Gazeta Wyborcza: Minister edukacji o podręcznikach i e-podręcznikach

Od re dak cji Szanowni Czytelnicy e-mentora, Bieżące wydanie dwumiesięcznika otwieramy serią artykułów poświęconych bardzo ważnemu i aktualnemu zagadnieniu, jakim jest start zawodowy absolwentów studiów w Polsce. Zaprezentowane opracowania omawiają zarówno metody pomiaru zatrudnialności młodych osób, jak i konkretne wyniki tego typu pomiarów, co warto pokreślić często konfrontując je z raportami już wcześniej publikowanymi w e-mentorze. Ujęte w 53. numerze pisma artykuły dotyczą również technik umożliwiających lepsze przygotowanie absolwentów do startu zawodowego oraz obserwacji osób aktywnych zawodowo na temat ich doświadczeń edukacyjnych i skuteczności procesów kształcenia. O wadze tych tematów dla nas świadczy fakt, że niezwykle często poruszane są na łamach naszego pisma. Wszelkie wysiłki związane z doskonaleniem metod, technik, form i programów kształcenia muszą przecież przekładać się właśnie na odpowiednie przygotowanie młodych osób do pracy zawodowej i dalszego rozwoju. W kontekście tego zagadnienia coraz więcej mówi się też o alternatywnych modelach edukacji, oferujących zamiast państwowego dyplomu krajowej szkoły wyższej różne inne formalne rezultaty, których znaczenie ciągle rośnie. Można wśród nich znaleźć zarówno poświadczenia ukończenia programów i ich ścieżek w ramach masowych kursów online (MOOCs) oferowanych przez czołowe uniwersytety na świecie, jak i certyfikaty firmowane przez poszczególnych pracodawców bądź ich zrzeszenia. Certyfikaty są cenione na rynku często bardziej niż dyplom ukończenia studiów. Marcin Dąbrowski redaktor naczelny Aktualności Rzeczpospolita: Procesory na wzór mózgu Stworzenie nowatorskich procesorów, które pozwolą maszynom samodzielnie uczyć się rozwiązywać problemy, zapowiada firma Qualcomm. Ich wewnętrzna budowa architektura ma być wzorowana na grupach neuronów w ludzkim mózgu. I choć taki układ będzie działał zapewne wolniej niż nowoczesne typowe mikroprocesory w smartfonach czy komputerach, umożliwi wykonywanie zadań, z którymi dotąd maszyny nie radziły sobie najlepiej rozpoznawanie mowy i posługiwanie się nią, analizowanie obrazów czy nawigowanie. Gazeta Wyborcza: Minister edukacji o podręcznikach i e-podręcznikach Resort edukacji zastanawia się, jak finansować podręczniki dla szkół podstawowych i gimnazjów. Blisko nam do rozwiązania, w którym MEN przekazuje szkołom pieniądze na podręczniki. Ustalimy sumę na ucznia dla danego poziomu i szkoła będzie miała wybór: kupić podręczniki na rynku albo skorzystać z państwowych e-podręczników i kupić inne materiały czy pomoce mówi minister edukacji narodowej, Joanna Kluzik-Rostkowska. Starodruki z Biblioteki SGH dostępne w internecie Dwadzieścia cztery dzieła z XVI i początku XVII wieku są już dostępne do przeglądania w formie elektronicznej. Stanowią najcenniejszy fragment kolekcji Biblioteki SGH. Obok licznych dzieł humanistycznych wśród starodruków znajdują się utwory o tematyce ekonomiczno-społecznej i prawniczej, jak również dzieła geograficzne, przyrodnicze, filozoficzne, albumy oraz mapy. Najstarszą pozycją wśród starodruków są komentarze wybitnego humanisty niemieckiego, teologa i reformatora Simona Grynaeusa do dzieła Arystotelesa O świecie, które wydane zostały w roku 1533 w Bazylei. Nowoczesna Firma: E-learning umacnia pozycję na polskim rynku Jak wynika z raportu Wykorzystanie Nowych Technologii w uczeniu, przygotowanego przez Fundację Obserwatorium Zarządzania, polskie firmy coraz częściej sięgają po e-learningowe formy szkoleń. Polskie Radio Rzeszów: Bezpłatny e-learning w WSIiZ Ponad 20 kursów e-learningowych bezpłatnie udostępnia Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie. To pierwsza uczelnia na Podkarpaciu, która wszystkim zainteresowanym poszerzeniem wiedzy umożliwia korzystanie ze swoich zasobów edukacyjnych. The Chronicle of Higher Education: Harvard University will offer exclusive MOOCs to alumni You don t need to be a Harvard University student to take a massive open online course from Harvard throwing open the gates to all comers is the idea, after all. But being a Harvard graduate still has its perks, even within the democratized landscape of MOOCs. Więcej doniesień z najważniejszych wydarzeń w e-learningu i ICT dostępnych jest w serwisie: wioska.net codziennie nowe informacje nt. e-edukacji. luty 2014 3

metody, formy i programy kształcenia Zatrudnialność absolwentów szkół wyższych przegląd wyników badań losów absolwentów pod kątem zastosowanych wskaźników Maria Pacuska Zatrudnialność absolwentów od lat jest przedmiotem badań za granicą, w Polsce natomiast większość uczelni rozpoczęła monitorowanie losów absolwentów dopiero po wprowadzeniu wymogu ustawowego z 2011 roku. Jako że jedynie część polskich uczelni udostępnia wyniki swoich badań oraz co ważniejsze ze względu na fakt, że są to badania o zróżnicowanej metodologii 1, niezwykle trudne jest wyciągnięcie z przeprowadzonych analiz uogólnionych wniosków. W rezultacie, na co wskazuje przegląd literatury, opracowań dążących do pewnych uogólnień właściwie nie ma 2. Ponieważ syntezy w tym obszarze byłyby wartościowe zarówno dla przedstawicieli uczelni wyższych oraz kandydatów na studia, jak i dla osób zajmujących się polityką w zakresie szkolnictwa wyższego, niniejszy artykuł jest próbą zapełnienia zidentyfikowanej luki. W artykule przedstawiono różne odmiany wskaźników odnoszących się do pomiaru sukcesu absolwentów na rynku pracy. Przeanalizowano też ich ograniczenia oraz użyteczność i wskazano szacunkowe przedziały wartości, które osiągają. Definicje zatrudnialności Istnieje wiele definicji zatrudnialności (employability) 3. Zgodnie z Konkluzjami Rady UE z dnia 11 maja 2012 r. w sprawie zatrudnialności absolwentów szkół i uczelni, zatrudnialność to: kombinacja czynników, które pozwalają danej osobie zmierzać w kierunku zatrudnienia, podejmować je oraz utrzymywać, a także rozwijać karierę zawodową to pojęcie złożone, obejmujące nie tylko cechy danej osoby, jej umiejętności, postawę czy motywację, lecz także inne czynniki zewnętrzne wykraczające poza politykę edukacyjną i szkoleniową, takie jak uregulowania rynku pracy, demografia, struktura gospodarki oraz ogólna sytuacja gospodarcza 4. Zatrudnialność absolwentów jest zjawiskiem wieloaspektowym. Samo przejście z uczelni na rynek pracy jest tylko jednym z jego składników, a badania losów absolwentów stanowią najważniejsze, jeśli nie jedyne, źródło informacji dla badaczy zajmujących się tym zjawiskiem 5. Badania losów absolwentów mają bowiem na celu przede wszystkim prześledzenie, jak absolwenci danej uczelni odnajdują się na rynku pracy, na ile są zatem zatrudnialni. Podkreślić jednak należy, że mimo iż zatrudnialność obejmuje różne aspekty, jej kluczowym miernikiem (ilościowym) jest wskaźnik zatrudnienia absolwentów 6. Zastosowana metodologia Analizie poddane zostały ogólnodostępne monitoringi polskich uczelni. W szczególności wzięto pod uwagę te z nich, które już przed reformą (nowelizacją Prawa o szkolnictwie wyższym z 2011 r.) przeprowadzały badania losów absolwentów i udostępniały 1 Obecnie jednak trwają prace nad nowelizacją ustawy, która zakłada (centralne) badanie losów absolwentów w oparciu o bazy danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, które powinno dostarczyć porównywalne dane w zakresie m.in. stopy zatrudnienia czy czasu poszukiwania pierwszej pracy przez absolwentów. 2 Dostępne są przeważnie ogólne rozważania na temat metodologii i organizacji badań losów absolwentów bądź wnioski z przeprowadzonych monitoringów na pojedynczych uczelniach. 3 Por. D. Lees Dawn, Graduate Employability Literature Review, LTSN Generic Centre, 2002, http://qualityresearchinternational.com/esecttools/esectpubs/leeslitreview.pdf, [04.07.2013]; S. Cranmer, Enhancing graduate employability: best intentions and mixed outcomes, Studies in Higher Education 2006, Vol. 31, No. 2, pp. 169 184; K. Lowden, S. Hall, D. Elliot, J. Lewin, Employers perceptions of the employability skills of new graduates, SCRE Centre and Edge Foundation, University of Glasgow, 2011. 4 Konkluzje Rady z dnia 11 maja 2012 r. w sprawie zatrudnialności absolwentów szkół i uczelni, http://eur-lex.europa.eu/le xuriserv/lexuriserv.do?uri=oj:c:2012:169:0011:01:pl:html, [10.10.2013]. 5 Por. M. Lindberg, At the Frontier of Graduate Surveys Assessing participation and employability of graduates with master s degree in nine European countries, Higher Education 2007, Vol. 53, No. 5, pp. 623 644. 6 W anglojęzycznych opracowaniach występuje on pod różnorodnymi nazwami: graduate employability, graduate employment opportunities, employment prospects for graduates, graduate placement success, first destination graduate employment, job placements of graduate students. 4 e-mentor nr 1 (53)

