Organizowanie procesu gospodarczego przedsiębiorstwa 412[01].Z2.02

MINISTERSTWO EDUKACJI i NAUKI Małgorzata Bączak Ewa Szymańska Organizowanie procesu gospodarczego przedsiębiorstwa 412[01].Z2.02 Poradnik dla nauczyciela Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2005 0

Recenzenci: mgr inż. Leonia Jadzewicz mgr Zofia Sepkowska Opracowanie redakcyjne: Katarzyna Maćkowska Konsultacja: mgr inż. Maria Majewska Korekta: Joanna Iwanowska Edyta Kozieł Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 412[01].Z2.02 Organizowanie procesu gospodarczego przedsiębiorstwa zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik rachunkowości. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005 1

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Scenariusze 7 5. Ćwiczenia 13 5.1. Badanie rynku zbytu 13 5.1.1. Ćwiczenia 13 5.1.2. Sprawdzian postępów 15 5.2. Analiza statystyczna 17 5.2.1. Ćwiczenia 17 5.2.2. Sprawdzian postępów 21 5.3. Elementy marketingu mix 23 5.3.1. Ćwiczenia 23 5.3.2. Sprawdzian postępów 26 5.4. Kontrahenci 28 5.4.1 Ćwiczenia 28 5.4.2. Sprawdzian postępów 30 5.5. Organizacja zakupu i sprzedaży 31 5.5.1. Ćwiczenia 31 5.5.2. Sprawdzian postępów 34 5.6. Reklamacje. Postępowanie reklamacyjne w fazie zakupu i sprzedaży 35 5.6.1. Ćwiczenia 35 5.6.2. Sprawdzian postępów 37 5.7. Zarządzanie zapasami 38 5.7.1. Ćwiczenia 38 5.7.2. Sprawdzian postępów 41 5.8. Obliczanie miar, wskaźników statystycznych i zapasów z wykorzystaniem komputera 42 5.8.1. Ćwiczenia 42 5.8.2. Sprawdzian postępów 51 6. Ewaluacja osiągnięć ucznia 52 7. Literatura 66 2

1. WPROWADZENIE Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela, który będzie pomocny w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w szkole kształcącej w zawodzie technik rachunkowości. W poradniku zamieszczono: wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, jakie powinien mieć już ukształtowane uczeń, aby bez problemów mógł korzystać z Poradnika dla ucznia, szczegółowe cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie zdobędzie uczeń podczas pracy z poradnikiem, przykładowe scenariusze zajęć do jednostki modułowej, ćwiczenia, które pomogą uczniowi zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować umiejętności praktyczne, zestawy pytań, stanowiące sprawdzian osiągnięć; pozytywny wynik sprawdzianu potwierdzi, że uczeń zdobył wiedzę i umiejętności z zakresu jednostki modułowej; w przypadku trudności należy ćwiczenia powtórzyć i wyjaśnić wątpliwości, przykładowe narzędzie pomiaru dydaktycznego, służące ewaluacji osiągnięć ucznia po realizacji jednostki modułowej, literaturę uzupełniającą, która umożliwi uczniowi pogłębienie wiedzy z zakresu jednostki modułowej. Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania, np. samokształcenia kierowanego, tekstu przewodniego, metody ekspertów. Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej. 3

