Etapy zawierania umowy międzynarodowej

Tabela 1 Etapy zawierania umowy międzynarodowej ETAPY TRYB PROSTY TRYB ZŁOŻONY umowy tekstu Opracowanie Negocjacje Negocjacje Przyjęcie tekstu umowy. Oznacza, że uzgodniono treść i formę traktatu. Od tego momentu wchodzą w życie pewne postanowienia proceduralne (np. określające sposób ustalenia autentyczności (umocowania) traktatu. Zgoda wszystkich państw (np. w formie podania rąk przez negocjujących). Inaczej na konferencjach międzynarodowych: wówczas przyjęcie w drodze głosowania większością dwóch trzecich obecnych i biorących udział w głosowaniu, chyba, że taką samą większością przyjmą inną regułę. Zgoda wszystkich państw (np. w formie podania rąk przez negocjujących). Inaczej na konferencjach międzynarodowych: wówczas przyjęcie w drodze głosowania większością dwóch trzecich obecnych i biorących udział w głosowaniu, chyba, że taką samą większością przyjmą inną regułę. Ustalenie autentyczności (umocowanie) tekstu. Od tego momentu tekst umowy nie może być już, co do zasady. zmieniony. W drodze procedury określonej przez państwa negocjujące. W braku takiego określenia: podpisanie bądź parafowanie tekstu umowy przez przedstawicieli państw. W drodze procedury określonej przez państwa negocjujące. W braku takiego określenia: podpisanie bądź parafowanie tekstu umowy przez przedstawicieli państw. 1

jest do powstrzymania się od działań, Od tego momentu państwo zobowiązane Wyrażenie zgody na związanie się umową. Podpisanie, parafowanie, wymiana dokumentów stanowiących traktat (względnie w inny, uzgodniony sposób). Z punktu widzenia prawa międzynarodowego, w trybie prostym zgoda na związanie się umową może być wyrażona także przez przystąpienie do już obowiązującej umowy. Nie można wykluczyć, że jeden akt (np. podpisanie) oznacza zarówno: przyjęcie tekstu, stwierdzenie jego autentyczności, oraz wyrażenie zgody na związanie się traktatem. I ETAP: Podpisanie, parafowanie, wymiana dokumentów stanowiących traktat (względnie w inny, uzgodniony sposób). II ETAP: Ratyfikacja, przyjęcie bądź zatwierdzenie. Podpisanie (etap I) nie pociąga za sobą obowiązku prawnego w zakresie dokonania ratyfikacji albo zatwierdzenia (etap II). [W RP umowy ratyfikuje Prezydent RP (w przypadkach określonych w art. 89.1 Konstytucji za zgodą wyrażoną w ustawie). Umowy nie podlegające ratyfikacji Prezydenta - zatwierdza Rada Ministrów]. Termin przyjęcie jest terminem zbiorczym i może oznaczać zarówno zatwierdzenie, jak i ratyfikację. Tabela 2 Zwolnienie z obowiązku przedkładania pełnomocnictw do dokonania czynności związanych z zawieraniem umowy międzynarodowej (art. 7 KPT) Zwolnienie pełne (tzn. dotyczy wszelkich umów i wszelkich czynności dokonywanych przy ich zawieraniu) głowa państwa (ius representationis omnimodae) szef rządu minister spraw zagranicznych Zwolnienie ograniczone (tzn. dotyczy tylko niektórych umów, lub niektórych czynności dokonywanych przy ich zawieraniu) szef misji dyplomatycznej może dokonać przyjęcia tekstu umowy zawieranej między państwem wysyłającym, a przyjmującym (Przyjęcie tekstu umowy jest aktem oznaczającym, że w toku negocjacji uzgodniono zarówno formę, jak i treść traktatu) przedstawiciel państwa na konferencji międzynarodowej może dokonać przyjęcia tekstu umowy na tej konferencji, bądź w tej organizacji inna osoba - o ile z praktyki zainteresowanych państw wynika, że uważają daną osobę za reprezentującą państwo dla dokonania określonej czynności i zwolniły ją z obowiązku przedłożenia pełnomocnictwa 2