Zatrudnialność absolwentów szkół wyższych... napisane w oparciu o nie raporty 7. Przeanalizowane zostały również inne dostępne opracowania (w tym zagraniczne 8 ) poruszające kwestię zatrudnialności absolwentów. Analiza miała na celu wychwycenie tendencji oraz elementów wspólnych i odmiennych. Tam, gdzie to było możliwe mimo braków w danych i odmiennej metodologii badań zaproponowano pewne uogólnione wnioski (szacunki) wynikające z porównań uczelni, wskazano również, na ile omawiane wskaźniki różnicują szkoły wyższe. Przedstawione wyniki mogą stanowić punkt odniesienia dla projektowania badań losów absolwentów w przyszłości, jak i analizy sytuacji absolwentów na rynku pracy. Wskaźniki zatrudnialności absolwentów Wskaźnik zatrudnienia Uznaje się, że odsetek absolwentów, którzy po ukończeniu danej uczelni znajdują (stałą) pracę, jest wartościowym wskaźnikiem tego, na ile uczelnie przygotowują zatrudnialnych absolwentów 9. Wskaźnik zatrudnienia jest zatem wskaźnikiem użyteczności kształcenia pokazuje bowiem, na ile kompetencje nabywane przez studentów na studiach ułatwiają absolwentom odnalezienie na rynku pracy 10. Zagraniczne badania wskazują, że stosunkowo mały odsetek absolwentów szkół wyższych w Europie rzędu 10 20 proc. napotyka poważne trudności na rynku pracy 11. Analizy wyników badań losów absolwentów przeprowadzone na potrzeby tego artykułu wskazują, że w Polsce sytuacja przedstawia się podobnie odsetek bezrobotnych/biernych zawodowo absolwentów w okresie do sześciu miesięcy od ukończenia studiów mieści się w przedziale 8 23 procent. Wyniki monitoringów prowadzonych w Wielkiej Brytanii 12 sugerują, że między większością brytyjskich uczelni nie występują istotne różnice w zakresie odsetka pracujących absolwentów. Jedynie 10 proc. najlepszych i 10 proc. najgorszych uczelni osiąga znacząco odmienne wyniki w zakresie wskaźnika zatrudnienia. Opierając się na dostępnych danych, można zauważyć, że w istocie prosty wskaźnik zatrudnienia w niewielkim stopniu różnicuje absolwentów uczelni w przypadku większości szkół wyższych około 80 90 proc. absolwentów stanowią pracujący zarówno za granicą 13, jak i w Polsce. By przeprowadzić bardziej pogłębione analizy w celu identyfikacji statystycznych różnic pomiędzy polskimi uczelniami, konieczne byłoby posiadanie w pełni porównywalnych danych (zebranych w oparciu o tę samą metodologię). Przechodząc do metodologii obliczania wskaźnika zatrudnienia, w wyniku przeprowadzonej na potrzeby artykułu analizy ustalono, że w badaniach losów absolwentów (zarówno polskich, jak i zagranicznych) wyróżnia się przeważnie cztery grupy absolwentów: osoby pracujące, osoby kontynuujące edukację, bezrobotnych (poszukujących pracy) oraz biernych zawodowo (niepracujących, nieposzukujących pracy). W niektórych badaniach można jednak odnaleźć jeszcze inne rozróżnienia, w tym uwzględniające możliwość równoległego wykonywania różnych czynności, np.: pracy i/lub kontynuowania nauki. W przypadku osób zatrudnionych warto wyróżnić: wykonywanie pracy najemnej i/lub prowadzenie własnej działalności 14 ; zatrudnienie w pełnym bądź niepełnym wymiarze godzin; zatrudnienie w oparciu o umowę o pracę na czas nieokreślony, określony lub umowy cywilnoprawne. W Polsce, ze względu na obecny stan prawny wskazane byłoby dodatkowe wyróżnienie umowy o pracę na okres próbny (do trzech miesięcy). Wartościowe jest również wyróżnienie grupy absolwentów, którzy nie poszukiwali pracy po ukończeniu studiów, bo już pracowali, w odróżnieniu od tych poszukujących pierwszej pracy dopiero po zakończeniu studiów 15. 7 Dane udostępnione na stronach Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Politechniki Krakowskiej im. Tadeusza Kościuszki, Politechniki Warszawskiej, Akademii Górniczo-Hutniczej im. Stanisława Staszica w Krakowie, Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu; dla porównania wybrano również jedną uczelnię niepubliczną Wyższą Szkołę Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie oraz jedną wyższą szkołę zawodową Państwową Wyższą Szkołę Zawodową w Chełmie, stan na styczeń 2013 roku. 8 Przy jednoczesnej świadomości ułomności dostępnych danych, jak i odmienności zagranicznych systemów szkolnictwa wyższego. 9 J. Bruwer, First destination graduate employment as key performance indicator: outcomes assessment perspectives, Unit for institutional planning and research, Cape Technikon, 1998. 10 Por. P. Grudowski, K. Lewandowski, Pojęcie jakości kształcenia i uwarunkowania jej kwantyfikacji w uczelniach wyższych, Zarządzanie i Finanse 2012, nr 3, t. I, s. 397 406, http://zif.wzr.pl/pim/2012_3_1_29.pdf, [04.07.2013]. 11 U. Teichler, Graduate employment and work in Europe: diverse situations and common perceptions, Tertiary Education and Management 2002, Vol. 8, No. 3, pp. 199 216. Analizą objęto ponad 30 tys. absolwentów z 10 krajów europejskich, po trzy, cztery lata od ukończenia studiów. 12 D.D. Dill, M. Soo, Academic quality, league tables, and public policy: A cross-national analysis of university ranking systems, Higher Education 2005, Vol. 49, No. 4, pp. 495 533. 13 U. Teichler, dz.cyt. 14 Przykładowo na Uniwersytecie Jagiellońskim taka sytuacja łączenia pracy najemnej z pracą na własny rachunek dotyczyła 5 proc. absolwentów. 15 Takie rozwiązanie jest stosowane m.in. w SGH. luty 2014 5

metody, formy i programy kształcenia Rysunek 1. Typologia absolwentów w zależności od ich statusu na rynku pracy Wykonywanie pracy najemnej i/lub prowadzenie własnej działalności Absolwenci Aktywni zawodowo Bierni zawodowo Kontynuujący naukę Pracujący Bezrobotni Osoby sprawujące opiekę nad dzieckiem/ /osobą zależną Niepodejmujący pracy ze względu na chorobę, niepełnosprawność itp. Osoby będące w okresie przejściowym Zatrudnienie w pełnym bądź niepełnym wymiarze godzin Zatrudnienie w oparciu o umowę o pracę na czas nieokreślony, określony lub umowy cywilnoprawne Źródło: opracowanie własne. W przypadku absolwentów biernych zawodowo w badaniach zidentyfikowano następujące rozróżnienia: niepodejmujący zatrudnienia z własnej woli; niepodejmujący pracy ze względu na chorobę, niepełnosprawność itp.; osoby będące w okresie przejściowym, np. planujące dalsze kształcenie lub wyjazd zarobkowy za granicę, podjęcie samodzielnej działalności gospodarczej 16, osoby będące w trakcie zmiany pracy 17. W polskich monitoringach brakuje z reguły odnotowania kategorii osób sprawujących opiekę nad dzieckiem/osobą zależną. Jako że może to być kluczowa przyczyna bierności zawodowej, zwłaszcza wśród młodych kobiet, warto taką kategorię wyróżnić 18. Dodatkowo ciekawy wątek możemy znaleźć w analizach M. Lindberga 19, z których wynika, że badanie losów absolwentów najlepiej sprawdza się w przypadku monitorowania zatrudnienia standardowych studentów, czyli osób kończących studia w standardowym czasie (rozumianym jako przeciętny czas trwania studiów, w którego trakcie większość kończy studia) 20. Uzyskuje się wtedy porównywalne dane. Co ciekawe, po przeprowadzeniu takiej standaryzacji definicji absolwenta okazuje się, że w różnych krajach europejskich w gruncie rzeczy zatrudnienie znajduje zbliżony odsetek absolwentów uczelni. Wykazywane w międzynarodowych badaniach porównawczych różnice w zatrudnialności absolwentów mogą zatem w dużej mierze wynikać z faktu, że w poszczególnych krajach różny odsetek studentów wydłuża sobie czas nauki. Przykładowo w Finlandii i Norwegii odsetek standardowych studentów był niższy niż w innych krajach, co wskazywałoby, że wysoka zatrudnialność absolwentów w tych krajach może być przynajmniej po części wytłumaczona tym, iż osoby mające trudności w wejściu na rynek pracy zamiast wejść do grona osób bezrobotnych, zdecydowały się wydłużyć okres studiów 21. Ponadto, analiza dostępnych raportów (dokonana na potrzebę niniejszego artykułu) wskazuje, że występują różnice dotyczące podejmowania zatrudnienia absolwentów po różnych kierunkach 22. Osiągana wartość wskaźnika zatrudnienia koreluje także ze stopniem ukończonych studiów (licencjackie/magisterskie: wśród osób z tytułem magistra bezrobotnych jest mniej) oraz pochodzenie społeczne (wskaźnik zatrudnienia wyższy wśród osób pochodzących z rodzin o wyższym statusie materialnym, mających rodziców z wyższym wykształceniem) 23. Zwykle występują również różnice ze względu na 16 Przykład SGH. 17 Przykład AGH. 18 Przykładowo pierwsze badanie losów zawodowych absolwentów Politechniki Krakowskiej po pięciu latach od ukończenia studiów (w populacji kończącej studia w roku 2003) wskazuje, iż bierni zawodowo to 1 proc. badanych, a z nich 21 proc. sprawuje opiekę nad dzieckiem lub członkiem rodziny. 19 M. Lindberg, dz.cyt. 20 Dla każdej uczelni i kierunku ten czas powinien zostać wyznaczony indywidualnie, w zależności od tego, jaka jest typowa długość trwania studiów I i II stopnia. 21 M. Lindberg, dz.cyt. 22 Ze względu na to, że nie wszystkie analizowane uczelnie podają wskaźniki zatrudnienia absolwentów po różnych kierunkach oraz że kierunki te różnią się między sobą, zrezygnowano z próby przedstawienia choćby szacunkowych uogólnień. Potrzebne byłyby twarde dane, chociażby w celu prześledzenia karier absolwentów nauk ścisłych, społecznych i humanistycznych. 23 D.D. Dill, M. Soo, dz.cyt. 6 e-mentor nr 1 (53)

Zatrudnialność absolwentów szkół wyższych... płeć absolwentki częściej mają niższe zarobki i są bezrobotne 24. Prześledzenie różnic w zatrudnialności absolwentów jest w Polsce utrudnione, gdyż tylko pojedyncze uczelnie prowadzą tego typu badania od kilku lat i udostępniają ich wyniki. Niemniej opierając się na dostępnych danych, można zauważyć, że w przypadku różnych roczników absolwentów osiągane wartości wskaźnika zatrudnienia różnią się, ale jednocześnie różnice te mieszczą się zaledwie w granicach kilku punktów procentowych. Odmienny odsetek zatrudnionych absolwentów w poszczególnych latach warto interpretować, biorąc pod uwagę zmienność sytuacji na rynku pracy. Trzeba bowiem zauważyć, że aktywność zawodowa osób znajdujących się w fazie przejściowej ma co najmniej kilka cech wspólnych, do których należy zaliczyć m.in. dużą wrażliwość zatrudnienia na zmiany warunków makroekonomicznych 25. Zatem odmienne wartości wskaźnika zatrudnienia absolwentów różnych roczników mogą być w dużej mierze tłumaczone zmianami na rynku pracy, w szczególności dynamiką ogólnej stopy bezrobocia. Jako że liczba absolwentów i poziom ich zatrudnienia są często wskaźnikami ewaluacyjnymi branymi pod uwagę przy finansowaniu szkół wyższych, niska zatrudnialność absolwentów, a nawet przedłużanie przez nich okresu studiów mogą zostać uznane za wskaźnik braku efektywności uczelni. Z tego względu warto również uwzględnić wskaźniki zatrudnienia młodych ludzi reprezentujących różne poziomy wykształcenia. Pokazują one bowiem liczbę młodych osób wchodzących na rynek pracy, dzięki czemu umożliwiają umieszczenie przedłużonego przejścia absolwentów na ten rynek w szerszej perspektywie ogółu młodych ludzi. Bowiem mimo szumu medialnego wokół bezrobocia wśród absolwentów szkół wyższych (m.in. slogany, że rzekomo uczelnie wyższe kształcą bezrobotnych ), bezrobocie wśród osób młodych z niższym wykształceniem jest znacznie większe. Wyniki badań Bilansu Kapitału Ludzkiego 26 wskazują, że stopa bezrobocia wśród absolwentów uczelni wyniosła 14 proc., wśród osób z wykształceniem średnim 31 proc., a z wykształceniem poniżej średniego aż 45 procent. Podsumowując, wskaźnik zatrudnienia absolwentów jest podstawowym wskaźnikiem zatrudnialności. Niesie on większą wartość informacyjną, gdy uwzględnia większą różnorodność odpowiedzi w kafeterii. Przy pewnej standaryzacji definicji absolwenta (objęcie badaniem absolwentów, którzy ukończyli studia w standardowym czasie) stanowi użyteczne kryterium porównań uczelni, jak i całych systemów szkolnictwa wyższego w różnych krajach, w szczególności w zakresie użyteczności kształcenia na potrzeby rynku pracy. Wskaźnik średniego czasu poszukiwania pracy Na podstawie dokonanego na potrzeby niniejszego artykułu przeglądu wyników monitoringów można stwierdzić, iż wskaźnikiem, który w odróżnieniu od prostego wskaźnika zatrudnienia w większym stopniu różnicuje zarówno całe kraje, jak i uczelnie, jest średni czas poszukiwania pracy przez absolwentów mierzony liczbą miesięcy, które upłynęły od ukończenia studiów do znalezienia przez absolwenta zatrudnienia 27. Przegląd wyników w tym zakresie w krajach europejskich wskazuje, że średni czas wchodzenia absolwentów uczelni na rynek pracy wynosi od 2,1 (Islandia) do 12,2 miesiąca (Grecja), w przypadku Polski 3,6 (Eurostat, 2009). Na różnice wskazują również przeanalizowane na potrzeby artykułu dostępne dane pochodzące z polskich uczelni (zebrane jednak według różnych metodologii i obejmujące różne roczniki, więc nie w pełni porównywalne) 28. Warto zatem wykorzystywać ten wskaźnik do porównywania uczelni, pokazuje bowiem, których absolwentów najchętniej (w pierwszej kolejności) zatrudniają pracodawcy; można wnioskować, iż to na nich jest największe zapotrzebowanie na rynku pracy. Warto również zwrócić uwagę na to, iż zarówno czas, jak i sposoby poszukiwania pracy mogą stać się także jednym z mierników sprawności funkcjonowania instytucji rynku pracy 29, w tym uczelnianych biur karier. 24 Por. J. Żyra (red.), Analiza losów zawodowych absolwentów. Narzędzia i metody w krajach UE i Polsce, Wydawnictwo PK, 2007. Może to wskazywać na nierówności na rynku pracy, problem ten wykracza jednak poza ramy niniejszego artykułu. 25 D. Lees, dz.cyt.; S. Białowąs, D. Buttler, T. Klimanek, K. Szwarc, Monitorowanie losów absolwentów. Zarys metodologii i metodyki badania w Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu, Edukacja Ekonomistów i Menedżerów 2012, nr 3 (25), s. 115 130. 26 J. Górniak (red.), Kompetencje jako klucz do rozwoju Polski. Raport podsumowujący drugą edycję badań Bilans Kapitału Ludzkiego realizowaną w 2011 roku, PARP, UJ, 2012, http://bkl.parp.gov.pl/system/files/downloads/20120425220954/ Raport2012_e.pdf, [18.12.2013]. 27 W przypadku części uczelni wskaźnik miesięcy wynosi zero dla tych absolwentów, którzy już na wyjściu z uczelni byli zatrudnieni. 28 UJ, rocznik 2008/2009: 15 proc. ankietowanych znalazło pracę w ciągu pierwszego miesiąca, w okresie do trzech miesięcy po egzaminie ponad jedna trzecia respondentów pracowała (35 procent). Uwzględniając zarówno osoby kontynuujące pracę z okresu studiów, jak i te, które znalazły ją po egzaminie, ogółem 72 proc. absolwentów podjęło zatrudnienie w okresie do trzech miesięcy od złożenia egzaminu magisterskiego. SGH, 2011: 65 proc. badanych, którzy zaczęli szukać pracy po ukończeniu studiów, znalazło ją w ciągu miesiąca, kolejne 21 proc. w ciągu następnych dwóch miesięcy, a w ciągu pół roku znaleźli ją wszyscy. AGH, 2008: 64 proc. znalazło pracę w okresie krótszym niż 1 miesiąc od ukończenia, 13 proc. w ciągu 1 2 miesięcy, 11 proc. w ciągu 2 3 miesięcy, 9 proc. w okresie dłuższym niż 3 miesiące, 3 proc. brak danych. 29 V. Shevchuk, Badanie losów zawodowych absolwentów uczelni technicznych w świetle teorii ekonomii, [w:] J. Żyra (red.), Analiza losów zawodowych absolwentów. Narzędzia i metody w krajach UE i Polsce, Wydawnictwo PK 2007. luty 2014 7

