SYSTEM ZABEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO W POLSCE WOBEC ZMIAN DEMOGRAFICZNYCH ZBIGNIEW DERDZIUK Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
System zabezpieczenia społecznego w Polsce Powszechny system ubezpieczeń społecznych w Polsce obejmuje m.in.: pracowników osoby prowadzące pozarolniczą działalność duchownych osoby przebywające na urlopach wychowawczych lub pobierające zasiłek macierzyński osoby pobierające zasiłek dla bezrobotnych 2
System zabezpieczenia społecznego w Polsce W POLSCE OPRÓCZ POWSZECHNEGO SYSTEMU UBEZPIECZENIOWEGO WYSTĘPUJĄ TAKŻE: system ubezpieczeń społecznych rolników (KRUS) liczba świadczeń emerytalno-rentowych 1 374 647 system emerytalny służb mundurowych - policjantów, żołnierzy zawodowych, strażaków, funkcjonariuszy więziennictwa (MON, MSWiA) liczba świadczeń emerytalno-rentowych 351 505 system emerytalny sędziów i prokuratorów (MS) liczba świadczeń emerytalno-rentowych 4 455 3
System zabezpieczenia społecznego w Polsce Zakład Ubezpieczeń Społecznych wykonuje zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych na podstawie ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U z 2009 Nr 205, poz. 1585 ze zm.). Jednakże w swojej działalności ZUS zobowiązany jest stosować przepisy innych ustaw, w tym: ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U z 2008 r. Nr 237, poz. 1656 ze zm.) ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych (Dz. U z 2008 r. Nr 228, poz. 1507 ze zm.) ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U z 2010 r. Nr 77, poz. 512 ze zm.) ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.) 4
System zabezpieczenia społecznego w Polsce ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U z 2009 r. Nr 157, poz. 1240 ze zm.) ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 ze zm.) ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U z 1964 r. Nr 43, poz. 296 ze zm.) ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz. U z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 ze zm.) ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U z 2010 r., Nr 113, poz. 759 ze zm.) Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego umowy bilateralne o zabezpieczeniu społecznym np. USA, Kanada, Australia, Korea Południowa, Macedonia, Bośnia i Hercegowina, Serbia, Czarnogóra, Chorwacja 5
ZUS nie tylko emerytury i składki Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest państwową jednostką organizacyjną posiadającą osobowość prawną ZUS zajmuje się: przyznawaniem i wypłatą: emerytur i rent zasiłków chorobowych, macierzyńskich, opiekuńczych, pogrzebowych innych świadczeń np. świadczeń przedemerytalnych, dodatków kombatanckich gromadzeniem i ewidencjonowaniem składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne obywateli prowadzeniem egzekucji składek względem dłużników składek przekazywaniem co roku informacji o składkach zgromadzonych na kontach dla każdego ubezpieczonego urodzonego po 31.12.1948 r. wykonywaniem zadań powierzonych z dziedziny ubezpieczeń lub zabezpieczenia społecznego. ZUS m.in. gromadzi dane osobowe płatników składek dla Narodowego Funduszu Zdrowia, identyfikuje składki przesyłane na indywidualne konta w Otwartych Funduszach Emerytalnych. 6
System zabezpieczenia społecznego w Polsce Powszechny system ubezpieczeń społecznych to: ubezpieczeni świadczeniobiorcy płatnicy 14,9 mln ubezpieczonych dla których ZUS prowadzi konta, odprowadza składki (OFE/NFZ), orzeka w sprawach niezdolności do pracy/rentowych 7,4 mln świadczeniobiorców, w, dla których ZUS ustala uprawnienia, oblicza wysokość ść,, dokonuje przeliczeń i wypłaty emerytur i rent 2,2 mln płatników w składek, od których ZUS pobiera i rozlicza składki na wyodrębnione fundusze Liczba dni zasiłków w macierzyńskich 42 623, 9 tys. dni Liczba dni zasiłków w chorobowych 119 327, 2 tys. dni Liczba zasiłków w pogrzebowych 304, 7 tys. (2010 r.). Liczba orzeczeń wydanych przez lekarzy orzeczników w w 2010 roku: 1. łączna liczba orzeczeń 1.163 894, w tym: w sprawach dotyczących cych długotrwad ugotrwałej niezdolności do pracy 802 594, w sprawach czasowej niezdolności do pracy 361 300. 2. liczba zawiadomień o skierowanie na rehabilitację leczniczą 93 309. 7