Tabela 3 Przyczyny nieważności traktatu (lub zgody państwa na związanie się traktatem) ART. KPT PRZESŁANKI POWOŁANIA SKUTEK KTO MOŻE POWOŁ. TĘ OKOLICZ- CZY MOŻLIWA JEST KONWALI- DACJA PODZIELNOŚĆ POSTANOWIEŃ UMOWY DOTKNIĘTEJ WADĄ NOŚĆ UMOWY Art.46. - naruszona Państwo, Tak. Skutkuje wyłącznie Naruszenie norma dot. zgody którego wobec postanowień kompetencji państwa. dotyczy. postanowienia, prawa wew. do którego wada zawierania dotyczy, jeżeli: traktatów; - postanowienie - norma miała to daje się zasadnicze oddzielić od znaczenie; reszty traktatu; - pogwałcenie - post. to nie było stanowiło oczywiste dla istotnej kontrahenta, podstawy innej tj. strony na obiektywnie związanie się widoczne dla traktatem każdego - dalsze państwa wypełnianie postępująceg pozostałej o w danej części traktat. sprawie nie byłoby zgodnie z niesprawiedliw normalną e praktyką i w Jeżeli wada dobrej dotyczy traktatu wierze. jako całości albo (pogwałcenie jest nie spełnione są 3

oczywiste, jeżeli jest obiektywnie widoczne dla każdego państwa postępującego w danej sprawie zgodnie z normalną praktyką i w dobrej wierze) ww. trzy przesłanki: obligatoryjna nieważność zgody w odniesieniu do całości traktatu. 4

- naruszenie Państwo, Tak j/w Art. 47 Naruszenie ograniczenia zawartego w zgody. którego dotyczy. szczególnego pełnomocnict ograniczenia wie dla zawartego w przedstawicie pełnomocnictwie. la państwa na wyrażenie w imieniu państwa zgody na związanie się traktatem; - notyfikowano pozostałym państwom negocjującym (przed wyrażeniem zgody państwa na związanie się traktatem) treść ograniczenia. - dotyczy faktu Państwo, Tak j/w Art. 48 Błąd lub sytuacji, które zgody. którego dotyczy. państwo przyjęło za istniejące w chwili zawierania traktatu; - ten fakt bądź sytuacja 5

stanowiły istotną podstawę jego zgody na związanie się traktatem; - państwo nie przyczyniło się do błędu a okoliczności sprawy nie zwracały uwagi na możliwość błędu Art. 49 Oszustwo Państwo wyraziło zgodę na zawarcie traktatu zgody. Państwo, którego dotyczy. Tak Państwo ma możliwość wyboru. Powołuje nieważność: w związku z - w odniesieniu oszukańczym do całości postępowaniem traktatu, albo innego państwa - w odniesieniu negocjującego. do poszczególnych postanowień dotkniętych wadą, o ile spełnione są trzy przesłanki (o których mowa przy art. 46-48). Art.50 Wyrażenie zgody Państwo, Tak Jak przy art. 49 Przekupstwo przez państwo na zgody. którego przedstawi- związanie się dotyczy. ciela państwa. traktatem 6

stanowiło wynik przekupienia jego przedstawiciela przez inne państwo negocjujące. Art.51 Przymus Wyrażenie zgody Każde Nie Nie jest dozwolone wobec przez państwo na zgody. państwo- wydzielanie przedstawi- związanie się strona postanowień ciela państwa. traktatem traktatu. traktatu. stanowiło wynik przymusu (psych. lub fizycz.) skierowanego p- ko przedstawicielowi państwa. Art.52 Przymus Groźba lub Każde Nie Jak przy art. 51. wobec państwa. użycie siły z traktatu. państwo- pogwałceniem strona zasad traktatu. określonych w KNZ. Art.53 Sprzeczność Każde Nie Jak przy art. 51 Sprzeczność traktatu z normą traktatu. państwo- traktatu z normą ius cogens, strona ius cogens. istniejącą w traktatu. chwili jego zawarcia. 7