metody, formy i programy kształcenia Wskaźnik adekwatności zatrudnienia do wykształcenia Oprócz samego znalezienia przez absolwenta zatrudnienia, w badaniach dotyczących sytuacji absolwentów na rynku pracy brana jest pod uwagę również kwestia adekwatności zatrudnienia do zdobytego przez nich wykształcenia. Należy bowiem zwrócić uwagę, że nawet jeśli absolwenci znajdują zatrudnienie, to niekoniecznie na stanowiskach i w zawodach wymagających posiadania wykształcenia wyższego lub pozwalających na wykorzystanie w pracy zdobytych na studiach kompetencji. Generalnie związek wykształcenia z zatrudnieniem jest badany na dwa sposoby: poprzez twarde dane analizę zajmowanych przez absolwentów stanowisk/wykonywanych zawodów, wraz z określeniem, do wykonywania których z nich wskazane jest wyższe wykształcenie; subiektywnie poprzez pytanie samych absolwentów, na ile ich zdaniem wykonywana przez nich praca odpowiada ukończonemu przez nich kierunkowi studiów. Pierwszy sposób gwarantuje większą porównywalność wyników według jednolitych, ustalonych w sposób ekspercki kryteriów zostają wyznaczone stanowiska i zawody, do których wykonywania wskazane jest posiadanie wyższego wykształcenia. Drugi sposób krytykowany jest ze względu na jego subiektywizm (wyniki są uwarunkowane sposobem sformułowania pytania przez badacza 30 ). Jednakże, jak wynika z przeglądu monitoringów dokonanego przez autorkę, w badaniach polskich uczelni niezależnie od sposobu zadania pytania te odsetki wydają się zbliżone: około 80 90 proc. absolwentów ocenia pozytywnie zgodność pracy ze zdobytym wykształceniem 31. Podobnie z porównań krajów europejskich wynika, że około 80 proc. absolwentów cztery lata po ukończeniu studiów twierdzi, iż były one przydatne z punktu widzenia obecnie wykonywanej pracy 32. W ramach oceny adekwatności pracy do wykształcenia dokonywanej przez samych absolwentów, w wyniku analizy dostępnych raportów z badań losów absolwentów polskich uczelni wyróżniono inne podobne wskaźniki: ocenę stopnia wykorzystywania w pracy wiedzy nabytej na studiach 33, ocenę kompetencji 34 oraz ocenę satysfakcji (zadowolenia z ukończenia studiów na danym kierunku/uczelni) 35. Wyniki takich badań powinny być szczególnie wartościowe dla przedstawicieli uczelni wskazują bowiem ewentualne obszary wymagające poprawy. Cennym uzupełnieniem badań bazujących na samoocenie absolwentów byłaby dokonywana przez pracodawców ocena kompetencji zatrudnionych przez nich absolwentów, jednak takie badania są stosunkowo rzadko przeprowadzane, prawdopodobnie głównie ze względu na koszty 36. Wskaźnik wysokości wynagrodzenia Z badań zagranicznych 37 wynika, że nie ma prostej zależności między rodzajem ukończonej uczelni a wysokością dochodów osiąganych przez ich absolwentów. Jedynie w przypadku uczelni stosujących największą selekcję w zakresie przyjmowania studentów zidentyfikowano dodatni związek z wysokością zarobków. Co więcej, związek ten zależy w znacznym 30 U. Teichler, dz.cyt. 31 W zależności od uczelni pytania miały różne brzmienie, m.in.: w SGH badano odsetek absolwentów, którzy wykonują pracę w ich opinii zdecydowanie zgodną lub raczej zgodną z ukończonym kierunkiem studiów; w AGH pracę zgodną z wykształceniem, na Politechnice Krakowskiej pytano o zgodność wykonywanej pracy z uzyskanym w toku studiów wykształceniem i o studia kierunkowe jako ważne kryterium decydujące o zatrudnieniu; w WSIiZ badano odsetek absolwentów oceniających przygotowanie podczas studiów do pracy zawodowej jako dobre, bardzo dobre i celujące. 32 U. Teichler, dz.cyt. 33 Np. AGH odsetek absolwentów wykorzystujących wiedzę nabytą na studiach w obecnej pracy. 34 Przykład SGH rozbudowany blok pytań dotyczących oceny kompetencji, zawierający de facto dwie oceny: ocenę poziomu przygotowania po ukończeniu studiów i ocenę wymagań wykonywanej pracy. Z założenia zestawienie tych dwóch ocen miało pokazać dostosowanie lub brak dostosowania składowych kompetencji do potrzeb rynku. Poza tym różnice w ocenach poszczególnych składowych kompetencji wskazywały mocne i słabe strony procesu kształcenia programu i sposobu jego realizacji. 35 Pośrednim wskaźnikiem ukazującym poziom zadowolenia z ukończonych studiów jest wskaźnik odsetka absolwentów, którzy ponownie wybraliby studia na tym samym wydziale (przykład Politechniki Warszawskiej). 36 Takie badania bywają zlecane przez wojewódzkie urzędy pracy (z reguły jako współfinansowane ze środków unijnych w ramach Regionalnych Obserwatoriów Rynku Pracy), agencje zatrudnienia (np. Manpower); zdarza się, że zlecają je również uczelnie. Przykładowe, ciekawe badania tego typu zostały przeprowadzone w województwie kujawsko-pomorskim np. dla WUP w Toruniu (Prognoza zapotrzebowania na kadry z wyższym wykształceniem, w województwie kujawsko-pomorskim do roku 2020, http://wup.torun.pl/wp-content/uploads/2012/12/rp_20130902_agrotec_ raport_koncowy1.pdf. [10.10.2013]) czy realizowane na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu (Zapotrzebowanie pracodawców województwa kujawsko-pomorskiego na tzw. kompetencje miękkie absolwentów kierunków ścisłych, https://www. biurokarier.umk.pl/badania-pracodawcow, [15.12.2013]). Badanie kompetencji i kwalifikacji poszukiwanych przez pracodawców u absolwentów szkół wyższych zostało przeprowadzone również m.in. przez Szkołę Główną Handlową w Warszawie, por. A. Budnikowski, D. Dabrowski, U. Gąsior, S. Macioł, Pracodawcy o poszukiwanych kompetencjach i kwalifikacjach absolwentów uczelni wyniki badania, e-mentor 2012, nr 4 (46), s. 4 17, http://www.e-mentor.edu. pl/artykul/index/numer/46/id/946, [19.12.2013]. 37 D.D. Dill, M. Soo, dz.cyt., M. Clarke, The Impact of Higher Education Rankings on Student Access. Choice, and Opportunity, Higher Education in Europe 2007, Vol. 32, No. 1, s. 59 70. 8 e-mentor nr 1 (53)