System zabezpieczenia społecznego w Polsce Systemy emerytalne można sklasyfikować według kryterium sposobu wyliczania i finansowania świadczenia emerytalnego: system zdefiniowanej składki (NDC notional defined contributions), wysokość emerytury zależy od sumy wpłaconych składek, system zdefiniowanego świadczenia (DB defined benefits), wysokość emerytury ustalana jest w oparciu o określoną formułę, często jako procent ostatniego wynagrodzenia pobieranego przez osobę przechodzącą na świadczenie oraz od stażu emerytalnego. Po reformie, w powszechnym systemie emerytalnym opartym o zasadę PAYG (Pay-As-You-Go) nastąpiło przejście z modelu zdefiniowanego świadczenia do modelu zdefiniowanej składki. 8
System zabezpieczenia społecznego w Polsce Trójfilarowy system emerytalny Kryteria klasyfikacji I filar II filar III filar obowiązkowe Uczestnictwo w systemie obowiązkowe (dla urodzonych po 1968 r.) dobrowolne dobrowolne, uzupełniające (dla urodzonych po 1948 r. a przed 1969 r.) Zarządzanie systemem publiczne prywatne prywatne Finansowanie z bieżących składek (PAYG) kapitałowe (OFE) kapitałowe 9
System zabezpieczenia społecznego w Polsce Wędrówka składki emerytalnej 19,52 % 9,76 % 9,76 % Ubezpieczony 9,76 % Płatnik 2,3 % 5,0 % 12,22 % 10
Finansowanie systemu przychody FUS (w PLN) 5 714 865 000 9 387 575 000 22 910 776 000 81 483 264 000 wydatki FUS (w PLN) 5 074 126 000 10 591 622 000 39 710 514 000 101 692 360 000 11 60 458 824 000 PLN Dotacje z budżetu państwa w 2010 r. 38 111 650 000 PLN Refundacja z tytułu składek do OFE 22 347 174 000 PLN Fundusz wypadkowy Fundusz chorobowy Fundusz rentowy Fundusz emerytalny Składki przekazane do OFE w 2010 r. 22 347 174 000 PLN
System zabezpieczenia społecznego w Polsce Ustalanie wysokości emerytury STARY system: Gdzie: 24% KB + (1,3%*S skł + 0,7%*S nskł )*KB*WWP KB kwota bazowa (przeciętne wynagrodzenie w poprzednim roku kalendarzowym, pomniejszone o potrącone od ubezpieczonych składki na ubezpieczenia społeczne), od 1 marca 2011 r. kwota bazowa wynosi 2 822,66 zł S skł liczba lat okresów składkowych, S nskł liczba lat okresów nieskładkowych, WWP wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury, tj. relacja procentowa wynagrodzeń świadczeniobiorcy do przeciętnych wynagrodzeń z okresu, jaki brany jest do ustalenia podstawy wymiaru w momencie przyznania lub przeliczania emerytury Stare zasady uzależniały wysokość emerytury od wynagrodzeń ubezpieczonego, stażu pracy ubezpieczonego i poziomu przeciętnego wynagrodzenia w Polsce. 12
System zabezpieczenia społecznego w Polsce Ustalanie wysokości emerytury - zdefiniowana składka NOWY system (I filar - FUS): Gdzie: (K S + K KP ) ŚDTŻ K s kwota składek na ubezpieczenie emerytalne z uwzględnieniem ich waloryzacji, K KP kwota kapitału początkowego z uwzględnieniem jego waloryzacji, ŚDTŻ średnie dalsze trwanie życia w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę, zgodnie z tablicami trwania życia ogłoszonymi przez Prezesa GUS Wysokość emerytury według nowych zasad w myśl reguły moja składka pracuje na moją emeryturę ustala się przez podzielenie indywidualnej kwoty składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego, z uwzględnieniem ich waloryzacji oraz kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego przez średnie dalsze trwanie życia w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę. 13
