1. The Health Impact of Wind Turbines: A Review of the Current White, Grey, and Published Literature; Chatham-Kent Public Health Unit; 2008 Wpływ

I. WPŁYW NA ZDROWIE 1. The Health Impact of Wind Turbines: A Review of the Current White, Grey, and Published Literature; Chatham-Kent Public Health Unit; 2008 Wpływ Raport poświęcony jest zdrowiu i zagadnieniom dot. bezpieczeństwa turbin wiatrowych. Został on przygotowany na podstawie literatury kanadyjskiej, amerykańskiej, europejskiej i australijskiej, oraz na podstawie korespondencji z najwyższymi urzędnikami zajmującymi się zdrowiem z Ontario, Nowej Szkocji i Wyspy Księcia Edwarda. Raport przedstawia wnioski i zalecenia z ocen oddziaływania na środowisko, badań naukowych, uwzględnia również opinie osób i organizacji, którzy są zarówno za jaki i przeciw energetyce wiatrowej. Główne wnioski płynące z dokumentu to: W zakresie hałasu: Konstrukcja współczesnych turbin wiatrowych spowodowała zmniejszenie uciążliwości, które były spowodowane hałasem pulsującym wywołanym przez łopaty turbin bez regulowanego kąta natarcia. Słyszalny hałas emitowany przez turbinę wiatrową wybudowaną w zatwierdzonej odległości nie stanowi źródła zaburzeń zdrowotnych. Wpływ hałasu generowanego przez turbiny wiatrowe na zdrowie jest badany i analizowany od dziesięcioleci. Nie stwierdzono jednoznacznych dowodów potwierdzających jego szkodliwość dla ucha ludzkiego. hałas generowany przez turbiny wiatrowe jest relatywnie niższy, niż pochodzący z ruchu drogowego, kolei, działalności budowlanej, czy działalności przemysłowej. Wszelkie potencjalne skutki zdrowotne nie znajdują uzasadnienia w dowodach. Farmy wiatrowe są źródłem infradźwięków, niemniej nie na poziomie odczuwalnym dla ludzkiego ucha. Badania pokazują również, że infradźwięki generowane przez turbiny wiatrowe nie maja negatywnego wpływ na zdrowie ludzi. W zakresie efektu rzucania lodem: Symulacja komputerowa wykazała, iż przy zachowaniu odległości od turbin wynoszących: 300m dla budynków, 200m dla pojazdów oraz 300m dla ludzi; potencjalna liczba trafień przez odłamek lodu wynosi: dla budynków 1/500 000 lat, dla pojazdów 1/260 000 lat i dla ludzi 1/137 500 000 lat. W zakresie efektu migotania cienia obecnie znanych: Częstotliwość efektu migotania cienia turbin wiatrowych jest znacznie poniżej udokumentowanych progów, przy których ujawnia się/ występuje epilepsja.

2. The Potential Health Impact of Wind Turbines; Chief Medical Officer of Health (CMOH) Report; Ontario; 2010 Dokument ten prezentuje streszczenie istniejących dowodów naukowych w zakresie potencjalnego wpływu farm wiatrowych na zdrowie. Na potrzeby sporządzenia raportu przeanalizowane zostały wszystkie dokumenty dotyczące turbin wiatrowych i ich wpływu na zdrowie od 1970 roku pochodzące z naukowych baz bibliograficznych, jak również te znalezione za pośrednictwem wyszukiwarek internetowych. W raporcie dokonano przeglądu badań nad wpływem turbin wiatrowych na zdrowie. Najważniejsze wnioski, jakie wyciągnięto to: Choć niektóre osoby żyjące w pobliżu turbin wiatrowych zgłaszają objawy takie jak zawroty i bóle głowy oraz zaburzenia snu, dowody naukowe dostępne na dzień dzisiejszy nie wskazują na bezpośredni związek przyczynowo skutkowy pomiędzy hałasem generowanym przez turbiny wiatrowe a negatywnymi skutkami zdrowotnymi. Poziom hałasu generowanego przez turbiny wiatrowe przy zachowaniu typowej odległości od terenów zamieszkałych jest zbyt niski, by spowodować zaburzenia słuchu lub inne bezpośrednie negatywne skutki zdrowotne. Niemniej jednak niektóre osoby mogą odczuwać irytację. Sugeruje się, że irytacja ta może być reakcją na charakterystyczny szum" lub zmienność dźwięku generowanego przez turbiny wiatrowe, a nie na natężenie tego dźwięku. Dźwięki niskiej częstotliwości oraz infradźwięki generowane przez obecnie wykorzystywane turbiny wiatrowe pozostają zdecydowanie poniżej poziomu ciśnienia akustycznego, przy którym powstają znane skutki zdrowotne. Ponadto, brak naukowych dowodów, iż wibracje wywołane hałasem o niskich częstotliwościach pochodzącym od turbin mają wpływ na zdrowie. Udział społeczeństwa w procesie planowania farm wiatrowych jest bardzo ważny i może załagodzić obawy związane z wpływem inwestycji na zdrowie. 3. Wind Turbines and Health, A Rapid Review of the Evidence; Australian Goverment, National Health and Medical Research Council; 2010 Raport NHMRC Turbiny wiatrowe i zdrowie. Szybki przegląd dowodów, 2010 Dokument ten został sporządzony przez Narodową Radę Zdrowia i Badań Medycznych Rządu Australijskiego (NHMRC). Nadrzędnym celem dokumentu jest przedstawienie głównych wniosków na podstawie dostępnej literatury dotyczących potencjalnego wpływu farm wiatrowych na zdrowie. W szczególności dokument zmierza do ustalenia czy stwierdzenie mówiące, że Nie ma bezpośrednich patologicznych efektów związanych z turbinami wiatrowymi, a każde potencjalne oddziaływanie na człowieka może być minimalizowane poprzez stosowanie się do istniejących wytycznych dot. lokalizowania inwestycji (Colby et al. 2009). jest potwierdzone dowodami. Aktualnie dostępna literatura wskazują, że:

a. W zakresie dźwięków i hałasu od turbin wiatrowych: Ludzka wrażliwość na dźwięk, w szczególności o niskiej częstotliwości jest różna, jak również ludzie wykazują odmienny poziom tolerancji w zależności od częstotliwości dźwięku (Minnesota Department of Health, 2009); Negatywne nastawienia do źródła dźwięku powoduje, że ludzie bardziej odczuwają negatywne jego oddziaływania (AusWEA, 2004); Hałas z turbin wiatrowych w porównaniu z innymi powszechnymi źródłami dźwięku takim jak np. hałas w biurze jest nieistotny (Macintosh and Downie, 2006); Leventhall (2006) wskazuje, że poziom infradźwięków generowany przez turbiny wiatrowe jest nieznaczny, a poziom hałasu o niskiej częstotliwości jest niski; Badania dostępne we wszystkich znanych publikacjach dot. infradźwięków pochodzących z farm wiatrowych wskazują, że współczesne turbiny wiatrowe o regulowanym kącie natarcia, charakteryzują się niską emisją infradźwięków (Jakobsen, 2005); Główną reakcją ludzką na słyszalne infradźwięki jest irytacja (Rogers, 2006). b. W zakresie wpływu hałasu pochodzącego z turbin wiatrowych na zdrowie ludzi: Hałas, którego źródłem są turbiny wiatrowe wywołuje efekty zdrowotne zakwalifikowane do dwóch z trzech kategorii skutków narażenia na hałas tj. subiektywne efekty uwzględniające rozdrażnienie, uczucie dokuczliwości i niezadowolenia oraz ingerencję w takie czynności jak mowa, sen czy uczenie się (Rogers, 2006; Pedersen & Persson Waye, 2007). Większość badań dotyczących wpływu turbin wiatrowych na zdrowie skupia się na indywidulanym odczuwaniu irytacji przez poszczególne badane jednostki. Występują trudności z pomiarem i oceną subiektywnego skutku oddziaływania hałasem, którym jest rozdrażnienie. Według WHO (1999) rozdrażnienie to dolegliwość, która nie jest powszechnie akceptowana. Przypuszcza się, że jeśli dana osoba martwi się o swoje zdrowie, to staje się bardziej niespokojna, co może prowadzić do stresu, a w konsekwencji do choroby. Efekty zdrowotne są wynikiem nastawienia, obaw, które związane są z obecnością turbin wiatrowych, mimo, że turbina sama w sobie nie może obiektywnie stanowić zagrożenia dla zdrowia (Chapman 2010). Badania (Pedersen & Persson Waye, 2007) dot. uciążliwości i hałasu związanego z funkcjonowaniem turbin wiatrowych wskazują, że poza irytacją czynniki te nie wywołują innych negatywnych skutków dla zdrowia. Autorzy doszli do wniosku, że zgłaszane problemy ze snem, a także uczucie niepokoju związane z hałasem może być skutkiem narażenia na hałas, choć z dużym prawdopodobieństwem respondenci z trudnościami ze snem łatwiej oceniają hałas jako źródło irytacji. Wiele czynników wpływa na sposób odbierania hałasu generowanego przez turbinę wiatrową. Jedno z badań wskazuję, że fakt widzenia turbin wiatrowych z własnej posesji nie tylko zwiększa szanse na odczuwanie hałasu, którego źródłem są turbiny wiatrowe, ale również zwiększa możliwość wystąpienia uczucia irytacji, co sugeruje powstanie tzw.