Tabela 4 Interpretacja umów międzynarodowych 1. Ogólna reguła interpretacji (art. 31 KPT) traktat interpretujemy w dobrej wierze, traktat interpretujemy zgodnie ze zwykłym znaczeniem użytych w nim słów w ich KONTEKŚCIE, traktat interpretujemy w świetle przedmiotu i celu traktatu. Kontekstem traktatu jest: - tekst traktatu (łącznie ze wstępem i załącznikami), - każde porozumienie dotyczące traktatu osiągnięte między wszystkimi jego stronami w związku z zawarciem traktatu, - każdy dokument sporządzony przez jedną lub więcej stron w związku z zawarciem traktatu, przyjęty przez inne strony, jako dokument odnoszący się do traktatu Łącznie z kontekstem traktatu należy brać pod uwagę - każde późniejsze porozumienie dotyczące interpretacji traktatu, - każdą późniejszą praktykę stosowania traktatu, ustanawiającą porozumienie co do jego interpretacji 2. Uzupełniające środki interpretacji (art. 32 KPT), np. prace przygotowawcze do zawarcia traktatu, reguły i maksymy dotyczące wykładni, np. in dubio pro mitius (jeżeli postawienie nie jest jasne, wybrać należy z jego dopuszczalnych interpretacji takie, które nakłada na strony najmniej obciążające zobowiązanie). Uzupełniające środki interpretacji można stosować wtedy tylko, gdy: - interpretacja dokonana przy zastosowaniu reguły ogólnej pozostawia znaczenie niejasnym lub dwuznacznym, - interpretacja dokonana przy zastosowaniu reguły ogólnej prowadzi do rezultatu wyraźnie absurdalnego lub niejasnego, - chodzi jedynie o potwierdzenie wniosków płynących z interpretacji dokonanej przy zastosowaniu reguły ogólnej. 8

Tabela 5 Dopuszczalność składania zastrzeżeń do wielostronnych umów międzynarodowych W umowie określono, czy składanie zastrzeżeń jest dopuszczalne, czy też nie: Zastrzeżenia wolno składać jedynie wtedy i w takim zakresie, na jaki umowa pozwala W umowie nie określono, czy składanie zastrzeżeń jest dopuszczalne, czy też nie: Dopuszczalne jest składanie wyłącznie takich zastrzeżeń, które są zgodne z przedmiotem i celem traktatu Tabela 6 Skutki sprzeciwu wobec zastrzeżenia - zasada (w zależności od woli państwa zgłaszającego sprzeciw występuje jeden z tych skutków ) Skutek maksymalny (kwalifikowany) Skutek minimalny (zwykły) traktat nie wchodzi w życie we wzajemnych traktat wchodzi w życie między państwem stosunkach pomiędzy państwem zgłaszającym zgłaszającym zastrzeżenie a państwem zastrzeżenie a państwem zgłaszającym sprzeciw. zgłaszającym sprzeciw, ale we wzajemnych stosunkach nie stosuje się postanowień, do których odnosi się zastrzeżenie. PRZYPADKI SZCZEGÓLNE 1. Gdy z ograniczonej liczby państw negocjujących oraz z przedmiotu i celu traktatu wynika, że stosowanie traktatu w całości między wszystkimi stronami jest istotnym warunkiem zgody każdego z nich na związanie się traktatem, zastrzeżenie wymaga przyjęcia przez wszystkie strony (np. Układ w sprawie Antarktyki z 1959 roku). 2. Gdy traktat jest aktem konstytucyjnym organizacji międzynarodowej, zastrzeżenie wymaga przyjęcia przez kompetentny organ tej organizacji, chyba że traktat postanawia inaczej. 9

Tabela 7 Przyczyny wygaśnięcia traktatu (przyczyny wypowiedzenia traktatu dwustronnego; przyczyny wycofania się z traktatu wielostronnego) Przyczyny przewidziane w - upływ terminu, traktacie, np. - zmniejszenie się liczby stron poniżej oznaczonego minimum, - spełnienie się warunku oznaczonego w umowie. Zgoda stron. Może mieć ona charakter: Jeżeli traktat milczy na temat dopuszczalności jego wypowiedzenia (wycofania się zeń), wypowiedzenie (wycofanie się) w braku zgody pozostałych kontrahentów nie jest możliwe, chyba że: wyraźny dorozumiany: (np. desuetudo, wykonanie traktatu, zawarcie traktatu późniejszego między tymi samymi stronami, który w odmienny sposób reguluje tę samą kwestię). ustalono, że strony miały zamiar dopuścić możliwość wypowiedzenia lub wycofania się z traktatu, lub prawa do wypowiedzenia lub wycofania się można domniemywać się z charakteru traktatu (np. traktaty o przyjaźni, traktaty gospodarcze). Zakłada się, że wypowiedzenie (wycofanie się) nie jest jednak możliwe w przypadku: traktatów ustanawiających granice, dotyczących cesji terytorium, dotyczących ochrony praw człowieka. 10