Schemat układu jednostek modułowych 412[01].Z2 Organizacja i finansowanie działalności przedsiębiorstwa 412[01].Z2.01 Prowadzenie polityki kadrowej przedsiębiorstwa 412[01].Z2.02 Organizowanie procesu gospodarczego przedsiębiorstwa 412[01].Z2.03 Finansowanie działalności przedsiębiorstwa 412[01].Z2.04 wykorzystanie informacji ekonomicznej w procesie decyzyjnym 4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć: wyjaśniać mechanizm funkcjonowania rynku, wyjaśniać współzależności pomiędzy podmiotami funkcjonującymi na rynku, uzasadniać zależność decyzji o zmianie ceny od wielkości popytu i podaży, uzasadniać zależność decyzji konsumenta o dokonaniu zakupu od podaży, ustalać cenę sprzedaży, wyjaśniać rolę marketingu w zarządzaniu przedsiębiorstwem, posługiwać się podstawowymi pojęciami prawnymi, korzystać ze źródeł prawa, rozróżniać źródła zobowiązań oraz skutki ich niewykonania z tytułu umowy kupnasprzedaży, rozróżniać podstawowe pojęcia i miary statystyczne, stosować zasady formułowania i formatowania pism, sporządzać pisma w różnych układach graficznych, wykonywać czynności związane z przyjmowaniem i wysyłaniem korespondencji, także za pomocą poczty elektronicznej, posługiwać się edytorem tekstu i arkuszem kalkulacyjnym, przeprowadzać inwentaryzację zapasów, posługiwać się edytorem tekstu i arkuszem kalkulacyjnym, przeprowadzać inwentaryzację zapasów, poruszać się w oknach systemu Windows, wykonywać podstawowe operacje na plikach i folderach, sterować miejscem zapisu danych na dysku i dyskietkach, stosować podstawowe dane dotyczące arkuszy kalkulacyjnych, formatować i redagować komórki arkusza, stosować zasady adresowania względnego i bezwzględnego komórek, efektywnie wykorzystywać podstawowe działania na komórkach, sporządzać tabele i wykresy z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego, stosować zasady tworzenia wydruków w arkuszu. 5

3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji ćwiczeń podanych w poradniku uczeń powinien umieć: przeprowadzić analizę otoczenia marketingowego przedsiębiorstwa, wyjaśniać zasady prowadzenia badań statystycznych w oparciu o przepisy prawne, przygotować i przeprowadzić proste badania statystyczne, obliczyć i zinterpretować dominantę, medianę, miary rozproszenia, indeksy agregatowe, współczynniki korelacji, dobrać miary statystyczne do analizy zebranego materiału statystycznego, opracować i zaprezentować zebrany materiał statystyczny, obsłużyć wybrane programy statystyczne, dobrać rodzaj promocji do oferowanego produktu, dobrać kanały dystrybucji do rodzaju produktu, wybrać strategię marketingową, opracować ofertę handlową, zastosować przepisy prawne regulujące umowy handlowe, wymienić i scharakteryzować czynniki warunkujące wielkość sprzedaży, sporządzić dokumenty sprzedaży, wybrać najkorzystniejszą ofertę cenową przy zakupie, zredagować pisma do dostawców i odbiorców, również w języku obcym, przeprowadzić postępowanie reklamacyjne w fazie zakupu i sprzedaży, uzasadniać celowość zarządzania zapasami, obliczyć ilościową i wartościową maksymalną normę zapasów, wymienić i scharakteryzować czynniki wpływające na wielkość przychodów ze sprzedaży, zastosować funkcje statystyczne w programie Excel, obliczyć miary i wskaźniki statystyczne w programie Excel, zastosować złożone formuły do obliczeń zapasów. 6

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ Scenariusz zajęć nr 1 Temat: Rozróżnianie strategii marketingowych. Czas realizacji: 90 min. Cel ogólny scharakteryzować strategie marketingowe przedsiębiorstwa Cele szczegółowe po zakończeniu zajęć uczeń powinien umieć: zdefiniować strategię działania przedsiębiorstwa, sklasyfikować strategie według różnych kryteriów, wymienić mocne i słabe strony strategii, wymienić typowe zastosowania strategii, dobrać strategie do warunków rynkowych. Metoda kształcenia: metoda puzzli Formy organizacyjne pracy uczniów: praca w zespołach jednolita praca w zespołach zróżnicowana Środki dydaktyczne: opis poszczególnych strategii działania przedsiębiorstwa: kryterium podziału strategii, rodzaje strategii, krótka charakterystyka strategii (dla każdej grupy uczniów inne strategie według różnych kryteriów, dla każdego ucznia w grupie materiał jest ten sam) na oddzielnych kartkach papieru formatu A4, arkusze papieru dla każdej grupy do sporządzenia plakatu, kolorowe pisaki. Przebieg zajęć I. Organizacja zajęć. (max. 2 min.) II. Podanie celów kształcenia i koniecznych wyjaśnień. (max. 5 min.) nauczyciel objaśnia uczniom na czym polega metoda puzzli, dzieli klasę na grupy, każdej grupie przyporządkowuje materiały dydaktyczne, wyjaśnia co jest celem pracy grupy, jak ma sporządzić plakat, wyjaśnia zasady oceny pracy grupy. Materiał 1 grupy obejmuje: charakterystykę strategii związanych z segmentacją, dystrybucją i promocją, arkusz papieru dla grupy do sporządzenia plakatu, kolorowe pisaki 7