efektu multimodalnego poprzez wizualną i dźwiękową ekspozycje na jedno źródło, prowadząc do zwiększenia ujemnej oceny hałasu przez bodźce wizualne (Pedersen & Persson Waye, 2007). Badanie przeprowadzone w Holandii wśród osób mieszkających w sąsiedztwie farmy wiatrowej wskazuje, że istnieje zależność pomiędzy wystąpieniem uczucia irytacji, a negatywnym stosunkiem do wizualnego oddziaływania turbin wiatrowych na krajobraz. Analiza ta wskazuje również, że ludzie, którzy czerpią korzyści ekonomiczne związane z inwestycjami wiatrowymi, rzadziej wskazywali na dokuczliwości związane z funkcjonowaniem inwestycji mimo, że byli narażeni na taki sam poziom hałasu, jak ci którzy tych korzyści nie czerpią (Pedersen et al, 2009). Część autorów twierdzi, że hałas o niskiej czestotliwości i infradźwięki emitowane przez turbiny wiatrowe są minimalne i nie mają znaczenia dla zdrowia (Leventhall, 2006; Jakobsen, 2005). Ponadto, liczne raporty wskazują, że nie ma dowodów wskazujących, że emisja infradźwięków i dźwięków o niskiej częstotliwości generowanych przez turbiny wiatrowe wywołuje negatywne efekty zdrowotne (DTI, 2006; CanWEA, 2009; Chatham-Kent Public Health Unit, 2008; WHO, 2004; EPHC, 2009; HGC Engineering, 2007). Nie ma dowodów naukowych, że infradźwięki poniżej progu słyszalności wywołują psychiczne bądź psychologiczne efekty. (Berglund & Lindvall 1995). Infradźwięki emitowane przez nowoczesne turbiny wiatrowe nie osiągają poziomu, który wpływałby negatywnie na zdrowie ludzi mieszkających w sąsiedztwie farm wiatrowych (DTI, 2006). Wnioski jasno wskazują, że nie istnieją recenzowane dowody naukowe, które wskazywałby, że turbiny wiatrowe mają negatywny/szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi (CanWEA, 2009). Hałas pochodzący z turbin wiatrowych nie powoduje ryzyka utraty słuchu lub innych negatywnych skutków zdrowotnych. Niesłyszalne dźwięki o niskiej częstotliwości i infradźwięki nie stanowią zagrożenia dla zdrowia ludzi. (Colby, et al 2009). Energetyka wiatrowa wywołuje znacznie mniej skutków zdrowotnych, niż tradycjonalne źródła energii. W rzeczywistości przynosi wiele korzyści dla zdrowia (WHO, 2004). Jedna z opinii wskazuje, że hałas pochodzący z turbin wiatrowych wywołuje tzw. Wind Turbine Syndrome (WTS) (syndrom turbiny wiatrowej). Głównym orędownikiem WTS jest pediatra ze Stanów Zjednoczonych dr Pierpont, która wydała książkę pt. Wind Turbine Syndrome: A report on a Natural Experiment. Prezentuje ona w niej badania dot. objawów WTS związane z narażeniem na hałas o niskiej częstotliwości i infradźwięki. Twierdzenia dr Pierpont były ostro krytykowane przez 6 specjalistów akustycznych. Na podstawie aktualnych danych, można stwierdzić, że turbiny wiatrowe nie stanowią zagrożenia dla zdrowia, jeśli wytyczne planistyczne są przestrzegane. c. W zakresie wpływ efektu cienia i efekt migotania cienia na ludzi:

W celu wyeliminowanie potencjalnych skutków zdrowotnych związanych z efektem migotania cienia, należy stosować turbiny wiatrowe, których częstotliwość migotania wynosi poniżej 2,5Hz w każdych warunkach (Harding, Harding & Wilkins, 2008). Według EPBC (2009) istnieje znikome ryzyko napadów epilepsji związanych z efektem stroboskopowym wywołanym przez turbiny wiatrowe, gdyż u mniej niż 0,5% populacji napady epilepsji występują w dowolnym momencie z czego z tego jedynie 5% jest wrażliwa na światło stroboskopowe. Najczęściej (w 96%) osoby narażone na negatywne działanie światła stroboskopowego są wrażliwe na częstotliwości powyżej 8Hz, natomiast pozostała część społeczeństwa powyżej 2,5Hz. Turbina wiatrowa wywołuje migotanie cienia o częstotliwości w zakresie około 1Hz lub mniej. Aby wartość ta osiągnęła 2,5Hz wymagało by to szczególnej mało prawdopodobnej konfiguracji turbin. Dowody nie wskazują, aby efekt stroboskopowy wywołany przez turbiny wiatrowe miał wpływ na zdrowie ludzi (Chatham-Kent Jednostka Zdrowia Publicznego, 2008). Możliwość wystąpienia napadu padaczkowego jako efektu oddziaływania turbiny wiatrowej związanej z efektem stroboskopowym może wystąpić z prawdopodobieństwem 1 na 10 milionów (EPHC, 2009). Podobnie jak w przypadku hałasu, główny wpływ na ludzi związany z migotaniem cienia to odczuwanie uciążliwości. Nowoczesne turbiny wiatrowe pokryte są powłoką antyrefleksyjną, która redukuje powstanie efektu migotania. Według Rady Ochrony Środowiska i Dziedzictwa (EPHC) ryzyko wystąpienia migotania w nowoczesnych turbinach wiatrowych jest uważane za bardzo niskie (EPHC, 2009). d. Wpływ promieniowania elektromagnetycznego na ludzi: Promieniowanie elektromagnetyczne (PEM) emitowane przez turbiny wiatrowe oraz to związane z przesyłem energii z poszczególnych turbin do sieci nie stanowią zagrożenia dla zdrowia ludzi (Windrush Energy 2004). Główne wnioski płynące z dokumentu: Wpływ instalacji w odnawialne źródła energii na zdrowie ludzi nie został zbadany w tak zaawansowany sposób jak w przypadku tradycyjnych źródeł energii. Odnawialne źródła energii są związane jedynie z kilkoma negatywnymi oddziaływaniami na zdrowie ludzi w porównaniu z dobrze udokumentowanym znaczącym wpływem na zdrowie zanieczyszczających źródeł energii. (Markandya & Wilkinson, 2007). Przegląd dostępnych źródeł, w tym artykułów naukowych, badań, literatury i raportów rządowych potwierdzają prawdziwość stwierdzenia, mówiącego, że: Nie ma bezpośrednich patologicznych efektów związanych z turbinami wiatrowymi, a każde potencjalne oddziaływanie na człowieka może być minimalizowane poprzez stosowanie się do istniejących wytycznych dot. lokalizowania inwestycji (Colby et al. 2009).

