SYNERGIA W ZESPOŁOWEJ GRZE SPORTOWEJ

SYNERGIA W ZESPOŁOWEJ GRZE SPORTOWEJ W synergii mamy zawsze bądź łączenie jakichś elementów w całość, bądź wzmocnienie jakiegoś elementu przez włączenie go do danej całości, chociaż ów element nie ma na całości pod określonym względem fizycznego wpływu. Termin synergia pochodzi z języka greckiego. Człon syn" oznacza z, razem lub łącznie, natomiast ergon oznacza dzieło lub działać. Tak więc, słowo synergia można przetłumaczyć jako łączne działanie, wspólne działanie, czy też współdziałanie. Inaczej synergia to takie zestawienie dwóch lub więcej elementów, by ich oddziaływanie dawało skutek większy niż suma skutków wywołanych przez każdy z elementów oddzielnie. Tak więc, pragmatyczne ujecie synergizmu uwzględnia powiązania pewnych prawidłowości zaliczanych do rozmaitych dyscyplin szczegółowych, w tym teorii organizacji, teorii dynamiki grupy czy teorii gier z pewnymi prawidłowościami ogólniejszymi. Pozwala to na traktowanie efektów ułatwiających i umożliwiających działanie jako poszczególnych przypadków synergii. chaos porządek chaos stan rozprzężenia proces stan proces stan sprzęganie sprzężenie rozprzęganie rozprzężenia stymulacja inercja Ryc. 3. Procesowe ujęcie powstawania synergii Mechanizmy wyznaczające powstawanie synergii w zespole sportowym to: sprzężenie, w tym: zwrotne lub jednokierunkowe, przechodzenie ilości w jakość, czy też skoki jakościowe. 11

Natomiast efekty w których przejawia się synergia to: ułatwianie jednokierunkowe dające wartość dodaną, ułatwianie zwrotne dające wartość dodaną, umożliwianie zwrotne dające nową jakość, nowa jakość modyfikowana w nową jakość ( ryc. 3. ) Synergia, w sytuacji uzależnienia od siebie dwóch lub więcej działań w zespołowej grze sportowej, ujawnia się w postaci wzmocnienia tych działań (kataliza) efekt 2+2=2+3 lub 3+3, a także powstania nowej jakości, różnej od działań graczy ją tworzących efekt 2+2=Q oraz modyfikowania nowej jakości w nową jakość- efekt Q = T. Synergia w zespołowej grze sportowej wynika z wzajemnego uzależnienia, stosowanych w grze działań graczy i kombinacji działań. Uzależnienie ma wymiar bezwzględny lub względny i w różnym stopniu, a także zakresie, wpływa na efektywność gry zespołu. Działania graczy są wzajemnie lub jednostronnie bezwzględnie zależne. Stopień bezwzględności wzajemnego uzależnienia graczy dotyczy kombinacji umożliwiających osiąganie celów gry, jest zróżnicowany i wyznaczany poziomem synchronizacji i koordynacji działań. Natomiast stopień jednostronnej bezwzględności uzależnienia dotyczy zarówno działań indywidualnych graczy, jak i kombinacji działań umożliwiających osiąganie celów gry, i wyznaczany jest poziomem podporządkowania synchronizacji i koordynacji działań graczy ułatwiających realizację celów gry działaniom umożliwiającym ich realizację. Względna zależność dotyczy natomiast działań graczy i kombinacji działań i oznacza, że ich wykonanie zależy od wykonujących, a obecność pozostałych partnerów nie jest konieczna. Zespół sportowy to całość wykraczająca poza jej części, tj. graczy rozpatrywanych we wzajemnej izolacji. Z tego wynika, że tłumaczenie działania zespołu sportowego, wymaga podejścia integralnego, które polega na traktowaniu zespołu graczy jako dynamicznego systemu, dla opisania którego konieczne jest uwzględnienie wpływów i relacji społecznych i rzeczowych w nim występujących, a warunkujących ujawnienie różnego poziomu synergii. Z drugiej