Inwestycje Spis treści I. Inwestycje...2 1. Inwestycje w kapitał trwały (w tym nieruchomości)...2 2. Inwestycje w zapasy...3 3. Wielkość inwestycji...3 4. Płynność a inwestycje...4 5. Inwestycje a ryzyko...4 II. Kredyt inwestycyjny...5 1. Podział kredytów inwestycyjnych...5 2. Koszty i specyfika kredytu inwestycyjnego...6 III. Perspektywy i podsumowanie...7 Warszawa Sierpień 2014 1
I. Inwestycje Czym jest inwestycja? Inwestycje to wydatki przedsiębiorstwa na te dobra, które są używane do produkcji innych dóbr i usług w celu osiągnięcia większego zysku w przyszłości lub zachowanie obecnego poziomu rentowności w odpowiedzi na rosnącą konkurencję ze strony innych firm działających na rynku. Są one finansowane ze środków własnych pozyskanych z oszczędności lub ze zewnętrznych źródeł w postaci dotacji UE, kapitału pozyskanego od inwestorów lub kredytów i pożyczek bankowych. Inwestycje rozumiane też są jako wcześniejsze uruchomienie przyszłych korzyści odroczonych w czasie. Często podaje się również definicję, że inwestycje to wyrzeczenie się obecnych korzyści wynikających z konsumpcji kapitału na rzecz niepewnych korzyści w przyszłości. Inwestycje nierozerwalnie łączą się z pojęciem ryzyka, którego właściwa ocena (m.in. szans, korzyści i zagrożeń) umożliwia podjęcie decyzji odnośnie do realizacji (lub nie) określonego wydatku inwestycyjnego. Inwestycje dzielimy głównie na wydatki w kapitał trwały oraz w zapasy. 1. Inwestycje w kapitał trwały (w tym nieruchomości) To wydatki poniesione m.in. na zakup nieruchomości, sprzęt i maszyny produkcyjne, wartości niematerialne i prawne. Ostatnio wyróżnia się także inwestycje w kapitał ludzki, czyli podnoszenie kwalifikacji personelu czy zatrudnienie ekspertów. Decyzje inwestycyjne zwykle podejmowane są w oparciu o analizę dyskonta, czyli różnicę między wartością przyszłą a wartością bieżącą. Porównuje się koszty jakie niesie za sobą inwestycja dokonana dzisiaj i zyski jakie potencjalnie może ona przynieść w przyszłości, np. zakup maszyny pozwoli zwiększyć produkcję o 20% w czasie, gdy popyt na dane dobro jest wyższe niż podaż o dany współczynnik (minimum 20%). Wówczas inwestycja zmierzająca w zwiększenie mocy produkcyjnych zmierza do dostosowania podaży do popytu. Inwestycje w poprawę jakości produktu umożliwia zwiększenie jego ceny (lub obniżenie), wygrania walki konkurencyjnej (zwiększenia zasięgu produktu), a tym samym zwiększenie potencjalnego zysku. 2
2. Inwestycje w zapasy To zakup surowców, półproduktów lub gotowych towarów, które po obróbce (lub nie) nabywane są w celu ich późniejszej odsprzedaży. Inwestycje stanowią mniej niż 1% wydatków PKB i zwykle maleją w trakcie recesji. Wykazuje się tutaj na potrzeby zaznaczenia różnicy pomiędzy inwestycje w kapitał trwały, którego cele jest produkcja dóbr i usług. Zwykle inwestycje w zapasy podejmowane są w sytuacji zaistnienia sprzyjających okoliczności rynkowych np. wyjątkowo niska cena surowców. Często mają one charakter spekulacyjny. 