13. FAUNA EPIGEICZNA - BIEGACZOWATE (O1)

13. FAUNA EPIGEICZNA - BIEGACZOWATE (O1) Jarosław Skłodowski Całe sprawozdanie Monitoringu fauny epigeicznej za rok 2009 zawierające wyniki dot. biegaczowatych, sprężykowatych, kusakowatych, marnikowatych, pająków i mrówek dostępne jest w bibliotece Kampinoskiego Parku Narodowego. Autorami są: Sławomir Mazur, Jerzy Borowski, Dariusz Łęgowski, Stanisław Perliński i Jarosław Skłodowski. W ubiegłych latach, na podstawie analizy DCA powierzchnie 2, 3, 6, 7, 8, 9, 12, 13, 14 i 15 sklasyfikowano w grupie środowisk podmokłych. W 2007 roku, zróżnicowanie między powierzchniami okazało się słabsze, zaś uznawane za podmokłe powierzchnie 2 i 3, analiza DCA połączyła z chmurą powierzchni suchych i względnie suchych: 1, 4, 5, 10, 11, 16, 17 i 18 (rys. 13.1). W 2008 roku, w którym opady deszczu były częstsze niż w 2007, analiza DCA zróżnicowała badane powierzchnie, tym razem w trzech grupach (rys. 13.2). Pierwszą grupę, położoną po lewej stronie, wzdłuż osi pionowej, utworzyły powierzchnie klasyfikowane jako podmokłe : 2, 3, 6, 7, 8, 12, 13, 14 i 15. Taką interpretację wydają się sugerować gatunki higrofilne biegaczowatych, które analiza DCA umieściła na diagramie w sąsiedztwie omawianej grupy: Agonum viduum (Ag.vi), A. obscurum (Ag.ob), Pterostichus diligens (P.d), P. anthracinus (P.an), P. nigrita (P.nigr), Carabus clatratus (C.cl), Badister unipustulatus (Bd.un). Druga grupa, położona centralnie, utworzona została przez powierzchnię 9 (dotychczas klasyfikowaną jako podmokłą ), oraz powierzchnie uznane za suche, bądź względnie suche : 1, 4, 5, 9, 11 i 16. Trzecią grupę, najluźniej rozlokowaną na diagramie (położoną po jego prawej stronie) utworzyły zaledwie 3 powierzchnie klasyfikowane jako suche : 10, 17 i 18 (rys. 13.2). W pobliżu tej grupy, analiza rozmieściał gatunki kserofilne: Calathus erratus (Ca.er), Harpalus rufipes (Hp.rp), oraz gatunki bardziej mezofilne: Calathus micropterus (Ca.mi) i Leistus ferrugineus (L.f). W bieżącym 2009 roku, analiza DCA zróżnicowała badane powierzchnie w 3 wyraźnych grupach (rys. 13.3). Do schematu tego nie pasuje jedynie powierzchnia 18, klasyfikowana jako sucha, na której rośnie tyczkowina sosnowa (wcześniej młodnik). Należy podkreślić, że rozmieszczenie powierzchni na diagramie DCA ponownie uległo niewielkim zmianom. Pierwszą grupę, położoną po lewej stronie na granicy osi pionowej utworzyły powierzchnie, które w poprzednim roku uznane były jako podmokłe : 2, 3, 6, 7, 8, 12, 13, 14, 15 oraz powierzchnie 4 i 9 których stan wilgotnościowy w 2008 roku uznano jako umiarkowany. Z pierwszą grupą powierzchni analiza DCA skorelowała gatunki uznawane za higrofilno-mezofine: P. niger, C. granulatus oraz higrofilne: Agonum filoginosum A. obscurum, Oodes helopioides i Badister drosiger Drugą grupę, umiarkowanej wilgotności, utworzyły powierzchnie 1, 5, 11 i 16, w zeszłym roku klasyfikowane w tej samej grupie. Z grupą tą koreluje kserofilne leśnoekotonowy gatunek C. arcensis. Trzecią grupę utworzyły powierzchnie uznane jako suche, były to powierzchnie: 10 i 17. Z grupą tą, analiza DCA skorelowała eurytopowy i kserofilny gatunek Calathus erratus. Analiza podobieństwa gatunkowego zgrupowań wykonana była w oparciu o metodę Warda. Rok wcześniej, w 2008 roku, analiza numeryczna Warda (rys. 13.4) wyróżniła 3 aglomeracje, z których dwie okazały się niewielkie utworzone przez 3 powierzchnie. Pierwsza aglomeracja objęła powierzchnie tzw. suche ; 10, 17 i 18. 129