strony, zarówno w praktyce sportowej jak i w badaniach, analizę efektywności graczy sprowadza się do ocen indywidualnych bez prób kwantyfikowania kontekstu zespołowego. Stąd efektywność zespołową traktuje się jako zbiór efektywności indywidualnych, uzyskiwanych przez poszczególnych graczy, a nie jako zespół wzajemnie zależnych efektywności przejawianych w kombinacjach, wariantach czy ustawieniach. Uzyskiwane w ten sposób oceny są nieobiektywne, gdyż nie uwzględniają wzajemnego oddziaływania graczy, czyli wpływów i relacji, które istotnie warunkują efektywność 12

szczególnie współdziałania (Panfil 2011). W praktyce sportowej, prowadzone zespoły reprezentujące Polskę w rywalizacji międzynarodowej, synergicznie postrzegali trenerzy, w tym: Kazimierz Górski w piłce nożnej i Hubert Wagner w piłce siatkowej. Wymieniani trenerzy dobierali po 2 lub 3 graczy z zespołów klubowych, w których powoływani gracze współdziałali skutecznie i przenosili w ten sposób do reprezentacji dwójkowe i trójkowe efekty synergiczne, wypracowane w trakcie wspólnych treningów i wspólnej gry w klubach macierzystych. Zespoły prowadzone przez wymienionych trenerów prezentowały wybitną efektywność sportową, a cechą charakterystyczną ich pracy był fakt, że prowadzone zespoły traktowali synergicznie, jako układy współdziałających subpodmiotów, tj. klubowych dwójek i trójek graczy, w przeciwieństwie do postrzegania zindywidualizowanego (niestety powszechnego), czyli traktowania zespołu jako zbioru podmiotów o indywidualnych umiejętnościach ( ryc. 4.i 5.). Ryc. 4. Różne sposoby postrzegania gry w piłkę nożną. 13

Ryc. 5. Różne sposoby postrzegania gry w piłkę siatkową. Relacje organizacyjne w zespole sportowym wyznaczone są zależnościami przestrzennymi, czyli rodzajem koordynacji działań członków zespołu oraz zależnościami czasowymi, czyli poziomem synchronizacji tych działań. Współdziałanie realizowane z wykorzystaniem najwyższego poziomu synchronizacji i koordynacji działań wprowadza do zespołu nowe jakości umożliwiające efektywne osiąganie celów gry. Poziom zsynchronizowania i skoordynowania w grze współdziałania zależy od wyboru czasu, miejsca i sposobu działania określonego zawodnika, ze względu na czas, miejsce i sposób działania partnerów. Dominujące znaczenie synchronizacji i koordynacji działań graczy wymusza konieczność postrzegania współdziałania jako odrębnej jakości, gdyż we współdziałaniu tym nie jest możliwe określenie wielkości indywidualnego wkładu współdziałających graczy w osiągnięty wspólnie wynik. Działania składowe są tak dalece zależne, że możemy wspólny wysiłek graczy postrzegać jako odrębną całość. Poszukując więc wysokiej efektywności działania lub przeciwnie, rejestrując niską jego efektywność, należy analizować synchronizację i koordynację działań, a nie indywidualny wymiar działań poszczególnych graczy. Tak więc, efektywność szybkiego rozegrania piłki podaniem, w równym stopniu 14