4. Wind Turbine Syndrome (WTS) An independent review of the state of knowledge about the alleged health condition Health and Safety Briefing; Renewable UK, 2010 Syndrom Turbiny Wiatrowej (WTS), niezależna ocena aktualnego stanu wiedzy nt. rzekomego schorzenia; Renewable UK; 2010 Stowarzyszenie RenewableUK zleciło trzem niezależnym ekspertom analizę dostępnych danych dotyczących syndromu WTS oraz poprosiło ich o przedstawienie opinii na ten temat. Sprawozdanie obejmuje: tło zagadnienia, czyli kontekst kwestii domniemanego schorzenia, zakres przeprowadzonych analiz oraz ich podsumowanie, komentarz RenewableUK na temat przedmiotowych kwestii. Syndrom Turbiny Wiatrowej - tło W ostatnich latach Renewable UK śledziło pogłębianie się stanu wiedzy na temat szeregu kwestii zdrowotnych i środowiskowych, które mogły mieć związek z produkcją energii odnawialnej, a w szczególności z turbinami wiatrowymi (ang. WTG). Zagadnienie emisji hałasu niskoczęstotliwościowego przez turbiny wiatrowe energii niskiej częstotliwości, który potencjalnie może stanowić zagrożenie dla ludzkiego zdrowia, było obiektem poważnych debat naukowych i publicznych przez ostatnich kilka lat. Jednakże bezsprzeczne i naukowo niepodważalne wnioski były takie, iż brak jest niezależnych dowodów świadczących o jakichkolwiek konsekwencjach zdrowotnych pochodzących od poziomów hałasu emitowanego przez turbiny wiatrowe. Pod koniec 2009 roku opublikowano kilka artykułów w znaczących pismach w odpowiedzi na wstępną publikację książki pt. Wind Turbine Syndrome" 1. Publikacja ta dała branży okazję do uaktualnienia stanu swojej wiedzy na temat przedmiotowej dziedziny nauki. Głównym założeniem książki jest twierdzenie, że turbiny wiatrowe wytwarzają infradźwięki, które bezpośrednio powodują szereg odczuć fizycznych (np. dzwonienie w uszach, bóle głowy itp.) oraz efektów zdrowotnych (np. bezsenność, niepokój itp.). Analizy RenewableUK zleciło trzem niezależnym ekspertom przeprowadzenie analizy przedmiotowych kwestii, które miały w szczególności obejmować: stosowność, celowość i rzetelność badań przeprowadzonych przez dr Pierpont ze szczególnym naciskiem na przypadkowość powiązań oraz w odniesieniu do uznanych metod statystycznych, analitycznych i epidemiologicznych zastosowanych w w/w badaniu;

podstawowe prawa nauki i akustyki, na które powoływano się przy omawianiu infradźwięków/hałasu niskiej częstotliwości wytwarzanych przez turbiny wiatrowe; oraz dowody medyczne/audiologiczne na to, że infradźwięki/hałas niskiej częstotliwości pochodzące od turbin wiatrowych stanowią prawdopodobną przyczynę domniemanego nowoodkrytego schorzenia znanego jako Syndrom Turbiny Wiatrowej. Opinia ekspercka nr 1: Ocena metodologii naukowo-epidemiologicznej. Autor: Richard J.Q. McNally, BSc, MSc, DIC, PhD Wniosek: "Sposób wykorzystania metod statystycznych i epidemiologicznych przez Dr Pierpont ma poważne wady". Zakres analizy: Doktorowi McNally zlecono przygotowanie: podsumowania podstawowych metod stosowanych przez Dr Pierpont; oceny kompetencji i niezależności autora; komentarza nt. adekwatności i niezawodności metod; oceny prawidłowości, wiarygodności i stosowność przytoczonych przypadków; komentarza nt. wiarygodności wniosków wyciągniętych przez Dr Pierpont; oceny ogólnej jakości i celowości przeprowadzonych badań; oraz analizy krytycznych luk dowodowych i epidemiologicznych w zastosowanej metodologii. Podsumowanie: Głównym celem raportu była niezależna analiza stanu wiedzy nt. rzekomego schorzenia znanego, jako Syndrom Turbiny Wiatrowej (WTS). Celem naukowym była ocena krytyczna metodologii badawczej i epidemiologicznej. Oprócz wypełnienia powyższej instrukcji, Dr McNally dokonał analizy krytycznej każdej części raportu ze szczególnym uwzględnieniem oceny metod epidemiologicznych i statystycznych. Poniżej przedstawiono podsumowanie Dr McNally: raport Dr Pierpont opiera się na małej liczbie szczegółowo wyselekcjonowanych przypadków; Dr Pierpont zdefiniowała rzekomy syndrom WTS, jako zestaw niejasnych objawów klinicznych (takie podejście nie jest uznaną techniką przy badaniach przyczyn chorób - niezbędna jest z góry ustalona precyzyjna definicja przypadku); metoda porównań jest bezpodstawna; prowadząca badania nie ma jasno sformułowanej wstępnej hipotezy; metoda porównań jest bezpodstawna; prowadząca badania nie ma jasno sformułowanej wstępnej hipotezy; przeprowadziła wywiady z członkami 10 starannie wyselekcjonowanych rodzin;

do wywiadów wykorzystała strukturalizowany kwestionariusz, który jednak nie jest załączony do raportu; Dr Pierpont porównała symptomy w przypadkach przed i po ekspozycji na hałas turbin wiatrowych, szukała związku pomiędzy objawami a rzekomym syndromem WTS i wystawieniem na działanie hałasu z turbin wiatrowych; Dr Pierpont notorycznie korzystała z prostych statystyk typu chi-kwadrat, by ocenić rzekome związki; te techniki statystyczne nie są wystarczająco dokładne w tej dziedzinie - istnieje problem testowania wielokrotnego, którego wynikiem są nieprawidłowe graniczne poziomy istotności oraz możliwość pojawienia się związków spowodowanych czynnikami zakłócającymi; badająca zgłosiła tylko wybrane wyniki analiz typu chi-kwadrat; Dr Pierpont doszła do wniosku, że istnieje związek pomiędzy pewnymi objawami a ekspozycją na hałas generowany przez turbiny wiatrowe; natomiast zdaniem Dr McNally, Dr Pierpont nie jest ani wystarczająco niezależna, ani nie posiada wystarczających kompetencji, jeśli chodzi o podejście naukowe i analizę epidemiologiczną; sposób wykorzystania metod statystycznych i epidemiologicznych przez Dr Pierpont ma poważne wady; wnioski Dr Pierpont są całkowicie niewiarygodne; wysokiej jakości studium epidemiologiczne powinno zawsze obejmować udział szeregu ekspertów, w tym epidemiologów i biostatystyków; Dr Pierpont próbowała przeprowadzić badania na własną rękę, bez udziału odpowiednich ekspertów. Konkludując, Dr McNally stwierdza, że wyniki badań oparte są na wadliwym rozplanowaniu badań i wadliwej analizie oraz nie poleca ich publikacji. Opinia ekspercka nr 2: Infradźwięki i dźwięki niskiej częstotliwości generowane przez turbiny wiatrowe a Syndrom Turbiny Wiatrowej. Autor: G. Leventhall, MSc, PhD, FinstP, HonFIOA Wniosek: "Dr Pierpont popełnia typowy błąd postrzegając dźwięk jednowymiarowo, biorąc pod uwagę tylko częstotliwość, a ignorując znaczenie poziomów głośności". Zakres analizy: Doktorowi Leventhall'owi zlecono przygotowanie: prostego opisu terminów i terminologii (infradźwięk/hałas niskiej częstotliwości) oraz ich użycia w kontekście turbin wiatrow podsumowania danych - recenzowanych przez naukowców - na temat infradźwięków/hałasu niskiej częstotliwości pochodzących od turbin wiatrowych; omówienia słyszalności i fizjologicznych reakcji na infradźwięki/hałas niskiej częstotliwości; analizy podstawowych zasad dotyczących hałasu i akustyki, na które powołuje się Dr Pierpont;