Zatrudnialność absolwentów szkół wyższych... stopniu od kierunku studiów, który jednakże często nie jest kontrolowany w badaniach losów absolwentów, a powinien być, gdyż uczelnie stosujące obniżone kryteria selekcji (lub niestosujące ich wcale) oferują z reguły kierunki kształcenia o mniejszym potencjale w zakresie wysokości wynagrodzeń. W przypadku gdy kontrolowana jest charakterystyka studentów zgłaszających się do poszczególnych szkół wyższych (pochodzenie społeczne, dotychczasowe osiągnięcia, a także poziom ich ambicji), pozytywny związek między uczelniami stosującymi wymagające kryteria selekcji a wysokością zarobków absolwentów przestaje być widoczny 38. Ponadto występuje zależność między osiąganymi przez absolwentów dochodami a pozycją zajmowaną przez uczelnie w rankingach. Jak zauważa M. Clarke 39, im wyższa pozycja rankingowa szkoły, tym łatwiej absolwentowi dostać pracę, w tym pracę na wyższych stanowiskach. Uważa się, że w dobie globalizacji zatrudnialność będzie w coraz większym stopniu zależała od światowego prestiżu i pozycji rankingowej uczelni, która wystawiła dyplom absolwentowi. Poza pozycją uczelni na wysokość zarobków podobnie jak na wskaźnik zatrudnienia wpływa również sytuacja na rynku pracy oraz zapotrzebowanie na specjalistów po danym kierunku. W Polsce nieliczne badania losów absolwentów zawierają pytania o ich wynagrodzenia, niemniej wnioski z analizy dostępnych danych przeprowadzonej przez autorkę sugerują, iż mogą występować znaczne różnice między absolwentami poszczególnych uczelni w tym zakresie. Wskaźnik zatrudnienia absolwentów w dłuższej perspektywie czasowej (long term employability) Przegląd wyników monitoringów karier absolwentów po kilku latach od ukończenia przez nich studiów wskazuje, że z jednej strony wskaźnik ten w gruncie rzeczy mało różnicuje kraje i uczelnie, a z drugiej odsetek zatrudnionych z czasem wzrasta w miarę jak mają oni więcej czasu na poszukiwanie (satysfakcjonującej) pracy i gromadzenie doświadczenia zawodowego. Według badania CHEERS 40 w 10 objętych nim krajach europejskich cztery lata od ukończenia studiów sześciu na siedmiu absolwentów studiów (86 proc.) było aktywnych zawodowo 41, wśród nich wskaźnik bezrobocia nie przekroczył 4 procent. Nieliczne uczelnie polskie zdążyły już przeprowadzić badania losów absolwentów po trzech latach od ukończenia studiów. Z dostępnych danych wynika, że w dłuższej perspektywie odsetek zatrudnionych absolwentów jest wyższy niż zaraz po ukończeniu studiów, przykładowo: wśród absolwentów SGH, którzy co najmniej trzy lata przed badaniami ukończyli studia, prawie 92 proc. badanych wskazało, że pracuje 42, podobnie było na AGH 43. Warto ponadto zwrócić uwagę, iż prowadzenie badań absolwentów w okresie kilku lat po ukończeniu przez nich studiów przynosi również wartościowe informacje na temat ich doświadczeń zawodowych (kilkuletnich), wzrastają także możliwości oceny przydatności odbytych studiów (nabytych kompetencji) na rynku pracy 44. Należy zatem pozytywnie ocenić nałożony na polskie uczelnie w wyniku nowelizacji ustawy obowiązek badań absolwentów po trzech i pięciu latach po ukończeniu studiów. Podsumowanie Na potrzeby niniejszego opracowania przeprowadzono analizę badań losów absolwentów na polskich uczelniach i powstałych w oparciu o nie opracowań. Do analiz włączono także badania zagraniczne. Celem artykułu było przedstawienie różnych wskaźników odnoszących się do pomiaru sukcesu absolwentów na rynku pracy, wraz z ich ograniczeniami oraz określeniem stopnia użyteczności w zakresie dokonywania porównań między pojedynczymi uczelniami, jak i całymi systemami szkolnictwa wyższego. Wskaźnik zatrudnienia absolwentów jest podstawowym wskaźnikiem określającym sytuację absolwentów danej uczelni na rynku pracy. Zważywszy, że wskaźnik zatrudnienia jest uwarunkowany w znacznym stopniu sytuacją ekonomiczną w momencie poszukiwania pracy przez absolwentów, pożądane jest uwzględnianie w analizie czynnika koniunktury. Do innych użytecznych wskaźników odnajdywania się absolwentów na rynku pracy zaliczyć należy: wskaźnik adekwatności zatrudnienia do wykształcenia (określenie stopnia zgodności podjętej pracy zawodowej z ukończonym kierunkiem studiów), ocenę wykorzystywania w pracy wiedzy i kompetencji nabytych oraz rozwijanych w toku studiów, a także ocenę deficytu kompetencji na stanowisku (obszary tzw. luki kompetencyjnej ). Oprócz samego faktu zatrudnienia warto brać pod uwagę także jakość miejsca pracy: warunki zatrudnienia oraz wynagrodzenie. W porównaniach 38 D.D. Dill, M. Soo, dz.cyt. 39 M. Clarke, dz.cyt. 40 Badanie CHEERS (Careers after Higher Education a European Research Survey) objęło następujące kraje europejskie: Austrię, Czechy, Finlandię, Francję, Niemcy, Włochy, Holandię, Norwegię, Hiszpanię, Szwecję i Wielką Brytanię. Por. U. Teichler, dz.cyt. 41 Pośród pozostałych 14 proc. część absolwentów kontynuuje naukę na poziomie akademickim, część na zawodowym, część zajmuje się opieką nad dziećmi. 42 Jeśli chodzi o pozostałe 8 proc. wśród 13 osób niepracujących: cztery osoby poszukiwały pracy, pięć uczyło się, trzy były na urlopie wychowawczym, a jedna osoba nie pracowała z innych przyczyn; dane za rok 2011. 43 89 proc. zatrudnieni, 3 proc. prowadzący działalność gospodarczą; dane za rok 2008. 44 Por. J. Bruwer, dz.cyt. luty 2014 9

metody, formy i programy kształcenia międzyuczelnianych warto uwzględniać długość czasu poszukiwania pracy przez absolwentów danej uczelni, wstępne analizy wskazują bowiem, iż wskaźnik ten w znacznym stopniu różnicuje uczelnie. Wreszcie istotne jest badanie zatrudnienia absolwentów w kilkuletniej perspektywie czasowej (long- -term employability), przy uwzględnieniu przebiegu ich kariery zawodowej, zarobków, a także oceny nabytych kompetencji. Okres sześciu miesięcy po ukończeniu studiów jest oceniany jako zbyt krótki dla określenia wpływu studiów na sytuację zawodową. Po kilku latach od ukończenia studiów wyniki w tym zakresie mogą być znacznie bardziej wiarygodne, a ocena absolwentów w zakresie adekwatności kształcenia do potrzeb rynku pracy w odniesieniu do ich kilkuletnich doświadczeń zawodowych bardziej wartościowa. Na koniec warto zauważyć, iż wskaźniki zatrudnialności absolwentów są coraz częściej stosowane i to nie tylko w badaniach losów absolwentów. Nierzadko zatrudnialność jest uwzględniana w rankingach uczelni, np. w QS World University Rankings 45, czy w będącym w trakcie tworzenia U-Multiranku 46, a w Polsce m.in. w rankingu Perspektyw i Rzeczpospolitej 47, a także Newsweeka 48. Wyniki w zakresie zatrudnialności absolwentów poszczególnych uczelni, uzyskane zgodnie z ujednoliconą metodologią, mogą służyć porównaniom pomiędzy uczelniami oraz do wewnętrznych procesów podwyższania jakości kształcenia, mogą także stanowić użyteczne źródło informacji dla kandydatów na studia. Bibliografia Badania losów zawodowych absolwentów Politechniki Krakowskiej, http://www.iesif.pk.edu.pl/attachments/018_ Badania%20los%C3%B3w%20zawodowych%20absolwent% C3%B3w.pdf. S. Białowąs, D. Buttler, T. Klimanek, K. Szwarc, Monitorowanie losów absolwentów. Zarys metodologii i metodyki badania w Uniwersytecie Ekonomicznym w Poznaniu, Edukacja Ekonomistów i Menedżerów 2012, nr 3 (25), s. 115 130. A. Budnikowski, D. Dabrowski, U. Gąsior, S. Macioł, Pracodawcy o poszukiwanych kompetencjach i kwalifikacjach absolwentów uczelni wyniki badania, e-mentor 2012, nr 4 (46), s. 4 17, http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/ index/numer/46/id/946. J. Bruwer, First destination graduate employment as key performance indicator: outcomes assessment perspectives, Unit for institutional planning and research, Cape Technikon, 1998. M. Clarke, The Impact of Higher Education Rankings on Student Access. Choice, and Opportunity, Higher Education in Europe 2007, Vol. 32, No 1, pp. 59 70. S. Cranmer, Enhancing graduate employability: best intentions and mixed outcomes, Studies in Higher Education 2006, Vol. 31, No. 2, pp. 169 184. M. Ćwiąkalska, P. Hojda, M. Ostrowska-Zakrzewska, Losy zawodowe absolwentów Uniwersytetu Jagiellońskiego, rocznik 2008/2009. Raport z badań, Biuro karier UJ, Kraków 2010. D.D. Dill, M. Soo, Academic quality, league tables, and public policy: A cross-national analysis of university ranking systems, Higher Education 2005, Vol. 49, No. 4, pp. 495 533. P. Grudowski, K. Lewandowski, Pojęcie jakości kształcenia i uwarunkowania jej kwantyfikacji w uczelniach wyższych. Zarządzanie i Finanse 2012, nr 3, t. I, s. 397 406, http://zif.wzr.pl/pim/2012_3_1_29.pdf. J. Górniak (red.), Kompetencje jako klucz do rozwoju Polski. Raport podsumowujący drugą edycję badań Bilans Kapitału Ludzkiego realizowaną w 2011 roku, PARP, UJ, 2012, http://bkl.parp.gov.pl/system/files/downloa ds/20120425220954/raport2012_e.pdf. A. Izdebski, M. Jasiński, T. Zając, J. Konieczna-Sałamatin, Raport z trzeciej edycji studenckiej Ogólnouniwersyteckiej Ankiety Oceniającej Jakość Kształcenia na UW, Pracownia Ewaluacji Jakości Kształcenia na UW, Warszawa 2010. A. Izdebski, M. Jasiński, T. Zając, J. Konieczna-Sałamatin, Raport z drugiej edycji studenckiej Ogólnouniwersyteckiej Ankiety Oceniającej Jakość Kształcenia na UW, Pracownia Ewaluacji Jakości Kształcenia na UW, Warszawa 2009. B. Jancewicz, Pilotażowe Badanie Absolwentów UW, Prezentacja, Pracownia Ewaluacji Jakości Kształcenia. Konkluzje Rady z dnia 11 maja 2012 r. w sprawie zatrudnialności absolwentów szkół i uczelni, http://eur-lex. europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=oj:c:2012:169: 0011:01:PL:HTML. D. Lees Dawn, Graduate Employability Literature Review, LTSN Generic Centre 2002, http://qualityresearchin ternational.com/esecttools/esectpubs/leeslitreview.pdf. Losy zawodowe absolwentów Akademii Górniczo-Hutniczej. Rocznik 2008, Centrum Karier, Ośrodek Monitorowania Kadry Zawodowej, Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica w Krakowie, http://ekspercibolonscy. org.pl/sites/ekspercibolonscy.org.pl/files/gsliwinska_ losy_absolwentow_110210.pdf. M. Lindberg, At the Frontier of Graduate Surveys Assessing participation and employability of graduates with master s 45 W rankingu zatrudnialność jest jednym z kluczowych kryteriów, służącym międzynarodowym porównaniom uczelni; w badaniu ankietowym pracodawcy proszeni są o wskazanie do 10 krajowych i do 30 międzynarodowych uczelni, które postrzegają jako najlepsze, biorąc pod uwagę umiejętności absolwentów. Są również proszeni o wskazanie preferencji dotyczących kierunków studiów. 46 Ranking finansowany ze środków Unii Europejskiej, wielowymiarowy uwzględniający różnorodne zadania uczelni, takie jak edukacja, prowadzenie badań, działania na rzecz umiędzynarodowienia, społeczności lokalnej i właśnie zatrudnialności absolwentów. Pierwsze zestawienia rankingowe będą dostępne na początku 2014 roku. 47 Badanie preferencji pracodawców na podstawie: liczby pracodawców, którzy preferują uczelnię i zatrudniają jej absolwentów lub planują ich zatrudnić, a także liczby pracodawców, którzy deklarują preferowanie uczelni, ale nie zatrudniają jej absolwentów, a nawet nie planują ich zatrudnić. Identyfikacja związku między opiniami pracodawców a rzeczywistymi strukturami zatrudnienia w danej firmie ma umożliwić zweryfikowanie deklaracji pracodawców. 48 Zestawienie uczelni według liczby absolwentów zatrudnionych w 900 największych firmach i instytucjach na stanowisku co najmniej specjalisty. 10 e-mentor nr 1 (53)

