XVIII Sympozjum Klubu POLLAB Wymagania Techniczne Normy PN-EN ISO/IEC 17025 w praktyce laboratoryjnej 4 M I A R O D A J N O Ś Ć W Y N I K Ó W B A D A Ń ELEMENTY SYSTEMU ZARZĄDZANIA NARZĘDZIEM W ZAPEWNIENIU JAKOŚCI WYNIKÓW BADAŃ Beata Witkowska, Izabela Jasińska Instytut Włókiennictwa, 92-103 Łódź, ul. Brzezińska 5/15
Instytut Włókiennictwa (IW) jest najstarszą placówką naukowo-badawczą przemysłu włókienniczego w Polsce, założoną w 1945 roku. IW posiada Certyfikat Systemu Zarządzania Jakością Nr 388/4/2009. IW prowadzi badania naukowe i prace rozwojowo-wdrożeniowe w zakresie: inżynierii materiałowej, polimerów, chemii włókienniczej, nano- i mikro-technologii, ochrony środowiska, biotechnologii, technik i technologii włókienniczych. Tematyka badań obejmuje między innymi: specjalne wyroby typu high-tech o właściwościach barierowych chroniących przed promieniowaniem UV, polami elektromagnetycznymi i elektrostatycznymi, funkcjonalne tekstylia z wartością dodaną added-value-textiles oraz smart textiles, zintegrowane metody obróbki ścieków, odzysku energii i ponownego użycia wody, zastosowanie enzymów w obróbce włókienniczej, zagospodarowanie odpadów włókienniczych.
Dysponujemy silnym potencjałem badawczym i aparaturowym - Instytut zatrudnia obecnie 263 osoby, w tym: 95 pracowników pionu naukowo-badawczego, pracujących w: 5 Zakładach Naukowych: Chemii Włókienniczej i Modyfikacji Wyrobów, Niekonwencjonalnych Technik i Wyrobów Włókienniczych, Konstrukcji i Wzornictwa Wyrobów Włókienniczych, Technologii Kompozytów Włókienniczych, Technologii Dziewiarskich i Odzieżownictwa, 6 Laboratoriach Badawczych, w tym 5 akredytowanych przez PCA: Laboratorium Badań Ekologii Tekstyliów i Środowiska Pracy nr Akredytacji 029, Laboratorium Badań Palności Wyrobów - nr Akredytacji 029, Laboratorium Badań Własności Elektrostatycznych nr Akredytacji 029, Laboratorium Badań Chemicznych i Analiz Instrumentalnych nr Akredytacji 077, Laboratorium Badań Surowców i Wyrobów Włókienniczych nr Akredytacji 164, Laboratorium Badań Włókienniczych Wyrobów Medycznych. Instytut realizuje badania z zakresu włókiennictwa w ramach projektów własnych oraz we współpracy i na zlecenie przedsiębiorstw. Wykonujemy badania związane z oceną właściwości surowców i wyrobów włókienniczych w dowolnym stadium przerobu. Wydział Produkcji Doświadczalnej współpracuje w opracowaniu i wdrażaniu wyników prac badawczych pionu naukowo-badawczego IW. Wydział ten świadczy również usługi tkania, snucia, klejenia osnów, cięcia włóknin, natryskiwania i perforowania wyrobów włókienniczych. Specjalizujemy się w produkcji różnego typu włóknin do zastosowań technicznych.
