Od autora... 8 Wprowadzenie 1. Co to jest Êredniowiecze... 10 2. Chronologia epoki... 12 3. Âredniowiecze europejskie a inne cywilizacje... 14 4. Jak poznajemy Êredniowiecze?... 14 5. Wczesne Êredniowiecze... 19 Trzy kr gi cywilizacji w basenie Morza Âródziemnego... 19 Królestwa barbarzyƒskie i formowanie si zachodniego kr gu cywilizacji chrzeêcijaƒskiej... 21 Karolingowie i odnowienie cesarstwa na Zachodzie... 22 Podzia monarchii karoliƒskiej i jego konsekwencje... 25 Europa Ârodkowo-Wschodnia i Pó nocna... 26 Polska od X do poczàtku XII w.... 28 6. Rozkwit Êredniowiecza... 31 Cesarstwo i papiestwo... 31 Francja... 34 Anglia... 35 Królestwa iberyjskie... 36 Krucjaty... 37 Ekspansja niemiecka na wschód... 39 Zagro enie mongolskie... 40 Polska dzielnicowa od 1138 r. do poczàtku XIV w.... 41 3
7. Schy ek Êredniowiecza... 43 Kryzys i konflikty polityczne XIV XV w. Wojna stuletnia... 44 Papiestwo XIV i XV w. Sobory i koncyliaryzm... 46 Cesarstwo... 47 Rozkwit paƒstw Europy Ârodkowej i Wschodniej... 48 Czechy... 48 W gry i zagro enie tureckie... 49 Paƒstwo zakonu krzy aciego... 50 RuÊ i Litwa... 50 Polska XIV i XV w.... 51 I. Cz owiek i gospodarka 1. Demografia... 55 2. Gospodarka wiejska i miejska... 58 Od w oêci wczesnoêredniowiecznej do wsi rozkwitu Êredniowiecza... 58 Miasta... 63 Produkcja rzemieêlnicza i górnictwo... 66 3. Komunikacja i handel... 67 4. Pieniàdz... 70 5. Czynniki zacofania i rozwoju. Kryzysy... 71 6. Âredniowieczne poglàdy na gospodark i prac... 73 7. Polska w gospodarce Êredniowiecznej Europy... 77 II. Cz owiek i spo eczeƒstwo 1. Jednostka w rodzinie i spo ecznoêci lokalnej... 84 Zwiàzki krwi... 84 Zwiàzki terytorialne... 87 Jednostka ludzka... 88 2. Podstawy podzia ów spo ecznych... 91 Spo eczeƒstwo wczesnoêredniowieczne... 91 4
LudnoÊç ch opska oraz mieszczaƒstwo rozkwitu Êredniowiecza... 92 Rycerstwo i duchowieƒstwo... 95 3. Spo eczeƒstwo stanowe... 97 4. Feudalizm... 99 5. Wspólnoty regionalne i Êredniowieczne poczàtki narodów... 102 6. Przemiany spo eczeƒstwa i narodu polskiego... 105 Spo eczeƒstwo wczesnoêredniowieczne... 105 Kszta towanie si spo eczeƒstwa stanowego... 106 Sk ad etniczny i poczàtki poczucia narodowego... 107 III. Cz owiek i w adza 1. Jednostka a w adza... 111 2. Poglàdy na w adz i paƒstwo... 112 3. Ceremonie, insygnia... 116 4. Cesarstwo Bizantyƒskie... 118 5. W adze uniwersalne w Europie aciƒskiej... 120 Cesarstwo na Zachodzie... 120 W adza cesarska a w adza papieska... 122 Os abienie w adz uniwersalnych... 125 6. Królestwa europejskie... 125 Problem suwerennoêci... 126 Ustroje paƒstw Europy aciƒskiej... 126 7. Moskwa jako trzeci Rzym... 130 8. Ustroje Êredniowiecznej monarchii polskiej... 134 Monarchia patrymonialna... 134 Rozbicie dzielnicowe... 137 Kszta towanie si monarchii stanowej... 137 9. Unie Królestwa Polskiego na tle innych unii paƒstw Êredniowiecznej Europy... 141 5
IV. Cz owiek i wojna 1. Przyczyny i cele prowadzenia wojen... 146 Wojny wczesnego Êredniowiecza... 146 Wojny rozkwitu Êredniowiecza... 148 Wojny schy ku Êredniowiecza... 150 2. Przemiany Êredniowiecznej wojskowoêci... 153 Wojsko sk ad, uzbrojenie, organizacja... 153 Od don onu do zamku... 157 3. Stosunek ludzi Êredniowiecza do wojny i pokoju.. 159 Rycerstwo i wojna... 159 Wojny sprawiedliwe i niesprawiedliwe. KoÊció i wojna... 162 Mieszczanie i ch opi a wojna... 167 4. WojskowoÊç polska... 167 Od dru yny do wojsk zaci nych... 167 System obronny paƒstwa... 169 Âredniowieczna Polska w konfliktach zbrojnych... 171 V. Cz owiek i Bóg 1. ChrzeÊcijaƒstwo w Europie wczesnoêredniowiecznej... 178 KoÊció na Wschodzie... 178 KoÊció na Zachodzie... 179 2. Schizma wschodnia... 183 3. Stosunek KoÊcio a do pogan... 184 4. Stosunek chrzeêcijan do wyznawców innych religii monoteistycznych... 185 5. KoÊció aciƒski rozkwitu i schy ku Êredniowiecza... 188 Od reform X XI w. do pot gi papiestwa w XIII w.... 188 Zakony... 189 Herezje i walka z nimi... 194 Kryzys KoÊcio a. Koncyliaryzm... 195 6
6. Przemiany religijnoêci Êredniowiecznej... 195 7. ChrzeÊcijaƒstwo na ziemiach polskich... 200 Poczàtki chrzeêcijaƒstwa na ziemiach polskich... 200 ChrzeÊcijaƒstwo w Polsce XII i XIII w.... 202 ChrzeÊcijaƒstwo i inne religie w Polsce i na Litwie XIV XV w.... 207 VI. Cz owiek i kultura 1. S owo, gest, obraz, pismo typy przekazu w kulturze Êredniowiecznej... 210 2. Style i idee w sztuce... 218 Sztuka Bizancjum... 218 Sztuka przedromaƒska i romaƒska... 220 Sztuka gotycka... 224 3. JednoÊç i ró norodnoêç kultury Êredniowiecznej Europy... 228 4. Kultura polska... 235 Kultura Polski wczesnoêredniowiecznej... 235 Przemiany kulturowe w okresie rozbicia dzielnicowego... 241 Rozkwit kultury w Polsce schy ku Êredniowiecza... 243 VII. Kr gi cywilizacyjne 1. Europa jako odr bny kràg cywilizacyjny... 252 2. Cywilizacja islamu... 255 3. Inne cywilizacje Êwiata w ostatnich stuleciach europejskiego Êredniowiecza... 262 Kalendarium... 273 Spis cytowanych êróde... 277 Indeks... 278 7