Zatrudnialność absolwentów szkół wyższych... degree in nine European countries, Higher Education 2007, Vol. 53, No. 5, pp. 623 644. Losy zawodowe absolwentów AGH 2008 po trzech latach od ukończenia studiów, Centrum Karier, Ośrodek Monitorowania Kadry Zawodowej, Kraków 2012. Losy zawodowe absolwentów WSIiZ, Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania, Rzeszów 2006. K. Lowden, S. Hall, D. Elliot, J. Lewin, Employers perceptions of the employability skills of new graduates, SCRE Centre and Edge Foundation, University of Glasgow 2011. S. Macioł, B. Minkiewicz, E. Moskalewicz-Ziółkowska, Monitorowanie losów absolwentów SGH, e-mentor 2013, nr 3 (50), s. 23 36, http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/ index/numer/50/id/1019. S. Macioł, B. Minkiewicz, E. Moskalewicz-Ziółkowska, System monitorowania losów absolwentów SGH, III etap, nr 89/E/10/11, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2011. Monitoring edukacyjno-zawodowy absolwentów studiów I stopnia Akademii Górniczo-Hutniczej. Rocznik 2011, prezentacja, Centrum Karier, Ośrodek Monitorowania Kadry Zawodowej, Kraków, http://www.ck.agh.edu. pl/omkz/1st2011.pdf. Monitoring Karier Zawodowych Absolwentów Politechniki Warszawskiej 2012 podsumowanie badania pilotażowego, www.pw.edu.pl/content/download/135/523/file/badanie. pdf. A. Podgórski, Raport z badania Zapotrzebowanie pracodawców województwa kujawsko-pomorskiego na tzw. kompetencje miękkie absolwentów kierunków ścisłych. Informator 2010, Biuro Zawodowej Promocji Studentów i Absolwentów UMK, Toruń 2010. A. Podgórski, Raport z badania Zapotrzebowanie pracodawców województwa kujawsko-pomorskiego na tzw. kompetencje miękkie absolwentów kierunków ścisłych Edycja II. Informator 2011, Biuro Zawodowej Promocji Studentów i Absolwentów UMK, Toruń 2011. Pogłębiona analiza problemu, projekt System monitoringu losów absolwentów. Raport z badań, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie, Chełm 2012. Prognoza zapotrzebowania na kadry z wyższym wykształceniem, w województwie kujawsko-pomorskim do roku 2020, Agrotec Polska, IBS, Warszawa 2013, http://wup.torun. pl/wp-content/uploads/2012/12/rp_20130902_agro TEC_raport_koncowy1.pdf. Raport z pierwszej edycji studenckiej Ogólnouniwersyteckiej Ankiety Oceniającej Jakość Kształcenia na UW, Pracownia Ewaluacji Jakości Kształcenia na UW, Warszawa 2008. A. Szymańska, Sylwetki i ścieżki karier zawodowych absolwentów wydziału fizyki, astronomii i informatyki stosowanej UMK, Biuro Zawodowej Promocji Studentów i Absolwentów UMK, Toruń 2011. A. Szymańska, Sylwetki i ścieżki karier zawodowych absolwentów wydziału matematyki i informatyki UMK, Biuro Zawodowej Promocji Studentów i Absolwentów UMK, Toruń 2011. Wyniki badań losów zawodowych absolwentów studiów stacjonarnych magisterskich 2011, Centrum Karier, Ośrodek Monitorowania Kadry Zawodowej, Kraków 2012. Wyniki badań losów zawodowych absolwentów studiów stacjonarnych magisterskich 2012, Centrum Karier, Ośrodek Monitorowania Kadry Zawodowej, Kraków 2013. U. Teichler, Graduate employment and work in Europe: diverse situations and common perceptions, Tertiary Education and Management 2002, Vol. 8, No. 3, pp. 199 216. V. Shevchuk, Badanie losów zawodowych absolwentów uczelni technicznych w świetle teorii ekonomii, [w:] J. Żyra (red.), Analiza losów zawodowych absolwentów. Narzędzia i metody w krajach UE i Polsce, Wydawnictwo PK, Kraków 2007. U. Sztandar-Sztanderska, B. Minkiewicz, M. Bąba, Absolwent na rynku pracy, Forum Akademickie 2005, http://forumakad.pl/archiwum/2005/06/14-za-absolwent_na_rynku _pracy.htm. Wyniki Badania Losów Absolwentów UMK rocznika 2009, Biuro Karier Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, https://www.biurokarier.umk.pl/wyniki-badania-losow -absolwentow-2009. J. Żyra, Pierwsze kroki na rynku pracy. Badanie losów zawodowych absolwentów Politechniki Krakowskiej, narzędzia badawcze, metodologia i wyniki badania pilotażowego rocznika 2005/06, Wydawnictwo PK, Kraków 2007. J. Żyra (red.), Analiza losów zawodowych absolwentów. Narzędzia i metody w krajach UE i Polsce, Wydawnictwo PK, Kraków 2007. Employability of university graduates overview of indicators used in the graduate surveys Employability of university graduates has been the subject of study abroad for many years. In Poland, in contrast, most of the higher education institutions (HEIs) started monitoring graduates only as a result of the statutory requirement in 2011. So far, the number of cross-cutting research taking into account the total of results of graduates studies of various Polish universities is scarce. Since some generalizations in this area would be valuable for representatives of HEIs, higher education policy makers and also for prospective students, this article is an attempt to fill this gap. The objective of this paper is to present various types of indicators measuring labour market success of graduates, with an analysis of their limitations and usability in terms of comparing universities, as well as entire higher education systems. The article presents the results of the analysis of the reports of graduate surveys at Polish universities. For the purpose of comparison, foreign research concerning graduate employability were also examined. Study indicated that employment rate is a key indicator of graduate employability, it may be enriched with indicators of quality of the workplace (conditions of employment and remuneration). Other useful indicators of labour market success of graduates: the average lengths of job search and links between major and subsequent employment (qualification mismatches). Finally, it is important to study graduate long-term employability. Few years after graduation the measurement of the graduates career path will be more reliable and their self-evaluation thanks to several years of professional experience will be more valuable. Autorka jest doktorantką w Instytucie Studiów Społecznych im. Profesora Roberta B. Zajonca na Uniwersytecie Warszawskim. Pracuje w firmie badawczej Agrotec Polska sp. z o.o. oraz w Fundacji Rektorów Polskich. Specjalizuje się w ewaluacji polityk publicznych oraz w badaniach nad szkolnictwem wyższym. Brała udział w kilkunastu projektach badawczych, jest autorką i współautorką licznych raportów ewaluacyjnych oraz publikacji. luty 2014 11

metody, formy i programy kształcenia Absolwenci szkół wyższych na rynku pracy losy zawodowe absolwentów Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Magdalena Raczyńska Sylwia Stachowska Niemożność znalezienia zatrudnienia jest problemem, z którym boryka się obecnie wielu młodych ludzi posiadających dyplom ukończenia uczelni wyższej. Przyczyn trudnej sytuacji absolwentów 1 wkraczających na rynek pracy upatruje się w wielu czynnikach, takich jak m.in. niedopasowanie zdobytego wykształcenia do potrzeb rynku pracy w danym regionie czy też brak wymaganych przez pracodawców kompetencji. Podstawowym celem prezentowanych badań była identyfikacja losów zawodowych absolwentów Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. W wyniku badań uzyskano informacje na temat aktywności zawodowej osób po ukończeniu studiów, poznano ich oczekiwania wobec pracy, a także uzyskano subiektywną ocenę stopnia spełnienia tych oczekiwań przez aktualnego pracodawcę. Respondenci dokonali również oceny przydatności kwalifikacji zdobytych na swoim kierunku studiów w uzyskaniu zatrudnienia oraz w wykonywanej obecnie pracy. W badaniach zwrócono także uwagę na znaczenie pozaedukacyjnej aktywności podejmowanej w okresie studiów dla budowania wartości kandydatów na rynku pracy oraz jej wpływ na realizację celów zawodowych. Sytuacja absolwentów uczelni wyższych na rynku pracy w Polsce Sytuacja absolwentów polskich uczelni wyższych od lat pozostawia wiele do życzenia. Według danych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej pod koniec 2012 r. co piąty bezrobotny Polak miał 25 lat i mniej, a 8,3 procent bezrobotnych z tej grupy wiekowej posiadało wykształcenie wyższe 2. Powodów takiego stanu rzeczy można doszukiwać się w wielu czynnikach. Najczęściej winą obarcza się reformę szkolnictwa z 1999 r., która zakładała m.in. zmianę stosunku liczby absolwentów liceów ogólnokształcących do liczby absolwentów szkół zawodowych. Według założeń reformy tylko 20 proc. uczniów miało zakończyć edukację na poziomie zawodowym 3. W rezultacie w latach 2000 2010 zamknięto 3716 placówek uczących konkretnego zawodu 4, w których jeszcze na początku lat 90. XX w. uczyło się 65 proc. absolwentów szkół podstawowych 5. Za konsekwencję luki powstałej po likwidacji tak dużej liczby szkół zawodowych można uznać widoczny w poprzedniej dekadzie proces powstawania nowych uczelni wyższych, w głównej mierze niepublicznych i o charakterze humanistycznym, co wpłynęło na pojawienie się kolejnego istotnego problemu, jakim jest deprecjacja znaczenia dyplomu uczelni wyższej w Polsce 6. W 2011 r. było 497 533 absolwentów krajowych uczelni wyższych, podczas gdy ich liczba 10 lat wcześniej, tj. w 2001 r., wynosiła 303 966 7. Szanse znalezienia pracy po uzyskaniu dyplomu uczelni wyższej różnią się w zależności od ukończonego przez absolwentów kierunku studiów. Z danych przedstawionych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej w 2012 r. wynika, że w grupie dziesięciu zawodów o najwyższej liczbie bezrobotnych absolwentów znalazły się trzy zawody wymagające posiadania wyższego wykształcenia: pedagog (2 tys. osób, tj. 16,2 1 Na potrzeby artykułu przyjęto, że absolwent to osoba w okresie 12 miesięcy od daty ukończenia szkoły wyższej. 2 Sytuacja na rynku pracy osób młodych w 2012 r., Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, Wydział Analiz i Statystyki, Warszawa 2013, s. 2. 3 A. Kwiatkiewicz, Komentarz do projektowanych zmian w systemie kształcenia zawodowego i ustawicznego, e-mentor 2010, nr 2 (34), s. 12 17, http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/numer/34/id/728 [08.02.2014]. 4 M. Herbst, A. Levitas, Decentralizacja systemu oświaty w Polsce. Lata 2000 2010 czas stabilizacji i nowe wyzwania, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2012, s. 5. 5 J. Jung-Miklaszewska, System edukacji Rzeczypospolitej Polskiej. Szkoły i dyplomy, II wersja zaktualizowana, Biuro Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej, Warszawa 2003, http://www.buwiwm.edu.pl/publ/system/index6. htm, [08.02.2014]. 6 D. Piróg, Absolwenci szkół wyższych na rynku pracy w warunkach kryzysu, Przedsiębiorczość Edukacja 2013, nr 9, s. 302 316. 7 Szkoły wyższe i ich finanse w 2011 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2012, s. 28. 12 e-mentor nr 1 (53)