3. Wielkość inwestycji Nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw wynoszą ok. 80 mld zł rocznie z czego ok 20% przypada na mikro i małe przedsiębiorstwa. Tylko w I kw. 2014 roku nakłady inwestycyjne firm wyniosły 46 mld zł, co oznacza wzrost o 14% w stosunku do analogicznego okresu rok temu. Można przewidywać, że na skutek obserwowanego nieznacznego wzrostu gospodarczego (ok. 3% PKB) nakłady raczej będą rosnąć niż maleć. Ważnym czynnikiem motywującym polskie przedsiębiorstwa do inwestycji są środki pozyskiwane z funduszy UE. Niestety ogólny udział inwestycji polskich firm w sumie wartości inwestycji przedsiębiorstw z całej UE jest stosunkowo niewielki i oscyluje w granicach 2%. Na skutek rosnącego eksportu (obecnie 157 mld euro) istnieją przesłanki do tego, że również zwiększy się skala inwestycji krajowych przedsiębiorstw. Ważnym katalizatorem będzie uruchomienie środków w ramach nowej perspektywy UE na lata 2014-2020 Polsce przyznano ponad 82 mld euro na realizację polityki spójności z czego do 90% środków przewidzianych dla przedsiębiorstw (ok. 25 mld euro) przekazanych zostanie w ramach bezzwrotnych dotacji (wymagających posiadanie wkładu własnego lub współfinansowania ze strony instytucji kredytującej). Przedsiębiorstwa inwestują głównie w: 33% w technologie i maszyny, 10% w oprogramowanie, 3
21% w kompetencje i pracowników, 23% nieruchomości (w tym remonty), 1% badania i rozwój, 12% inne. 4. Płynność a inwestycje Przedsiębiorstwo potrzebuje odpowiedniej zdolności do rozpoczęcia inwestycji. Zdolność rozumiana jest jako spełnienie szeregu warunków, które umożliwiają alokację środków na cele inwestycyjne. Jednym z najistotniejszych jest zachowanie odpowiedniej płynności finansowej przedsiębiorstwa, a także analiza ryzyka zachwiania płynności po rozpoczęciu inwestycji. Niedopuszczalna jest sytuacja, gdy rozpoczęcie inwestycji paraliżuje możliwości firmy do terminowego regulowania swoich zobowiązań (w przypadku ryzykownych przedsięwzięć zawsze istnieje takie ryzyko). Odpowiednia płynność finansowa firmy, a także zabezpieczenie odpowiednio wysokich dochodów umożliwiają bezpieczne sfinansowanie inwestycji (często nawet bez konieczności uzyskania wsparcia instytucji kredytowych). W momencie, gdy firma nie posiada wolnych środków, ale spełnia odpowiednie warunki tzn. ma zdolność kredytową, której główną cechą jest płynność na określonym przez bank poziomie, istnieje możliwość uzyskania kredytu np. z odroczoną płatnością (karencją). Dobra płynność firmy oznacza również, że jest ona gotowa do rozpoczęcia inwestycji 1. 5. Inwestycje a ryzyko Inwestycje wiążą się z niepewnością co do ich powodzenia. Stąd niezmiernie ważna jest poprawna identyfikacja ryzyk, które mogą negatywnie wpłynąć na przedsięwzięte plany. Wyróżnia się kilka rodzajów ryzyka inwestycyjnego, np.: 1 Firmy z kłopotami finansowymi raczej nie powinny inwestować środków tylko podejmować się trudów restrukturyzacji. 4
a) Ryzyko stopy procentowej zmiana wartości stopy procentowej może wpłynąć na wielkość zasobów finansowych przedsiębiorstwa w sytuacji, gdy posiada ono kredyty. Dotyczy to również kooperantów. Zwiększenie stopy procentowej przy kredycie ze zmiennym oprocentowaniem nieuchronnie prowadzi do zwiększenia kosztów pożyczki, a co za tym idzie zmniejszenia zasobów finansowych firmy. b) Ryzyko utraty płynności dotyczy firm, które mają np. niezdywersyfikowane źródła dochodów. W sytuacji wystąpienia problemów finansowych u klienta bezpośrednio wpływają one na kondycję uzależnionego od niego przedsiębiorstwa. c) Ryzyko polityczne sytuacja polityczna w kraju ma duże znaczenie dla prowadzenia biznesu. Zamieszki lub konflikty militarne to sytuacje skrajne w Europie. Większe znaczenie mają zmiany formalno-prawne, np. uchwalenie niekorzystnej dla danego sektora ustawy (zwiększenie obciążeń podatkowych). d) Ryzyko kursowe jeżeli przedsiębiorstwo wykonuje kontrakty/zlecenia lub sprzedaje/kupuje produkty za granicą to w swojej działalności musi uwzględniać ryzyko załamania