Opis strategii (przykład można uzupełnić i rozbudować). Do najczęściej stosowanych strategii związanych z segmentacją rynku należą: strategia działania niezróżnicowanego polega ona na tym, że przedsiębiorstwo traktuje rynek jako całość, nie wyodrębnia segmentów nabywców, strategia działania zróżnicowanego polega na tym, że przedsiębiorstwo dokonuje segmentacji i działa w każdym z wyodrębnionych segmentów, strategia działania skoncentrowanego polega ona na tym, że przedsiębiorstwo przeprowadza segmentację, wyodrębnia segmenty nabywców ale swoje działania podejmuje tylko w jednym, wybranym segmencie rynku. Wśród strategii związanych z dystrybucją wyróżniamy: strategię dystrybucji intensywnej produkt jest w każdym punkcie sprzedaży, w którym może pojawić się potencjalny nabywca, strategię dystrybucji selektywnej produkt sprzedawany jest przez wybranych dystrybutorów strategię dystrybucji wyłącznej sprzedażą zajmuje się na danym terenie tylko jeden przedstawiciel. Podstawowe strategie związane z promocją to: strategia push producent oddziałuje środkami promocji (najczęściej sprzedażą osobistą i pozareklamowymi środkami aktywizacji sprzedaży) na uczestników kanału (pośredników) w celu zwiększenia dystrybucji, przyspieszając przepychanie produktu do konsumenta, strategia pull producent oddziałuje środkami promocji (najczęściej reklamą) na ostatecznego nabywcę, który wymusza na sprzedawcy obecność produktu w punktach sprzedaży detalicznej (klient ciągnie towary na rynek przez poszczególne elementu kanału). Materiał 2 grupy obejmuje: charakterystykę strategii związanych z ceną, arkusz papieru dla grupy do sporządzenia plakatu, kolorowe pisaki. Opis strategii (przykład można uzupełnić i rozbudować). Wyróżniamy następujące rodzaje strategii cen: strategia najwyższej jakości przedsiębiorstwo kieruje produkty do klientów o wysokich dochodach, którzy skłonni są zapłacić wysoką cenę za wysoką jakość, strategie: wysokiej wartości, superokazji, dobrej okazji jakość jest wyższa w stosunku do ceny produktu (korzystne dla konsumenta), strategie: przeładowania, zdzierstwa, pozornej oszczędności cena jest wysoka, nieuzasadniona poziomem jakości (klienci mogą czuć się wykorzystani, mogą ukształtować sobie negatywną opinię o wyrobie i firmie), strategia średniej wartości polega na oferowaniu produktów przeciętnej jakości po przeciętnych cenach, strategia oszczędności firmy oferują swoje produkty klientom o niskich dochodach (jakość produktów jest również niska). Materiał 3 grupy obejmuje: charakterystykę strategii związanych z ceną, arkusz papieru dla grupy do sporządzenia plakatu, kolorowe pisaki. 8