ocenę prawidłowości danych badawczych i akustycznych przedstawionych przez Dr Pierpont; oraz wnioski na temat aktualnie dostępnej wiedzy o wszelkich znaczących efektach akustycznych ze strony turbin wiatrowych. Podsumowanie: Syndrom Turbiny Wiatrowej będący przedmiotem badań oparty jest na założeniu, że infradźwięki generowane przez turbiny wiatrowe naruszają równowagę organizmu i wywołują fałszywe wrażenie ruchu ciała, czego wynikiem są różnorodne drażniące efekty, które łączne nazwano, jako syndrom. Analiza opublikowanych pomiarów infradźwięków pochodzących z turbin wiatrowych wykazuje, że poziomy głośności były niskie, niesłyszalne; niemniej jednak Dr Pierpont zakłada, że infradźwięki na poziomie 1-2 Hz i 4-8 Hz są przyczyną zauważonych przez nią efektów; błędnie oparła swoją tezę na poprzednich badaniach dotyczących wibracji całego ciała, które nie miały związku z pobudzeniem przez dźwięk; opiera również swoje teorie na opracowaniach dla Programu Kosmicznego Apollo, w których potencjalni astronauci wystawiani byli na infradźwięki o wysokich poziomach głośności z zakresu 120-140 db, co również nie ma związku z niesłyszalnymi infradźwiękami generowanymi przez turbiny wiatrowe. Pierpont popełnia typowy błąd postrzegając dźwięk jednowymiarowo, biorąc pod uwagę tylko częstotliwość, a ignorując znaczenie poziomów głośności; słaby punkt jej pracy to brak uwzględnienia poziomów decybeli i progów słyszalności dla efektów, których istnienia chce dowieść; jest to poważna wada, ponieważ mieszkańcy miast wystawieni są na poziomy infradźwięków podobne do tych emitowanych przez turbiny wiatrowe. wyniki studium przypadków Dr Pierpont są poprawne dla jednostek z małej grupy przebadanych ludzi; jednak wszystkie opisane przez nią symptomy znane były już wcześniej, jako efekty stresu pojawiające się u niewielkiej liczby nadwrażliwych osób wystawionych na działanie jakiegoś niekorzystnego czynnika w ich środowisku; nie są to patofizjologiczne efekty hałasu pochodzącego od turbin wiatrowych. efekty powodowane przez hałas z turbin wiatrowych są podobne do efektów innych rodzajów hałasu. Opinia ekspercka nr 3: Wpływ hałasu niskiej częstotliwości generowanego przez turbiny wiatrowe na organizm ludzki. Autor: Mark E. Lutman, PhD,BSc,MSc Wniosek: "Reakcje na wibracje niskiej częstotliwości pojawiają się wyłącznie w sytuacji, gdy wibracje działają bezpośrednio na głowę powodując jej trzęsienie się".

Zakres analizy: Doktorowi Lutman'owi zlecono przygotowanie następujących analiz: efekty patofizjologiczne przywołane przez Dr Pierpont ze szczególnym uwzględnieniem mechanizmów fizjologicznych i symptomów, na które się powołano; Wartość kliniczna i audiologiczna przywołanych symptomów oraz dostępność dowodów na poparcie związku z hałasem niskiej częstotliwości; komentarz nt. rzetelności zastosowanej metodologii klinicznej oraz wiarygodności wyciągniętych wniosków; oraz wnioski, co do istnienia jakichkolwiek uzasadnionych danych dowodzących prawdziwości domniemanego schorzenia znanego, jako syndrom WTS. Podsumowanie: Analiza miała na celu określenie, czy hałas niskiej częstotliwości pochodzący od turbin wiatrowych może powodować negatywne efekty fizjologiczne dla ludzi mieszkających w pobliżu (ok. mili) oraz zbadanie teorii wysuniętej przez Dr Pierpont mówiącej o istnieniu specyficznego, nowoodkrytego syndromu fizjologicznego (Syndromu Turbiny Wiatrowej), który miałby bezpośredni związek z hałasem niskiej częstotliwości generowanym przez turbiny wiatrowe i przenoszonym przez system przedsionkowy. Istotne właściwości dźwięku i jego wpływ na ludzki układ słuchowy opisano i zestawiono z funkcjonowaniem ludzkiego systemu przedsionkowego, który jest odpowiedzialny za postrzeganie postawy i ruchu; przedstawiono, w jaki sposób układ słuchowy człowieka wyspecjalizował się w odbiorze dźwięku, a system przedsionkowy w postrzeganiu ruchu oraz wykazano, że system przedsionkowy jest wyjątkowo niewrażliwy na dźwięki niskiej częstotliwości, co podważa teorię o jakichkolwiek związkach pomiędzy dźwiękami niskiej częstotliwości a objawami, jakie rozwinęły się u uczestników badań Dr Pierpont. Opisano mechanizmy powstawania hałasu generowanego przez turbiny wiatrowe i wykazano, że nie produkują one znaczących poziomów hałasu niskiej częstotliwości; turbiny generują natomiast modulowany hałas szerokopasmowy o niskich częstotliwościach, czego rezultatem jest charakterystyczny świszczący dźwięk; a zatem, obalona została teza mówiąca o tym, że hałas pochodzący od turbin wiatrowych powoduje objawy fizjologiczne u ludzi poprzez dźwięki niskiej częstotliwości; Przeanalizowano dane dotyczące reakcji ludzkiego systemu przedsionkowego na stymulację akustyczną i wykazano, że reakcje takie pojawiają się jedynie przy wysokich natężeniach dźwięku, znacznie wyższych niż te, generowane przez turbiny wiatrowe; reakcje na wibracje niskiej częstotliwości pojawiają się wyłącznie w sytuacji, gdy wibracje działają bezpośrednio na głowę powodując jej wstrząsy; wyniki badań wskazują również, że hałas generowany przez turbiny wiatrowe nie może przyczyniać się do pojawiania się objawów zgłaszanych przez respondentów Dr Pierpont za pomocą przedstawionych przez nią mechanizmów. Zgłaszane symptomy, które zapewne są niezwykle rzadkie, to najprawdopodobniej reakcja psychologiczna na wtargnięcie" farm wiatrowych skutkująca objawami somatycznymi (fizycznie odczuwalnymi) powstającymi pod wpływem stresu i niepokoju.