Zakład Certyfikacji TEXTIL-CERT jest wydzieloną jednostką organizacyjną IW, akredytowaną przez PCA, Nr Akredytacji 017, prowadzącą: certyfikację oceny typu WE na podstawie notyfikacji IW w zakresie dyrektyw unijnych: 88/378/EEC, Środki ochrony indywidualnej, 89/686/EEC, Bezpieczeństwo zabawek, 93/42/EEC, Wyroby medyczne. certyfikację zgodności, certyfikację uprawniającą do oznaczania wyrobów znakami: Instytut Włókiennictwa jako jedyny w Polsce jest przedstawicielem Stowarzyszenia Oeko-Tex, prowadzi proces certyfikacji, wykonuje badania wyrobów włókienniczych oraz nadaje znak Oeko-Tex Standard 100. Instytut Włókiennictwa uczestniczy w budowie gospodarki opartej na wiedzy poprzez opracowywanie i wprowadzanie do praktyki przemysłowej innowacyjnych technologii nowej generacji materiałów włókienniczych. Przykładem tego jest koordynacja dwóch projektów kluczowych współfinansowanych przez UE ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 2007-2013:
W 2011 roku Instytut Włókiennictwa na Światowych Wystawach zdobył XII medali i III nagrody specjalne: V złotych V srebrnych II brązowe
PLAN PREZENTACJI Brzezińska 5/15; 92-103 Łódź, Polska 1. Dokumenty stosowane przez akredytowane laboratoria badawcze w zakresie wymagań, uczestnictwa i organizacji badań biegłości. 2. Polityka zapewnienia jakości - charakterystyka istotnych zmian i sposób ich implementacji w pracę laboratorium. 3. Specyfika pomiarów wielkości włókienniczych - Przykład podziału zakresu akredytacji na poddyscypliny do badań biegłości/porównań międzylaboratoryjnych. 4. Wymagania dotyczące badania biegłości: - Planowanie i realizacja badania biegłości - Określenie modelu statystycznego - Wybór wartości przypisanej - Ocena rezultatów działania - Kryterium oceny rezultatów działania - Graficzna interpretacja rezultatów działania
Miarodajny wynik badania: wiarygodny - wyznaczony z określoną niepewnością, (zagadnienie wyznaczania niepewności na przykładzie laboratorium o profilu badań fizykomechanicznych wyrobów włókienniczych zostało zaprezentowane na XVII sympozjum Klubu Pollab). użyteczny - pozwala klientowi laboratorium rozwiązać jego problem, (dobra współpraca z klientem, rozmowy telefoniczne i bezpośrednie, przygotowywanie przeglądu zlecenia). rzetelny - laboratorium w trakcie realizacji pracy postępuje zgodnie z dobrą praktyką laboratoryjną.
Dokumenty stosowane przez akredytowane laboratoria badawcze w zakresie wymagań, uczestnictwa i organizacji badań biegłości DA-05 pt. Polityka dotycząca uczestnictwa w badaniach biegłości wydanie 5 z dnia 17.11.2011r obowiązuje od 17.05.2012r. PN-EN ISO/IEC 17011:2006 Ocena zgodności. Wymagania ogólne dla jednostek akredytujących prowadzących akredytację jednostek oceniających zgodność. PN-EN ISO/IEC 17043:2011 Ocena zgodności. Ogólne wymagania dotyczące badania biegłości. EA-4/18 pt. Wytyczne dotyczące poziomu i częstotliwości uczestnictwa w badaniach biegłości.
PN-EN ISO/IEC 17025:2005+Ap1:2007 Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących pkt. 5.9 Zawiera wymaganie aby laboratoria posiadały procedury sterowania jakością, planowały swoje działania, a następnie by realizowane działania były monitorowane. pkt. 5.9.2 w przypadku gdy w działaniach tych cyt. zostanie stwierdzone przekroczenie wcześniej ustalonych kryteriów, należy podjąć zaplanowanie działania mające na celu korekcję problemu i zapobieżenie umieszczenia nieprawidłowych wyników w sprawozdaniu.