Drugie skupienie utworzyły powierzchnie: 1, 5 i 16. Natomiast trzecia, największa aglomeracja, zbudowana była przez 3 subaglomeracje, z których pierwszą tworzyły powierzchnie: 4 i 11, drugą: 3, 7, 9, 12 i 15 zaś ostatnią: 2, 6, 8, 13 i 14. Analiza Warda przeprowadzona w 2009 roku dała w zasadzie bardzo podobny rezultat utworzyła 3 aglomeracje. Pierwsza z nich, aglomeracja skupiająca powierzchnie suche objęła tylko 2 powierzchnie: 10 i 17. Powierzchnia 18 została przesunięta w kierunku największej aglomeracji tzw. wilgotnej, jednak z bardzo niskim podobieństwem. Drugą grupę aglomeracji o umiarkowanej wilgotności utworzyły nie 3 jak w ubiegłym roku, ale 4 powierzchnie: 1, 5, 11 i 16. Natomiast największą aglomerację, związaną jak się wydaje z najbardziej podmokłymi powierzchniami, budują 2 subaglomeracje. Pierwsza z nich utworzona była przez powierzchnie: 6, 7, 12, 13 i 15, natomiast druga przez powierzchnie: 2, 3, 4, 8, 9 i 14. W bieżącym roku złowiło się rekordowo dużo osobników biegaczowatych 2409 osobników należących do 75 gatunków. Dla porównania; w 2008 roku - 1867 osobników należących do 75 gatunków, w 2007 roku - 1420 osobników należących do 68 gatunków, w 2006 roku 1328 osobników z 63 gatunków, w 2005 roku 1555 osobników reprezentujących 62 gatunki, zaś w 2004 roku 1378 osobników należących do 62 gatunków. Ogółem w latach 1999-2009 złowiono 19101 biegaczowatych reprezentujących 123 gatunków. Liczba osobników złowionych podczas pierwszych pięciu lat badań systematycznie wzrastała (1999-2003 r.) i były to kolejne wielkości: 722, 762, 1695, 1884, 2702. Stosunek liczebności osobników biegaczowatych złowionych w siedliskach suchych do tych zarejestrowanych w siedliskach podmokłych (w przeliczeniu na 1 pułapkę) układał się następująco w ciągu poprzednich lat badań (1999-2008): 1,83; 0,80; 1,10; 1,22; 1,05; 0,77; 0,9; 0,58; 1,0; 1,18 i w roku bieżącym 1,06. W całym okresie 11 lat badań częściej przewagę łowności uzyskiwały siedliska suche nad podmokłych. Łowność biegaczowatych w bieżącym roku w siedliskach suchych wynosiła: 138,6 ± 128,6 (w zeszłych 2 latach: 115,3 ± 83,3; 87,7 ± 69,33) i była wyższa niż w podmokłych : 130,1 ± 117,27 (poprzednio: 97,9 ± 59,6 oraz 78,7 ± 38,03). Najwięcej osobników w siedliskach suchych: 368 i 292 zanotowano na powierzchniach: 16 i 4, zaś tradycyjnie najmniej (od lat), tylko 25 w punkcie 10. W siedliskach podmokłych największą łowność 435 i 181 osobników zanotowano na powierzchniach: 2 i 6, natomiast najmniej 39 w punkcie 13. W bieżącym roku standaryzowano liczbę gatunków metodą rerefrakcji Simbrloffa. Średnia standaryzowana liczba gatunków siedlisk suchych okazała się znacznie niższa niż podmokłych: 8,64 ± 2,83 vs. 11,83 ± 1,23 (wielkości niestandaryzowane to: 15,12 ± 10,11 vs. 18,8 ± 5,01). W zeszłym roku średnia standaryzowana liczba gatunków siedlisk suchych również była niższa niż podmokłych: 15,37 ± 5,02 vs. 24,2 ± 6,72 (nie standaryzowane wielkości to: 16,17 ± 4,83 vs. 21,16 ± 6,64). Powierzchnia 1 drągowina sosnowa rosnąca na wydmie jest powierzchnią, w zależności od roku badań klasyfikowaną bądź jako suchą lub umiarkowanie wilgotną. Położenie omawianej powierzchni na wydmie sugeruje raczej suche siedlisko. W tym roku złowiło się 71 osobników (w zeszłym 70), należących jednak do zaledwie 8 gatunków (poprzednio 16). Standaryzowana liczba gatunków to zaledwie 5,74. Dominował sucholubny C. arcensis 73,2%, zaś subdominantami były: higrofilnomezofilny P. niger oraz mezofilny P. melanarius. W zeszłym roku subdomnantem był higrofilny P. anthracinus (11,4%). Pomimo obecności higrofili na pozycjach subdominantów nie oznacza jednak dużej wilgotności środowiska. Udział higrofili w zgrupowaniu osiągnął zaledwie 14%, podczas gdy kserofili 73%. W bieżącym roku 130

