Odpady - transport wg ADR Tadeusz Horoszkiewicz Europejskie Stowarzyszenie Doradców ADR Wprowadzenie Stwarzane zagrożenia dla życia i zdrowia człowieka lub środowiska bądź kryteria i sposoby klasyfikacji substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (wg ustawy o substancjach i preparatach chemicznych)[1], odpadów niebezpiecznych (wg ustawy o odpadach)[2], towarów niebezpiecznych (wg ustawy o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych)[3] nie są tożsame w ramach wspólnego określenia niebezpieczne. Dla zapewnienia bezpieczeństwa w stosowaniu substancji niebezpiecznych lub preparatów niebezpiecznych (wg ustawy o substancjach i preparatach chemicznych) obowiązuje posiadanie tzw. karty charakterystyki zawierającej między innymi w pkt-cie 14 pt. Informacje o transporcie prawidłową klasyfikację towaru niebezpiecznego wg ADR. Postępowanie z odpadami pozbawione jest zasadniczo (ze względu na specyfikę składu i właściwości) możliwości wykorzystania porównywalnych kart charakterystyki do określenia rodzaju zagrożenia. Odpady klasyfikuje się wg źródeł powstawania przyporządkowując im wg katalogu odpadów [4] właściwy kod określający rodzaj odpadu, w tym odpadu niebezpiecznego (wg kryteriów kwalifikacji zawartych w ustawie o odpadach i listy odpadów niebezpiecznych katalogu odpadów). Transport odpadów zakwalifikowanych do niebezpiecznych winien odbywać się wg przepisów dotyczących transportu towarów niebezpiecznych (art.11 ustawy o odpadach). W praktyce informacje wystarczające do ustalenia rodzaju i kodu odpadu niebezpiecznego nie są wystarczające do klasyfikacji odpadu jako towaru niebezpiecznego wg ADR. Przewóz drogowy towarów niebezpiecznych dopuszczonych do przewozu zgodnie z ADR, w tym będących odpadami może się odbywać natomiast wyłącznie na warunkach umowy ADR. Zatem odpady, które mogą być towarami niebezpiecznymi, przed wydaniem do przewozu drogowego, wymagają w większości przypadków przeprowadzenia procedury klasyfikacyjnej opartej na przepisach ADR, niezależnie od dokonanej wcześniej procedury kwalifikacji do odpadów niebezpiecznych wg kryteriów ustawy o odpadach. Uwarunkowania prawne Wg art.3.1 ustawy o odpadach [2]: Odpady oznaczają każdą substancję lub przedmiot należący do jednej z kategorii, określonych w załączniku nr 1 do ustawy, których posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć się lub do ich pozbycia się jest obowiązany. Natomiast odpadami niebezpiecznymi są odpady, które posiadają określone właściwości i zawierają określone składniki w kombinacji ustalonej w postanowieniach ustawy o odpadach (załączniki 2,3,4). Konkretny rodzaj odpadu niebezpiecznego i jego kod ustala się na podstawie
katalogu odpadów[4] zawierającego listę odpadów niebezpiecznych (zgodnie z europejskim katalogiem odpadów decyzja Komisji 94/3/EC z dnia 20 grudnia 1993 r. zgodnie z art. 1 pkt.a. dyrektywy Rady 75/442/EWG w sprawie odpadów, decyzja Rady 94/904/EC z dnia 22 grudnia 1994 r. ustanawiająca listę odpadów niebezpiecznych na podstawie dyrektywy Rady 91/689/EEC w sprawie odpadów niebezpiecznych). Jeżeli konkretne odpady w toku ich klasyfikacji znalazły się w wykazie odpadów niebezpiecznych, to istnieje możliwość indywidualnego ich wyłączenia z tej listy na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2004 r. w sprawie warunków, w których uznaje się, że odpady nie są niebezpieczne [5]. Zgodnie z treścią art.11 ustawy o odpadach: ust. 4 Transport odpadów niebezpiecznych z miejsc ich powstawania do miejsc odzysku lub unieszkodliwiania odbywa się z zachowaniem przepisów obowiązujących przy transporcie towarów niebezpiecznych, ust. 