Przyczyny wyraźnie wskazane w Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów Powstanie sytuacji uniemożliwiającej wykonywanie traktatu: 1. Strona może powołać się na niemożność wykonywania traktatu jako podstawę jego wygaśnięcia lub wycofania się z niego, jeżeli ta niemożność wynika z trwałego zniknięcia lub zniszczenia przedmiotu niezbędnego do wykonania traktatu. Jeżeli niemożność jest czasowa, może ona być powołana jedynie jako podstawa do zawieszenia działania traktatu. 2. Niemożność wykonania nie może być powołana przez stronę jako podstawa wygaśnięcia, wycofania się lub zawieszenia działania traktatu, jeżeli niemożność ta jest wynikiem naruszenia przez tę stronę obowiązku wynikającego z traktatu bądź jakiegokolwiek innego międzynarodowego obowiązku wobec którejkolwiek innej strony traktatu. Zasadnicza zmiana okoliczności (rebus sic stantibus): 1. Zasadnicza zmiana okoliczności, jaka nastąpiła w stosunku do tych, które istniały w czasie zawarcia traktatu, i jaka nie była przewidziana przez strony, nie może być powołana jako podstawa wygaśnięcia lub wycofania się z traktatu, chyba że: a) istnienie tych okoliczności stanowiło istotną podstawę zgody stron na związanie się traktatem oraz b) wskutek tej zmiany radykalnie przekształci się zakres obowiązków pozostałych jeszcze do wykonania na podstawie traktatu. 2. Zasadnicza zmiana okoliczności nie może być powoływana jako podstawa do wygaśnięcia traktatu lub wycofania się z niego: a) jeżeli traktat ustanawia granicę lub b) jeżeli zasadnicza zmiana jest wynikiem naruszenia przez stronę, która się na nią powołuje, obowiązku wynikającego z traktatu bądź jakiegokolwiek innego międzynarodowego obowiązku wobec którejkolwiek innej strony traktatu. 3. Jeżeli na podstawie poprzednich ustępów strona może powołać się na zasadniczą zmianę okoliczności jako podstawę wygaśnięcia lub wycofania się z traktatu, może ona także powołać się na tę zmianę jako na podstawę zawieszenia działania traktatu. Zerwanie stosunków dyplomatycznych lub konsularnych: Zerwanie stosunków dyplomatycznych lub konsularnych między stronami traktatu nie wpływa na stosunki prawne ustanowione między nimi przez traktat, chyba że istnienie stosunków dyplomatycznych i konsularnych jest niezbędne w odpowiednim stopniu do stosowania traktatu. 11

Powstanie nowej normy ius cogens: Jeżeli powstanie nowa imperatywna norma powszechnego prawa międzynarodowego, jakikolwiek istniejący traktat sprzeczny z tą normą staje się nieważny i wygasa. Istotne naruszenie traktatu przez jedną ze stron: 1. Istotne naruszenie traktatu dwustronnego przez jedną ze stron upoważnia drugą stronę do powołania tego naruszenia jako podstawy wygaśnięcia traktatu bądź zawieszenia jego działania w całości lub w części. 2. Istotne naruszenie traktatu wielostronnego przez jedną ze stron upoważnia: a) pozostałe strony, w drodze jednomyślnego porozumienia, do zawieszenia działania tego traktatu w całości lub w części albo też do spowodowania jego wygaśnięcia: (i) bądź w stosunkach między nimi a państwem winnym naruszenia, (ii) bądź między wszystkimi stronami; b) stronę szczególnie dotkniętą naruszeniem do powołania się na to naruszenie jako podstawę zawieszenia działania traktatu w całości lub w części w stosunkach między nią a państwem winnym naruszenia; c) każdą stronę, inną niż winne naruszenia państwo, do powołania naruszenia jako podstawy zawieszenia działania traktatu w całości lub w części w stosunku do niej, jeżeli traktat jest tego rodzaju, że istotne naruszenie jego postanowień przez jedną stronę radykalnie zmienia sytuację każdej innej strony w odniesieniu do dalszego wypełniania jej obowiązków wynikających z traktatu. x 12