udział fauny leśnej okazał się bardzo wysoki 91,6% (poprzednio 75,7%) i świadczy o leśnym charakterze badanej powierzchni. Wysoki udział dużych zoofagów 94,4% (w zeszły roku 63%) również wskazuje na pewien postęp procesów sukcesyjnych. Powierzchnia 2 położona jest nad ciekiem wodnym, współtworzą ją również zarośla 21-letniej olszy z domieszką wierzby. W bieżącym roku złowiło się tutaj 435 osobników (w 2 poprzednich latach 141 i 125) należących do 28 gatunków (poprzednio 26 i 19 gatunków). Standaryzowana liczba gatunków wyniosła 10,5 (w ubiegłym roku 30,32). Struktura dominacyjna okazała się dość wyrównana, dominowały mezofilne i higrofilne gatunki: mezofilno-higrofiny P.niger 24,6%, higrofilny P.anthracinus 20,9%, mezofilny P.melanarius 13,8%, higrofilny C.granulatus 8,0%, higrofilny P.minor 7,4% oraz higrofilny P.vernalis 5,3%. Taki skład gatunków dominacyjnych sugeruje dużą wilgotność badanego środowiska. Udział gatunków leśnych okazał się mniejszy niż w 2 poprzednich latach: 37,0% vs. 48,2% i 55,6%. Stała redukcja udziału fauny leśnej może sugerować przerzedzanie młodnika olszowego. Udział dużych zoofagów w bieżącym roku wynosił 50,6%, co na tle wcześniejszych obserwacji: 42,5% i 60% sugeruje powolną stabilizację tego wskaźnika. Omawiana powierzchnia znajduje się silnym oddziaływaniem cieku wodnego, ponieważ udział gatunków higrofilnych pozostaje w dalszym ciągu na bardzo wysokim poziomie: 84,6 (w poprzednich latach: 85,1% i 83,2%) Powierzchnia 3 zlokalizowana na łące w odległości 25 m od cieku wodnego. W bieżącym roku złowiono tutaj 75 osobników (w 2 poprzednich latach 128 i 121) należących do 16 gatunków (poprzednio 22 i 15 gatunków). Standaryzowana liczba gatunków wynosiła zaledwie 11,2, co w porównaniu z standaryzacją tej wielkości w poprzednim roku 29,1, jest stosunkowo niską wielkością. Najważniejszymi gatunkami w strukturze dominacyjnej były: mezofilno-higrofilny P.niger 33,3%, higrofilny P.anthracinus 17,3%, higrofilny C.granulatus 10,7%, mezofilny P.melanarius 9,3%, higrofilny A.fuliginosus 5,3%, higrofilny O.helopioides 5,3% i higrofilny P.minor. Stąd też udział higrofili jest dość wysoki 86,7%, choć niższy niż w 2 poprzednich latach: 98,4% i 98,4%. Udział osobników gatunków leśnych to zaledwie 46,7% i w stosunku do 2008 roku (51,6%) i 2007 (72,3%) wykazuje tendencję spadkową. Udział dużych zoofagów osiągnął stan średni 57,3%, co w porównaniu do wartości notowanych 2 poprzednich latach: 32% i 70,2% pozwala wnioskować o pewnej stabilizacji zmian tego wilgotnego środowiska, które jak się wydaje ma charakter nieleśny. Brak też jest oznak postępu sukcesji ekologicznej Powierzchnia 4 położona na zboczu wydmy. Zarejestrowano 292 osobniki (w 2 poprzednich latach 253 i 156), należące do 16 gatunków (poprzednio 38 i 16 gatunków). Standaryzowana liczba gatunków metodą rarefrakcji to 14,1. W zgrupowaniu dominowały zróżnicowane pod względem wymagań siedliskowych gatunki: mezofilno-higrofilny leśny P.niger 31,5%, kserofilny leśno-ekotonowy C.arcensis 8,2%, mezofilny eurytop H.latus 7,2%, mezofilny eurytop P.melanarius 6,5% oraz leśny higrofil Cychrus caraboides 5,1%.Udział osobników gatunków leśnych w porównaniu z 2 ostatnimi latami okazał się średni 46,7% (62,8% i 48,7%). Udział dużych zoofagów 53,4% - oscylował wokół wartości uzyskanych poprzednio: 54% i 48,7%. Udział higrofili oceniono na 58,2%. Wyniki takie sugerują niezbyt wilgotne środowisko zbocza wydmy, przy której położony może być drzewostan, z którego przychodzi część osobników gatunków leśnych. Powierzchnia 5 założona w 26-letniej tyczkowinie sosnowej z domieszką drzew liściastych. Tyczkowina wzrasta na wydmie. W bieżącym roku złowiono 137 osobników (w 2 poprzednich latach 105 i 102) reprezentujących 16 gatunków (poprzednio 20 i 21). Standaryzowana liczba gatunków to 8,98 gatunków (rok 131