Opis strategii (przykład można uzupełnić i rozbudować). Do strategii związanych z wprowadzaniem nowego produktu na rynek zaliczamy: strategię szybkiego zbierania śmietanki oznacza ustalenie wysokiej ceny na produkt i nasilenie działań promocyjnych, w celu szybkiego zwiększenia przychodów ze sprzedaży, strategię wolnego zbierania śmietanki oznacza ustalenie wysokiej ceny na produkt i minimalizowanie działań promocyjnych, strategię szybkiej penetracji polega na ustaleniu niskiej ceny i stosowaniu intensywnej promocji w celu szybkiego rozprzestrzeniania się produktu na rynku, strategię wolnej penetracji polega na ustaleniu niskiej ceny na produkt i ograniczeniu wydatków na promocję. Podstawowe strategie typu produkt - rynek to: strategia penetracji rynku polega na intensyfikowaniu sprzedaży (poprzez rozszerzanie dystrybucji, dostosowanie jej do wymagań klientów, dodatkową promocję, stosowanie konkurencyjnie niskich cen) oraz jej zwiększaniu (przyciąganie nowych nabywców lub wzrost konsumpcji u dotychczasowych), strategia rozwoju rynku oznacza wprowadzenie dotychczasowych produktów na nowe rynki zbytu lub nowe segmenty rynku, strategia rozwoju produktu dotyczy wprowadzania zmodyfikowanych lub nowych produktów na dotychczasowe rynki, strategia dywersyfikacji oznacza wprowadzanie nowych produktów na nowe rynki. Strategie związane z pozycją przedsiębiorstwa na rynku: strategia lidera oznacza takie działania, które pozwolą na osiągnięcie na tyle mocnej pozycji na rynku, by określać innym przedsiębiorstwom warunki ekonomiczne i jakościowe (lider na rynku lokalnym, krajowym, międzynarodowym), strategia podejmującego wyzwanie polega na wykorzystaniu sytuacji rynkowej i konkurowaniu z liderem o przewodnictwo rynkowe, strategia naśladowcy oznacza utrzymywanie stałego dystansu w stosunku do lidera, poprzez naśladowanie jego działań, strategia wypełniającego nisze rynkowe polega na działaniu, w tych obszarach rynku, w których nie ma konkurencji. Materiał 4 grupy obejmuje: charakterystykę strategii związanych z ceną, arkusz papieru dla grupy do sporządzenia plakatu, kolorowe pisaki. Opis strategii (przykład można uzupełnić i rozbudować). Wśród strategii związanych z produktem najczęściej wyróżniamy: strategię masowej produkcji polega na traktowaniu rynku jako całości, produkt nie jest różnicowany, strategię segmentacji rynku polega na wyodrębnieniu grup jednorodnych odbiorców, dla których produkt jest różnicowany pod względem cech, jakości i ceny. Strategie związane z pozycją przedsiębiorstwa na rynku: strategia lidera oznacza takie działania, które pozwolą na osiągnięcie na tyle mocnej pozycji na rynku, by określać innym przedsiębiorstwom warunki ekonomiczne i jakościowe (lider na rynku lokalnym, krajowym, międzynarodowym), strategia podejmującego wyzwanie polega na wykorzystaniu sytuacji rynkowej i konkurowaniu z liderem o przewodnictwo rynkowe, 9

strategia naśladowcy oznacza utrzymywanie stałego dystansu w stosunku do lidera, poprzez naśladowanie jego działań, strategia wypełniającego nisze rynkowe polega na działaniu, w tych obszarach rynku, w których nie ma konkurencji. Wśród strategii związanych z asortymentem najczęściej wyróżniamy: strategia pełnego asortymentu oznacza oferowanie klientom pełnego zestawu produktów z kompletnym wyposażeniem, strategia ograniczonego asortymentu polega na kierowaniu produktu do wybranego segmentu lub kanału dystrybucji, strategia rozszerzania linii produktów może przejawiać się w zwiększeniu szerokości lub głębokości linii produktów oferowanych na rynku, strategia uzupełniania linii produktów ma na celu wprowadzenie brakujących w ofercie firmy marek, strategia oczyszczania linii produktów oznacza usuwanie z oferty firmy produktów przynoszących straty lub nie przynoszących zakładanych zysków, strategia nowego produktu możemy mieć z nią do czynienia, jeżeli przedsiębiorstwo chce podnieść swoje zyski lub atrakcyjność na rynku. III. Realizacja zadań dydaktycznych. 1. Praca w grupach wyjściowych. (ok.15 minut) Uczniowie zapoznają się z materiałem, dyskutują nad zaletami i wadami strategii, okolicznościami stosowania. Stają się ekspertami w zakresie strategii, które otrzymała grupa. 2. Pierwsza zmiana składu grup. Praca w nowych grupach. (ok. 20 min.) W każdej nowej grupie musi się znaleźć przedstawiciel każdej z grup wyjściowych. Powstają grupy z ekspertów. Uczniowie po kolei przedstawiają strategie, których są ekspertami, pozostali notują informacje tak, aby przekazać je po powrocie do grup pierwotnych jak najdokładniej. 3. Powrót do grup wyjściowych. (ok. 25 min) W grupach po kolei uczniowie przekazują zdobyte informacje, dyskutują, sporządzają plakat strategii marketingowych, na którym przedstawiają strategie pod kątem podobieństwa sytuacji rynkowych kiedy mogą być stosowane, zalet itp. 4. Prezentacja prac grupowych i ich. (ok. 15 min.) Uczniowie prezentują wynik pracy, uzasadniają swoje wybory, oceniają poprawność i czytelność plakatu. IV. Podsumowanie pracy grup i ich ocena.(ok. 5 min.) Grupy oceniają prace konkurencji pod kątem poprawności, skuteczności prezentacji, oryginalności i efektywności prezentacji lidera. V. Ewaluacja. (ok. 3 min.) Uczniowie na kartkach piszą: co im się podobało w lekcji (1-3 elementy), co im się nie podobało (1-3 elementy). 10