zależy od podającego i przyjmującego podanie. Postrzegane współdziałania przez poziom synchronizacji i koordynacji ułatwia także analizowanie współdziałania w kombinacjach i wariantach, gdyż faktycznie przyczyny umiejętnego współdziałania tkwią w koordynacji lub w synchronizacji działań, a nie samych działaniach ( Panfil 2006). Identyfikacji poziomu synergii w zestawach kombinacji dwójkowych i trójkowych w grze można dokonywać na podstawie wyróżnionych wyznaczników: a) liczby graczy uczestniczących bezpośrednio w realizowanej kombinacji do 2 do 3, b) celu realizowanej kombinacji np. kreowanie sytuacji punktowych lub przeciwdziałanie kreowaniu, c) rodzaju synchronizacji działań w kombinacjach: wyprzedzająca (aktywna), następcza (reaktywna), d) rodzaju koordynacji działań, czyli wykorzystywania przestrzeni w kombinacjach: zdobywanie (zmiana) pozycji przez graczy, utrzymanie pozycji przez graczy, e) rodzaju podania piłki w kombinacji: krótkie (szybkie, dołem), długie (wolne, górą) ( Panfil 2011 ). Przedstawione wyznaczniki pozwoliły na wyróżnienie poziomów synergii w zestawach kombinacji stosowanych w kreowaniu sytuacji punktowych w grze w piłkę siatkową (Panfil, Superlak 2011), które scharakteryzowano poniżej. Do zestawu kombinacji o wysokim poziomie synergii zaliczono tzw. kombinacje zdobywające - szybkie, które charakteryzują się udziałem 3 graczy, zdobywaniem przestrzeni gry, zmianą zajmowanej pozycji, wykonywaniem szybkich podań, głównie wyprzedzających (aktywnych). Średni poziom synergii stwierdzono w kombinacjach charakteryzujących się udziałem 2 graczy, zmianą pozycji gracza zdobywającego punkt, wykonaniem krótkiego podania wyprzedzającego. Niski poziom przejawiany jest w tzw. kombinacjach utrzymujących wolnych. Zestaw tych kombinacji charakteryzuje się udziałem dwóch graczy, stabilnością zajmowanych pozycji, wykonaniem długiego, wysokiego podania, zsynchronizowanego następczo. Synergia w zespołowej grze sportowej to ekwifinalny układ zależnych efektów 15

ułatwiających oraz umożliwiających osiąganie celów gry sportowej, przejawiający się w postaci synergii wewnętrznej, która wyznacza poziom synergii zewnętrznej. Synergię wewnętrzną determinują zdolności osobnicze graczy wzajemnie od siebie zależne, tworzące ekwifinalne układy dyspozycji i interdyspozycji. Natomiast synergia zewnętrzna w zespołowej grze sportowej, to ekwifinalny układ zależnych efektów współdziałania, ułatwiających i umożliwiających realizację celów gry sportowej. Efekty umożliwiające sprawne osiąganie celów gry to efekty współdziałania zaliczane do grupy efektów organizacyjnych. Natomiast wśród efektów ułatwiających osiąganie celów gry, wyróżniamy: efekt asystencji widowni (publiczności), efekt asystencji personalnej oraz efekt dynamicznej integracji grupowej, zaliczany do grupy efektów społeczno-emocjonalnych; a także efekty asystencji rzeczowej i organizacyjny- zaliczane do grupy efektów organizacyjnych. Efekty synergiczne w zespołowej grze sportowej. 1. Efekty synergiczne umożliwiające osiąganie celów gry. Efekty współdziałania występują w kombinacjach lub wariantach stosowanych w grze z piłką lub przeciwko piłce, w których uczestniczy dwóch do trzech graczy a ich działania są wzajemnie bezwzględnie zależne. Wielu teoretyków i praktyków wskazuje na fakt, że całość, jaką tworzą zespoły, okazuje się większa od sumy wartości jej członków. Wyniki osiągane przez organizację z reguły przewyższają rezultaty wszystkich jej działań indywidualnych. Zjawisko to nazwano efektem organizacyjnym, który wraz z efektami ułatwiającymi działania tworzy w grze zespołowej efekty synergiczne. Działania bezwzględnie zależne prowadzące do realizacji celów gry np. zdobycie pola piłką w atak lub odbioru piłki w obronie, dla ich zaistnienia (wystąpienia) wymagają skoordynowanego wykonywania różnych jakościowo działań przez dwóch lub trzech graczy. W ataku gracz A podaje piłkę do gracza B, natomiast gracz B przyjmuje (chwyta) piłkę. W