5 Minister właściwy do spraw transportu, kierując się koniecznością ograniczenia negatywnego oddziaływania na środowisko wynikającego z transportowania odpadów niebezpiecznych, określi, w drodze rozporządzenia, zakres i sposób stosowania przepisów o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych do transportu odpadów niebezpiecznych, co zostało spełnione przez Ministra Infrastruktury w rozporządzeniu z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisów o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych do transportu odpadów niebezpiecznych [6]. Konsekwencją analizy ww. przepisów państwowych może być sugestia, że jeżeli odpady zostały zaklasyfikowane do innych niż niebezpieczne, to nie stanowią one zagrożenia dla bezpieczeństwa przewozu drogowego i nie podlegają przepisom umowy ADR. W rzeczywistości sugestia taka może okazać się pochopna (ocena j.n.), a stosujący się do niej przedsiębiorca (nadawca-wytwórca odpadu, przewoźnik) może nie wypełnić obowiązków art. 4 ustawy o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych [3]. Zatem w zależności od specyficznych, miejscowych uwarunkowań wytwarzania lub zbierania odpadów należałoby oceniać zagrożenia dla bezpieczeństwa przewozu drogowego ww. odpadów w ogóle, a po takiej weryfikacji przeprowadzić klasyfikację wg kryteriów dla towarów niebezpiecznych (rozdział 2.1.3 umowy ADR). Niezależnie od ww. uwarunkowań odpady, które nie są materiałami niebezpiecznymi, tzn. nie spełniają kryteriów klasyfikacyjnych dla towarów niebezpiecznych wg ADR, mogą być automatycznie (bez kryteriów kalsyfikacyjnych, na podstawie przepisu 2.1.3.9 ADR) zaliczone do następujących pozycji klasy 9 : - UN 3077 MATERIAŁ ZAGRAŻAJĄCY ŚRODOWISKU, STAŁY, i.n.o., - UN 3082 MATERIAŁ ZAGRAŻAJĄCY ŚRODOWISKU, CIEKŁY, i.n.o. Wytwórca odpadów nadawca towarów niebezpiecznych wg ADR Zaprzeczeniem sugestii, że odpady inne niż niebezpieczne nie spełnią kryteriów klasyfikacji do towarów niebezpiecznych wg ADR[7] jest następujący przykład: odpad z listy A (zał. nr 2) ustawy o odpadach, który składa się z pozostałości substancji stosowanych jako rozpuszczalniki i nie wykazuje innych właściwości opisanych wg zał. nr 4 niż określane jako H3-B łatwopalne : ciekłe substancje mające temperaturę zapłonu równą lub wyższą niż 21 0 C i niższą lub równą 55 0 C nie powinien kwalifikować się do odpadu niebezpiecznego, a tym samym do towaru niebezpiecznego, jeżeli będzie miał temperaturę zapłonu wyższą od 55 0 C (np.: 56-61 0 C), tymczasem materiał ciekły zapalny o temperaturze zapłonu nie wyższej niż 61 0 C (np.: 56-61 0 C), spełnia podstawowe kryterium towaru niebezpiecznego wg ADR
klasy 3 materiały ciekłe zapalne. W tym przypadku odpad inny niż niebezpieczny wg klasyfikacji ustawy o odpadach staje się towarem niebezpiecznym wg umowy ADR i podlega wszystkim obowiązkom ustawy o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych ze wszelkimi konsekwencjami ich niewypełnienia dla wytwórcy-nadawcy odpadu, przewoźnika i innych uczestników przewozu. Wytwórca odpadów niebezpiecznych obowiązany jest do złożenia wniosku o uzyskanie administracyjnej zgody na ich wytwarzanie (dot. pozwolenia na wytwarzanie odpadów, decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami niebezpiecznymi, przedłożenia informacji jeżeli ilość odpadów niebezpiecznych nie przekracza 100kg/ rok) przed rozpoczęciem działalności powodującej powstawanie odpadów, co najczęściej oznacza brak możliwości pobrania prób i przeprowadzenia badań konkretnego odpadu. W takim przypadku klasyfikację odpadów na potrzeby ustawy o odpadach można jedynie przeprowadzać