Komentując powyższe analizy Renewable UK stoi na stanowisku, iż dzięki poznaniu wszelkich dostępnych danych technicznych i naukowych na temat potencjalnych zagrożeń związanych z sektorem przemysłu, jaki reprezentujemy, nie ma powodów, by wierzyć, że dźwięki generowane przez turbiny wiatrowe mogą mieć bezpośrednie negatywne konsekwencje dla zdrowia". Niezależne analizy dotyczące domniemanego istnienia schorzenia zwanego Syndromem Turbiny Wiatrowej, podsumowane powyżej, dostarczają wiarygodnej i rzetelnej wiedzy na ten temat. 5. Health effects and wind turbines: A review of the literature, Loren D. Knopper, Christopher A. Ollson; 2011 Skutki zdrowotne i turbiny wiatrowe: przegląd literatury - Loren D. Knopper oraz Christopher A. Ollson; 2011 Artykuł, będący przeglądem stanu wiedzy na temat wpływu turbin wiatrowych na zdrowie ludzi opublikowany został w czasopiśmie medycznym Enviromental health w grudniu 2011 roku. Najważniejsze wnioski, płynące z artykułu scharakteryzować można następująco: Hałas pochodzący od turbin wiatrowych nie jest wystarczająco głośny, by spowodować zaburzenia słuchu i nie ma przyczynowego związku z niekorzystnymi skutkami zdrowotnymi. Pewien procent populacji zgłasza hałas emitowany przez turbiny wiatrowe jako przyczynę powodująca rozdrażnienia. W przypadku oddziaływania akustycznego przekraczającego 40dB(A), rozdrażnienie może powodować pewne skutki zdrowotne (np. Zaburzenia snu). Przypuszcza się, iż rozdrażnienie jest powiązane nie tylko z hałasem ale także z z bodźcami wizualnymi i nastawieniem do inwestycji. Niezależnie od przyczyny, można oczekiwać określonego poziomu rozdrażnienia w populacji (podobnie jak w przypadku wszelkich innych projektów zmieniających lokalne środowisko). Przytoczono pomiary hałasu niskoczestotliwościowego I infradźwiękowego, które wskazują na brak ich wpływu na zdrowie ludzi w odległości większej niż 305m (odległość dla której przeprowadzono pomiary). Turbiny wiatrowe są zaprojektowane w taki sposób, iż nie stwarzają ryzyka wywołania napadów epilepsji. 6. Wind Turbine Health Impact Study: Report of Independent Expert Panel; Massachusetts; 2012 Studium wpływu turbin wiatrowych na zdrowie Sprawozdanie panelu niezależnych specjalistów; Massachusetts; 2012

Dokument jest wynikiem pracy zespołu ośmiu niezależnych ekspertów. Zespół został powołany w 2011 roku przez dwa departamenty stanu Massachusetts: ochrony środowiska (MassDEP) oraz zdrowia publicznego (MDPH). Przed powołanym zespołem postawiono następujące zadania: Identyfikacja potencjalnych zagrożeń, jakie mogą powodować oddziaływania turbin wiatrowych oraz identyfikacja udowodnionych naukowo lub potencjalnych powiązań pomiędzy zdrowiem ludzi a obecnością turbin wiatrowych (zarówno na lądzie jak I na morzu); Ocena i dyskusja nad dostępnymi opracowaniami naukowymi, raportami, informacjami przedstawianymi w mediach oraz innymi publicznie dostępnymi informacjami, dotyczącymi poruszanych zagadnień; Ocena ryzyka wystąpienia potencjalnych zagrożeń dla zdrowia ludzkiego, związanych z działaniem farm wiatrowych; Identyfikacja udokumentowanych działań, mogących zredukować potencjalne efekty zdrowotne. Obszerny raport, będący efektem prac ma charakter kompleksowy i opiera się na analizie istniejących opracowań naukowych. Główne wnioski płynące z raportu są następujące: a. W zakresie oddziaływania hałasem i wibracjami: Nie ma dowodów na to, iż hałas generowany przez turbiny wiatrowe powoduje bezpośrednio jakiekolwiek problemy zdrowotne czy choroby. Nie ma dowodów na to, iż obecność turbin wiatrowych może spowodować problemy zdrowotne, które mogą być scharakteryzowane, jako syndrom turbiny wiatrowej. Oddziaływanie hałasem przez turbiny wiatrowe nie ma związku z dolegliwościami takimi jak: ból, cukrzyca, wysokie ciśnienie krwi, szum w uszach, uszkodzenie słuchu, choroby układu krążenia, migreny, uszkodzenia układu równowagi. Większość dostępnej literatury epidemiologicznej, dotyczącej tej tematyki, wskazuje jako na wskazywane przez badanych respondentów uczucie rozdrażnienia, które jest funkcją dźwięku generowanego przez turbiny, ich widoczności oraz nastawienia respondentów do inwestycji. Zbyt wysokie natężenie hałasu potencjalnie może powodować problemy ze snem; Poziom infradźwięków, generowany przez turbiny wiatrowe jest znacznie poniżej progu słyszalności/odczuwania. b. W zakresie migotania cienia: Jest udowodnione naukowo, iż stymulacja światłem, zachodząca w czasie efektu migotania cienia nie powoduje ataków epilepsji; Istnieją ograniczone dowody naukowe wskazujące na związek pomiędzy długą ekspozycją na efekt migotania cienia (więcej niż 30 min dziennie) a rozdrażnieniem czy potencjalnym wpływem na zdrowie. c. W zakresie rzucania lodem: Większość odłamków lodu ląduje w odległości nie przekraczającej wysokości wieży, bardzo rzadko odłamki osiągają odległość przekraczającą dwukrotność wysokości całej turbiny. 7. Strategic Health Impact Assessment On Wind Energy Development In Oregon; Public Health Division, Oregon Health Authority; 2013

Główne wnioski płynące z dokumentu: Infradźwięki generowane przez turbiny wiatrowe (częstotliwości poniżej 20 Hz) są poniżej poziomu, który może być odbierany przez ludzi. Wyniki niektórych badań terenowych wskazują, iż w niektórych miejscach w pobliżu instalacji energetyki wiatrowej dźwięki o niskiej częstotliwości (pomiędzy 10 i 200 Hz) mogą być na poziomie zbliżonym do lub równym poziomowi, który może być słyszalny dla ludzi. Niemniej jednak nie ma wystarczających dowodów pozwalających określić, czy hałas o niskiej częstotliwości pochodzący od turbin wiatrowych łączy się ze zwiększoną irytacją, zaburzeniami lub innymi skutkami zdrowotnymi. Osoby żyjące w pobliżu turbin wiatrowych z większym prawdopodobieństwem są narażone na oddziaływanie hałasu generowanego przez turbiny wiatrowe niż osoby mieszkające w większej odległości. Zakres takiego wpływu zależy od wielu zmiennych charakterystycznych dla danej lokalizacji, takich jak odległość od elektrowni, ukształtowanie terenu i akweny wodne, warunki meteorologiczne, poziom hałasu tła, itp. Jest mało prawdopodobne aby efekt migotającego cienia wywołany przez turbiny wiatrowe wpływał negatywnie na zdrowie ludzi. Mało prawdopodobne, aby niska częstotliwość migotania wywoływała napady u osób z padaczka światłoczułą. Dostępne dowody wykazują, że bardzo niewiele osób uskarża się na niską częstotliwość migotania, która jest stosowana we współczesnych turbinach wiatrowych. 8. Wind Turbines and Health, A Critical Review of the Scientific Literature; Robert J. McCunney, MD, MPH, Kenneth A. Mundt, PhD, W. David Colby, MD, Robert Dobie, MD, Kenneth Kaliski, BE, PE, and Mark Blais, PsyD; 2014 Turbiny wiatrowe a zdrowie, krytyczna analiza literatury naukowej; Robert J. McCunney, MD, MPH, Kenneth A. Mundt, PhD, W. David Colby, MD, Robert Dobie, MD, Kenneth Kaliski, BE, PE, and Mark Blais, PsyD; 2014 W dokumencie tym dokonano przeglądu literatury dotyczącej efektów zdrowotnych wywołanych przez turbiny wiatrowe. Celem przeglądu jest przedstawienie potencjalnych skutków zdrowotnych, które mogą się pojawić wśród osób mieszkających w sąsiedztwie turbin wiatrowych. Analiza została wykonana przez osoby z doświadczeniem i praktyką w dziedzinie: medycy pracy i medycyny środowiskowej, akustyki, epidemiologii, otolaryngologii, psychologii oraz zdrowia publicznego.