obronie natomiast gracz A barkiem w bark pozbawia przeciwnika kontroli nad piłką, a partner B przejmuje ją (podwojenie). Z powyższego wynika, że działania graczy A i B nie mogą być rozpatrywane z osobna, gdyż wynik działania gracza A jest bezwzględnie zależny od działania gracza B i odwrotnie (aby podać piłkę musi być partner, do którego podajemy, żeby przyjąć piłkę musi ktoś by ją podać). Czyli nie możemy oceniać sprawności graczy A i B z osobna. Zdobycie przestrzeni gry podaniem piłki w ataku lub odbiór piłki przez podwojenie działań w obronie, zależy od skoordynowanego i zsynchronizowanego wykonania różnych 16

jakościowo działań, bezwzględnie od siebie zależnych, które w połączeniu dają kombinację działań, która nie jest sumą działania gracza A i B, lecz nową jakością wynikającą ze współdziałania. W tym przypadku działanie gracza A, czyli uderzenie (rzut) piłki i gracza B, przyjęcie (chwyt), w połączeniu dają nową jakość, jaką jest na przykład zdobycie przestrzeni gry, podanie piłki. W obronie natomiast działanie gracza A, czyli gra barkiem w bark oraz działania gracza B, blokowanie piłki, w połączeniu dają nową jakoś, to jest podwojone przeciwdziałanie w grze obronnej. Tak, więc przez efekt organizacyjny w zespołowej grze sportowej będziemy rozumieli skoordynowane i zsynchronizowane wykonanie działań bezwzględnie od siebie zależnych, których nie możemy rozpatrywać z osobna, a ich wspólne wykonanie, ze względu na realizowany cel i strukturę wykonania, stanowi odrębną jakość, a nie sumę działań składowych. Tworzenie efektów współdziałania sprowadza się do zestawiana dwójek i trójek graczy o prozespołowych dyspozycjach i umiejętnościach. Następnie, poprzez systematyczne stosowanie w procesie treningowym gier symulacyjnych (w tym gier małych i fragmentów gry), tworzą się efekty organizacyjne ( ryc. 6. ). Ryc. 6. Struktura działań bezwzględnie zależnych (kombinacje 2-3 graczy) 17

2. Efekty synergiczne ułatwiające osiąganie celów gry. Efekty dynamicznej integracji grupy sportowej i zbiór efektów asystencji, obejmujący asystencję organizacyjną, rzeczową, personalną i widowni, które ułatwiają osiąganie celów gry i są bezwzględnie zależne i podporządkowane działaniom gracza lub graczy grających piłką lub przeciwko piłce, natomiast działania tych ostatnich są względnie zależne od dynamicznej integracji grupy sportowej i działań asystujących. Efekty ułatwiające działanie występują w zespołowej grze sportowej, w sytuacjach, gdy działający gracz (działanie względnie zależne) lub współdziałający gracze (działania bezwzględnie od siebie zależne) osiągają wyższą sprawność realizowania celów gry, gdy działają w obecności innych podmiotów (partnerów, trenerów, widowni). Ułatwienie (facylitacja) polega na oddziaływaniu innych podmiotów na graczy bezpośrednio realizujących cele gry, nie zawierającym się w działaniu tych graczy. Efekt dynamiki integracji grupowej Występowanie zróżnicowanych postaci integracji społecznej zespołu sportowego, wiążące się z faktem, iż w zespole tym, tak jak w innych grupach społecznych, występują zjawiska takie jak konflikt i spójność oraz kryzys będący końcową fazą dominującego wpływu na integrację konfliktu lub spójności emocjonalnej. Dynamika integracji zespołu jako grupy będzie wypadkową wzajemnego oddziaływania konfliktów (rzeczowych i emocjonalnych) oraz spójności (rzeczowej i emocjonalnej), występujących w zespole sportowym. Efekty dynamiki integracji