System zabezpieczenia społecznego w Polsce wobec zmian demograficznych Przeobrażenia demograficzne w Polsce, tak jak i w wielu innych krajach to istotne zmiany w tzw. piramidzie wieku będące następstwem: zmniejszającej się liczby urodzeń zmniejszającej się śmiertelności wydłużającego się dalszego trwania życia po przejściu na emeryturę Prognozy demograficzne wskazują na pogłębianie się obserwowanych od lat tendencji. Procesy demograficzne, poprzez swój bezpośredni wpływ na populacje świadczeniobiorców i ubezpieczonych, oddziałują istotnie na sytuację finansową systemu ubezpieczeń społecznych, a zwłaszcza na sytuację finansową ubezpieczenia emerytalnego. 14
System zabezpieczenia społecznego w Polsce wobec zmian demograficznych Piramida wieku ludności Polski 2010 2060 kobiety 108 104 100 mężczyźni OGÓŁEM OGÓŁEM kobiety 108 104 100 mężczyźni 96 92 38,1 mln 30,6 mln 96 92 88 88 84 84 16,8% populacji 80 76 72 68 6,4 mln 11,4 mln 80 76 72 68 37,3% populacji 64 64 60 60 56 56 64,5% populacji 52 48 44 40 24,6 mln 14,8 mln 52 48 44 40 48,3% populacji 36 36 32 32 28 28 24 24 20 20 18,7% populacji 16 12 8 4 0 7,1 mln 400 000 300 000 200 000 100 000 0 100 000 200 000 300 000 400 000 4,4 mln 16 12 8 4 0 14,4% populacji 400 000 300 000 200 000 100 000 0 100 000 200 000 300 000 400 000 w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym 20 000 000 0 2060 15
System zabezpieczenia społecznego w Polsce wobec zmian demograficznych Stosunek liczby osób w wieku poprodukcyjnym do liczby osób w wieku produkcyjnym Na 1000 osób w wieku produkcyjnym przypada: 2007 2010 2020 2030 2040 2050 2060 248 261 372 437 515 683 772 osób w wieku poprodukcyjnym. źródło: do 2035 r. - Prognoza demograficzna Główny Urząd Statystyczny, 2008 r., od 2036 r. - prognoza sporządzona w Departamencie Statystyki ZUS w oparciu o prognozę GUS do 2035 r. 16
System zabezpieczenia społecznego w Polsce wobec zmian demograficznych Prognozowana ewolucja przeciętnego trwania życia osoby w wieku 60 lat 26 25 24,42 27,42 24 23,36 23 22,44 Lata życia 22 21 16,25 19,02 20 19 18 14,29 15,23 17 2011 2015 2019 2023 2027 2031 2035 2060 Rok Mężczyźni Kobiety źródło: opracowanie własne na podstawie Prognozy demograficznej GUS do 2035 oraz prognozy ZUS w zakresie wpływów i wydatków funduszu emerytalnego do 2060 17
System zabezpieczenia społecznego w Polsce wobec zmian demograficznych Ubezpieczeni 14,9 mln Ubezpieczeni 2015 14 069 000 2020 13 601 000 2030 12 819 000 2040 11 957 000 2050 10 395 000 2060 9 281 000 Emeryci 4 987 tys. Emeryci 2015 5 118 000 2020 5 936 000 2030 6 610 000 2040 7 142 000 2050 8 018 000 2060 7 914 000 18
System zabezpieczenia społecznego w Polsce wobec zmian demograficznych Prognoza wpływów i wydatków funduszu emerytalnego do 2060 r. Wykorzystując prognozę demograficzną oraz założenia makroekonomiczne, takie jak: inflacja, stopa bezrobocia, wzrost wynagrodzeń, Zakład Ubezpieczeń Społecznych opracował Prognozę wpływów i wydatków funduszu emerytalnego do 2060 r., która pozwala przeanalizować skutki wprowadzonych reform w długim horyzoncie czasowym. 19
System zabezpieczenia społecznego w Polsce wobec zmian demograficznych 120% 100% Wydolność funduszu emerytalnego max =107% (2060 r.) 107% 80% 82% 60% 40% 20% 0% 61% 55% 49% 55% (2022 r.) 47% (2024 r.) min =36% (2026 r.) wydolność = 55% wpływy składkowe wydatki 2011 2013 2015 2017 2019 2021 2023 2025 2027 2029 2031 2033 2035 2037 2039 2041 2043 2045 2047 2049 2051 2053 2055 2057 2059 wariant nr 1 wariant nr 2 wariant nr 3 20