POLITYKA ZAPEWNIENIA JAKOŚCI - CHARAKTERYSTYKA ISTOTNYCH ZMIAN I SPOSÓB ICH IMPLEMENTACJI W PRACĘ LABORATORIUM Definicje podane w DA-05 zgodne z PN-EN ISO/IEC 17043:2011 oraz EA-4/18:2010: badanie biegłości (PT-proficiency testing) ocena rezultatów (wcześniej określenie zdolności) działania uczestnika względem wcześniej ustalonego kryterium, z pomocą porównań międzylaboratoryjnych, porównanie międzylaboratoryjne (ILC interlaboratory comparision) zorganizowanie, wykonanie i ocena pomiarów lub badań tego samego lub podobnych obiektów, przez co najmniej dwa laboratoria, zgodnie z uprzednio ustalonymi warunkami, poziom uczestnictwa: liczba poddyscyplin, które organizacja identyfikuje w ramach swojego zakresu, a stąd liczba określonych badań biegłości, w których uczestnictwo zaleca się uwzględnić, częstość uczestnictwa: ustalona przez laboratorium częstość, z jaką potrzebuje uczestniczyć w PT, w danej poddyscyplinie, częstość uczestnictwa może się różnić w zależności od poddyscypliny w laboratorium oraz pomiędzy laboratoriami w tej samej poddyscyplinie, poddyscyplina: obszar kompetencji technicznych zdefiniowany przez co najmniej jedną technikę pomiaru, właściwość (badaną cechę) i wyrób (obiekt, grupa obiektów), które są ze sobą związane.
POLITYKA ZAPEWNIENIA JAKOŚCI - CHARAKTERYSTYKA ISTOTNYCH ZMIAN I SPOSÓB ICH IMPLEMENTACJI W PRACĘ LABORATORIUM badanie biegłości jako jeden z podstawowych elementów wykazania kompetencji laboratoriów, potwierdzenie tych kompetencji poprzez uczestnictwo, z pozytywnym wynikiem, w porównaniach międzylaboratoryjnych, większa dostępność badań biegłości dla laboratorium.!!! Laboratorium musi wykazywać dużą aktywność w zakresie poszukiwania możliwości udziału w PT i/lub samodzielnym organizowaniu badań, co będzie z pewnością wymagało odpowiedniego zaangażowania i wiedzy personelu.
POLITYKA ZAPEWNIENIA JAKOŚCI - CHARAKTERYSTYKA ISTOTNYCH ZMIAN I SPOSÓB ICH IMPLEMENTACJI W PRACĘ LABORATORIUM - identyfikacja w ramach całego posiadanego zakresu akredytacji poddyscypliny oraz określenie poziom uczestnictwa i częstość uczestnictwa w PT/ILC, biorąc pod uwagę obszar swojej działalności technicznej, stosowane przez siebie inne metody zapewnienia jakości wyników, oszacowany przez siebie poziom ryzyka, a także wymagania prawne jeżeli takie istnieją, udokumentowanie argumentów technicznych i uzasadnienia przyczyn na podstawie, których podjęło decyzję dotyczącą poziomu i częstości uczestnictwa w PT/ILC.
SPECYFIKA POMIARÓW WIELKOŚCI WŁÓKIENNICZYCH Różnorodność parametrów i właściwości charakteryzujących wyrób włókienniczych. parametry techniczno-technologiczne (masa powierzchniowa, długość, szerokość, grubość, parametry przędz składowych), wytrzymałościowe (wytrzymałość na rozciąganie, rozdzieranie, wypychanie, wytrzymałość szwu), użytkowe (odporność na ścieranie, przesuwalność nitek w szwie, odporności wybarwień, zmiana wymiarów po procesach prania i konserwacji, stabilność wymiarów po działaniu wysokiej temp.), komfortu fizjologicznego (przepuszczalność powietrza, opór pary wodnej, opór cieplny), estetyczne (skłonność do mechacenia i pillingu, odporność na mięcie, zmiana struktury i barwy po symulowanym użytkowaniu pokryć podłogowych).