na podstawie projektu technologicznego, dostępnej wiedzy i niekiedy ewentualnych ekspertyz w odniesieniu technologicznych źródeł ich powstawania, a następnie po ustaleniu wg katalogu odpadów rodzajów i kodów odpadów, sporządzić ich wykaz do wniosku o wydanie stosownej decyzji. Jak wynika z powyższego przykładu kwalifikacji odpadów niebezpiecznych oraz uwarunkowań ich charakterystycznej specyfiki (brak powtarzalności właściwości i zawartości składników podstawowych oraz zanieczyszczeń w poszczególnych partiach/ sztukach przesyłki, niejednorodność składu w masie lub objętości, zależność od sprawności lub technologicznej cykliczności pracy instalacji, brak istotnych danych o przeszłości techniczno-technologicznej przeterminowanych/ zużytych materiałów itp.) zasady klasyfikacji odpadów według wymagań ochrony środowiska w sposób zasadniczy odbiegają od precyzyjnych zasad klasyfikacji towarów niebezpiecznych istotnych dla bezpieczeństwa przewozu drogowego tych towarów wg umowy ADR (rozdział 2.1.2, 2.1.3 ). Przykładowo odpady niebezpieczne o kodach: 07 01 04*, 07 02 04*, 07 03 04*, 07 04 04*, 07 05 04*, 07 06 04*, 07 07 04* - Inne rozpuszczalniki organiczne, 08 01 21* - Zmywacz farb lub lakierów, sugerują zagrożenie dominujące klasy 3 materiały ciekłe zapalne. Natomiast w wielu innych przypadkach, istotne z punktu widzenia ochrony środowiska, określenie rodzajów odpadów niebezpiecznych jest całkowicie nieprzydatne z punktu widzenia kryteriów ADR przygotowania transportu tych odpadów do miejsc odzysku lub unieszkodliwienia np.: 11 01 11* - Wody popłuczne zawierające substancje niebezpieczne, 11 02 02* - Szlamy z hydrometalurgii itp., zwłaszcza, że w wielu przypadkach tzw. odpady niebezpieczne nie dają się zakwalifikować do towarów niebezpiecznych. Podsumowanie Przyjęte w ustawie o odpadach kryteria kwalifikacji odpadów do tzw. odpadów niebezpiecznych biorą pod uwagę przede wszystkim ogólne cele tej ustawy i dotyczą uregulowań w zakresie wytwarzania i gospodarowania odpadami spełniających wymagania ochrony środowiska wg ustawy Prawo ochrony środowiska. W nawiązaniu do tych ogólnych celów środowiskowych odpady niebezpieczne wymagają oddzielnego/ specjalnego postępowania zarówno na etapie wytwarzania (np.: wydzielone postępowanie w zakresie zgody administracyjnej na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych) czy zbierania (np.: zakaz mieszania różnych rodzajów odpadów niebezpiecznych), transportu (np.: art. 11 ustawy o odpadach), odzysku lub unieszkodliwiania (np.: oddzielne typy składowisk dla odpadów niebezpiecznych, oddzielne dla innych niż niebezpieczne lub obojętnych). W nawiązaniu do powyższego wytwórca odpadów, który przewiduje, że odpady będą przewożone celem ich zagospodarowania winien być obowiązany (w ramach swoich kosztów)
do zebrania wiarygodnych informacji o stwarzanych przez nie zagrożeniach dla bezpieczeństwa przewozu drogowego wg przepisów ADR. Zbiór informacji o niebezpiecznych właściwościach odpadu (rodzajach zagrożeń), istotnych wg ADR dla bezpieczeństwa przewozu drogowego, wytwórca odpadu (nadawca towaru niebezpiecznego wg ADR) winien udostępnić jego odbiorcy (innemu posiadaczowi) np.: w formie karty charakterystyki odpadu przed wydaniem odpadu do przewozu. Obowiązek przeprowadzenia klasyfikacji odpadu wg kryteriów ADR, tj. klasyfikacji towaru niebezpiecznego winien całkowicie spoczywać na posiadaczu odpadu - wytwórcy będącym nadawcą wg przepisów ADR (bez możliwości przenoszenia odpowiedzialności na przewoźnika lub odbiorcę odpadu). Problemy związane z prawidłową klasyfikacją odpadów w zakresie wymagań bezpieczeństwa