PROBLEMY SZACOWANIA WYDATKÓW NA PRYWATNE USŁUGI MEDYCZNE W POLSCE ZOFIA SKZYPCZAK JÓZEF HACZY SKI Uniwersytet Warszawski Streszczenie Opracowanie jest prób oszacowania wydatków na prywatne usługi medyczne w Polsce. Jest to niełatwe zadanie, poniewa brakuje pełnych, wiarygodnych i jednorodnych danych. Brakuje sposobów, które umo liwiłyby zebranie kompletnych informacji o wydatkach przedsi biorstw i instytucji na usługi medyczne dla pracowników. Posługiwanie si ró nymi metodami i korzystanie z ró nych ródeł informacji przy próbie ustalenia wydatków gospodarstw domowych na usługi medyczne daje zró nicowane wyniki. Uzasadnione wydaje si by zatem stwierdzenie, e nie wiemy dokładnie, ile rodków trafia do prywatnych wiadczeniodawców usług medycznych w Polsce, czyli de facto nie wiemy, ile rodków finansowych znajduje si w polskim systemie ochrony zdrowia i jak rol odgrywaj w nim wydatki prywatne. Słowa kluczowe: wydatki na prywatne usługi medyczne, wydatki przedsi biorstw na usługi medyczne dla pracowników, rodki finansowe w polskim systemie ochrony zdrowia 1. Wprowadzenie Wydatki na ochron zdrowia ponoszone przez prywatne podmioty, tj. gospodarstwa domowe oraz przedsi biorstwa i instytucje obejmuj wydatki na zakup leków i sprz tu medycznego, opłaty za wizyty lekarskie, badania diagnostyczne i usługi rehabilitacyjne, zakupy abonamentów, uprawniaj cych do korzystania z placówek prywatnych wiadcz cych usługi medyczne oraz prywatnych ubezpiecze zdrowotnych. Warto transakcji na rynku aptecznym oraz wysoko wydatków gospodarstw domowych na zakup leków były ju przedmiotem analiz autorów, natomiast niniejsze opracowanie jest prób oszacowania warto ci transakcji dokonywanych na rynku prywatnych usług medycznych. Jest to niełatwe zadanie, poniewa brakuje pełnych, wiarygodnych i jednorodnych danych. wiadczeniodawcy prywatnych usług medycznych nie zawsze s zainteresowani ujawnieniem poziomu swoich przychodów. Brakuje sposobów, które umo liwiłyby zebranie kompletnych informacji o wydatkach przedsi biorstw i instytucji na usługi medyczne dla pracowników. Posługiwanie si ró nymi metodami i korzystanie z ró nych ródeł informacji przy próbie ustalenia wydatków gospodarstw domowych na usługi medyczne daje zró nicowane wyniki. Uzasadnione wydaje si by zatem stwierdzenie, e nie wiemy dokładnie ile rodków trafia do prywatnych wiadczeniodawców usług medycznych w Polsce, czyli de facto nie wiemy, ile rodków finansowych znajduje si w polskim systemie ochrony zdrowia i jak rol odgrywaj w nim wydatki prywatne.