SPECYFIKA POMIARÓW WIELKOŚCI WŁÓKIENNICZYCH Stosowanie w jednym badaniu wielu przyrządów np.: pomiarowych (wytrzymałość na rozciąganie, rozdzieranie itp.), pomiarowych i pomocniczych (zmiana wymiarów po procesach prania i suszenia), wzorców lub materiałów odniesienia (odporności wybarwień), czynników chemicznych np. sztucznego potu czy śliny (odporność wybarwień na pot alkaliczny i kwaśny). Stosowanie wielu technik pomiaru w przypadku badań dotyczących określonych zmian wyglądu próbki i stosowanie wielu technik oceny wyglądu wyrobu.
Brzezińska 5/15; 92-103 Łódź, Polska POLITYKA ZAPEWNIENIA JAKOŚCI - CHARAKTERYSTYKA ISTOTNYCH ZMIAN I SPOSÓB ICH IMPLEMENTACJI W PRACĘ LABORATORIUM Tabela. Przykład podziału zakresu akredytacji na poddyscypliny do badań biegłości/porównań międzylaboratoryjnych Lp. Metoda badania w zakresie akredytacji Poddyscyplina 1 2 3 Siła zrywająca, wydłużenie przy zerwaniu, Metoda rozciągania pojedynczych włókien PN-EN ISO 5079:1999 Siła zrywająca, wydłużenie przy zerwaniu, Metoda rozciągania nitki PN-EN ISO 2062:2010 Siła zrywająca nitki wyprutej z tkaniny, Metoda rozciągania nitki PN-88/P-04625 Maksymalna siła lub siła zrywająca, wydłużenie względne przy maksymalnej sile lub przy zerwaniu (rozciąganie metodą paska) PN-EN ISO 13934-1:2002 Maksymalna siła (rozciąganie metodą grab) PN-EN ISO 13934-2:2002 Maksymalna siła zrywająca, wydłużenie przy zerwaniu (rozciąganie metodą paska próbek) PN-EN 29073-3:1994 Wytrzymałość na rozciąganie, wydłużenie względne przy obciążeniu maksymalnym (metoda szerokich próbek) PN-EN ISO 10319:2010 Maksymalna siła i siła zrywająca, wydłużenie względne przy maksymalnej sile i przy sile zrywającej (rozciąganie metodą paska), Maksymalna siła (rozciąganie metodą grab) PN-EN ISO 1421:2001 Siła zrywająca, wydłużenie przy zerwaniu PN-87/P-04884.04 Maksymalna siła, wydłużenie przy maksymalnej sile (rozciąganie metodą paska) PN-EN ISO 13934-1:2002 Wytrzymałość na ścinanie wzdłużne taśm samosczepnych PN-EN 13780:2005 Masa liniowa, metoda grawimetryczna PN-ISO 1973:1997+Ap1:1998 Masa liniowa, metoda odcinkowa PN-P-04653:1997 Masa liniowa, metoda pasmowa PN-EN ISO 2060:1997 Masa liniowa nitki wyprutej z tkaniny, Metoda odcinkowa, PN-88/P-04625 Masa liniowa, Masa powierzchniowa, Metoda dla odcinka, Masa powierzchniowa, Metoda dla odcinka; metoda dla małej próbki, PN-ISO 3801:1993, Met. 1, 3, 5 Masa powierzchniowa, Metoda dla małej próbki PN-P-04613:1997, Met. E Masa na jednostkę powierzchni, Metoda małych próbek PN-EN 12127:2000 Masa powierzchniowa, Metoda dla próbki o określonych wymiarach PN-EN 29073-1:1994 Masa powierzchniowa PN-EN ISO 9864:2007 Całkowita masa powierzchniowa PN-EN ISO 2286-2:1999, Met. A Masa powierzchniowa WPP igłowanych PN-EN 984:2004 Masa powierzchniowa WPP pozostałych PN-EN 8543:1998 Masa powierzchniowa okrywy w wyrobach runowych PN-P-04650:1973 Siła zrywająca/ siła maksymalna wyrobu włókienniczego wyznaczona z zastosowaniem maszyny wytrzymałościowej Masa liniowa nitek Masa powierzchniowa i liniowa wyrobu