Scenariusz zajęć nr 2 Temat: Opracowanie dokumentacji towarzyszącej procesom zaopatrzenia i sprzedaży. Czas realizacji: 90 min. Cel ogólny kształtowanie umiejętności opracowania i wypełniania dokumentów zakupu i sprzedaży. Cele szczegółowe po zakończeniu zajęć uczeń powinien umieć: wymienić czynności składające się na organizację zaopatrzenia i zbytu, scharakteryzować dokumenty występujące w procesie zaopatrzenia i zbytu, zanalizować pisma handlowe, opracować ofertę właściwą, zamówienie, wypełnić fakturę VAT. Metody kształcenia: dyskusja, wykład, ćwiczenia, pokaz Formy organizacyjne pracy uczniów: praca w zespołach jednolita praca w zespołach zróżnicowana praca indywidualna - jednolita Środki dydaktyczne: maszyny elektroniczne do pisania lub komputery, papier maszynowy, przykładowe listy ofertowe, schematy pism handlowych na blankietach korespondencyjnych, kalkulator Przebieg zajęć I. Organizacja zajęć. II. Przypomnienie wiadomości podstawowych zawartych w materiale nauczania 4.4.1. pojęcie kontrahentów przedsiębiorstwa, elementy różnicujące oferty dostawców, etapy podejmowania decyzji zakupu przez konsumentów indywidualnych. III. Określenie celów kształcenia i realizacja zadań dydaktycznych. Nauczyciel: podaje temat i cele kształcenia jednostki tematycznej, inicjuje dyskusję na temat czynności związanych z zaopatrzeniem przedsiębiorstwa Uczniowie: odwołują się do swoich doświadczeń jako konsumentów, nazywają i ustalają kolejność czynności związanych z zakupem dóbr dla przedsiębiorstwa, 11

zapisują wnioski. Nauczyciel: określa nazwy pism handlowych charakterystycznych dla poszczególnych etapów procesu zakupu, dzieli klasę na grupy, objaśnia ćwiczenie do wykonania (ćwiczenie 1 z punktu 4.5.3 z poradnika ucznia) obserwuje pracę uczniów, udziela w miarę potrzeb wskazówek i porad. Uczniowie: formułują wnioski z pracy (wskazują elementy listu ofertowego i jego funkcje) Nauczyciel: rozdaje uczniom wzory pism handlowych, wskazuje elementy składowe i rozmieszczenie elementów na blankiecie w zapytaniu ofertowym, ofercie właściwej i zamówieniu, objaśnia wykonanie ćwiczenia 2 z punktu 4.5.3 z poradnika ucznia. Uczniowie: posługują się informacjami z wybranych listów ofertowych, formułują treść oferty właściwej, wpisują odpowiednie informacje w pola blankietu informacyjnego przy użyciu maszyny elektronicznej lub komputera, prezentują wykonane w grupach prace. Nauczyciel: udziela porad i wskazówek, podsumowuje wykonanie ćwiczenia, porównując pracę grup, zleca wymianę opracowanych ofert między grupami, objaśnia ćwiczenie 3 z punktu 4.5.3 z poradnika ucznia. Uczniowie: opracowują zamówienie na podstawie oferty przesłanej przez inną grupę, prezentują efekty pracy. Nauczyciel: rozdaje uczniom formularze faktury VAT, przypomina elementy formalne faktury i zasady prawidłowego jej wypełniania, wybiera spośród opracowanych przez grupy zamówień jedno i na jego podstawie podaje dane do wystawienia faktury. Uczniowie: pracują indywidualnie, wypełniając formularz faktury VAT zgodnie z danymi, obliczeń dokonują używając kalkulatora. IV. Podsumowanie zajęć i ocena pracy uczniów: samoocena grup, zebranie prac grupowych i indywidualnych do oceny, podsumowanie pracy (omówienie zauważonych trudności, wskazanie na popełniane błędy oraz wyróżnienie osób aktywnych w grupach). V. Podanie i omówienie pracy domowej: zadanie obowiązkowe ćwiczenie 4 z punktu 4.5.3. z poradnika dla ucznia. 12