kursu walutowego. c) Ryzyko rynkowe ogólne zagrożenie związane z załamaniem koniunktury w gospodarce, modą na dany produkt, zwiększeniem konkurencji lub trudnościami związanymi np. ze znalezieniem pracowników o odpowiednich kwalifikacjach. Przy ocenie ryzyka warto również rozważyć np. stosując prostą metodę analizy SWOT, negatywne konsekwencje wynikające z niepodjęcia inwestycji, czyli tzw. koszt alternatywny m.in. utrata dominującej pozycji na rynku, wpływów, opóźnienie technologiczne, etc. II. Kredyt inwestycyjny Kredyt inwestycyjny to produkt bankowy skierowany dla firm. Umożliwia on sfinansowanie inwestycji w sytuacji, gdy przedsiębiorca nie posiada dostatecznie dużo wolnych środków finansowych. Kredyty inwestycyjne mają charakter średnio i długoterminowy oraz posiadają cel. Nierzadko ich pozyskanie wiąże się z koniecznością przygotowania odpowiedniego biznesplanu. 1. Podział kredytów inwestycyjnych a) Kredyt na restrukturyzację, czyli sfinansowanie wydatków związanych z bieżącą działalnością przedsiębiorstwa np. naprawa parku maszynowego, remont budynków. 5
b) Kredyt na zakup maszyn, urządzeń, wartości niematerialno-prawnych lub wydatki na szkolenia związane z podnoszeniem kwalifikacji pracowników. c) Kredyt na budowę lub zakup nieruchomości, czyli pozyskanie środków finansowych na rozpoczęcie inwestycji budowlanej. Ewentualnie zakup gotowego budynku, ziemi, lokalu. Kredyt inwestycyjny przeznaczony może być również przeznaczony na: sfinansowanie zobowiązań kredytowych np. w wyniku zakończenia umowy leasingu, nabycie akcji i innych papierów wartościowych, refinansowanie przedsięwzięć zrealizowanych ze środków własnych, spłatę pożyczek. 2. Koszty i specyfika kredytu inwestycyjnego Kredyty inwestycyjne zwykle udziela się z karencją np. dwuletnią, czyli do czasu zakończenia inwestycji, tak by firma mogła spłacać zobowiązanie uzyskawszy już przedmiot dający możliwości zwiększenia przychodów (dzięki temu wartość raty nie wpływa negatywnie na płynność przedsiębiorstwa). Maksymalny okres kredytowania to nawet 25 lat. Prowizja oscyluje w granicach 1,5%, a marża od 2,4% (marża banku + WIBOR). Koszty zależne są od wielkości kredytu, ryzyka inwestycyjnego, zdolności kredytowej przedsiębiorstwa oraz stopnia współfinansowania (ma to znaczenie np. przy ustaleniu przedmiotu zabezpieczenia). Maksymalnie kredytobiorca może uzyskać ok.85% środków niezbędnych na realizację inwestycji innymi słowy niemożliwością jest realizowanie inwestycji bez wkład własnego. Wielką popularnością cieszył się tzw. kredyt technologiczny (współpraca z Bankiem Gospodarstwa Krajowego oraz Funduszami UE PO Innowacyjna Gospodarka). W ramach kredytu technologicznego można było starać się nawet o 4 mln zł na zakup nowych technologii lub środków umożliwiający ich zdobycie. Nakłady tego typu tradycyjnie określa się wydatkami na Badania i Rozwój. W ramach kredytu technologicznego można było liczyć na otrzymanie tzw. premii technologicznej, czyli 6
zwrotu części środków w ramach dotacji UE w wysokości od 50% do 70% (w zależności od wielkości firmy i regionu działalności) wartości projektu. Kredyty stricte inwestycyjne należy odróżnić od kredytów pomostowych i na współfinansowanie projektu UE, chociaż niewątpliwie mają one charakter inwestycyjny. Przedsiębiorstwa coraz częściej starają się znaleźć odpowiedni program unijny, który pokrywać się będzie z ich przedmiotem inwestycji. Nie zawsze jest to korzystne rozwiązanie, zwłaszcza w sytuacji, gdy na potrzeby programu UE zbyt mocno