wcześniej 15,88). Dominowały: kserofilny leśno-ekotony C.arcensis 52,6%, mezofilny leśny C.hortensis 10,2%, higrofilny leśny L.ferrugineus 9,5% i mezofilno-higrofiolny leśny P.niger 7,3%. Udział higrofili okazał się niski: 20,4%, natomiast kserofili dość wysoki 52,6%. Również w poprzednich latach higrofile opisywał niski udział; 18,6%, 11,4%. Wyniki te sugerują silne przesuszenie badanego leśnego środowiska na wydmach. Udział gatunków leśnych, w stosunku do lat ubiegłych (82,9% i 75,5%) wzrósł do 90%, co wydaje się świadczyć o dobrej kondycji tego młodego drzewostanu. Efekt ten jednak może być wywołany dużym zwarciem drzewostanu będącego w młodym wieku. Również wysoki udział dużych zoofagów 80% świadczy o dobrej kondycji drzewostanu. Wynik ten jest znaczący na tle udziału dużych zoofagów w 2008 (67,6%) i w 2007 (55,9%). Powierzchnia 6 założona była na podmokłej łące w odległości 1,5 m od kanału. Złowiło się tu 181 osobników (w poprzednich latach 2009-122 i 2008-44) należących do 24 gatunków (2009 21; 2008 15). Standaryzowana liczba gatunków - 12,44. Dominowały: higrofilny eurytop P.minor 22,7%, mezofilny-higrofil leśny P.niger 15,5%, higrofil terenów otwartych P.anthracinus 12,7%, leśny higrofil A.fuliginosus 8,3%, eurytopowy higrofil C.granulatus 5,5% oraz eurytopowy higrofil O.helopioides 5,5%. Wszystkie wymienione gatunki są higrofilami, dlatego też udział tej grupy osiągnął 93,3% - czyli tyle samo jak w zeszłym roku (95%). Wyniki te sugerują duże uwilgotnienie badanego środowiska. Udział gatunków leśnych wynosił 37,6%, czyli był zaledwie nieco większy niż w 2009 (21,3%) i 2008 roku (21,3%). Wielkości te sugerują pionierskie stadium sukcesji, która z jakiś powodów nie postępuje. Podobnie wdaje się wskazywać niewielki wskaźnik dominacji dużych zoofagów 22,1%, który na tle 2 poprzednich lat (20,5% i 27,9%) nie ulegał zmianom. Powierzchnia 7 zadarniona podmokła powierzchnia porośnięta kępami wierzby, położona na skraju lasu brzozowego. W bieżącym roku złowiło się 70 osobników (2008 46), należących do 20 gatunków zaledwie (poprzednio 19). Standaryzowana liczba gatunków wynosiła 14,4. Dominowały i współdominowały: mezofilno-higrofilny P.niger - 15,7%, higrofil terenów otwartych P.anthracinus 12,9%, eurytopowy higrofil O.helopioides 10,0%, eurytopowy higrofil B.drosiger 8,6%, eurytopowy higrofil P.minor 8,6%, higrofilny leśny A.livens 7,1%, higrofilny leśny B.unipustulatus 7,1% i eurytopowy higrofil C.granulatus 7,1%. Gatunki te są higrofilami, dlatego też udział tej grupy wynosił aż 100%. Udział higrofili pozostawał również wysoki w poprzednich latach: 2009-93,5%; 2008 100%. Obserwacje te świadczą o bardzo dużej wilgotności siedliska. Udział fauny leśnej pozostawał niewysoki 38,6%, co na tle lat poprzednich (2009 47,7%; 2008-19,5%) sugeruje niski stopień zaawansowania sukcesji ekologicznej. Udział dużych zoofagów w bieżącym roku pozostawał stosunkowo niski - 25,7%, co zgodne jest z obserwacjami z 2 ubiegłych lat (2009-23,9%; 2008-15,9%) i również świadczy o niskim stopniu rozwoju sukcesji ekologicznej. Powierzchnia 8 założona była w ponad 30-letniej brzezinie rosnącej na tereni podmokłym. W bieżącym roku złowiło się tu 150 osobników (w poprzednim roku 101) należących do 18 gatunków (poprzednio 23). Standaryzowana liczba gatunków 10,6 (poprzednio 26,1). Dominowały: mezofilny leśny higrofil P.niger 39,3%, higrofil terenów otwartych P.anthracinus 14,0%, leśny higrofil A.fuliginosus 7,3%, eurytopowy higrofil C.granulatus 6,7% i leśny higrofil A.livens 5,3%. Również i w tym przypadku dominowały gatunki higrofilne 98,9%. Tak wysoki udział utrzymywał się również w 2 poprzednich latach (2009-96,0%; 2008-97,3%), co świadczy o dużym uwilgotnieniu badanej powierzchni. Udział gatunków leśnych w stosunku do poprzednich obserwacji nieznacznie wzrósł do 58,7% (2009-39,6%; 2008-34,7%). 132

Również udział dużych zoofagów wobec wielkości zanotowanych w 2 ostatnich latach (2009 32,7%; 2008 21,6%) zwiększył się do 46%. Wzrost udziału fauny leśnej i udziału dużych zoofagów może sugerować powolnie przebiegający proces sukcesji tego leśnego zbiorowiska. Powierzchnia 9 to również teren podmokły z nielicznymi kępkami wierzby i brzozy. W bieżącym roku zarejestrowano tutaj 152 osobniki (w ostatnim roku 87) należące do 18 gatunków (ostatnio23). Standaryzowana liczba gatunków wynosiła 10,6 (w 2009 roku 24,23). Gatunkami dominujące i współdominującymi były: mezofilno higrofilny leśny P.niger 22,4%, higrofilny gatunek terenów otwartych P.anthracinus 19,7%, eurytypowy higrofil C.granulatus 9,9%, leśny higrofil P.strenuus 8,6%, eurytopowy higrofil D.globosus 7,9% i eurytopowy kserofil P. angustatus 5,3%. Udział higrofili osiągnął wysoki poziom 91,5%, co wraz z obserwacjami z 2 ubiegłych lat (2009-78.2%; 2008-97,9%) może świadczyć o pewnej stabilizacji oraz dużym uwilgotnieniu badanej powierzchni. Udział fauny leśnej był niewysoki 42,1% i pozostawał na podobnym poziomie, jak w 2 ostatnich latach (2009-47,1%; 2008-57,9%). Również udział dużych zoofagów pozostawał niezbyt wysoki 32,2%, choć zestawiony z danymi z 2 ubiegłych lat wskazuje niewielką tendencję wzrostu: 18,4% w 2008 i 27,6% w 2009. Otrzymane wyniki sugerują rozpoczynającą się spontaniczną sukcesję, ale charakteryzującą się bardzo powolnym tempem prawdopodobnie związanym z zbyt dużą wilgotność środowiska. Powierzchnia 10 to 71-letni drzewostan sosnowy, rosnący na wydmie. W bieżącym roku złowiło się tutaj zaledwie 25 osobników, czyli prawie tyle samo co w poprzednim roku (26). Aktualnie zanotowano obecność 6 gatunków, w zeszłym roku 10. Standaryzowana liczba gatunków 6. Dominował i współdominowały: kserofilny eurytop C.erratus 68% oraz mezofilny eurytop N.aquaticus 12% i mezofilny gatunek terenów otwartych H.rufipes 8%. Ponownie złowiona niewielka liczba biegaczowatych, zaostrzona struktura dominacyjna oraz przewaga kserofilnego eurytopa sugerują źle funkcjonujący ekosystem leśny. Podobnie świadczy bardzo wysoki udział kserofili 76% (w zeszłym roku 69,2%) oraz niemal zerowy udział fauny leśnej. Otrzymane dane wskazują na bardzo słaby stan rozwoju zgrupowań biegaczowatych, a tym samym słabą kondycję omawianego drzewostanu. Prawdopodobnym czynnikiem stresującym jest chroniczna susza związana z piaszczystym, wydmowym siedliskiem. Powierzchnia 11 założona w rozluźnionym 71-letnim drzewostanie sosnowym. W bieżącym roku złowiło się tutaj 48 osobników (poprzednio 61) należących do 10 gatunków (rok wcześniej do 12 gatunków). Standaryzowana liczba gatunków 8,22. Dominowały i subdominowały: eurytopowo-leśny kserofil C.arcensis 45,8%, mezofilny-higrofil leśny P.niger 29,2% i eurytopowy higrofil C.granulatus 8,3%. Udział higrofili wynosił 39,6%, co na tle 2 poprzednich lat: 2007-33,9% i 2008-68,9% wskazuje na małą stabilność badanej powierzchni. Na tym tle, udział fauny leśnej okazał się bardzo wysoki, wynosił aż 87,5% (2008-80,3% i 2007-76,8%). Również udział dużych zoofagów był wysoki 91,7% (2008-68,9% i 2007-50%). Wyniki te wskazują, na adekwatny względem badanego drzewostanu skład gatunkowy i poprawną strukturę zgrupowania biegaczowatych. Drzewostan ten znajduje się niekiedy pod wpływem zmian wilgotności siedliska, na co wskazuje wahający się udział higrofili. Powierzchnia 12 założona była w podmokłym terenie mozaikowym łąk i luźnych kęp drzew. W bieżącym roku złowiło się 48 osobników (rok wcześniej 43) należących do 15 gatunków (w ubiegłym roku do 20). Standaryzowana liczba gatunków 8,22. Dominantami i współdominantami były: higrofil terenów otwartych P.anthracinus 24%, leśny higrofil A.obscurus 14,7%, leśny higrofil B.unipustulatus 8%, 133