grupowej to pozytywny wpływ na sprawności działania graczy dynamiki integracji. Wpływ ten ma wymiar ułatwiający efektywność gry i przyjmuje zróżnicowane postacie. Pozytywny wpływ wynika z utrzymywania w zespole sportowym równowagi pomiędzy spójnością rzeczową a konfliktem rzeczowym. Utrzymywanie zrównoważonego występowania w zespole zarówno konfliktów jak i spójności rzeczowej zwiększa sprawność działania graczy, w szczególności ich aktywności i niezawodności działania w grze. Czynnikami generującymi występowanie konfliktów rzeczowych jest rywalizacja o pozycje formalne w zespole lub porównywanie ocen efektywności gry poszczególnych graczy i różnicowanie nagród. Natomiast czynnikami generującymi integrację rzeczową w zespole 18

sportowym są: wspólna realizacja celów gry przez 2-3 graczy i nagradzanie wspólnego wykonania, a także udział graczy w ustalaniu strategii gry. Negatywny wpływ dynamiki integracji grupowej na sprawność gry wynika natomiast z dominującego ujawniania się w zespole spójności emocjonalnej lub konfliktu emocjonalnego. Utrzymanie lub stymulowanie dominacji spójności emocjonalnej w zespole sportowym zmniejsza sprawność działania graczy, w szczególności ich aktywności i skuteczności i doprowadza do wzajemnej, często bezkrytycznej, tolerancji nieuzasadnionych błędów popełnianych w grze. Końcową fazą dominacji spójności emocjonalnej jest kryzys zespołu przejawiający się znacznym obniżeniem wyników w grach klasyfikowanych i utrzymaniem się tej tendencji w dłuższym czasie. Czynnikami generującymi występowanie dominacji spójności emocjonalnej jest utrzymywanie stabilnego składu zespołu w dłuższym czasie. Utrzymywanie lub stymulowanie konfliktu emocjonalnego w zespole sportowym, zmniejsza sprawność działania graczy, w szczególności niezawodność. Końcową fazą dominacji konfliktu emocjonalnego jest kryzys w zespole przejawiający się znacznym spadkiem wyników uzyskanych w grach klasyfikowanych, utrzymujący się w dłuższym czasie. Czynniki generujące występowanie konfliktów emocjonalnych w zespole sportowym to: subiektywne, równe, nagradzanie lub karanie zawodników w dłuższym czasie, lub utrzymywanie się w dłuższym okresie negatywnego emocjonalnego nastawienia gracza lub grup graczy do siebie. Synergiczny charakter negatywnych zjawisk szczególnie wyraźnie występuje przy wszelkiego rodzaju zatargach, scysjach między graczami lub ich grupami. W pewnym momencie kończy się cierpliwość i konflikt narastający w zespole sportowym wybucha z całą gwałtownością i doprowadza do jego rozpadu. Jeżeli chcesz uniknąć konfliktu emocjonalnego w zespole sportowym to staraj się konflikt emocjonalny rozłożyć na części składowe i skanalizować na konflikt rzeczowy lub go wyeliminować; albo nie dopuszczaj, by z małych konfliktów emocjonalnych powstał wielki, eliminując zalążki konfliktu emocjonalnego. Efekty asystencji a) Efekt asystencji organizacyjnej. Efekt asystencji organizacyjnej to pozytywny wynik oddziaływania organizacyjnego na działania względnie zależne (indywidualne) i bezwzględnie zależne (współdziałanie), prowadzące bezpośrednio do osiągania celów gry przez partnerów znajdujących się na polu 19