5. ĆWICZENIA 5.1. Badanie rynku zbytu 5.1.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Identyfikacja elementów otoczenia firmy handlowej. Zlokalizuj w swojej miejscowości lub w okolicy punkt sprzedaży dowolnej sieci handlowej (np. Biedronka, Żabka, Geant, Real itp.). Zapisz w tabeli: jakie instytucje tworzą otoczenie rynkowe tego punktu? do jakiego rodzaju otoczenia należy dana instytucja? jaki jest zakres oddziaływania każdej z tych instytucji na działanie zlokalizowanego punktu sprzedaży? Nazwa instytucji Rodzaj otoczenia Zakres oddziaływania Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, technikę wykonania, dostępne dla ucznia źródła informacji. 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o rodzajach otoczenia rynkowego, instytucjach otoczenia i wzajemnych oddziaływaniach, 2) stworzyć wykaz zlokalizowanych punktów sprzedaży, 3) wypełnić tabelę, 4) zaprezentować wyniki swojej pracy. objaśnienie, ćwiczenia praktyczne, metoda przypadków, dyskusja dydaktyczna, pokaz z objaśnieniem. Środki dydaktyczne: literatura z punktu 7 poradnika dla nauczyciela, papier formatu A2, kolorowe mazaki, linijka. 13

Ćwiczenie 2 Obszary badań marketingowych. Po dyskusji w grupie wskaż 4 przykłady obszarów, w których mogą być prowadzone badania marketingowe przez punkt sprzedaży określony w ćwiczeniu 1. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, technikę wykonania, dostępne dla ucznia źródła informacji. 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o badaniach marketingowych, 2) wypisać przykłady, 3) uzasadnić swój wybór. objaśnienie, dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, pokaz z objaśnieniem. Środki dydaktyczne: literatura z punktu 7 poradnika dla nauczyciela, papier formatu A2, kolorowe mazaki. Ćwiczenie 3 Zasadność badań rynku zbytu. Przedyskutuj w grupie czy firmy powinny prowadzić badania rynku zbytu? Uzasadnij odpowiedź. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, technikę wykonania, dostępne dla ucznia źródła informacji. 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o badaniach marketingowych, 2) dobrać i zaprezentować argumenty. objaśnienie, dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, pokaz z objaśnieniem. 14

Środki dydaktyczne: literatura z punktu 7 poradnika dla nauczyciela, papier formatu A2, kolorowe mazaki. Ćwiczenie 4 Segmentacja rynku. Wymień po trzy możliwe segmenty nabywców następujących produktów: proszki do prania, książki, wycieczki turystyczne, odzież sportowa, sprzęt AGD. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, technikę wykonania, dostępne dla ucznia źródła informacji. 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o kryteriach podziału nabywców, 2) określić cechy jakimi powinny charakteryzować się segmenty, 3) przyporządkować segmenty do wskazanych produktów, 4) wypisać przykłady, 5) uzasadnić swój wybór. objaśnienie, ćwiczenia praktyczne, metoda przypadków, pokaz z objaśnieniem. Środki dydaktyczne: literatura z punktu 7 poradnika dla nauczyciela, papier formatu A2, kolorowe mazaki. 5.1.2. Sprawdzian postępów Uczeń potrafi: 1) dokonać podziału otoczenia rynkowego przedsiębiorstwa? 2) scharakteryzować rodzaje otoczenia rynkowego przedsiębiorstwa? 3) wymienić instytucje tworzące otoczenie rynkowe przedsiębiorstwa? 4) scharakteryzować wpływ poszczególnych instytucji z otoczenia na Tak Nie 15

działalność przedsiębiorstwa? 5) scharakteryzować badania produktu? 6) scharakteryzować badania dystrybucji? 7) scharakteryzować badania promocji? 8) scharakteryzować badania konkurencji? 9) scharakteryzować badania konsumentów? 10) scharakteryzować badania popytu? 11) scharakteryzować badania podaży? 12) scharakteryzować badania cen? 13) scharakteryzować badania wewnętrznych warunków funkcjonowania przedsiębiorstwa? 14) wyjaśnić pojęcie segmentacji rynku? 15) scharakteryzować kryteria segmentacji rynku? 16) scharakteryzować cechy prawidłowo wyodrębnionego segmentu rynku? 16