leśny higrofil P.diligens 8%, eurytopowy higrofil P.minor 8%, mezofilny leśny higrofil P.niger 8% i leśny higrofil P.strenuus 6,7%. Udział higrofili w zgrupowaniu osiągnął 100%. W poprzednich 2 latach też pozostawał bardzo wysoki: w 2008-95,3%, w 2007-96,8%. Natomiast udział gatunków leśnych okazał się niezbyt wysoki 49,3% i kształtował się na poziomie zbliżonym do obserwacji w ubiegłych latach: 2008-48,8%, 2007-35,6%. Natomiast udział dużych zoofagów, podobnie jak obserwowano w ubiegłych latach, okazał się wyjątkowo niski 9,3% (2008-13,9%; 2007-11,1%). W zgrupowaniu dominowały małe zoofagi 90,1%, co wskazuje na bardzo niski rozwój sukcesyjny badanego ekosystemu. Średni udział fauny leśnej i bardzo wysoki higrofili karzą przypuszczać, że badany ekosystem znajduje się w początkowych fazach rozwoju sukcesyjnego i być może dalszy rozwój wstrzymywany jest przez nadmierne zwilgocenie terenu. Powierzchnia 13, zlokalizowana była również w terenie podmokłym z porastającymi go kępami brzozy i wierzby. W bieżących badaniach złowiło się tutaj tylko 39 osobników (w zeszłym roku 74) należących do 19 gatunków (poprzednio 11). Standaryzowana liczba gatunków 10,45. Dominowały: leśny higrofil A.obscurus 17,9%, eurytopowy higrofil P.minor 15,4%, leśny higrofil P.niger 15,4%, eurytopowy higrofil eurytopowy higrofil P.vernalis 12,8%, eurytopowy higrofil O.helopioides 7,7%, higrofil terenów otwartych P.anthracinus 7,7%, leśny higrofil P.strenuus 7,7%, eurytopowy higrofil C.granulatus 5,1% oraz leśny higrofil P.diligens 5,1%. Wszystkie dominujące i współdominujące gatunki są higrofilami toteż udział tej grupy ekologicznej w badanym zgrupowaniu osiągnął 100%. Ponieważ w 2 poprzednich latach udział higrofili był niemal równie wysoki: 95,9% (2009) i 94,9% (2008) należy przypuszczać, że na badany ekosystem silnie oddziaływuje pobliski ciek wodny. Udział fauny leśnej w zgrupowaniu wzrósł do 48,2% z 27,0% (2009) i 28,2% (2008) co wskazuje na niewielki postęp sukcesji ekologicznej. Jednakże wniosku tego nie potwierdza niski udział dużych zoofagów - 23,1%, który nie różnił się od analogicznych wielkości badanych w 2 ostatnich latach: 13,5% (2009) i 28,2% (2008). Biorąc pod uwagę wszystkie uzyskane wyniki, należy wnioskować o utrzymującym się niski stan rozwoju sukcesyjnego badanej biocenozy. Powierzchnia 14 - założona na terenie wilgotnej łąki. W bieżącym roku złowiło się tutaj 56 osobników (poprzednio 37) należących do 16 gatunków (poprzednio 13). Standaryzowana liczba gatunków 12,2. Wśród dominantów i współdominantów wystąpiły gatunki: leśny higrofil P.niger 32,1%, eurytopowy higrofil B.drosiger 14,3%, leśny higrofil A.livens 12,5%, eurytopowy higrofil P.minor 8,9% i eurytopowy higrofil D. globosus 5,4%. Ponieważ są to głównie gatunki higrofilne, dlatego i tym razem udział higrofili w badanym zgrupowaniu biegaczowatych był bardzo wysoki 96,4% (97,3% w 2008 i 61,2% w 2007). Udział fauny leśnej wzrósł do 55,4% (27,0% w 2008 i 49,0% w 2007). Udział dużych zoofagów uległ redukcji, osiągając w bieżącym roku 35,7% (62,2% w 2008 i 46,9 w 2007). Przytoczone charakterystyki opisujące środowisko wskazują raczej na pionierski charakter ekosystemu, w którym sukcesja ekologiczna nie postępuje prawdopodobnie z powodu zbyt dużej wilgotności gleby. Powierzchnia 15 - założona w 31-letniej brzezinie. W bieżącym roku złowiono 68 osobników (w ubiegłym roku 82) należących do 18 gatunków (ostatnio 17). Standaryzowana liczba gatunków 12,55. Dominowały: eurytopowy higrofil C.granulatus 20,6%, higrofil terenów otwartych P.anthracinus 17,6%, leśny higrofil A. fuliginosus 13,2%, eurytopowy higrofil P.minor 10,3%, eurytopowy higrofil O.helopioides 5,8%, eurytopowy higrofil P.nigrita 5,9% i eurytopowy higrofil P.vernalis 5,9%. Również i w tym przypadku gatunki dominujące reprezentują higrofilne wymagania środowiskowe, dlatego udział tej grupy w zgrupowaniu jest 134

