niej zostaną działania finansowane wyłącznie z zasobów krajowych. 1 Stan prac na dzień 16 maja 2005 r. 2 Dokument przyjęty 20 stycznia 2005 r. przez Radę Ministrów. 17

Przy opracowywaniu NPR 2007-2013 uwzględnione zostaną cele zawarte w: narodowej strategii rozwoju regionalnego, strategiach sektorowych, strategiach rozwoju województw, programach wieloletnich, koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, założeniach polityki naukowej i naukowo-technicznej państwa oraz założeniach polityki innowacyjnej państwa. NPR na lata 2007-2013 będzie określał: diagnozę sytuacji społeczno-gospodarczej kraju, w tym zróżnicowań regionalnych, cel główny i cele szczegółowe rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, kierunki rozwoju, szacunkowy plan finansowy, kryteria wyboru beneficjentów, system zarządzania i realizacji. 1. Podstawowe wartości i zasady NPR Osiągnięcie celów zdefiniowanych w NPR wymagać będzie głębokich zmian systemowych. Skala i zakres tych zmian musi być znacząca, aby wyraźnie podnieść efektywność i sprawność działania sektora publicznego, szczególnie administracji publicznej i rozwinąć w Polsce formy nowoczesnego zarządzania publicznego, zastępującego tradycyjny model administracyjno-biurokratyczny. Dla tworzenia NPR przyjęto następujące podstawowe wartości i zasady sprzyjające ich realizacji. Większość z nich, bezpośrednio lub pośrednio, odnosi się do misji i działań sektora pozarządowego. Te podstawowe wartości to: a) obywatelska suwerenność jednostki, b) spójność i solidarność społeczna, c) zrównoważony rozwój. Główne zasady sprzyjające realizacji podstawowych wartości to m.in.: a) pomocniczość państwa, b) dialog obywatelski i partnerstwo społeczne. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej w NPR a III sektor Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej, przyjęta dla celów NPR odnotowuje problem niewystarczającej aktywności obywatelskiej Polaków, w tym w ramach III sektora. Po niezwykłym wzroście zaangażowania obywatelskiego w początku lat 90., jego dynamika uległa obecnie znacznemu osłabieniu, a potencjał ludzki i ekonomiczny polskich organizacji społecznych jest nieporównywalnie niższy niż ma to miejsce w krajach unijnych. Obserwowany jest niski poziom zaufania obywateli do instytucji państwa. Zmiana tego stanu rzeczy jest koniecznym warunkiem stabilizacji i trwałego rozwoju cywilizacyjnego 18

kraju. Dlatego istotnym elementem NPR będą działania zmierzające do budowy kapitału społecznego i rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Programy edukacyjne, wsparcie inicjatyw pozarządowych i tworzenie przyjaznego środowiska dla instytucji ekonomii społecznej pozwoli także na realizację celów strategicznych NPR, takich jak integracja społeczna, włączanie grup zagrożonych wykluczeniem czy aktywna polityka rynku pracy. 2. Wstępny projekt NPR wobec organizacji pozarządowych punkt wyjścia do debaty W założeniach wstępnego NPR 2007 2013 organizacje pozarządowe uznane zostały przede wszystkim jako istotne instytucje współpracujące w realizacji NPR. Wstępny NPR wymienia je w kontekście m.in. następujących przedsięwzięć (w ramach poszczególnych głównych priorytetów i kierunków działań NPR): a) wspierania tworzenia nowych miejsc pracy, modernizacji organizacji i funkcjonowania rynku pracy, w tym rozwoju dialogu społecznego i społecznej odpowiedzialności biznesu, b) stymulowania rozwoju zatrudnienia w formach pozarynkowych, w tym tworzenia instytucjonalnych, organizacyjnych i finansowych ram dla działalności spółdzielni socjalnych, centrów integracji społecznej oraz form zatrudnienia w ramach ekonomii społecznej, c) budowy środowiskowego systemu wsparcia dla osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem, w tym niepełnosprawnych oraz ograniczania ekonomicznych skutków wykluczenia społecznego, d) przeciwdziałania patologiom społecznym, e) integracji społecznej i zawodowej imigrantów oraz grup etnicznych, f) aktywizacji i mobilizacji partnerów lokalnych, regionalnych i krajowych przy zastosowaniu zasady pomocniczości. Budowanie kapitału społecznego, g) budowy partnerstwa publiczno-społecznego w zakresie działalności pożytku publicznego, m.in. tworzenia partnerskich relacji miedzy administracją publiczną i organizacjami pozarządowymi w realizacji zadań publicznych, powstawaniu lokalnych inicjatyw obywatelskich w zakresie działalności pożytku publicznego, h) wspierania instytucji społeczeństwa obywatelskiego, w tym systemu pomocy adresowanego do organizacji pozarządowych, wsparcie postaw obywatelskich, i) wzmocnienia partycypacji społecznej, w tym promocji mechanizmów konsultacji publicznych i zasady open government, wzmocnienie instytucjonalnych form dialogu obywatelskiego, j) rozwoju infrastruktury społecznej na obszarach wiejskich, k) budowania pozytywnego wizerunku rodziny, w tym również promowanie partnerskiego podziału ról w małżeństwie, l) powszechnej edukacji teleinformatycznej, m) doskonalenia zawodowego i kształtowania kadr, n) opieki nad osobami w podeszłym wieku. 19