5.2. Analiza statystyczna 5.2.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Wykorzystanie ankiety jako narzędzia badawczego. Przeprowadź badanie ankietowe, posługując się skonstruowanym samodzielnie kwestionariuszem pytań. Temat badania ustal z nauczycielem. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, technikę wykonania, dostępne dla ucznia źródła informacji. 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o badaniu i konstrukcji kwestionariusza, 2) zbudować ankietę, 3) przeprowadzić badanie na populacji dobranej do celu badania i uzgodnionej z nauczycielem. objaśnienie, ćwiczenia praktyczne, metoda projektów. Środki dydaktyczne: literatura z punktu 7 poradnika dla nauczyciela, papier formatu A4, pisaki, komputer. Ćwiczenie 2 Sposoby opracowania i prezentacji materiału statystycznego. Dokonaj opracowania i prezentacji materiału statystycznego uzyskanego w wyniku ćwiczenia numer 1. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, technikę wykonania, dostępne dla ucznia źródła informacji. 17

1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o metodach opracowania zgromadzonego materiału i sposobach jego prezentacji, 2) opracować materiał statystyczny, 3) dobrać metodę prezentacji, 4) zaprezentować wyniki. objaśnienie, ćwiczenia praktyczne, metoda projektów. Środki dydaktyczne: literatura z punktu 7 poradnika dla nauczyciela, papier (format A-4, pakowy), przybory geometryczne, kolorowe pisaki do graficznej prezentacji wyników, kalkulator, komputer. Ćwiczenie 3 Wykorzystanie wykresów do prezentacji danych statystycznych. Na podstawie poniższych danych sporządź znane ci rodzaje wykresów wykorzystując komputer. Hurtownie budowlane w miejscowości Wielkie Domy według miesięcznych obrotów (stan na 31.12.2004r.) Wielkość obrotów w Liczba hurtowni tys. zł 0 100 6 100 200 8 200-300 20 300 400 12 400 500 4 Razem 50 Źródło: dane umowne Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, technikę wykonania, dostępne dla ucznia źródła informacji. 18

wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o rodzajach graficznej prezentacji danych, wykorzystać użytkowy program komputerowy (arkusz kalkulacyjny w programie Excel), zaprezentować i objaśnić sporządzone wykresy. objaśnienie, ćwiczenia praktyczne, pokaz z objaśnieniem. Środki dydaktyczne: literatura z punktu 7 poradnika dla nauczyciela, komputer z zainstalowanym programem Excel, papier do drukarki, drukarka. Ćwiczenie 4 Obliczanie i interpretacja miar statystycznych. Oblicz i zinterpretuj: średnią arytmetyczną, medianę, dominantę, rozstęp, odchylenie przeciętne i standardowe oraz współczynnik zmienności, wykorzystując dane z ćwiczenia 3. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, technikę wykonania, dostępne dla ucznia źródła informacji. 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o wymienionych w ćwiczeniu miarach statystycznych, 2) zapisać wzory, 3) dokonać niezbędnych obliczeń, 4) zinterpretować uzyskane wyniki. objaśnienie, ćwiczenia praktyczne, pokaz z objaśnieniem. Środki dydaktyczne: literatura z punktu 7 poradnika dla nauczyciela, kalkulator, papier formatu A4, pisaki. 19