wysoki 95,6% (92,7% w 2008 i 83,9% w 2009). Udział gatunków leśnych okazał się wyjątkowo niski jak na 31-letni drzewostan - wynosił bowiem 27,9% i niższy był niż rok temu - 50,0%, czy też 2 lata temu - 48,9%. Również udział dużych zoofagów był niewielki 29,4%. Wyniki wskazują na dużą wilgotność badanego siedliska i drzewostanu, którego stan rozwoju sukcesyjnego nie jest wysoki - o czym świadczą niskie udziały gatunków leśnych i dużych zoofagów. Powierzchnia 16 - założona w 31-letnim drzewostanie dębowym. Złowiło się tu 368 osobników (poprzednio 137) należących do 16 gatunków (poprzednio również 16). Standaryzowana liczba gatunków - 6,06. Dominowały i współdominowały: ekotonowoleśny kserofil C.arcensis 66,0%, mezofilno-higrofilny leśny P.niger 14,1% i leśny mezofil P.oblongopunctatus 6,5%. Udział higrofili był nieduży, zaledwie 15%, dominowały natomiast kserofile - 66,9%. Zbliżone proporcje uzyskano w zeszłym roku: 33,6% vs. 40,8%. W bieżącym roku fauna leśna zdominowała zgrupowanie biegaczowatych 97,8%, podobnie jak rok wcześniej - 92,7% (w 2007 roku było to 66,4%). Udział dużych zoofagów ponownie wzrósł - w sekwencji liczonej dla lat 2007-2009: 35,1% - 73,7% - 97,8%. Sekwencja tka może sugerować szybko postępujący proces sukcesji ekologicznej. Powierzchnia 17 - założona na łące, obok stacji metrologicznej. Złowiono tu 147 osobników (w zeszły roku 269) należących do 17 gatunków (poprzednio 23). Standaryzowana liczba gatunków 10,06. Dominowały: eurytopowy kserofil C.erratus 27,9%, mezofil terenów otwartych C.fuscipies 20,4%, eurytopowy mezofil C.melanocephalus 11,6%, eyrytopowy higrofil P.vernalis 10,9% oraz mezofil terenów otwartych H.rufipes 7,5%. Skład gatunków dominujących sugeruje bardzo niski stopień zaawansowania sukcesji ekologicznej higrofile stanowiły 10,1% zgrupowania, zaś kserofile aż 47,6%. Również udział gatunków leśnych okazał się bardzo niski - 1,4% (poprzednio 3,7%), podobnie niski był udział dużych zoofagów 0,7%. Wszystkie te dane opisują środowisko będące w pionierskim stadium sukcesji. Powierzchnia 18 - założona w 26-31-letnim drzewostanie sosnowym rosnącym na wydmie. W środowisku tym w bieżącym roku złowiło się 21 osobników (rok wcześniej 85) należących do 10 gatunków (poprzednio 12). Standaryzowana liczba gatunków 10. Dominowały: leśny mezofil C.nemoralis 42,9%, leśny higrofil L.ferrugineus 9,5%, eurytopowy higrofil P.minor 9,5% oraz mezofilno-higrofilny leśny P.niger 9,5%. Wymienieni dominanci są gatunkami zaawansowanych faz sukcesji, wśród których brak jest kserofili, są natomiast mezofile i higrofile. Udział mezofili wynosił 41,5%, zaś higrofili od zeszłego roku uległ redukcji z 82,4% do 47,6%. Może to świadczyć o postępie sukcesji ekologicznej. Podobnie wydaje się świadczyć wysoki udział fauny leśnej - 76,2% oraz stosunkowo wysoki dużych zoofagów 57,1%. Otrzymane wyniki, w odróżnieniu od obserwacji z zeszłego roku wskazują na progresywny charakter zmian zachodzących w młodniku sosnowym. 135