Zakres analizy dokumentów źródłowych: Analizie polegały dokumenty pochodzące z baz danych PubMED, Narodowej Biblioteki Medycznej, jak również raporty organizacji pozarządowych i agencji rządowych, dotyczące turbin wiatrowych i ekspozycji na hałas środowiskowy. Autorzy mimo, że mają świadomość istnienia danych nierecenzowanych, nie stanowiących literatury naukowej, które wzbudzają niepokój, gdyż wskazują na potencjalny wpływ turbin wiatrowych na zdrowie ludzi mieszkających w ich sąsiedztwie, nie uwzględnili ich w sowim przeglądzie ze względu na znaczną niepewność dotyczącą jakości nierecenzowanych dokumentów. Opracowanie zawiera analizy i komentarze do dowodów naukowych, które wskazują na potencjalne efekty zdrowotne takie jak stres, rozdrażnienie, zaburzenia snu etc., którymi zostały dotknięte osoby mieszkające w sąsiedztwie turbin wiatrowych. Oceniono skutki zdrowotne ekspozycji na hałas generowany przez turbiny wiatrowe, w tym infradźwięki i dźwięki o niskiej częstotliwości. W dokumencie dokonano również analizy literatury z zakresu pomiarów hałasu w sąsiedztwie turbin wiatrowych, badań epidemiologicznych i eksperymentalnych, czynników związanych z rozdrażnieniem. Wnioski dot. wpływu turbin wiatrowych na zdrowie: Kanadyjska farma wiatrowa w Albercie (o mocy 1100 MW) istniejąca od 20 lat posiada dane dot. wszystkich zgłoszonych zażaleń z całego okresu jej funkcjonowania. Wpłynęło ich jedynie pięć i dotyczyły uciążliwością związanej z hałasem pochodzącym od farmy wiatrowej. Warto podkreślić, że zażalenia złożone jednokrotnie. Skargi na inwestycję były bardziej popularne podczas etapu budowy inwestycji, niż jej funkcjonowania. Farmerzy i rolnicy nie zgłaszali wpływu inwestycji na uprawy i bydło. Badania australijskie wykazały, że jedynie ok 1% mieszkańców żyjących w odległości ok. 5 km od turbin większych niż 1 MW skarżyło się na uciążliwości związane z funkcjonowaniem farm wiatrowych. Skargi dotyczyły kilku farm wiatrowych, a wiele inwestycji nigdy nie spotkało się z negatywna opinią. Kilka opracowań badało poziom hałasu na obszarach, gdzie mieszkańcy opisywali syndromy, które przypisują istnieniu farm wiatrowych. Ograniczone dostępne wyniki badań wskazują szeroki zakres poziomu hałasu poza domem, który wynosi od 38 do 52 db, jak również w domu, który wynosi 23-37dB. Liczba skarg złożonych w sąsiedztwie tych farm jest względnie niska, 3% dla mieszkańców w odległości jednej mili od inwestycji wiatrowych oraz 4% do 5% w odległości 1 km. Poziom infradźwięków w pobliżu turbin wiatrowych nie przekracza progu percepcji. Badania dotyczące hałasu o niskiej częstotliwości, infradźwięków, dźwięku tonalnego, oraz amplitudo modularnego wykazują, że infradźwięki są emitowane przez turbiny wiatrowe, niemniej ich poziom w standardowej odległości od domów jest zwykle znaczenie poniżej progu słyszalności. Wniosek ten jest tożsamy dla zabudowań, których mieszkańcy skarżyli na oddziaływanie turbin wiatrowych. Badania epidemiologiczne pokazują korelację pomiędzy życiem w sąsiedztwie turbin wiatrowych, a wystąpieniem uczucia irytacji u mieszkańców. Krytyczna ocena i synteza ośmiu badań populacyjnych (w 14 publikacjach) prowadzi do hipotezy, że hałas generowany przez turbiny wiatrowe szkodzi zdrowiu ludzi, którzy mieszkają w ich sąsiedztwie. Prace te zawierają następujące wnioski: Nie wykazano jasnego i stałego związku pomiędzy hałasem pochodzącym z turbin wiatrowych, a chorobami czy innymi symptomami świadczącymi o jego szkodliwości dla ludzkiego zdrowia. W przypadku większości badań jedynie niewielki odsetek badanej populacji/jednostek wykazał pewien stopień irytacji wywołanej obecnością turbin wiatrowych, jednak dalsza ocena wykazała, że:

a. Pewne cechy dźwięku turbiny wiatrowej, takie jak jego przerywany charakter lub rytm mogą zwiększać jego odczuwalność i powodować irytację. b. Dodatkowe czynniki towarzyszące dźwiękowi emitowanemu przez turbinę wiatrową, takie jak: miejskie albo wiejskie położenie, topografia terenu, cechy krajobrazu, jak również widoczności samego obiektu, którym jest turbina wiatrowa mogę się przyczynić do zwiększenia jego odczuwalności oraz powodować rozdrażnienie. c. Czynniki takie jak wpływ turbin wiatrowych na krajobraz, cechy ogólne turbin wiatrowych, cechy charakteru osób poddanych analizie, indywidulane korzyści ekonomiczne, które są związane z obecnością turbin wiatrowych, czas pracy turbin wiatrowych wpływają na to czy dana osoba odczuwa rozdrażnienie czy też nie. d. Wystąpienie uczucia rozdrażniania nie jest skorelowane z obiektywnymi pomiarami hałasu, ani z pomiarami ciśnienia akustycznego. Uskarżanie się na takie dolegliwości jak zaburzenia snu jest skorelowane z imisją dźwięku na poziomie wyższym niż 40-45 db. Hałas na tym poziomie nie wywołuje innych, poza wspomnianym zaburzeniem snu, skutków zdrowych, ani nie wpływa na samopoczucie. Stres natomiast jest związany z poczuciem rozdrażnienia, a nie z konkretnym wynikiem pomiaru poziomu hałasu. Badania dot. jakości życia, w tym zdrowia fizycznego i psychicznego w kontekście mieszkania w bliskim sąsiedztwie farmy wiatrowej zawiera sprzeczne wnioski. Jedno badanie (z zaledwie 38 uczestnikami mieszkającymi w promieniu 2 km od najbliższej turbiny wiatrowej) wskazało na niższą jakość życia związaną ze zdrowiem wśród osób mieszkających bliżej turbin wiatrowych, niż respondentów mieszkających dalej. Podczas gdy badanie uwzględniające największą liczbę osób (853 mieszkańców żyjących w promieniu 1500 m od najbliższej turbiny) wykazało, że osoby mieszkające bliżej turbin wiatrowych charakteryzuje wyższa jakość życia i zdrowia niż osoby mieszkające dalej. W związku z przekrojowym i stronniczym charakterem badań statystycznych nie można ustalić jednoznacznej relacji przyczynowo skutkowej takiego stanu rzeczy. Niezależnie od powyższego badania wykazują, że istnieje korelacja pomiędzy życiem w sąsiedztwie turbin wiatrowych, a irytacją, postawą danej jednostki, a nawet indywidulanymi cechami jednostek. Najbardziej doświadczeni w temacie, zauważyli, że Zwiększona negatywna reakcja na obecność turbin wiatrowych, może być związana bardziej z estetyczną reakcją niż multimodalnymi skutkami jednoczesnej stymulacji słuchowej i wzrokowej. Twierdzą oni również, że turbiny wiatrowe mogą wywoływać irytację z powodu ich postrzegania jako wizualnie agresywne, bardziej niż w związku z emitowanym przez nie hałasem. Alternatywne wyjaśnienia mówią, że wszystkie złożone pomiędzy rokiem 1993-2012 skargi dot. zdrowia z wszystkich farm wiatrowych funkcjonujących w Australii, to wpływ działaczy/organizacji antywiatrakowych i ich publikacji wykazujących na prawdopodobieństwo wystąpienia skutków zdrowotnych związanych z sąsiedztwem turbin wiatrowych, nazwano to communicated diseases. Najnowsze badania laboratoryjne wykazują, że doniesienia o irytacji i innych dolegliwościach mogą wynikać, przynajmniej częściowo, bardziej z samego uprzedzenia mówiącego (np. że hałas, którego źródłem są turbiny wiatrowe może wpływać negatywnie na zdrowie lub nawet ich koloru), niż z rzeczywistego oddziaływania hałasem (natężenia dźwięku). Infradźwięki i dźwięki o niskiej częstotliwości nie wpływają na zdrowie. Dźwięki te mogą być emitowane przez pracującą turbinę wiatrową, nie mniej ani infradźwięki, ani dźwięki o niskiej częstotliwości generowane przez turbinę wiatrową, co również potwierdzono w badaniach eksperymentalnych nie powodują niekorzystnych, szkodliwych skutków zdrowotnych. Stan rozdrażnienia/irytacji jest znanym i stosowanym w terminologii naukowej czynnikiem zdrowotnym w badaniach dotyczących hałasu od dziesięcioleci. Rozdrażnienie jest stanem, który wydaje się być bardziej związany z indywidualnymi cechami charakteru, niż z hałasem od turbin wiatrowych.