266 Zofia Skrzypczak, Józef Haczy ski Problemy szacowania wydatków na prywatne usługi medyczne w Polsce 2. Uczestnicy rynku prywatnych usług medycznych w Polsce Rynek prywatnych usług medycznych w Polsce ma tak, jak ka dy rynek dóbr i usług stron poda ow i popytow. Stron poda ow reprezentuj sob wiadczeniodawcy usług, tj.: prywatne centra medyczne, niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej, lekarze, prowadz cy prywatne praktyki lekarskie. wiadczeniodawcy wyst puj jako podmioty na rynku prywatnych usług medycznych wykonuj c usługi medyczne, na których realizacj nie podpisano kontraktów z Narodowym Funduszem Zdrowia. Prywatne centra medyczne, które pojawiły si w Polsce po transformacji ustrojowej, wiadczyły pocz tkowo usługi medyczne głównie pracownikom du ych firm i mi dzynarodowych korporacji, którym pracodawcy wykupili abonamenty. Prywatna opieka medyczna stała si w Polsce jednym z najbardziej po danych bonusów, nierzadko maj cych wpływ na decyzje pracowników o zmianie miejsca pracy lub pozostaniu u danego pracodawcy. Obecnie klientami prywatnych centrów zostaj coraz cz ciej posiadaj cy abonamenty pracownicy mniejszych firm, a tak e osoby b d ce posiadaczami polis ubezpieczeniowych (które sfinansowali sami lub ich pracodawcy) oraz pacjenci płac cy indywidualnie za ka d usług medyczn. Na polskim rynku prywatnych usług medycznych wyra nie dominuje kilka najwi kszych podmiotów i trwaj procesy konsolidacyjne. Coraz wi cej firm medycznych jest kupowanych przez fundusze inwestycyjne. Najwi kszym graczem na polskim rynku usług medycznych stał si ostatnio Lux Med spółka z o.o. jest to najnowszy i najwi kszy podmiot, powstały w wyniku konsolidacji (od 5 stycznia 2009 r). Jej wła cicielem jest Mid Europa Partners, fundusz private equity, inwestuj cy we wschodniej cz ci Europy. W skład grupy Lux Med wchodz : Kliniki Medyczne Lux Med, Prywatne Centra Medyczne Promedis oraz Medycyna Rodzinna. Kapitałowo powi zane z grup jest równie Centrum Medyczne LIM 1. Wyniki badania przeprowadzonego w 2009 roku na zlecenie Ogólnopolskiego Zwi zku Medycyny Prywatnej Medycyna Prywatna 2 pokazuj, i sektor opieki zdrowotnej zlokalizowany w prywatnych centrach medycznych cechowała w latach 2006 2008 znaczna dynamika wzrostu (tabela 1). W badaniu wzi ło udział 9 spo ród 20 najwi kszych podmiotów, w tym wszystkie firmy z czołówki operatorów sieci usług medycznych. W uj ciu ilo ciowym oznacza to, i w badaniu uczestniczyło 45% prywatnych centrów medycznych, ale jego reprezentatywno jest znacznie wi ksza ze wzgl du na udział w badaniach najwi kszych firm. Opieraj c si na wysoko ci składek członkowskich w Zwi zku, która w du ym stopniu jest proporcjonalna do przychodu firm, mo na stwierdzi, i w badaniu uczestniczyły firmy reprezentuj ce ok. 70% kapitału firm członkowskich. 1 S. D blewski Abonament prosz, 17.10.2009, Gazeta Ubezpieczeniowa on-line, www.gu.com.pl. 2 R. Mołdach Badanie ilo ciowe rynku prywatnych pracodawców ochrony zdrowia, Analizy rynku medycznego, maj 2009, www.medycynaprywatna.pl.
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 25, 2010 267 Tabela 1. Przychody prywatnych polskich centrów medycznych (9 podmiotów) i ich dynamika wzrostu. Lata Wyszczególnienie 2006 2007 2008 Przychód sektora w mln zł 533,4 699,3 930,4 Dynamika wzrostu sektora - 31,1% 33,1% Dynamika wzrostu firm ( rednia) 28,6% 32,9% 35,3% Dynamika wzrostu firm (najni sza) 17,0% 25,3% 7,8% ródło: R. Mołdach Badanie ilo ciowe rynku prywatnych pracodawców ochrony zdrowia, Analizy rynku medycznego, maj 2009, str. 4, www.medycynaprywatna.pl. Rok 2008, w którym objawy spowolnienia gospodarczego były ju widoczne w gospodarce, był dla centrów medycznych najlepszym spo ród badanych lat, zarówno pod wzgl dem wielko ci sprzeda y usług medycznych, jak i ich dynamiki. Utrzymuj cy si w latach 2007 2008 ponad 30% wzrost przychodów na rynku usług medycznych wyró nia korzystnie ten sektor na tle innych sektorów gospodarki. Dane o ilo ci prowadzonych prywatnych praktyk lekarskich i