gry i podejmujących działania ułatwiające organizacyjnie wykonanie tych działań, przy czym partner asystujący organizacyjnie nie bierze bezpośrednio udziału w rozegraniu piłki. Wśród działań ułatwiających, warunkujących osiąganie efektów asystencji organizacyjnej wyróżniamy w grze ofensywnej: tzw. wydłużania i rozszerzania pola gry (zwiększanie swobody manewru gry partnerów przemieszczających piłkę), tworzenie chwilowej przewagi liczebnej w wybranym sektorze pola gry (zwiększanie swobody wyboru wariantu rozwiązania sytuacji). W defensywie zaś: tzw. skracanie i zawężanie pola gry przeciwnika (ograniczanie swobody manewru przeciwnika, zwiększanie szans odbioru piłki przez partnerów), tworzenie chwilowej przewagi liczebnej w wybranym sektorze pola gry (tzw. zagęszczenie pola ułatwiające partnerom odbiór piłki przeciwnikowi), krycie każdy swego, także ułatwia partnerom odbiór piłki. Wymienione przykłady asystencji organizacyjnej są czynnikami ułatwiającymi grę zawodnikom bezpośrednio realizującym cele gry (zdobywającymi pole gry i punkty lub odbierającymi przeciwnikowi piłkę). Wpływ asystencji organizacyjnej na sprawność działań indywidualnych, dwójkowych i trójkowych określamy poprzez ocenę zmian sprawności wykonania działań bezpośrednio prowadzących do realizacji celów gry, w sytuacji, gdy partnerzy wykonują działania organizacyjnie ułatwiające, w stosunku do sytuacji, gdy działania ułatwiające organizacyjnie nie były wykonywane. b) Efekt asystencji rzeczowej. Efekt ten wynika z oddziaływania w grze na decyzje graczy przez coacha, trenerów, specjalistów (np. psychologa, trenera motoryczności) i upoważnionych graczy. Stosowane sygnały dźwiękowe (instrukcja słowna, polecenie, gwizd, itp.) graficzne (schemat taktyczny rozwiązania określonej sytuacji), czy ruchowe (pokazanie ręką, głową, tułowiem kierunku lub sposobu działania) wpływają niewątpliwie na sprawność działania zawodników uczestniczących w grze i ułatwiają te działania lub je utrudniają. Oceniając wpływ asystencji rzeczowej porównujemy zmiany sprawności działania graczy z zastosowaniem oddziaływania rzeczowego przez upoważnione podmioty w porównaniu z sytuacją, gdy nie stosowano asystencji rzeczowej. Poszczególnym przykładem asystencji rzeczowej jest asystencja partnerów znajdujących się na polu gry. Gracze asystujący rzeczowo, podejmując skuteczne 20

działania, dostarczają partnerom wzorców działań, które ci ostatni, wykorzystując mechanizm naśladownictwa i uczenia się zastępczego, wprowadzają do zakresu swoich działań. c) Efekt asystencji personalnej. Pozytywnym wynikiem oddziaływania określonych osób na sprawność działania graczy jest wywoływanie przez te osoby optymalnego pobudzenia u graczy oraz zwiększonego poczucia pewności podejmowanych działań w grze. Efekt asystencji personalnej, łączący się często z efektem asystencji rzeczowej, obejmuje oddziaływania jednokierunkowe np. wpływ coacha, trenerów, specjalistów, graczy rezerwowych na zawodników uczestniczących w grze, oraz oddziaływanie dwukierunkowe tj. wzajemne graczy uczestniczących aktualnie w grze. Efekt ten uzyskuje się poprzez samą obecność określonych osób w miejscu rozgrywania zawodów i świadomość tego faktu u graczy oraz przez zachowania symboliczne osób wpływających na działania graczy. Czynniki wyznaczające efekt asystencji personalnej: autorytet (osobowościowy, zawodowy) osoby obecnej, obecność ekspertów najsilniej wpływa na poziom sprawności działania graczy (menedżerów na trybunach czy coachów na ławce rezerwowych wygląd zewnętrzny (ubiór, postawa) osoby obecnej zachowania symboliczne (mimika twarzy, ruchy symboliczne, sygnały dźwiękowe) osoby obecnej Przykładami wykorzystania efektów asystencji personalnej są: utrzymywanie na tzw. ławce