Poziom hałasu emitowany przez turbinę wiatrową jako źródło irytacji/rozdrażnienia, ujmowany jest w niewielkiej część skarg. Wrażliwość na dźwięk, indywidulane cechy psychologiczne przyczyniają się w równym stopniu do odczuwania poziomu irytacji. Efekt wizualny wzmaga poziom irytacji bez względu na ekspozycję na hałas i wrażliwość słuchową. Nie mniej na dzień dzisiejszy nie ma wystarczających dowód na to, że efekt wizualny wywołuje rozdrażnienie niezależnie od wrażliwości danej jednostki na hałas, ponieważ te dwie zmienne są ze sobą skorelowane. Korzyści ekonomiczne przyczyniają się do minimalizacji negatywnych odczuć związanych z emisją hałasu przez turbiny wiatrowe. Aspekt ten nie jest jednak jeszcze dostatecznie zbadany, w weryfikowanych badaniach wykazano pewne niejasności. Rozdrażnienie związane z życiem/mieszkaniem w sąsiedztwie turbin wiatrowych to złożone zjawisko, które jest uzależnione od wielu czynników. Hałas pochodzący od turbin wiatrowych, w porównaniu z innymi czynnikami odgrywa mniejszą rolę w skargach składanych w związku z funkcjonowaniem farm wiatrowych. Podsumowując nie ma jasnego związku pomiędzy hałasem generowanym przez turbiny wiatrowe, a jakąkolwiek chorobą lub innym wskaźnikiem szkodliwości dla zdrowia ludzkiego. 9. Evidence on Wind Farms and Human Health; Australian Government, National Health and Medical Research Council; 2014 Dowody dotyczące wpływu farm wiatrowych na zdrowie człowieka; Krajowej Rada d.s. medycznych i badań Australii (NHMRC); 2014 Dokument informacyjny dostarcza obywatelom Australii podsumowania dowodów dotyczących wpływu farm wiatrowych na zdrowie człowieka oraz wyjaśnia, w jaki sposób Krajowa Rada ds. Badań Zdrowotnych i Medycznych (NHMRC) opracowała swoje podsumowanie w oparciu o wyniki niezależnego ich przeglądu. NHMRC badała, czy istnieją wiarygodne dowody świadczące o tym, że ekspozycja na konkretne emisje pochodzące z farm wiatrowych hałas, migotanie cienia oraz promieniowanie elektromagnetyczne mogą oddziaływać na zdrowie człowieka. Ze względu na ograniczony zakres publikowanej literatury naukowej, NHMRC zobowiązała się do podjęcia szerzej zakrojonych poszukiwań dowodów i zleciła dokonanie niezależnego przeglądu. Członkowie Grupy Referencyjnej dodatkowo w oparciu o swoją wiedzę i doświadczenie w danych obszary merytorycznych (tj. zdrowie publiczne i środowiskowe, metodologia badawcza, akustyka, sen, psychologia) uwzględnili również tzw. publikowane dowody tła 1. Wnioski wynikające z dowodów dopuszczonych dla analiz jak również z publikowanych dowodów tła: d. Wnioski ogólne: Badania dotyczące tego, czy u osób mieszkających w pobliżu farm wiatrowych mogą występować niekorzystne skutki zdrowotne (dowody bezpośrednie) pozwalają ustalić wyłącznie, czy istnieje związek pomiędzy mieszkaniem w pobliżu farm wiatrowych a doświadczaniem danego skutku zdrowotnego. Związek jest ustalony, jeżeli został 1 Ogół wiedzy dot. danego oddziaływania nie związany z konkretnym źródłem dźwięku.

bezpośrednio zaobserwowany w różnych badaniach i uznano, że nie jest prawdopodobne, by był dziełem przypadku. NHMRC nie znalazła spójnych, bezpośrednich dowodów potwierdzających, że ekspozycja na oddziaływanie farm wiatrowych jest związana z jakimkolwiek skutkiem zdrowotnym. Nieliczne związki raportowane w poszczególnych badaniach mogą być przypadkowe. Dlatego też NHMRC stwierdziła, że nie ma wiarygodnych lub spójnych dowodów, że farmy wiatrowe mają bezpośrednio niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka. NHMRC znalazła spójne, bezpośrednie dowody świadczące o tym, że bliskość farm wiatrowych jest związana z irytacją oraz, mniej systematycznie, z zaburzeniami snu i gorszą jakością życia. Niemniej jednak słaba jakość badań, z których pochodzą te dowody, oznacza, że zaobserwowane związki mogą wyjaśniać błąd doboru oraz informacji a także zakłócenia. Dlatego też, choć niektóre z wykazanych związków znalazły poparcie w badaniach dotyczących wpływu hałasu z innych źródeł, NHMRC nie mogła stwierdzić że ekspozycja na oddziaływanie farm wiatrowych powoduje rozdrażnienie, zaburzenia snu lub niższą jakość życia. e. Wnioski dot. oddziaływania w zakresie hałasu: Brakuje wiarygodnych lub spójnych dowodów, że bliskość farm wiatrowych lub hałasu z nich pochodzącego bezpośrednio oddziałuje niekorzystnie na zdrowie człowieka. Istnieją niskiej jakości dowody, że bliskość farm wiatrowych wiąże się z rozdrażnieniem. Brakuje bezpośrednich dowodów, które wprost odnosiłyby się do możliwości oddziaływania infradźwięków lub hałasu o niskiej częstotliwości z turbin wiatrowych na zdrowie. Mało prawdopodobne jest, aby z odległości ponad 500 1500 m od farm wiatrowych słyszany był znaczny hałas pochodzący z ich turbin. Poziom hałasu różni się w zależności od terenu, typu turbin oraz warunków pogodowych. Hałas z turbin wiatrowych, w tym składające się na niego infradźwięki i hałas o niskiej częstotliwości, jest podobny do hałasu z wielu innych źródeł naturalnych oraz stworzonych przez człowieka. Nie ma dowodów świadczących o tym, że wpływ hałasu pochodzącego z turbin wiatrowych na zdrowie oraz jego skutki związane ze zdrowiem różniłyby się w jakikolwiek sposób od skutków i wpływu hałasu z innych źródeł na podobnym poziomie. Osoby eksponowane na działanie infradźwięków oraz hałasu o niskiej częstotliwości w laboratorium (na poziomie dużo wyższym niż ten, na który eksponowane są osoby mieszkające w pobliżu farm wiatrowych) doświadczają niewielkiego, jeśli jakiegokolwiek, wpływu na funkcjonowanie ich ciała. Brak jest dowodów świadczących o tym, że wpływ hałasu pochodzącego z turbin wiatrowych na zdrowie oraz jego skutki związane ze zdrowiem różniłyby się w jakikolwiek sposób od skutków i wpływu hałasu z innych źródeł na podobnym poziomie. W oparciu o badania, o których mowa powyżej, nie jest prawdopodobne, aby turbiny wiatrowe miały jakikolwiek bezpośredni wpływ na zdrowie w odległości ponad 500 m. W odległości 500-1500 m od farmy wiatrowej poziom hałasu z turbiny wiatrowej mieści się zazwyczaj w przedziale 30 45 dba. Z takiej odległości wpływ na sen jest