System zabezpieczenia społecznego w Polsce STOPY ZASTĄPIENIA KONWENCJA Nr 102 MIĘDZYNARODOWEJ ORGANIZACJI PRACY dotycząca minimalnych norm zabezpieczenia społecznego stopa zastąpienia powinna wynosić 40 proc. na przykładzie emerytur z dwóch filarów (obliczanych według nowych zasad) dla przykładowych emerytur przyznawanych w latach 2015-2060 wg obecnych przepisów Założenia: Od 2010 r. stała relacja stopy zwrotu z OFE do stopy waloryzacji kapitału początkowego i składek w I filarze (na średnim poziomie z lat 2000-2009). Przy wyliczaniu wysokości emerytur z I filara uwzględniano zarówno roczne jak i kwartalne waloryzacje składek, przy czym założono, że wskaźniki waloryzacji składek za każdy kwartał danego roku są sobie równe i wynoszą pierwiastek czwartego stopnia z rocznego wskaźnika waloryzacji składek w tym danym roku. Emerytura z II filara wyliczana analogicznie jak emerytura z I filara. Średnie dalsze trwanie życia z roku przejścia na emeryturę brane jest z prognozy demograficznej na lata 2008-2035 GUS i przedłużonej w ZUS do 2060 r. 21
System zabezpieczenia społecznego w Polsce STOPY ZASTĄPIENIA Dana osoba urodziła się w styczniu i przechodzi na emeryturę w styczniu. Cały staż składkowy wypracowywany jest bezpośrednio przed przejściem na emeryturę. Dana osoba rozpoczyna pracę w styczniu roku, a kończy pracę w grudniu roku poprzedzającego przejście na emeryturę i pracuje nieprzerwanie (np. osoba, która przechodzi na emeryturę w styczniu 2040 r. o stażu składkowym 25 lat będzie pracować w latach 2015-2039). Dana osoba przez cały okres ubezpieczenia zarabia stały procent przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej. Przy czym wynagrodzenie tej osoby (wyrażone w zł) jest w danym roku stałe. Wszystkie prezentowane przykłady dotyczą osób, które są członkami otwartych funduszy emerytalnych. Dla wszystkich prezentowanych przykładów wiek przejścia na emeryturę wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. 22
Stopa zastąpienia dla emerytur nowosystemowych wynagrodzenie 40% PW obecny poziom minimalnego wynagrodzenia wyrażonego w procencie przeciętnego wynagrodzenia Mężczyźni Kobiety 120% 120% 100% 100% 80% 80% 60% 60% 40% 40% 20% 20% 0% 2015 2020 2030 2040 2050 2060 rok 0% 2015 2020 2030 2040 2050 2060 rok obecne - staż 25 lat obecne - staż 30 lat obecne - staż 35 lat obecne - staż 40 lat obecne - staż 20 lat obecne - staż 25 lat obecne - staż 30 lat obecne - staż 35 lat 23
Stopa zastąpienia dla emerytur nowosystemowych wynagrodzenie 100 % PW obecny poziom minimalnego wynagrodzenia wyrażonego w procencie przeciętnego wynagrodzenia Mężczyźni Kobiety 80% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2015 2020 2030 2040 2050 2060 rok obecne - staż 25 lat obecne - staż 30 lat obecne - staż 35 lat obecne - staż 40 lat 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2015 2020 2030 2040 2050 2060 rok obecne - staż 20 lat obecne - staż 25 lat obecne - staż 30 lat obecne - staż 35 lat 24
System zabezpieczenia społecznego w Polsce wobec zmian demograficznych Wyzwania W celu zapewnienia efektywności systemu emerytalnego w perspektywie 50 lat należy rozważyć następujące rozwiązania: Aktywizacja zawodowa polskiego społeczeństwa Efektywne podwyższenie wieku emerytalnego (nie tylko w systemie powszechnym) Stopa zastąpienia 25
ZUS w procesie zmiany Strategia przekształceń Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na lata 2010-2012 Cel strategiczny: Zwiększenie satysfakcji klientów poprzez projektowanie procesów i organizację zasobów, przy zachowaniu przejrzystości i efektywności gospodarowania środkami publicznymi 26
ZUS w procesie zmiany Strategia ZUS w czterech perspektywach Procesy Klient ZUS Finanse Perspektywa klienta rozwój elektronicznych kanałów usług Rozwój Perspektywa procesów wprowadzenie zarządzania procesowego i optymalizacja procesów Perspektywa rozwoju zmiany organizacyjne przy wykorzystaniu efektów skali i specjalizacji Perspektywa finansowa - powiązanie kosztów z informacją o realizacji poszczególnych zadań 27
Dziękuj kuję za uwagę prezentacja dostępna na stronie: www.zus.pl/prezentacje 28