POLITYKA ZAPEWNIENIA JAKOŚCI - CHARAKTERYSTYKA ISTOTNYCH ZMIAN I SPOSÓB ICH IMPLEMENTACJI W PRACĘ LABORATORIUM Tabelacd. Przykład podziału zakresu akredytacji na poddyscypliny do badań biegłości/porównań międzylaboratoryjnych Lp. Metoda badania w zakresie akredytacji Poddyscyplina 4 5 6 Siła rozdzierania, Metoda pojedynczego rozdzierania próbek w kształcie spodni PN-EN ISO 13937-2:2002 Siła rozdzierania, Metoda pojedynczego rozdzierania próbek w kształcie skrzydełka PN-EN ISO 13937-3:2002 Siła rozdzierania, Metoda podwójnego rozdzierania próbek w kształcie języczka PN-EN ISO 13937-4:2002 Wytrzymałość na rozdzieranie siła rozdzierająca Metoda trapezowa PN-EN ISO 9073-4:2002 Siła rozdzierania, Metoda trapeizodalna PN-EN 1875-3:2002 Siła rozdzierania w zakresie Metoda A z zastosowaniem próbkiw kształcie języczka; Metoda B z zastosowaniem próbki w kształcie spodni PN-EN ISO 4674-1:2005 Siła rozwarstwiania w zakresie, Metoda z zastosowaniem maszyny wytrzymałościowej wg PN-88/P-04950 Wytrzymałość na rozpinanie taśm samosczepnych PN-EN 12242:2002 Skłonność do mechacenia i pillingu (zmodyfikowana metoda Martindale a) PN-EN ISO 12945-2:2002 Skłonność do mechacenia i pillingu zmetoda skrzynkowa) PN-EN ISO 12945-2:2002 Zmiana wyglądu WPP z użyciem przyrządu Vettermanna, met A ISO 10361:2000 Odporność WPP na uszkodzenie krawędzi cięcia PN-EN 1814:2006 7 Odporność na uszkodzenia przy zginaniu, Metoda dynamiczna PN-EN ISO 7854:2002, Met. A, C Badanie WPP metodą krzesła na rolkach PN-EN 985:2004 8 Badanie WPP odporności z użyciem przyrządu Tretrad 9 Odporność na zwilżanie powierzchniowe (spray test) PN-EN 24920:1997 PN-ISO 4920:1997 Siła rozdzierania wyznaczania z zastosowaniem maszyny wytrzymałościowej Zmiana wyglądu wyrobu po działaniu określonych czynników (różne techniki pomiaru/różne wzorce do oceny)
POLITYKA ZAPEWNIENIA JAKOŚCI - CHARAKTERYSTYKA ISTOTNYCH ZMIAN I SPOSÓB ICH IMPLEMENTACJI W PRACĘ LABORATORIUM Norma PN-EN ISO/IEC 17043:2011 zastępuje dokumenty ISO/IEC Guide 43-1:1007 i ISO/IEC Guide 43-2:1007. W odniesieniu do wymienionych wyżej przewodników wprowadza dodatkowo wymagania dotyczące systemu zarządzania badaniami biegłości. Procesy organizacji i koordynacji badań biegłości mogą być objęte systemem zarządzania w celu sprawowania nadzoru nad poprawnością realizacji badań biegłości, oraz kompetencjami organizatorów tych badań.
WYMAGANIA DOTYCZĄCE BADANIA BIEGŁOŚCI Planowanie i realizacja badania biegłości Przygotowanie planu badania biegłości, zawierającego przede wszystkim jego cel,nazwę i adres organizatora i koordynatora, liczbę i rodzaj przewidywanych uczestników, wybór wielkości mierzonej wraz z informacją, co uczestnicy mają identyfikować oraz kryteria oceny rezultatów działania uczestników. Jakość i ilość podanych w programie danych powinna zapewnić uczestnikowi wiedzę o technice pomiaru, przewidywanych zakresach wartości przypisanej oraz metodyce analizy statystycznej i kryteriach oceny rezultatów działania.