Rys. 13.1. Analiza DCA zgrupowań biegaczowatych obserwowanych w 18 powierzchniach badawczych w 2007 roku. Rys. 13.2. Analiza DCA zgrupowań biegaczowatych obserwowanych w 18 powierzchniach badawczych w 2008 roku. 136

Rys. 13.3. Analiza DCA zgrupowań biegaczowatych badanych w 2009 roku. Rys. 13.4. Numeryczna analiza podobieństwa gatunkowego w 2008 (górny rysunek) i w 2009 roku (dolny). 137

Liczba osobnikó p1 p2 p3 p4 p5 p6 p7 p8 p9 p10 p11 p12 p13 p14 p15 p16 p17 p18 Liczba osobników Raport o stanie środowiska przyrodniczego zlewni ZMŚP "Pożary" w 2009 roku 300 250 200 150 100 50 0 Powierzchnie 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 p1 p2 p3 p4 p5 p6 p7 p8 p9 p10 p11 p12 p13 p14 p15 p16 p17 p18 Powierzchnie Rys. 13.5. Liczba osobników biegaczowatych złowiona na badanych powierzchniach w 2008 (górny rysunek) i w 2009 roku (dolny). 138

Liczba gatunków p1 p2 p3 p4 p5 p6 p7 p8 p9 p10 p11 p12 p13 p14 p15 p16 p17 p18 Liczba gatunków. Raport o stanie środowiska przyrodniczego zlewni ZMŚP "Pożary" w 2009 roku 40 35 30 Lg LgRare 25 20 15 10 5 0 Powierzchnie 40 35 Lg LgRare 30 25 20 15 10 5 0 p1 p2 p3 p4 p5 p6 p7 p8 p9 p10 p11 p12 p13 p14 p15 p16 p17 p18 Powierzchnie Rys. 13.6. Liczba gatunków (Lg) biegaczowatych odłowionych w poszczególnych badanych siedliskach, oraz liczba gatunków standaryzowana metodą rarefrakcji Simberloffa (Lg Rare) w 2008 (górny rysunek) i w 2009 roku (dolny). 139

Udzaił gat. leśnych [%]. Udzaił higrofili [%]. Udzaił kserofili [%]. Raport o stanie środowiska przyrodniczego zlewni ZMŚP "Pożary" w 2009 roku 90 80 70 60 2007 2008 2009 50 40 30 20 10 0 p1 p2 p3 p4 p5 p6 p7 p8 p9 p10 p11 p12 p13 p14 p15 p16 p17 p18 Rys. 13.7. Udział osobników należących do gatunków kserofilnych. 120 100 80 2007 2008 2009 60 40 20 0 p1 p2 p3 p4 p5 p6 p7 p8 p9 p10 p11 p12 p13 p14 p15 p16 p17 p18 Rys. 13.8. Udział osobników należących do higrofili 120 100 80 2007 2008 2009 60 40 20 0 p1 p2 p3 p4 p5 p6 p7 p8 p9 p10 p11 p12 p13 p14 p15 p16 p17 p18 Rys. 13.9. Udział osobników należących do gatunków leśnych. 140

Udzaił dużych zoofagów [%]. Raport o stanie środowiska przyrodniczego zlewni ZMŚP "Pożary" w 2009 roku 120 100 80 2007 2008 2009 60 40 p1 p2 p3 p4 p5 p6 p7 p8 p9 20 0 p10 p11 p12 p13 p14 p15 p16 p17 p18 Rys. 13.10. Udział osobników należących do troficznej grupy dużych zoofagów. 141

Tab. 13.1. Wykaz gatunków biegaczowatych złowionych w 2009 roku na badanych powierzchniach w Kampinoskim Parku Narodowym. gatunek p1 p2 p3 p4 p5 p6 p7 p8 p9 p10 p11 p12 p13 p14 p15 p16 p17 p18 Agonum assimilis (Paykul, 1790) 1 Agonum fuliginosus (Duftschmid, 1812) 13 4 1 15 1 11 3 2 9 A.livens (Gyllenhal, 1810) 1 2 5 8 3 7 A.obscurus (Herbst, 1784) 8 1 5 4 2 1 11 7 A.piceus (Linnaeyus, 1758) 1 1 A.sexpunctatum (Linnaeus, 1758) A.viduum (Panzer, 1797) 4 1 8 2 2 2 Amara aenea (De Geer, 1774) 3 A.aulica (Panzer, 1797) 1 A.bifrons (Gyllenyhal, 1810) 1 1 6 A.brunnea (Gyllenhal, 1810) 1 1 A.communis (Panzer, 1797) 4 3 A.consularis (Duftschmid, 1812) A.fulva (O.F.Muller, 1776) 1 A.lunicollis Schiodte, 1837) 2 A.plebeja (Gyllenhal, 1810) 6 A.eurynota (Panzer,1797) Anisodactylus binotatus (Fabricius, 1792) 2 3 Badister dilitatus Chaudoir, 1837 1 1 1 1 Badister bullatus (Schrank, 1798) B.drosiger (Duftschmid, 1812) 3 2 4 6 1 1 4 8 1 B.pelatus (Panzer, 1797) 3 B.unipustulatus Bonelli, 1813 5 4 6 2 B.lacertosus Sturm, 1815 7 B.unipustulatus Bonelli, 1813 1 3 2 Bembidion assimilis Gyllenhal 1810 8 3 5 2 1 1 142