stomatologicznych, finansowanych ze rodków niepublicznych 3 oraz liczbie udzielonych porad, oszacowane przez Główny Urz d Statystyczny, przedstawiono w tabeli 2. Tabela 2. Praktyki lekarskie i stomatologiczne oraz ilo udzielonych porad w placówkach finansowanych ze rodków niepublicznych ( tys.) Rok Ilo prowadzonych praktyk Liczba udzielonych porad lekarskich stomatologicznych lekarskich stomatologicznych 2000 24,0 8,1 13 791 5 353 2005 24,6 7,9 17 077 7 419 2006 24,2 8,5 21 212 8 368 2007 30,1 8,2 29 683 9 488 ródło: Rocznik Statystyczny 2008, GUS Warszawa, str. 375. W latach 2000 2007 o ok. 25% wzrosła ilo prowadzonych prywatnych praktyk lekarskich (praktyki stomatologiczne pozostawały na zbli onym poziomie); liczba udzielonych porad lekarskich finansowanych ze rodków prywatnych zwi kszyła si o ponad 110%, a porad stomatologicznych o prawie 80%. Stron popytow rynku usług medycznych reprezentuj pacjenci, którzy korzystaj z odpłatnie wiadczonych usług. Odpłatno za usługi medyczne mo e przybra posta : wydatków bezpo rednich gospodarstw domowych, które zdecydowały si zapłaci za konkretn usług w momencie tzw. zaistnienia potrzeby zdrowotnej, 3 Dane dotycz ce praktyk lekarskich i stomatologicznych, działaj cych wył cznie w ramach rodków niepublicznych oszacowano na podstawie wyników badania reprezentacyjnego podmiotów, w których liczba pracuj cych nie przekracza 9 osób Zob. Rocznik Statystyczny 2008, str. 366.
268 Zofia Skrzypczak, Józef Haczy ski Problemy szacowania wydatków na prywatne usługi medyczne w Polsce przedpłat, dokonywanych przez pracodawców w zwi zku z zakupem abonamentów dla pracowników; pracownik nabywa w ten sposób uprawnienie do wiadczenia otrzymywanego w sektorze prywatnych usług medycznych, a z samego wiadczenia korzysta dopiero w momencie zaistnienia potrzeby zdrowotnej, przedpłat, zwi zanych z zakupem polis ubezpieczeniowych przez pracownika lub pracodawc (stanowi cych zazwyczaj element ubezpieczenia grupowego lub uzupełnienie ubezpieczenia na ycie). Badania przeprowadzone na zlecenie Ogólnopolskiego Zwi zku Medycyny Prywatnej Medycyna Prywatna 4 pozwoliły wskaza podstawowe ródła finansowania opieki medycznej w obj tych analiz centrach medycznych (tabela 3). Tabela 3. ródła finansowania usług medycznych w polskich centrach medycznych (9 podmiotów) w 2008 roku Płatnicy usług medycznych Pacjenci Pracodawcy NFZ Ubezpieczenia Inne rednio (%) 29,5 43,7 38,3 3,3 1,3 Najmniej (%) 3,0 1,0 1,0 1,0 0,0 Najwi cej (%) 98,0 95,0 81,0 5,0 3,0 ródło: R. Mołdach Badanie ilo ciowe rynku prywatnych pracodawców ochrony zdrowia, Analizy rynku medycznego, maj 2009, str. 5, www.medycynaprywatna.pl. Najwi kszy redni udział w finansowaniu opieki zdrowotnej otrzymywanej w badanych centrach medycznych mieli pracodawcy (43,7%), Narodowy Fundusz Zdrowia (38,3%) i pacjenci (29,5%); niewielki odsetek usług medycznych finansowano z ubezpiecze prywatnych (3,3%). W obj tej badaniami grupie znalazły si zarówno centra medyczne finansowane w zasadniczej cz ci ze składek publicznych (max. 81%), pracodawców (max. 95%) i bezpo rednio przez pacjentów (max. 98%). Dane te s dowodem znacz cego zró nicowania placówek pod wzgl dem dominuj cego płatnika wiadczonych usług. Pod stał opiek obj tych badaniem centrów medycznych pozostawało w 2008 roku ponad 1,2 mln osób. Najwi kszym płatnikiem usług medycznych dla tej grupy byli pracodawcy (73,8% pacjentów). Obok osób obj tych stał opiek, finansowan z przedpłat, ok. 650 tys. osób skorzystało z usług medycznych na zasadach fee-for service (tzw. opłata na wiadczenie). Badania nie pozwalaj jednoznacznie stwierdzi, czy i w jakiej cz ci osoby te pozostawały pod stał opiek placówki medycznej, czy te wizyty w centrum medycznym były jednorazowe czy sporadyczne. Mo na zatem przyj, e z usług badanych centrów medycznych skorzystali w 2008 roku pacjenci mieszcz cy si w przedziale od 1,2 mln 1,8 mln osób. 4 R. Mołdach Badanie ilo ciowe rynku prywatnych pracodawców ochrony zdrowia, Analizy rynku medycznego, maj 2009, www.medycynaprywatna.pl.