ich przewozu wg ADR można skuteczne rozwiązywać przy współpracy lub nadzorze doradcy do spraw bezpieczeństwa w transporcie towarów niebezpiecznych. Należałoby wypracować wspólne stanowisko przedsiębiorców i instytucji zainteresowanych sprawą bezpieczeństwa transportu odpadów, następnie wdrożyć do stosowania np.: w formie uregulowań prawnych lub w innej najlepszej i dostępnej formie. LITEARTURA 1. Ustawa z dnia 11 stycznia 2001r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz.U. Nr 11, poz. 84 z późniejszymi zmianami) 2. Ustawa 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz.U. nr 62 poz.628, Dz.U. Nr 100, poz. 1085 ; 2002r. ; Dz.U.02.41.365, Dz.U.02.113.984, Dz.U. 02.199.1671; Dz.U.03.7.78) 3. Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz.U. Nr 199, poz.1671); 4. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. Nr 112, poz. 1206); 5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2004 r. w sprawie warunków, w których uznaje się, że odpady nie są niebezpieczne (Dz.U. Nr 128, poz. 1347); 6. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisów o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych do transportu odpadów niebezpiecznych (Dz.U. Nr 236, poz. 1986); 7. Grzegorczyk K., Hancyk B., Buchar R., Towary niebezpieczne w transporcie drogowym, Wydawnictwo Buch-Car, Błonie 2005
Tadeusz Horoszkiewicz Europäischer Verein der ADR-Berater Abfälle Transport nach ADR-Vorschriften ZUSAMMENFASSUNG Erschaffenen Lebens- und Gesundheits- oder Umweltgefährdungen, bzw. Kriterien und Klassifikationsweise von gefährlichen Substanzen und gefährlichen Präparaten (laut Gesetz über chemische Substanze und Präparate) [1], gefährlichen Abfällen (laut Gesetz über Abfallwirtschaft) [2], gefährlichen Waren (laut Gesetz über Landesstrassentransport von gefährlichen Waren) [3] sind nicht identisch im Bedeutungsumfang des Begriffes gefährlich. Zur Gewährleistung der Sicherheit beim Gebrauch von gefährlichen Substanzen oder gefährlichen Präparaten (laut Gesetz über chemische Substanze und Präparate) obliegt Verfügung über das Eigenschaftsblatt ; u.a. unter Ziff. 14 Angaben für Transport wird richtige ADR- Klassifikation der gefährlichen Ware enthalten. Beim Verfahren mit Abfällen (aufgrund ihrer Zusammensetzung und Eigenschaften) gibt es keine Möglichkeit, vergleichbare Eigenschaftsblätter zur Feststellung der Gefährdungsart zu nutzen. Die Abfälle werden nach Quellen ihrer Entstehung klassifiziert; gemäß dem Abfallkatalog werden ihnen richtige Abfallcode angeordnet, welche Abfallart bestimmen, darin auch für den gefährlichen Abfall (nach den im Gesetz über Abfallwirtschaft und nach Katalog von gefährlichen Abfällen festgesetzten Klassifizierungskriterien). Transport von Abfällen, die als gefährlich klassifiziert werden, soll nach Vorschriften des Artikels 11 vom Gesetz über Abfallwirtschaft, Transport von gefährlichen Abfällen, erfolgen. Jedoch in der Praxis sind Informationen zur Feststellung der Art und des Codes vom gefährlichen Abfall nicht ausreichend, um ihn als gefährliche Ware nach ADR-Regeln zu klassifizieren. Landesstrassentransport von gefährlichen Waren, welche laut ADR-Regeln zum Transport zugelassen sind, darin auch Abfällen, darf aber ausschließlich unter ADR-Bedingungen erfolgen. Also, die Abfälle, welche zugleich als gefährliche Waren bezeichnet werden können, müssen in meisten Fällen vor ihrer Freigabe zum Landesstrassentransport dem Klassifizierungsverfahren nach ADR-Vorschriften untergelegt werden, und zwar unabhängig von vorherig vollgebrachtem Klassifizierungsverfahren nach Kriterien des Gesetzes über Abfallwirtschaft.