WYMAGANIA DOTYCZĄCE BADANIA BIEGŁOŚCI Przykładowy plan badania biegłości: Badanie biegłości dotyczy: Wyznaczania masy na jednostkę powierzchni płaskich wyrobów włókienniczych z zastosowaniem małych próbek wg PN-EN 12127:2000. Organizatorem badania biegłości jest Sekcja Przemysłu Tekstylnego i Skórzanego Klubu POLLAB. Badanie biegłości koordynowane jest przez Instytut Włókiennictwa w Łodzi, 90-520, ul. Gdańska 118. Cel programu badania biegłości: Organizacja badania biegłości w zakresie wyznaczania masy na jednostkę powierzchni płaskich wyrobów włókienniczych z zastosowaniem małych próbek wg PN-EN 12127:2000. Badanie jest narzędziem służącym do określania zdolności laboratorium do wykonywania badań oraz potwierdzenie jego kompetencji w zakresie ww. wskaźnika. 4. Liczba oczekiwanych uczestników 8. 5. Obiekt badań: Dwie próbki płaskich wyrobów włókienniczych dzianina i tkanina. Wybrano dwie próbki płaskich wyrobów włókienniczych o zróżnicowanych właściwościach struktury i podatności na jej zniekształcenia podczas wycinania, co może stanowić jedno z potencjalnych źródeł błędów badania.
WYMAGANIA DOTYCZĄCE BADANIA BIEGŁOŚCI Przykładowy plan badania biegłości cd. 6. Próbki zakupiono w renomowanych zakładach produkcyjnych, sprawdzono pod względem jednorodności ich cech istotnych dla przeprowadzanego wyznaczenia. Sprawdzenie to polegało na pomiarze masy powierzchniowej w trzech obszarach płaskiego wyrobu na początku, w części środkowej i na końcu sztuki. 7. Etap powiadamiania - uczestników badań biegłości poinformowano o: - metodzie badania, - ilości obiektów badanych, - czasie otrzymania próbek i czasie odesłania wyników. 8. Data rozpoczęcia badania 02 kwietnia 2012, - Data rozesłania próbek 15 czerwca 2012, - Data zwrotu wyników badań 30 sierpnia 2012, - Data wydania sprawozdania z badań biegłości 30 listopada 2012. 9. Koordynator kontaktuje się z uczestnikami badania biegłości drogą telefoniczną, e-mail oraz bezpośrednio. 10. W celu wykonania badania uczestnicy programu badania biegłości posługują się normą PN-EN 12127:2000 oraz normą PN-EN ISO 139:2006+A1:2011. Ponadto mogą być stosowane wewnętrzne procedury laboratorium dotyczące nadzoru nad wyposażeniem (np. kalibracja wagi).
WYMAGANIA DOTYCZĄCE BADANIA BIEGŁOŚCI Przykładowy plan badania biegłości 11. Analiza statystyczna i wyznaczanie precyzji metody poprzez obliczenie wskaźników precyzji dokonywane jest zgodnie z normami: - PN-ISO 5725-2:2002 Dokładność metod pomiarowych i wyników pomiarów. Część 2: Podstawowa metoda określania powtarzalności i odtwarzalności standardowej metody pomiarowej, - DIN ISO 13528:2009 Statistical methods for use in proficiency testing by interlaboratory comparisons - PN-P-04600:1991 Tekstylia. Wyznaczanie precyzji metod badań na podstawie badań międzylaboratoryjnych 12. Stosowany jest test Dixona w celu eliminacji wyników odbiegających. Dla pozostałych wyników obliczany jest wskaźnik z (zgodnie z PN-EN ISO/IEC 17043:2011, Załącznik B). 13. Po zakończeniu badania biegłości uczestnikom zostaną przekazane sprawozdania. 14. Obliczone zostają wartości statystyki osiągnięć. Jako miarę zmienności przyjęto odchylenie standardowe (s), zaś jako statystykę wybrano wskaźnik z. 15. Wyniki badań w postaci sprawozdań zostaną przekazane uczestnikom, ponadto mogą one posłużyć jako materiał do publikacji w czasopiśmie.