Absolwenci szkół wyższych na rynku pracy... proc. bezrobotnych wykształconych w tym zawodzie to absolwenci), specjalista administracji publicznej (1,4 tys. osób, tj. 13,8 proc.) oraz ekonomista (1,3 tys. osób, tj. 7,5 procent) 8. Innym czynnikiem różnicującym pracujących i bezrobotnych absolwentów jest płeć. Zgodnie z raportem Młodość czy doświadczenie. Kapitał ludzki w Polsce, opublikowanym w 2013 r. przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości, w 2012 r. w grupie młodych absolwentek uczelni wyższych pracowało 70,6 proc. ankietowanych, podczas gdy 15,1 proc. pozostawało bez pracy, a 14,3 proc. określonych zostało jako nieaktywne. Sytuacja mężczyzn przedstawiała się korzystniej zatrudnienie deklarowało 81,3 proc. ankietowanych, w urzędach pracy zarejestrowanych było 11,4 proc., a status nieaktywnych posiadało 7,3 procent 9. Liczba niezatrudnionych absolwentów z dyplomem licencjata lub magistra różni się także w zależności od miejsca ich zamieszkania. Największą liczbę bezrobotnych z omawianej grupy stanowiły w 2012 r. osoby zarejestrowane w województwie małopolskim i mazowieckim (po 3,3 tys. osób), śląskim (3,1 tys. osób) oraz podkarpackim (3 tys. osób). Najmniej absolwentów bez zatrudnienia w omawianym roku zanotowano w województwie lubuskim (0,6 tys. osób) oraz opolskim (0,8 tys. osób) 10. Za jeden z głównych powodów wysokiego bezrobocia wśród osób kończących studia uważa się niedopasowanie zdobytego wykształcenia do potrzeb rynku pracy w danym regionie 11. Wiele młodych osób przy wyborze kierunku studiów nie zastanawia się, czy znajdzie po nim zatrudnienie, a motywem wkroczenia na daną ścieżkę studiowania jest rozwijanie własnych zainteresowań, ale także podążanie za modą czy też wybór najłatwiejszej drogi do uzyskania dyplomu. Istotną przyczyną niezatrudniania przez pracodawców młodych osób zaraz po studiach jest również brak doświadczenia zawodowego. W 2012 r. wśród zarejestrowanych bezrobotnych z grupy wiekowej do 25 lat, w tym osób z wykształceniem wyższym, największy odsetek (51,7 proc.) stanowiły osoby bez udokumentowanego stażu pracy 12. Skutki długotrwałego pozostawania wielu osób bez zatrudnienia mogą przyczynić się do powstania problemów, które w konsekwencji mogą prowadzić do zaburzeń w gospodarce. Absolwenci szkół wyższych często przez cały okres studiów są utwierdzani w przekonaniu, że dana uczelnia oraz kierunek studiów ułatwią im start w życiu zawodowym, a okres pozostawania bez pracy będzie bardzo krótki. Dlatego też już pierwsze niepowodzenia w szukaniu zatrudnienia mogą powodować u nich stres, który w miarę upływu czasu może przerodzić się w poczucie zniechęcenia i bezradności, a nawet depresję 13. Przy braku stałego dochodu bezrobotni absolwenci nie tylko nie inwestują w swój dalszy rozwój, zmniejszając jeszcze swoje szanse na rynku pracy, ale także zwlekają z założeniem rodziny. Przyczynia się to chociażby do obniżania się wskaźnika przyrostu naturalnego, co w obliczu trendu, jakim jest starzenie się społeczeństwa, stanowi zjawisko bardzo niepokojące. Absolwenci szkół wyższych, świadomi swojej trudnej sytuacji, z jaką muszą zmierzyć się już na początku drogi zawodowej, w świetle badań zdają się rezygnować z wygórowanych oczekiwań co do przyszłego miejsca zatrudnienia. Chcą jednak pracować legalnie, najlepiej na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony, nawet za cenę zmiany zawodu czy podjęcia pracy poniżej swoich kwalifikacji 14. Często są również gotowi podjąć pracę nawet bez pobierania wynagrodzenia, byle tylko móc wzbogacić swoje CV o doświadczenie zdobyte u uznanego pracodawcy, które może stać się swoistą trampoliną w dalszej karierze zawodowej 15. Zależy im także na takiej pracy, która umożliwi pogodzenie życia zawodowego z prywatnym 16. Przeciwdziałanie wypuszczaniu corocznie licznej grupy absolwentów uczelni bez perspektyw znalezienia pracy w kraju jest tematem pojawiającym się w debatach społecznych od wielu lat. Towarzyszą temu niemal zawsze hasła konieczności wprowadzenia zmian w programach nauczania w szkołach wyższych, tak aby dostosować je do realnych potrzeb rynku pracy. Hasła takie popierają również studenci, świadomi niedoskonałości systemu nauczania w Polsce, którzy jednak, wobec braku alternatywy, zmuszeni są do poddawania się jego rygorom. W badaniu przeprowadzonym w 2011 r. przez Katedrę Rozwoju Kapitału Ludzkiego Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie i firmę Deloitte studenci i absolwenci polskich uczelni dokonali oceny systemu szkolnictwa wyższego. Aż 60 proc. z 1757 ankietowanych osób wyraziło się negatywnie o tym, jak system nauczania w szkołach wyższych przygotowuje absolwentów do wykonywa- 8 Sytuacja na rynku pracy osób młodych w 2012 r., dz.cyt., s. 10. 9 J. Górniak (red.), Młodość czy doświadczenie? Kapitał ludzki w Polsce. Raport podsumowujący III edycję badań BKL z 2012 r., Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2013, s. 123. 10 Sytuacja na rynku pracy osób młodych w 2012 r., dz.cyt., s. 11. 11 Program Młodzi na rynku pracy. Działania na rzecz zmniejszenia bezrobocia młodzieży, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2012, s. 5. 12 Sytuacja na rynku pracy osób młodych w 2012 r., dz.cyt., s. 3. 13 Trudności we wchodzeniu na rynek pracy absolwentów wyższych uczelni. Badanie fokusowe, Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu, Poznań 2008, s. 18. 14 Trudności we wchodzeniu na rynek pracy, dz.cyt., s. 19. 15 V. Ozminkowski, Wściekli, zdolni, niedojrzali, http://spoleczenstwo.newsweek.pl/wsciekli--zdolni--niedojrzali,91011,1,1. html?m=0, [02.09.2013]. 16 Pierwsze kroki na rynku pracy. Międzynarodowe badanie studentów i absolwentów, Raport Deloitte i Katedry Rozwoju Kapitału Ludzkiego Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2011, s. 23. luty 2014 13

metody, formy i programy kształcenia nia przyszłych obowiązków zawodowych. Ponadto, 71 proc. respondentów uważało, że system edukacyjny nie przygotowuje w ogóle do procesu szukania pracy. Objęte badaniem osoby prawie jednogłośnie stwierdziły również, że zdobywanie doświadczenia zawodowego już w czasie studiów w znaczącym stopniu ułatwia późniejsze znalezienie zatrudnienia. Jako najbardziej przydatne oceniane były staże krajowe i zagraniczne związane z tematyką studiów (ponad 90 proc. pozytywnych ocen), w dalszej kolejności programy edukacyjne oferowane przez pracodawców (81 proc.) oraz samozatrudnienie (75 procent). Aktywnością, która w oczach respondentów przyczynia się do podniesienia szans w późniejszym procesie rekrutacji, była również przynależność do organizacji studenckich (taką opinię wyraziło 60 proc. badanych) czy kół naukowych (59 proc.), a także uczestnictwo w wymianach studenckich (56 procent). Natomiast za czynnik najmniej przydatny w znalezieniu zatrudnienia respondenci uznali dorywczą i sezonową pracę w kraju lub za granicą 17. W celu zweryfikowania czynników, które w opinii studentów i absolwentów uczelni wyższych zwiększają ich szanse na zdobycie zatrudnienia, można posłużyć się wynikami badań przeprowadzonych przez Szkołę Główną Handlową w Warszawie, Amerykańską Izbę Handlową w Polsce oraz firmę Ernst & Young w 2012 roku. W badaniach tych szukano odpowiedzi na pytanie, jakimi oczekiwaniami kierują się pracodawcy w zakresie kompetencji i kwalifikacji absolwentów szkół wyższych oraz jakie główne czynniki decyzyjne są uwzględniane przez pracodawców w procesach rekrutacji. Najważniejszym kryterium przy podejmowaniu decyzji o zatrudnieniu absolwenta uczelni były jego kompetencje osobiste oraz interpersonalne (32 proc. wskazań). W dalszej kolejności wskazywano: kompetencje intelektualne i akademickie (25 proc.) oraz udział kandydatów na dane stanowisko w stażach i praktykach zawodowych (22 procent). Natomiast wśród czynników wymienianych najrzadziej znalazły się: uzyskany poziom wykształcenia (7 proc.), skończony kierunek studiów (7 proc.), a także czynnik, do którego studenci i absolwenci szkół wyższych przywiązywali relatywnie wysoką wagę, tj. wymiany studenckie. Tylko 3 proc. pracodawców uznało je za istotne 18. Bezrobocie wśród absolwentów z wykształceniem wyższym w województwie warmińsko-mazurskim Pod koniec 2011 r. liczba osób bezrobotnych z wykształceniem wyższym w województwie warmińsko-mazurskim wynosiła 9108, co stanowiło 8,5 proc. ogółu osób zarejestrowanych w urzędach pracy 19. Osób z wykształceniem wyższym, które ukończyły naukę maksymalnie 12 miesięcy wcześniej, było w tej grupie 1819, najwięcej zarejestrowanych w Olsztynie (339 osób), Elblągu (161 osób) oraz w powiecie ełckim (144 osoby) 20. Wśród nich aż 82 proc. stanowiły osoby, które nie ukończyły 25 roku życia 21. Warto przy tym zauważyć, iż liczba osób z tytułem licencjata lub magistra w województwie warmińsko-mazurskim systematycznie się zwiększa, co zbieżne jest z trendem ogólnopolskim. W latach 2009 i 2010 osoby takie stanowiły odpowiednio 6,7 proc. i 7,3 proc. ogółu bezrobotnych 22. W roku akademickim 2010/2011 kierunkami najpopularniejszymi wśród studentów uczelni wyższych na Warmii i Mazurach były kierunki pedagogiczne (20 proc. ogółu studiujących), ekonomia i administracja (17,6 proc.) oraz kierunki społeczne (13,1 proc.) 23. Podobnie jak w całej Polsce, to właśnie te kierunki generują w opisywanym rejonie największą liczbę bezrobotnych absolwentów. Najwięcej absolwentów szkół wyższych zarejestrowanych w warmińskomazurskich urzędach pracy jako osoby bezrobotne legitymowało się w 2011 r. dyplomem pedagoga (21,1 proc. ogółu bezrobotnych absolwentów), specjalisty w zakresie administracji publicznej (16 proc.) i ekonomisty (12,9 procent) 24. Najliczniejszą grupę osób z wyższym wykształceniem zarejestrowanych w urzędach pracy regionu stanowili absolwenci Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (39,5 proc. ogółu bezrobotnych absolwentów) 25. Niepokojąca była też długość okresu, w którym osoby z wyższym wykształceniem (w tym absolwenci) pozostawały bez pracy. Dłużej niż 6 miesięcy w 2011 r. pracy nie znajdowało 18,6 proc. ogółu osób z tytułem licencjata lub magistra, czyli o 3,3 proc. więcej niż w roku poprzednim 26. Według danych zawartych w raporcie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Olsztynie Monitoring zawodów 17 Tamże, s. 20 21. 18 A. Budnikowski, D. Dąbrowski, U. Gąsior, S. Macioł, Pracodawcy o poszukiwanych kompetencjach i kwalifikacjach absolwentów uczelni wyniki badania, e-mentor 2012, nr 4 (46), s. 4 17, http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/ numer/46/id/946, [05.02.2014]. 19 Bezrobotni z wykształceniem wyższym w województwie warmińsko-mazurskim w 2011 roku, Wojewódzki Urząd Pracy, Olsztyn 2012, s. 4. 20 Tamże, s. 18. 21 Tamże, s. 8. 22 Tamże, s. 12. 23 Tamże, s. 8. 24 Bezrobotni z wykształceniem wyższym w województwie warmińsko-mazurskim w 2011 roku, dz.cyt., s. 19. 25 Tamże, s. 20. 26 Tamże, s. 10. 14 e-mentor nr 1 (53)