rezerwowych lub wprowadzanie do gry, w okresie obniżenia aktywności zawodników aktualnie grających, graczy prezentujących niższy poziom sportowy, lecz wywołujących efekt aktywizowania działań pozostałych graczy ustawienie w grze na pozycji peryferyjnej graczy prezentujących niższy poziom sportowy, lecz wywołujących efekt asystencji personalnej, wybór na kapitana zespołu osoby wywołującej ten efekt, czy też zatrudnienie na stanowisku coacha lub menedżera sportowego osoby wywołującej efekt aktywizacji, często o niższych kompetencjach trenerskich wraz z asystentem lub II trenerem odpowiadającym za przygotowanie techniczno- taktyczne i motoryczne. Coach aktywizuje graczy, natomiast trener racjonalizuje ich działania w grze. Oceniając efekt asystencji personalnej, zauważymy wzrost aktywności graczy oraz ich niezawodność (gracze są aktywniejsi w działaniu, jednocześnie coraz więcej podejmowanych działań kończy się wynikiem pozytywnym, jest skuteczne). Obecność spersonifikowana może 21

także negatywnie wpływać na graczy tj. wywoływać nadmierne pobudzenie zawodników i generować wzrost liczby popełnianych przez graczy błędów. d) Efekt asystencji widowni Okazuje się, że zawodnicy w zespołowych grach sportowych, częściej przegrywają na wyjeździe niż u siebie. Wiadomo, że widownia obca jest nieprzyjaźnie nastawiona do przyjezdnych, w związku z tym obserwujemy u graczy nadmierne pobudzenie przejawiające się w nadmiernej aktywności w działaniu, lub postawą apatyczną manifestującą się zbyt małą aktywnością w działaniu. Przeciwnie reagują na własną widownię gracze zespołu gospodarzy, których własna pobudliwości mobilizuje do wzmożonej aktywności oraz daje poczucie pewności, tak ważne dla utrzymania odpowiedniej niezawodności działania. Obecność widowni w zespołowych grach sportowych powoduje zmiany sprawności działania graczy zarówno własnych, zespołu jak i przyjezdnego. W trakcie gry zawodnicy są wystawieni na różne zachowania widowni, zarówno słowne, jak i wizualne. Wszelkie działania w grze, które są niezgodne z oczekiwaniami widowni, wywołują spontaniczne reakcje, często bardzo nieprzyjemne dla gracza lub graczy, którzy odbiegają swoim działaniem lub zachowaniem od oczekiwań widowni. Gracze są świadomi tych reakcji, stąd w obecności widowni mobilizują się bardziej do wykonania zadania niż w odosobnieniu. Gracze mobilizują gotowość do stawiana czoła niespodziankom. Widownia wobec zawodnika to tłum ludzi reagujących na jego grę i oddziałujących w ten sposób na kolejne działania gracza. Widownia wpływa niewątpliwie na wzrost aktywności podejmowanych działań, przy czym wydaje się, że w sytuacjach niekorzystnych (na wyjeździe) z wzrostem aktywności nie wiąże się wzrost zakresu działań skutecznych, tak więc spada niezawodność. Inaczej jest w przypadku gry na własnym terenie. Zróżnicowany wpływ widowni obok miejsca rozgrywania zawodów wynika także z innych czynników np.: liczebności widowni (inaczej gra się przy 1000 kibiców, inaczej przy 30 000 sympatyków) sposób reagowania na grę (dominacja pozytywnych czy negatywnych zachowań, widownia spolaryzowana lub nie spolaryzowana nastawiona zabawowo lub agresywnie, kompetentna lub niekompetentna w ocenie przebiegu gry) liczebność widowni w stosunku do wielkości trybun (1000 osób na małym stadionie robi wrażenie tłumu, na stadionie dla 30 000 kibiców jest niezauważalna przez graczy) bliskość trybun od pola gry (czym bliżej tym oddziaływanie większe). 22