WYMAGANIA DOTYCZĄCE BADANIA BIEGŁOŚCI Określenie modelu statystycznego Modele statystyczne powinny być tak opracowane, aby spełniały cele programu, uwzględniając: - właściwości danych (liczbowe lub jakościowe), - założenia statystyczne, - rodzaj błędów, - oczekiwaną liczbę uczestników. Informacje dotyczące wy branego modelu statystycznego, stosowanego w badaniu biegłości powinny znaleźć się w jego programie.
Przykładowy model statystyczny badania biegłości: WYMAGANIA DOTYCZĄCE BADANIA BIEGŁOŚCI Brzezińska 5/15; 92-103 Łódź, Polska wybór wartości przypisanej wyniki od uczestników wybór kryterium oceny rezultatów test Dixona lub Grubbsa test Cohrana wyniki nieodstające wyniki odstające wskaźniki precyzji granice akceptacji wartości średniej obliczenie wartości przypisanej (np. średnia) i odchylenia standardowego obliczanie wartości wskaźnika oceny rezultatów (z) wartości wskaźnika z ocena rezultatów wyniki zadowalające wyniki wątpliwe wyniki niezadowalające
Wybór wartości przypisanej WYMAGANIA DOTYCZĄCE BADANIA BIEGŁOŚCI Wartość przypisana może być ustalona w jeden z wymienionych niżej sposobów, uszeregowanych rosnąco względem wartości niepewności wartości przypisanej: jako znana wartość, wynikająca z określonego sposobu przygotowania obiektu badań, jako certyfikowana wartość odniesienia, jako wartość odniesienia, wyznaczona drogą analizy, pomiaru lub porównania obiektu badania biegłości z materiałem odniesienia lub wzorcem, mającym odniesienie do wzorca krajowego lub międzynarodowego, jako wartość uzgodniona na podstawie wyników eksperckich uczestników. Ekspertami są wówczas laboratoria referencyjne posiadające kompetencje do wyznaczania wartości badanej wielkości w oparciu o metody zwalidowanej, o znanej, wysokiej dokładności, jako wartość uzgodniona na podstawie wyników uczestników, przy wykorzystaniu metod statystycznych opisanych w ISO 13528:2005 i/lub IUPAC. Przykładowe wartości przypisane: wartość średnia arytmetyczna, wartość średnia odporna (algorytm A zawarty w Załączniku C normy ISO 13528:2005), dominanta (wartość modalna).