Absolwenci szkół wyższych na rynku pracy... deficytowych i nadwyżkowych w województwie warmińsko- -mazurskim w 2012 roku, w grupie 30 zawodów o największej nadwyżce podaży siły roboczej prawie jedną trzecią stanowiły zawody wymagające wykształcenia wyższego. Wśród nich znalazły się zawody takie jak: specjalista w zakresie resocjalizacji, ekonomista, socjolog, specjalista ds. integracji europejskiej, specjalista żywienia człowieka, zarządca nieruchomości, pedagog animacji kulturalnej oraz pozostali specjaliści ds. zarządzania i organizacji. Do zawodów deficytowych w 2012 r., które również wymagały wykształcenia wyższego, zaliczyć można było natomiast nauczycieli szkół specjalnych, specjalistów ds. kluczowych klientów, doradców finansowych oraz kierowników działów szkoleń 27. Można pokusić się o stwierdzenie, że osoby z wykształceniem ekonomicznym mogłyby podjąć pracę w niektórych z wymienionych zawodów deficytowych. Niestety, często na początku swojej drogi zawodowej brakuje im jeszcze odpowiedniej specjalistycznej wiedzy i doświadczenia. Losy zawodowe absolwentów Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Podstawowym celem prezentowanych badań była identyfikacja losów zawodowych absolwentów Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warmińsko- Mazurskiego w Olsztynie. Badania przeprowadzono metodą ankietową. Objęto nimi osoby, które w 2011 r. ukończyły studia stacjonarne I i II stopnia na kierunkach zarządzanie oraz ekonomia. Wzięło w nich udział 218 respondentów. Przeprowadzono je w trzecim kwartale 2012 roku. W badanej populacji przeważały osoby w wieku do 24 lat (80,7 proc.) i kobiety (75,2 procent) (tabela 1). Około 80 proc. respondentów w momencie przeprowadzania badań mieszkało w województwie warmińsko-mazurskim. Większość ankietowanych (68,8 proc.) jako miejsce zamieszkania wskazała miasta. Ukończenie studiów wiązało się dla większości badanych ze zmianami w życiu zawodowym. W momencie przeprowadzania badań status osoby pracującej posiadało 53,2 proc. ankietowanych (116 osób), z czego 29,4 proc. podjęło pierwszą pracę zawodową, 11,9 proc. kontynuowało zatrudnienie podjęte w czasie studiów, 5,5 proc. zmieniło miejsce zatrudnienia, a 6,4 proc. rozpoczęło własną działalność gospodarczą. Z pozostałej grupy absolwentów 13,8 proc. poszukiwało pracy, a 33 proc. kontynuowało naukę (tabela 2). Wśród osób pracujących przeważali absolwenci studiów II stopnia. Na uwagę zasługuje również fakt, że założenie własnej działalności gospodarczej deklarowali głównie absolwenci studiów II stopnia, kierunku zarządzanie. Tabela 1. Charakterystyka badanej populacji Wyszczególnienie Liczba respondentów Procent Płeć: kobieta 164 75,2 mężczyzna 54 24,8 Wiek: do 24 lat 176 80,7 powyżej 24 lat 42 19,3 Miejsce zamieszkania: wieś 68 31,2 miasto do 20 tys. mieszkańców 32 14,7 miasto od 20 tys. do 100 tys. mieszkańców 50 22,9 miasto powyżej 100 tys. mieszkańców 68 31,2 Województwo: warmińsko-mazurskie 174 79,8 inne 44 20,2 Ukończony kierunek studiów: ekonomia 124 56,9 zarządzanie 94 43,1 Ukończony stopień studiów: licencjackie 102 46,8 magisterskie uzupełniające 116 53,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań. Wśród osób pracujących 22,4 proc. podjęło pracę już w czasie studiów (tabela 3). Okres poszukiwania zatrudnienia przez osoby, które zaczęły pracować dopiero po ukończeniu studiów, różnił się w zależności od stopnia i kierunku ukończonych studiów. Największa grupa osób z dyplomem licencjata (29,5 proc.) szukała pracy dłużej niż pół roku. Wśród osób z dyplomem magistra proces szukania zatrudnienia kończył się dla większości sukcesem w krótszym czasie, bowiem aż 63,4 proc. respondentów znalazło pracę w ciągu pierwszych trzech miesięcy od momentu ukończenia studiów. W lepszej sytuacji od absolwentów zarządzania byli pod tym względem absolwenci ekonomii aż 69,2 proc. spośród nich znalazło pracę w okresie krótszym niż pół roku od uzyskania dyplomu. Wśród absolwentów kierunku zarządzanie w podobnym czasie zatrudnienie znalazło 56,2 proc. respondentów, zaś 28,2 proc. pozostawało bez pracy dłużej niż 6 miesięcy. Jeżeli chodzi o oczekiwania badanych osób wobec pracy zawodowej, największe znaczenie w tej kwestii okazały się mieć: dobre warunki pracy (odpowiedź taką wskazało 70,6 proc. objętych badaniem osób) oraz dobra atmosfera pracy (69,7 procent). Warto 27 Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie warmińsko-mazurskim w 2012 r., Wojewódzki Urząd Pracy, Olsztyn 2013, s. 30 35. luty 2014 15

metody, formy i programy kształcenia Tabela 2. Aktywność zawodowa respondentów po ukończeniu studiów Wyszczególnienie Podjęcie pierwszej pracy zawodowej Kontynuacja zatrudnienia podjętego w czasie studiów Zmiana miejsca pracy Rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej Poszukiwanie pracy do chwili obecnej Kontynuacja nauki Płeć Ukończony stopień studiów Ukończony kierunek studiów Kobieta Mężczyzna Licencjat MSU Zarządzanie Ekonomia Ogółem liczba wskazań 54 10 18 46 30 34 64 % 32,9 18,6 17,6 39,7 31,9 27,4 29,4 liczba wskazań 16 10 8 18 10 16 26 % 9,8 18,6 7,9 15,5 10,6 12,9 11,9 liczba wskazań 8 4 4 8 12 12 % 4,9 7,4 3,9 6,9 12,8 5,5 liczba wskazań 6 8 4 10 12 2 14 % 3,7 14,7 3,9 8,6 12,8 1,6 6,4 liczba wskazań 21 9 7 23 14 16 30 % 12,7 16,6 6,9 19,8 14,9 12,9 13,8 liczba wskazań 59 13 61 11 16 56 72 % 36,0 24,1 59,8 9,5 17,0 45,2 33,0 liczba Ogółem wskazań 164 54 102 116 94 124 218 % 100 100 100 100 100 100 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań. Tabela 3. Okres poszukiwania pracy po zakończeniu studiów (przez respondentów posiadających status osoby pracującej) Wyszczególnienie Podjęłam/podjąłem pracę już w czasie studiów 1 3 miesiące 3 6 miesięcy Powyżej 6 miesięcy Płeć Ukończony stopień studiów Ukończony kierunek studiów Kobieta Mężczyzna Licencjat MSU Zarządzanie Ekonomia Ogółem liczba wskazań 16 10 8 18 10 16 26 % 19,0 31,3 23,5 22,0 15,6 30,8 22,4 liczba wskazań 50 12 8 52 31 29 60 % 59,5 37,5 23,5 63,4 48,4 55,7 51,7 liczba wskazań 8 4 8 4 5 7 12 % 9,5 12,5 23,5 4,9 7,8 13,5 10,3 liczba wskazań 10 6 10 8 18 18 % 12,0 18,7 29,5 9,7 28,2 15,6 liczba Ogółem wskazań 84 32 34 82 64 52 116 % 100 100 100 100 100 100 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań. przy tym zauważyć, że dobre warunki pracy częściej wskazywane były przez osoby posiadające już doświadczenie zawodowe (tabela 4). Za istotne respondenci uznali również takie elementy jak: satysfakcja zawodowa (67 proc.) oraz możliwość podnoszenia kwalifikacji i rozwoju (66 procent). W dalszej kolejności wymieniano: wysokie wynagrodzenie i możliwość awansu (czynniki te zostały wskazane przez 52,3 proc. ankietowanych), możliwość wykonywania pracy zgodnej z posiadaną wiedzą i kwalifikacjami czy uznanie przełożonych. Fakt, iż najrzadziej wskazywanym czynnikiem była możliwość wykonywania pracy zgodnej z posiadaną wiedzą i kwalifikacjami, może mieć związek ze wspomnianą we wstępie skłonnością młodych osób do podejmowania jakiegokolwiek zatrudnienia w związku 16 e-mentor nr 1 (53)

Absolwenci szkół wyższych na rynku pracy... Tabela 4. Oczekiwania respondentów wobec pracy zawodowej* Wyszczególnienie Wysokie wynagrodzenie Dobre warunki pracy Dobra atmosfera pracy Satysfakcja zawodowa Uznanie przełożonych Możliwość awansu Możliwość podnoszenia kwalifikacji i rozwoju Możliwość wykonywania pracy zgodnej z posiadaną wiedzą i kwalifikacjami Płeć Ukończony stopień studiów Ukończony kierunek studiów Status Kobieta Mężczyzna Licencjat MSU Zarządzanie Ekonomia Pracujący Niepracujący Ogółem liczba wskazań 88 26 58 56 48 66 56 58 114 % 53,7 48,1 56,9 48,3 51,1 53,2 48,3 56,9 52,3 liczba wskazań 122 32 76 78 46 108 94 60 154 % 74,4 59,2 74,5 67,2 48,9 87,1 81,0 58,8 70,6 liczba wskazań 130 22 76 76 68 84 76 76 152 % 79,3 40,7 74,5 65,5 72,3 67,7 65,5 74,5 69,7 liczba wskazań 110 36 66 80 62 84 82 64 146 % 67,1 66,7 64,7 69,0 66,0 67,7 70,7 62,7 67,0 liczba wskazań 48 10 28 30 28 30 34 24 58 % 29,3 18,6 27,5 25,9 29,8 24,2 29,3 23,5 26,6 liczba wskazań 92 22 52 62 38 76 60 54 114 % 56,1 40,7 51,0 53,4 40,4 61,3 51,7 53,0 52,3 liczba wskazań 118 26 60 84 72 72 76 68 144 % 71,9 48,1 58,8 72,4 76,6 58,1 65,5 66,7 66,0 liczba wskazań 50 18 38 30 30 38 32 36 68 % 30,5 33,3 37,3 25,9 31,9 30,6 27,6 35,3 31,2 * Respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż jednej odpowiedzi. Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań. z niemożnością znalezienia pracy zgodnej z profilem zawodowym na lokalnym rynku pracy. Większość badanych absolwentów o statusie osób pracujących (68,9 proc.) potwierdziła, iż ich oczekiwania wobec pracy są spełnione w obecnym miejscu zatrudnienia, przy czym 17,2 proc. respondentów stwierdziło to w sposób zdecydowany (co ciekawe, w głównej mierze byli to respondenci, którzy prowadzili własną działalność gospodarczą). Pozostałe osoby badane deklarowały, że ich oczekiwania wobec pracy zawodowej w aktualnym miejscu pracy nie są zaspokajane (tabela 5). Ankietowani absolwenci w podobny sposób ocenili stopień zadowolenia z obecnie wykonywanej pracy. Większość osób posiadających zatrudnienie (63,8 proc.) odpowiedziała, że odczuwa duże zadowolenie z wykonywanej pracy, w tym 17,2 proc. respondentów zadeklarowało bardzo duży stopnień zadowolenia. Na uwagę zasługuje fakt, iż większe zadowolenie z realizowanych zadań zawodowych deklarują absolwenci kierunku ekonomia niż kierunku zarządzanie. Większość objętych badaniem pracujących absolwentów (76,7 proc.) stwierdziła, że kwalifikacje uzyskane podczas studiów na Wydziale Nauk Ekonomicznych były pomocne w zdobyciu obecnie wykonywanej pracy. Warto zauważyć, że pozytywne opinie na ten temat częściej wyrażane były przez osoby, które ukończyły zarządzanie (85,9 proc.) niż przez absolwentów ekonomii (65,4 proc.) oraz przez respondentów z tytułem magistra (81,7 proc.) niż licencjata (64,7 procent) (tabela 6). Wśród respondentów pracujących większość (63 proc.) twierdziła również, iż wiedza i umiejętności zdobyte podczas studiów są przydatne w obecnie wykonywanej pracy (tabela 7). W tym przypadku wystąpiła jednak znacząca rozbieżność między odpowiedziami absolwentów studiów I i II stopnia oraz absolwentów zarządzania i ekonomii. Pozytywną opinię na temat przydatności wiedzy i umiejętności zdobytych podczas studiów miało 29,4 proc. respondentów z tytułem licencjata i aż 76,9 proc. absolwentów studiów magisterskich uzupełniających. Spośród osób, które ukończyły zarządzanie, aż 73,5 proc. wypowiedziało się pozytywnie w omawianej kwestii, natomiast wśród absolwentów ekonomii odsetek ten wyniósł 50 procent. W badaniach zwrócono również uwagę na wpływ różnych form aktywności pozaedukacyjnej luty 2014 17

metody, formy i programy kształcenia Tabela 5. Ocena stopnia spełnienia oczekiwań wobec pracy zawodowej w obecnym miejscu zatrudnienia (przez respondentów posiadających status osoby pracującej) Wyszczególnienie Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Płeć Ukończony stopień studiów Ukończony kierunek studiów Kobieta Mężczyzna Licencjat MSU Zarządzanie Ekonomia Ogółem liczba wskazań 7 13 9 11 16 4 20 % 8,3 40,6 26,5 13,4 25,0 7,7 17,2 liczba wskazań 51 9 14 46 28 32 60 % 60,7 28,1 41,2 56,1 43,8 61,5 51,7 liczba wskazań 23 8 9 22 15 16 31 % 27,4 25,0 26,5 26,8 23,4 30,8 26,7 liczba wskazań 3 2 2 3 5 5 % 3,6 6,3 5,8 3,7 7,8 4,4 liczba Ogółem wskazań 84 32 34 82 64 52 116 % 100 100 100 100 100 100 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań. Tabela 6. Ocena przydatności kwalifikacji zdobytych podczas studiów w uzyskaniu zatrudnienia (przez respondentów posiadających status osoby pracującej) Wyszczególnienie Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Płeć Ukończony stopień studiów Ukończony kierunek studiów Kobieta Mężczyzna Licencjat MSU Zarządzanie Ekonomia Ogółem liczba wskazań 6 2 6 2 5 3 8 % 7,1 6,3 17,6 2,4 7,8 5,8 6,9 liczba wskazań 59 22 16 65 50 31 81 % 70,3 68,7 47,1 79,3 78,1 59,6 69,8 liczba wskazań 16 4 8 12 8 12 20 % 19,0 12,5 23,5 14,6 12,5 23,1 17,2 liczba wskazań 3 4 4 3 1 6 7 % 3,6 12,5 11,8 3,7 1,6 11,5 6,1 liczba Ogółem wskazań 84 32 34 82 64 52 116 % 100 100 100 100 100 100 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań. podejmowanej podczas studiów na powodzenie w poszukiwaniu zatrudnienia. Ponad połowa objętych badaniem absolwentów (56 proc.) odbyła w czasie studiów praktykę lub staż zawodowy, 29,3 proc. ankietowanych było członkami kół naukowych lub innych organizacji studenckich, 9,2 proc. respondentów podejmowało aktywność w ramach wolontariatu, a 5,5 proc. uczestniczyło w studenckiej wymianie międzynarodowej. Wyniki badań wskazują, że działalność w różnych organizacjach studenckich podejmowali częściej absolwenci studiów II stopnia (37,2 proc. wskazań wobec 20,5 proc. wskazań osób, które ukończyły studia licencjackie). Na uwagę zasługuje również fakt, że członkami tego typu organizacji było 34,5 proc. osób posiadających zatrudnienie. Dodatkowych aktywności w okresie studiów nie podejmowało 26,6 proc. objętych badaniem absolwentów. Prawie połowa respondentów (44,5 proc.) uważa, iż pozaedukacyjna aktywność podejmowana w czasie studiów jest czynnikiem pozytywnie wpływającym na możliwość zdobycia zatrudnienia, zdaniem 21,6 proc. badanych czynnik ten nie ma znaczenia, natomiast 33,9 proc. respondentów nie wyraziło swojej opinii w tej sprawie. Wśród osób, które wskazały pozytywny wpływ różnych form aktywności podejmowanych w okresie studiowania na powodzenie procesu poszukiwania 18 e-mentor nr 1 (53)