Bembidion biguttatum (Fabr.) 1 B.gilvipes Sturm, 1825 1 B.nigricorneGyllenhal, 1827 Carabus arcensis Herbst, 1784 52 24 72 1 22 243 1 C. clatratus (Linnaeus, 1761) 2 1 1 1 C.coriaceus Linnaeus, 1758 1 1 1 1 4 1 C.granulatus Linnaeus, 1758 35 8 2 2 10 5 10 15 4 1 2 2 14 1 C.hortensis Linnaeus, 1758 1 14 1 2 11 C.nemoralis O.F.Muller, 1764 2 1 4 14 9 Calathus erratus (C.R.Sahlberg, 1827) 17 1 41 C.fuscipies (Goeze, 1777) 1 30 C.melanocephalus (Linnaeus, 1758) 6 1 17 C.micropterus (Duftschmid, 1812) 1 1 1 1 2 7 2 3 2 1 4 1 Chlaeniellus nigricornis (Fabricius, 1787) Clivina fossor (Herbst, 1784) 1 1 Cychrus caraboides (Linnaeus, 1758) 12 1 15 1 1 1 2 Dysychirius globosus (Herbst, 1783) 1 1 1 1 3 12 1 3 1 1 Elaphrus cupreus Duftschmid, 1812 3 4 3 Epahius secalis (Paykul, 1790) 1 Harpalus aeneus (Fabricius, 1775) 1 1 H.latus (Linnaeus, 1758) 21 1 1 h.lutincornis (Duftschmid, 1812) 1 H.picipennis (Duftschmid, 1812) 2 H.progrediens Schauberger, 1922 12 H.rubripes(Duftschmid, 1812) 1 H.rufipes (De Geer, 1774) 2 4 5 2 1 1 11 H.rufitarsis (Illiger, 1778) 6 H.smaragdinus (Duftschmid, 1812) H. tardus (Panzer, 1797) 3 4 143

H. zabroides Leistus ferrugineus (Linnaeus, 1758) 4 13 2 L.rufomarginatus (Duftschmid, 1812) 1 3 1 Loricera pilicornis (Fabricius, 1775) 1 6 1 Microlestes minutulus (Goeze, 1777) 1 Masoreus wetterhalli (Linnaeus, 1767) Notiophilus aquaticus (Linnaeus, 1758) 3 1 1 N.biguttatus (Fabricius, 1799) 1 N.germinyi Fauvel in Grenier, 1863 1 N.palustris (Duftschmid, 1812) Nebria brevicollis (Fabricius, 1792) 4 3 5 1 1 5 Oodes helopioides (Fabricius, 1792) 8 4 6 1 10 7 6 2 1 3 4 Pterostichus aethiops (Panzer, 1797) 1 P. angustatus (Duftschmid, 1812) 8 P.anthracinus (Illiger, 1798) 91 13 12 23 9 21 30 18 3 12 P.caerulescens (Linnaeus, 1758) 4 1 P.diligens (Sturm, 1824) 1 5 4 1 1 1 6 2 1 1 P.melanarius (Linnaeus, 1758) 3 60 7 19 P.minor (Gyllenhal, 1827) 32 4 41 6 5 3 6 6 5 7 2 P.niger (Schaller, 1783) 9 107 25 92 10 28 11 59 34 14 6 6 18 3 52 2 P.nigrita (Paykul, 1790) 1 3 2 5 1 2 2 4 P.oblongopunctatus (Fabricius, 1787) 1 24 P.strenuus (Panzer, 1797) 9 5 1 13 5 3 1 P.vernalis (Panzer, 1796) 23 6 3 2 6 3 5 1 4 16 P.lepidius (Leske, 1787) 1 5 Panageus cruxmajor (Linnaeus, 1758) 1 1 P. bipustulatus (Fabricius 1775) 1 Patrobus atrorufus (Stroem, 1768) 1 4 Stenolophus mixtus (Herbst, 1784) 7 1 Stomis pumicatus (Panzer, 1796) 3 1 2 144

Synuchus vivialis (Illiger, 1798) 5 Syntosomus foveatus(fourcroy, 1785) 2 1 Liczba osobników 71 435 75 292 137 181 70 150 152 25 48 75 39 55 68 368 147 21 Liczba gatunków 8 28 16 38 16 24 20 18 23 6 10 15 11 15 17 16 17 10 Standarzyowana liczba gatunków 5,74 10,47 11,23 14,11 8,98 12,44 14,42 10,55 12,2 6 8,22 11,76 10,45 12,2 12,55 6,06 10,06 10 Wskaźnik Simpsona 1-D 0,444 0,859 0,828 0,874 0,694 0,887 0,913 0,805 0,879 0,512 0,694 0,883 0,88 0,842 0,883 0,537 0,844 0,776 Wskaźnik Simpsona D 0,556 0,141 0,172 0,126 0,306 0,113 0,087 0,195 0,121 0,488 0,306 0,117 0,12 0,158 0,117 0,463 0,156 0,224 Wskaźnik H 1,45 3,401 3,111 4,032 2,557 3,676 3,832 3,147 3,603 1,594 2,222 3,452 3,22 3,252 3,481 1,844 3,147 2,748 Wskaźnik J 1,606 2,350 2,584 2,552 2,124 2,663 2,945 2,507 2,646 2,048 2,222 2,935 3,092 2,701 2,829 1,531 2,558 2,748 SBO 0,233 0,116 0,146 0,107 0,195 0,067 0,062 0,108 0,072 0,040 0,226 0,035 0,048 0,063 0,080 0,223 0,059 0,052 145