Ćwiczenie 5 Obliczanie i interpretacja miar statystycznych. Na podstawie danych z tabeli oblicz indeks wartości, indeks fizycznej wielkości produkcji oraz indeks cen. Podaj interpretację wyników. Produkcja i ceny dobra A i B w latach 1997-2004 Jednostka Ilość Cena w zł Dobro miary 1997 2004 1997 2004 A kg 1000 1500 200 250 B szt. 700 1000 150 200 Źródło: dane umowne Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, technikę wykonania, dostępne dla ucznia źródła informacji. 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o wymienionych w ćwiczeniu miarach statystycznych, 2) zapisać wzory, 3) dokonać niezbędnych obliczeń, 4) zinterpretować uzyskane wyniki. objaśnienie, ćwiczenia praktyczne, pokaz z objaśnieniem. Środki dydaktyczne: literatura z punktu 7 poradnika dla nauczyciela, kalkulator, papier formatu A4, pisaki. Ćwiczenie 6 Obliczanie i interpretacja miar statystycznych. Na podstawie danych z tabeli oblicz i zinterpretuj współczynnik korelacji. Obroty i wielkość zapasów w wybranych hurtowniach Hurtownia Obroty dzienne w tys. zł Zapasy w tys. zł Alfa 10 40 Beta 15 20 20

Gamma 17 35 Delta 12 25 Eta 20 50 Źródło: dane umowne Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, technikę wykonania, dostępne dla ucznia źródła informacji. 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o wymienionych w ćwiczeniu miarach statystycznych, 2) zapisać wzory, 3) dokonać niezbędnych obliczeń, 4) zinterpretować uzyskane wyniki. objaśnienie, ćwiczenia praktyczne, pokaz z objaśnieniem. Środki dydaktyczne: literatura z punktu 7 poradnika dla nauczyciela, kalkulator, papier formatu A4, pisaki. 5.2.2. Sprawdzian postępów Uczeń potrafi: 1) scharakteryzować istotę badań statystycznych? 2) scharakteryzować badania pełne? 3) scharakteryzować badania częściowe? 4) scharakteryzować badania ze względu na ich charakter? 5) przedstawić schemat badania i wyjaśnić na czym polegają poszczególne etapy? 6) scharakteryzować zasady konstruowania ankiety? 7) scharakteryzować poszczególne części ankiety? 8) rozróżniać rodzaje pytań ankietowych? 9) przeprowadzić grupowanie proste? 10) przeprowadzić grupowanie złożone? 11) zbudować szereg statystyczny? Tak Nie 21

12) wymienić i scharakteryzować elementy tablicy statystycznej? wymienić i scharakteryzować znaki stosowane w tablicach 13) statystycznych? 14) przedstawić dane na wykresie liniowym? 15) przedstawić dane na wykresie słupkowym? 16) przedstawić dane na wykresie kołowym? 17) przedstawić dane na diagramie kołowym? 18) przedstawić dane za pomocą histogramu? 19) przedstawić dane za pomocą diagramu? 20) scharakteryzować cel analizy statystycznej? 21) obliczyć i zinterpretować średnią arytmetyczną? 22) obliczyć i zinterpretować dominantę? 23) obliczyć i zinterpretować medianę? 24) obliczyć i zinterpretować rozstęp? 25) obliczyć i zinterpretować odchylenie przeciętne i standardowe? 26) obliczyć i zinterpretować współczynniki zmienności? 27) obliczyć i zinterpretować indeksy agregatowe? 28) obliczyć i zinterpretować współczynnik korelacji? 22

5.3. Elementy marketingu mix 5.3.1. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Określanie struktury asortymentu. Po dyskusji w grupie zbuduj strukturę asortymentu dla następujących produktów: a) mąka, b) szampon do włosów, c) lodówka. Oprzyj się na swoich obserwacjach rynku. Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres, technikę wykonania, dostępne dla ucznia źródła informacji. 1) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacji o elementach struktury asortymentu, 2) po dyskusji w grupie wybrać trzy najlepsze przykłady, 3) ustalenia zapisać, 4) przedstawić wynik pracy na forum klasy, 5) porównać swoje przykłady z propozycjami innych grup objaśnienie, dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, pokaz z objaśnieniem. Środki dydaktyczne: literatura z punktu 7 poradnika dla nauczyciela, materiały piśmienne (papier formatu A-4, pakowy), kolorowe pisaki. Ćwiczenie 2 Charakterystyka asortymentu towarowego. Scharakteryzuj asortyment: a) hipermarketu, b) sklepu zoologicznego, c) małego sklepu osiedlowego, d) salonu samochodowego, e) kiosku Ruchu. 23