Instrumenty przewidziane dla wsparcia procesów integracji społecznej to przede wszystkim: Fundusz Integracji Społecznej - Fundusz ma być utworzony w ramach planowanego Poakcesyjnego Programu Wsparcia Obszarów Wiejskich, finansowanego z pożyczki z Banku Światowego. Byłby wykorzystywany przez samorządy lokalne, przede wszystkim gminy, do zakupu szkoleń pracowników socjalnych od certyfikowanych dostawców oraz do zakupu usług socjalnych od dostawców publicznych, prywatnych i pozarządowych. Fundusz Inicjatyw Obywatelskich - Celem uruchomienia Rządowego Programu - Fundusz Inicjatyw Obywatelskich (Program FIO ) jest pobudzenie oraz wzmocnienie inicjatyw obywatelskich, z udziałem sektora organizacji pozarządowych. Konsultacje społeczne NPR styczeń maj 2005 r. rola sektora pozarządowego NPR jest dokumentem o bardzo wysokim statusie politycznym, co potwierdzają doświadczenia krajów UE, gdzie dokumenty takie były przedmiotem szerokich konsultacji społecznych ze wszystkim ważnymi partnerami. Realizacji zasady partnerstwa w ramach NPR 2007-2013 służy zakrojony na szeroką skalę proces konsultacji społecznych, który właśnie dobiega końca Do debaty w ramach konsultacji zaproszeni zostali przedstawiciele zróżnicowanych grup i środowisk reprezentujących polskie społeczeństwo, w tym organizacji pozarządowych. Proces konsultacji został zaplanowany ambitnie, jeżeli chodzi jego społeczną powszechność. Brały w nim udział następujące środowiska: związki zawodowe, organizacje pracodawców, społeczno-zawodowe organizacje rolników, samorząd gospodarczy, jednostki samorządu terytorialnego i ich zrzeszania, organizacje pozarządowe, środowiska kultury i nauki, pojedynczy obywatele. Wykorzystanie potencjału organizacji pozarządowych w procesie tworzenia NPR, a także później na wszystkich etapach prac, pozwoli uniknąć ryzyka niepowodzenia w trakcie jego realizacji. Zasady konsultacji niezbędne dla prawidłowości i skuteczności całego procesu jakie przyjęto to m.in.: koordynacji, dokumentacji, sprzężenia zwrotnego, przejrzystości, jawność, równości. Konsultacje miały formę wojewódzkich i krajowych konferencji, seminariów i warsztatów, w tym środowiskowych poprzedzonych udostępnieniem dokumentów, istotną rolę do odegrania miały także elektroniczne środki informowania (www kwestionariusz umożliwiający zgłaszanie uwag, e-mail) oraz współpraca z mediami. Konsultacje w formie publicznych spotkań koordynowane były przez Pełnomocnika Rządu ds. Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-13. Odbyta 8 grudnia 2004 r., pod patronatem Prezesa RM M. Belki, konferencja - Narodowe i obywatelskie strategiczne kierunki rozwoju Polski w NPR 2007 2013 a społeczny wymiar rozwoju była punktem wyjścia do ogólnopolskich konsultacji wstępnego projektu NRP 2007 2013 z III sektorem. Na konferencji po raz pierwszy ze strony rządu, w odpowiedzi na sugestie przedstawicieli sektora, padła propozycja prac nad programem operacyjnym dotyczącym społeczeństwa obywatelskiego. Prace te zostały wkrótce podjęte w ramach partnerskiego współdziałania III sektora i Ministerstw Polityki Społecznej oraz Gospodarki i Pracy. 20