Absolwenci szkół wyższych na rynku pracy... Tabela 7. Ocena przydatności wiedzy i umiejętności zdobytych podczas studiów w obecnie wykonywanej pracy (przez respondentów posiadających status osoby pracującej) Wyszczególnienie Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Płeć Ukończony stopień studiów Ukończony kierunek studiów Kobieta Mężczyzna Licencjat MSU Zarządzanie Ekonomia Ogółem liczba wskazań 4 3 7 1 6 7 % 4,8 9,4 8,6 1,6 11,5 6,1 liczba wskazań 46 20 10 56 46 20 66 % 54,7 62,5 29,4 68,3 71,9 38,5 56,9 liczba wskazań 30 1 15 16 11 20 31 % 35,7 3,1 44,1 19,5 17,2 38,5 26,7 liczba wskazań 4 8 9 3 6 6 12 % 4,8 25,0 26,5 3,6 9,3 11,5 10,3 liczba Ogółem wskazań 84 32 34 82 64 52 116 % 100 100 100 100 100 100 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników przeprowadzonych badań. pracy, przeważali absolwenci zarządzania oraz absolwenci studiów II stopnia, a także osoby pracujące. Większość objętych badaniem absolwentów (83 proc.) odpowiedziała, że ponownie wybrałaby studia na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie lub poleciłaby takie studia swoim znajomym (w tym 28,9 proc. respondentów stwierdziło to w sposób zdecydowany, pozostałe osoby wybrały odpowiedź raczej tak ), zaś 10,5 proc. ankietowanych było odmiennego zdania (w tym jedynie 1,8 proc. respondentów wskazało odpowiedź zdecydowanie nie ). Wypowiadając się w kwestii planów na przyszłość, zdecydowana większość spośród osób posiadających zatrudnienie wskazała, iż zamierza kontynuować pracę u obecnego pracodawcy, a przy tym dalej się dokształcać i podnosić swoje kwalifikacje. Natomiast osoby niepracujące miały w planach poszukiwanie pracy i/lub kontynuację nauki. Podsumowanie Przeprowadzone badania wykazały, iż w przypadku większości objętych nimi osób uzyskanie dyplomu ukończenia studiów wiązało się z pewnymi zmianami związanymi z karierą zawodową. Jak można było przypuszczać, większość osób z dyplomem licencjata decydowała się na kontynuację nauki. Na dalszą naukę, często równolegle z pracą zawodową, decydował się też co dziesiąty absolwent studiów magisterskich. Ponad połowa respondentów w momencie przeprowadzania badań posiadała status osoby pracującej. Wśród nich przeważały osoby, które po uzyskaniu dyplomu rozpoczęły swoją pierwszą pracę zawodową, część ankietowanych kontynuowała zatrudnienie podjęte podczas studiów, były też osoby, które zdecydowały się na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej. Okres poszukiwania pracy przez respondentów różnił się w zależności od ukończonego przez nich stopnia i kierunku studiów. Dłużej bez pracy pozostawali absolwenci studiów I niż II stopnia. Około jedna trzecia absolwentów studiów I stopnia szukała pracy dłużej niż pół roku. Osoby z tytułem magistra znajdowały zatrudnienie znacznie szybciej większość z nich podejmowała pracę w ciągu jednego kwartału od ukończenia studiów. Z przeprowadzonych badań wynika, iż w lepszej sytuacji pod tym względem byli absolwenci kierunku ekonomia niż kierunku zarządzanie. Określając swoje oczekiwania wobec pracy zawodowej, respondenci najczęściej wskazywali dobre warunki i atmosferę pracy, satysfakcję zawodową oraz możliwości podnoszenia kwalifikacji i rozwoju. W dalszej kolejności wymieniano wysokie wynagrodzenie i możliwość awansu, natomiast najrzadziej wskazywano możliwość wykonywania pracy zgodnej z posiadaną wiedzą i kwalifikacjami oraz uznanie przełożonych. Uzyskane wyniki mogą wskazywać na to, że objęte badaniem osoby są świadome istnienia trudności na rynku pracy (szczególnie lokalnym) w zakresie możliwości znalezienia zatrudnienia gwarantującego pełne wykorzystanie posiadanych kwalifikacji oraz wysokiego wynagrodzenia. Większość osób, które były zatrudnione, potwierdziła przy tym, że oczekiwania wobec pracy zawodowej są spełnione u aktualnego pracodawcy i że jest zadowolona z obecnie wykonywanej pracy. Ponad trzy czwarte ankietowanych uznało uzyskane kwalifikacje za pomocne w procesie poszukiwania zatrudnienia, a także potwierdziło, że posiadana przez nich wiedza i umiejętności są przydatne w obecnie wykonywanej pracy. Prawie połowa objętych badaniem osób wyraziła przy tym zdanie, iż pozaedukacyjna aktywność w czasie studiów podwyższa szanse na znalezienie zatrudnienia. Większość objętych badaniem luty 2014 19

metody, formy i programy kształcenia absolwentów wypowiedziała się pozytywnie na temat studiów na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, wskazując przy tym, iż poleciłaby je swoim znajomym. Podsumowując, przeprowadzone badania potwierdziły, iż sytuacja absolwentów Wydziału na rynku pracy nie różni się znacząco od sytuacji absolwentów z wykształceniem ekonomicznym, jaką obserwuje się w skali całego kraju. Spośród osób, które po ukończeniu nauki deklarowały chęć podjęcia pracy, około jedna piąta w chwili badania pozostawała bez zatrudnienia. Wpływ na taki stan rzeczy może mieć poruszana w artykule kwestia niedopasowania wykształcenia respondentów do aktualnych potrzeb lokalnego rynku pracy oraz brak wymaganej przez pracodawców specjalistycznej wiedzy, która może zostać zdobyta w procesie podnoszenia własnych kwalifikacji. Jednakże dużo szybszą i efektywniejszą drogą uzyskania brakujących kompetencji byłoby nabycie ich podczas pracy zawodowej, co w przypadku niektórych osób może zostać znacznie odsunięte w czasie. Bibliografia Bezrobotni z wykształceniem wyższym w województwie warmińsko-mazurskim w 2011 roku, Wojewódzki Urząd Pracy, Olsztyn 2012. A. Budnikowski, D. Dąbrowski, U. Gąsior, S. Macioł, Pracodawcy o poszukiwanych kompetencjach i kwalifikacjach absolwentów uczelni wyniki badania, e-mentor 2012, nr 4 (46), s. 4 17, http://www.e-mentor.edu.pl/artykul/index/ numer/46/id/946. J. Górniak (red.), Młodość czy doświadczenie. Kapitał ludzki w Polsce. Raport podsumowujący III edycję badań BKL z 2012 r., Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2013. M. Herbst, A. Levitas, Decentralizacja systemu oświaty w Polsce. Lata 2000 2010 czas stabilizacji i nowe wyzwania, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2012. J. Jung-Miklaszewska, System edukacji Rzeczypospolitej Polskiej. Szkoły i dyplomy, II wersja zaktualizowana, Biuro Uznawalności Wykształcenia i Wymiany Międzynarodowej, Warszawa 2003, http://www.buwiwm.edu.pl/publ/system/ index6.htm. A. Kwiatkiewicz, Komentarz do projektowanych zmian w systemie kształcenia zawodowego i ustawicznego, e-mentor 2010, nr 2 (34), s. 12 17, http://www.e-mentor.edu. pl/artykul/index/numer/34/id/728. V. Ozminkowski, Wściekli, zdolni, niedojrzali, http:// spoleczenstwo.newsweek.pl/wsciekli zdolni niedojrzali, 91011,1,1.html?m=0. D. Piróg, Absolwenci szkół wyższych na rynku pracy w warunkach kryzysu, Przedsiębiorczość Edukacja 2013, nr 9. Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie warmińsko-mazurskim w 2012 r., Wojewódzki Urząd Pracy, Olsztyn 2013. Pierwsze kroki na rynku pracy. Międzynarodowe badanie studentów i absolwentów, Raport Deloitte i Katedry Rozwoju Kapitału Ludzkiego Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa, kwiecień 2011. Program Młodzi na rynku pracy. Działania na rzecz zmniejszenia bezrobocia młodzieży, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2012. Sytuacja na rynku pracy osób młodych w 2012 r., Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy, Wydział Analiz i Statystyki, Warszawa 2013. Szkoły wyższe i ich finanse w 2011 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2012. Trudności we wchodzeniu na rynek pracy absolwentów wyższych uczelni. Badanie fokusowe, Wojewódzki Urząd Pracy w Poznaniu, Poznań 2008. University graduates in the labor market fate of the graduates of the Faculty of Economics of University of Warmia and Mazury in Olsztyn The inability to find employment is a huge problem faced today by many young people with a university diploma. This difficult situation of the university graduates entering labor market is caused by a variety of factors, including, among others, the mismatch between their training to the needs of the labor market in the region or the lack of competence required by local employers. The primary objective of this study was to identify the fate of the graduates of the Faculty of Economics of University of Warmia and Mazury in Olsztyn. The research provided information about the respondents activity after graduation, their work expectations and the respondents subjective assessment of these expectations fulfillment with their current employer. Respondents also assessed the suitability of qualifications acquired during their faculty studies to obtain employment. Moreover, the study highlights the importance of the extracurricular activities undertaken during the period of study in creating value of the graduates in the labor market and their impact on implementing professional goals. Magdalena Raczyńska jest pracownikiem Katedry Organizacji i Zarządzania Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Jej zainteresowania naukowo-badawcze koncentrują się wokół tematyki zarządzania procesami w administracji publicznej oraz wokół nowoczesnych trendów w kreowaniu wewnętrznego i zewnętrznego wizerunku organizacji. Sylwia Stachowska jest doktorem nauk ekonomicznych w dyscyplinie nauk o zarządzaniu, pracownikiem Katedry Zarządzania Zasobami Ludzkimi Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Jej zainteresowania naukowo-badawcze koncentrują się wokół szeroko pojętej problematyki zarządzania kapitałem ludzkim, ze szczególnym uwzględnieniem problematyki motywowania pracowników i zarządzania wynagrodzeniami w przedsiębiorstwach, a także nowych trendów w zakresie realizacji funkcji personalnej w organizacjach. W latach 2008 2012 pełniła funkcję Prezesa Zarządu Regionu Warmińsko-Mazurskiego Polskiego Stowarzyszenia Zarządzania Kadrami. Jest opiekunem Studenckiego Koła Naukowego Zarządzania Zasobami Ludzkimi Creative. 20 e-mentor nr 1 (53)