odchodzi się od właściwego przedmiotu i celu inwestycji np. kupuje niekoniecznie właściwy sprzęt (ale najlepiej spełniający kryteria środowiskowe). Funkcję kredytu inwestycyjnego często ma też otwarta linia kredytowa, ale zwykle dotyczy to finansowania zakupów o niższej wartości. III. Perspektywy i podsumowanie Bez inwestycji nie ma rozwoju. Nie ma inwestycji bez pieniędzy, a pieniędzy często nie ma bez kredytu. UE stawia na zwiększenie nakładów na Badania i Rozwój. W Polsce stanowią one nie więcej niż 1,5% PKB. Docelowo do 2020 roku mają one wynieść 3% PKB. Na inwestycje w badania i rozwój składają się wszystkie wydatki związane z zakupem nowych technologii lub środków umożliwiających i pozyskanie. Kondycja gospodarcza Polski na razie nie jest zła. Zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw wynosi ok. 5,5 mln osób i rośnie. Przewidywana dynamika PKB oscyluje w granicach 3%. Spada również bezrobocie rejestrowe (12%). Nie ma wielkich wahań kursowych, a sytuacja polityczna na razie jest wolna od zagrożeń zmian systemowych. Równocześnie, często negatywnie oceniany system podatkowy, cechuje przewidywalna stabilność prawna (nic nie wskazuje na to, żeby przeciętne stopa podatkowa przedsiębiorstw miała wzrosnąć obecnie wg OECD oscyluje ona w granicach 15%). Gospodarkę europejską cechuje pewnego rodzaju marazm, który często określany jest mianem dążenia do zrównoważonego rozwoju, czyli wzrostu PKB na poziomie ok. 3% rocznie, co w teorii chroni przed załamaniem (korektą) rynku. Na razie największa europejska gospodarka i jednocześnie 7
nasz główny partner handlowy, czyli Niemcy nie odnotowuje silnych wzrostów. Niemniej w Niemczech panuje praktycznie pełne zatrudnienie (stopa bezrobocia 5,5%), co oznacza, że konsumpcja w tym kraju najprawdopodobniej niebawem wzrośnie. To pozytywnie przełoży się na nasz rynek (szczególnie eksporterów). Polskie przedsiębiorstwa produkcyjne w wielu przypadkach są podwykonawcami części dla niemieckich producentów, którzy po ich złożeniu reeksportują je dalej. Stąd należy bacznie obserwować wyniki niemieckich eksporterów, bo są one silnie skorelowane z naszymi. Poprawa na rynku w USA może sprzyjać polepszeniu naszych wyników. Niebezpieczeństwo inwestycyjne stanowi trudna sytuacja na wschodzie Europy rozumiana jako konflikt na Ukrainie. Kraj ten nie jest naszym ważnym partnerem handlowym, ale w ostatnich pięciu latach polskie inwestycje na Ukrainie wzrosły niemal dwukrotnie. Do tego dochodzą sankcje ze strony rosyjskiej, które bezpośrednio uderzają w polską gospodarkę (polskich producentów nie tylko jabłek), ale również tych eksportujących na Zachód sprzedający swoje produkty na Wschód. Istnieje spore zagrożenie ciągłości energetycznej, a to nie sprzyja inwestycjom energochłonnym. Niemniej lepsze lata czekają inwestycje w firmy zbrojeniowe zatem firmy współpracujące (podwykonawcy) mogą liczyć na zwiększenie produkcji. To dobra okazja na to, by zainwestować środki m.in. w zakup technologii umożliwiających produkcje towarów istotnych z punktu widzenia obronności kraju. Innymi słowy, chociaż wskaźniki nie są zbyt optymistyczne, to mimo wszystko (dzięki Nowej Perspektywie UE, rekordowo niskim stopom procentowym oraz inflacji bliskiej zeru) nadchodzą lepsze czasy dla inwestycji zarówno samodzielnych, jak i tych współfinansowanych z UE z dużym naciskiem na przedsięwzięcia z dziedziny B+R. Opracowanie: Łukasz Piechowiak główny ekonomista Bankier.pl tel. kom., 693 347 520 e-mail: l.piechowiak@bankier.pl 8