prawdopodobnie nieznaczny bądź nie występuje wcale. W odległości ponad 1500 m od turbin wiatrowych, gdzie poziom hałasu wynosi zwykle poniżej 30 dba, nie jest prawdopodobne wystąpienie zaburzeń snu. f. Wnioski dot. oddziaływania tzw. efektu migotania cienia: Nie stwierdzono badań, które oceniałyby wpływ migotania cienia wywołanego przez turbiny wiatrowe na zdrowie. Jedno badanie obarczone dużym ryzykiem błędów wynikających z doboru oraz z efektu niepotrzebnych informacji wykazywało, że prawdopodobieństwo zauważenia migotania cieni i irytacji z jego powodu było wyższe wśród osób zamieszkujących w odległości do 5 km od farmy wiatrowej niż u tych, którzy mieszkali 5 10 km od niej. Na podstawie dowodów drugoplanowych 2 : Brak wystarczających bezpośrednich dowodów, aby można było wyciągnąć jakiekolwiek wnioski dotyczące związku pomiędzy wywołanym przez turbiny wiatrowe efektem migotania cieni a konsekwencjami dla zdrowia. Migające światła mogą wywoływać napady u osób cierpiących na rzadką formę epilepsji zwaną epilepsją fotoczułą (fotogenną). Ryzyko wywołania napadu u osób cierpiących na ten rodzaj epilepsji na skutek migotania cieni spowodowanego turbinami wiatrowymi określa się jako bardzo niskie. g. Wnioski dot. oddziaływania polem elektromagnetycznym: Nie stwierdzono badań, które wyraźnie oceniałyby wpływ promieniowania elektromagnetycznego wytworzonego przez turbiny wiatrowe na zdrowie. Na podstawie dowodów drugoplanowych: Nie ma bezpośrednich dowodów świadczących o związku pomiędzy promieniowaniem elektromagnetycznym wytwarzanym przez farmy wiatrowe a konsekwencjami dla zdrowia człowieka. Jedynym potencjalnie istotnym tego rodzaju promieniowaniem emitowanym przez turbiny wiatrowe jest promieniowanie elektromagnetyczne o skrajnie niskiej częstotliwości. Istnieją ograniczone dowody wskazujące, że poziom promieniowania elektromagnetycznego o skrajnie niskiej częstotliwości w pobliżu farm wiatrowych jest niższy od średniego poziomu zmierzonego wewnątrz oraz na zewnątrz domów na przedmieściach australijskich miast. Nie ma spójnych dowodów na oddziaływanie na zdrowie promieniowania elektromagnetycznego o skrajnie niskiej częstotliwości przy poziomach znacznie wyższych od tego, który występuje w pobliżu farm wiatrowych. II. Hałas i infradźwięki 1. Wind Turbine Sound and Health Effects, An Expert Panel Review; W. David Colby, M.D., Robert Dobie, M.D., Geoff Leventhall, Ph.D., David M. Lipscomb, Ph.D., Robert J. McCunney, M.D., Michael T. Seilo, Ph.D., Bo Søndergaard, M.Sc.; Canada; 2009 Hałas turbin wiatrowych i efekty zdrowotne, opinia panelu naukowego; W. David Colby, M.D., Robert Dobie, M.D., Geoff Leventhall, Ph.D., David M. Lipscomb, Ph.D., 2 Dowody uzyskane z powiązanych dziedzin, które potwierdzają związek między ekspozycją na działanie drugiego czynnika a niekorzystnym skutkiem dla zdrowia.

Robert J. McCunney, M.D., Michael T. Seilo, Ph.D., Bo Søndergaard, M.Sc.; Kanada; 2009 Dokument jest wynikiem pracy panelu naukowego, złożonego z siedmiu międzynarodowych ekspertów z zakresu medycyny, audiologii i akustyki. Panel został powołany w 2009 roku przez dwa stowarzyszenia energetyki wiatrowej: amerykańskie AWEA oraz kanadyjskie CanWEA. Celem powołania panelu było wyjaśnienie wątpliwości dotyczących wpływu emitowanych przez turbiny dźwięków na zdrowie ludzi. W dokumencie w sposób naukowy i kompleksowy przeanalizowano zagadnienia związane z wpływem na organizm ludzki dźwięków z różnego zakresu częstotliwości oraz zagadnienia związane z emisją dźwięków przez turbiny wiatrowe. Praca panelu oparta była zarówno na doświadczeniach, tworzących go naukowców, jak i szerokiej literaturze, dotyczącej danego zakresu (bibliografia to ponad 100 pozycji). Wnioski płynące z pracy naukowców można scharakteryzować następująco: Nie ma dowodów na to, iż dźwięki emitowane przez turbiny wiatrowe, zarówno z zakresu słyszalnego jak i niesłyszalnego (dźwięki niskiej częstotliwości, infradźwięki) mają jakiekolwiek bezpośrednie, negatywne skutki fizjologiczne dla organizmu ludzkiego. Przenoszone przez podłoże wibracje, pochodzące od turbin wiatrowych są zbyt słabe, by były odczuwalne, lub miały jakikolwiek wpływ na ludzi. Hałas emitowany przez turbiny wiatrowe nie wyróżnia się na tle hałasu emitowanego przez innego rodzaju źródła. Nie ma przesłanek naukowych aby sądzić, iż dźwięki pochodzące od turbin wiatrowych mogą mieć bezpośrednie, negatywne konsekwencje zdrowotne. Dźwięki emitowane przez turbiny wiatrowe nie narażają na utratę słuchu ani jakiekolwiek inne negatywne skutki zdrowotne u ludzi. Dźwięki niskiej częstotliwości oraz infradźwięki emitowane przez turbiny wiatrowe nie stanowią zagrożenia dla zdrowia ludzkiego. Niektórzy ludzie mogą odczuwać irytację wywołaną dźwiękami emitowanymi przez turbiny wiatrowe. Irytacja nie jest jednak jednostką chorobową. Przyczyną znacznych obaw związanych z dźwiękami emitowanymi przez turbiny wiatrowe jest ich zmienny charakter. Niektórzy ludzie reagują irytacją na takie dźwięki. Reakcja ta jednak zależy przede wszystkim od indywidualnych uwarunkowań osobniczych, a nie od natężenia dźwięku. 2. Health effects of exposure to ultrasound and infrasound; Health Protection Agency; United Kingdom; 2010 Konsekwencje zdrowotne ekspozycji na ultra- i infradźwięki; Agencja Ochrony Zdrowia; Wielka Brytania; 2010