D % Brzezińska 5/15; 92-103 Łódź, Polska Ocena rezultatów działania Ocena rezultatów w badaniach ilościowych polega na określeniu wartości odchylenia standardowego od wartości przypisanej w sposób umożliwiający porównanie z kryteriami rezultatów działania. Metody oceny rezultatów można przedstawić w następującej kolejności, zaczynając od najprostszych parametrów oceny: - różnica D - wskaźnik z D - wskaźnik zeta ξ z x X - różnica procentowa D% WYMAGANIA DOTYCZĄCE BADANIA BIEGŁOŚCI D x X % x gdzie: x- wynik uzyskany przez uczestnika, X wartość przypisana X 2 2 u lab u av x X X 100% gdzie: δ odchylenie standardowe dla oceny biegłości gdzie: ul ab - złożona niepewność standardowa wyniku uczestnika, u av - niepewność standardowa wartości przypisanej - liczba E n, wyznaczana analogicznie jak wskaźnik zeta, jednak podczas obliczania wykorzystywana jest niepewność rozszerzona a nie standardowa E n U x 2 lab X U 2 ref
WYMAGANIA DOTYCZĄCE BADANIA BIEGŁOŚCI Kryterium oceny rezultatów działania - wskaźnik z i zeta ξ z 2,0 2,0 z 3,0 zadawalający rezultat działania wątpliwy rezultat działania z 3,0 niezadowalający rezultat działania - liczba E n E n 1, 0 zadawalający rezultat działania E n 1,0 niezadowalający rezultat działania W przypadku różnicy D oraz różnicy procentowej wybór kryterium oceny rezultatów należy do koordynatora badania biegłości. Przykład: dla badania biegłości w zakresie wskaźnika odporności na zwilżanie powierzchniowe (spray test) jako kryterium oceny rezultatów przyjęto różnię D. Przyjęto następujące wartości kryterium: Wybór wartości kryterium oceny - jeżeli D=0 wynik zadawalający rezultatów powinien uwzględniać, m. in: 1 1 - specyfikę metody badawczej i rodzaj - jeżeli D, 2 2 wynik zadawalający wyników badania, 1 1 - możliwy akceptowany rozrzut wyników - jeżeli D,, 2 2 wynik niezadowalający badania.
WYMAGANIA DOTYCZĄCE BADANIA BIEGŁOŚCI Graficzna interpretacja rezultatów działania zaleca się stosowanie histogramów, wykresów słupkowych bądź wykresów słupkowych błędu Przykład; interpretacja graficzna wyników badania biegłości, zrealizowana dla: wartości uzyskanych od uczestników badania w zakresie wyznaczania oporu cieplnego układu odzieżowego (Rys. 1) zmiany wymiarów po praniu i suszeniu (Rys.2), Rys. 1 Rys. 2
WYMAGANIA DOTYCZĄCE BADANIA BIEGŁOŚCI - granic akceptacji wartości średniej - Rys 1 orór cieplny, Rys 2 zmiana wymiarów po praniu i suszeniu Rys. 1 Rys. 2
WYMAGANIA DOTYCZĄCE BADANIA BIEGŁOŚCI Przykład: interpretacja graficzna wyników oceny rezultatów dla wskaźnika z (Rys. 1) oraz dla wskaźnika D (Rys 2). Rys. 1 Rys. 2
WNIOSKI 1. Aktualna polityka Polskiego Centrum Akredytacji dotycząca zasad uczestnictwa laboratorium w badaniach biegłości wprowadza całkowicie nowe podejście do tego aspektu systemu zarządzania. Wymaga ona dużego zaangażowania ze strony kierownictwa i personelu laboratorium odpowiedzialnego za ten obszar działalności. Zaangażowanie to musi być ukierunkowane na zidentyfikowanie poddyscyplin, co zdeterminuje poziom i częstość uczestnictwa w badaniach biegłości, opracowanie planu uczestnictwa w tych badaniach na cały cykl akredytacji, a także poszukiwanie i/lub organizowanie badań biegłości. 2. Badania biegłości są ważnym elementem oceny miarodajności wyników badań uzyskiwanych w laboratoriach. Istnieje wiele metod statystycznej oceny wyników, których dobór determinowany jest specyfiką metody badawczej, rodzajem uzyskiwanego wyniku badania (ilościowy, jakościowy - kategoryzujący, półilościowy porządkujący). Ważnym aspektem modelu statystycznego opracowanego dla badania biegłości jest algorytm postępowania z wynikami odstającymi, tak, aby nie wpływały one negatywnie na wartość przypisaną, jeśli jest ona wyznaczana na podstawie wyników uzyskanych od uczestników badania biegłości. Badania biegłości, prowadzone za pomocą porównań międzylaboratoryjnych rozszerzonych o ocenę rezultatów są istotnym narzędziem w analizie oceny kompetencyjnej laboratoriów a także sprzyjają procesowi doskonalenia w zakresie technik pomiaru i metod pomiarowych.
Dziękuję za uwagę