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 25, 2010 269 3. Ustalanie poziomu wydatków na prywatne usługi medyczne Prywatnymi podmiotami dokonuj cymi zakupu usług medycznych s gospodarstwa domowe oraz przedsi biorstwa. Autorzy podj li prób ustalenia wydatków prywatnych na usługi medyczne, traktuj c je jako sum wydatków gospodarstw domowych oraz przedsi biorstw i instytucji na zakup usług medycznych oraz przedpłat z tytułu zakupu abonamentów medycznych i prywatnych ubezpiecze zdrowotnych, dokonywanych głównie przez przedsi biorców. Wydatki przedsi biorstw na usługi medyczne s trudne do precyzyjnego okre lenia. Ta opinia sformułowana została przez ekspertów podczas konstrukcji Narodowego Rachunku Zdrowia dla Polski 5 (przygotowanego wg metodologii OECD) i do dnia dzisiejszego wci pozostaje aktualna. W prezentowanym materiale, do oszacowania wydatków prywatnych na usługi medyczne, ponoszonych przez inne podmioty ni gospodarstwa domowe, wykorzystano stosowny fragment Narodowego Rachunku Zdrowia. Jest to wynikaj cy z klasyfikacji według ródeł finansowania element składowy pozycji HF.2.: Sektor prywatny 6. Pozwala on ustali wydatki przedsi biorstw na wiadczenia z zakresu medycyny pracy, na zakupy abonamentów oraz prywatnych ubezpiecze zdrowotnych oraz wydatki instytucji niekomercyjnych non-profit (zakładamy, e te podmioty nie kupuj leków i sprz tu medycznego). Do ustalenia wysoko ci wydatków gospodarstw domowych na usługi medyczne wykorzystano dwa ródła informacji: badania bud etów gospodarstw domowych (BBGD), rachunki narodowe, umo liwiaj ce dzi ki ostatecznemu podziałowi dochodu narodowego ustalenie poziomu wydatków na zakupione przez gospodarstwa domowe dobra i usługi konsumpcyjne. Badania bud etów gospodarstw domowych (BBGD) pozwalaj ustali wysoko i struktur wydatków na zakupy dóbr i usług konsumpcyjnych. Umo liwiaj m. in. okre lenie miesi cznych wydatków na zdrowie, przypadaj cych na 1 osob, ponoszonych w przeci tnych gospodarstwach domowych oraz gospodarstwach domowych, nale cych do ró nych grup społecznoekonomicznych. Analiza struktury wydatków na zdrowie umo liwia wyodr bnienie wydatków na 7 : 1. artykuły medyczno-farmaceutyczne, urz dzenia i sprz t medyczny (w ród nich wyodr bnione s leki), 2. usługi ambulatoryjne i medycyny niekonwencjonalnej (opłaty za porady lekarskie, wykonanie zabiegów chirurgicznych, zdj rentgenowskich, EKG, USG, usługi dentystyczne, analizy laboratoryjne, wykonanie zabiegów piel gnacyjnych, opieka nad chorymi, usługi pogotowia ratunkowego, medycyna niekonwencjonalna), 3. usługi szpitalne i sanatoryjne (opłaty za usługi wiadczone osobom przebywaj cym w szpitalu, porady lekarskie, wykonywanie zabiegów chirurgicznych, bada medycznych, zdj 5 A. Baran, M. yra Narodowy Rachunek Zdrowia, GUS Warszawa 2006. 6 pozycja HF.2. Sektor prywatny, pomniejszona o pozycj HF.2.3. Wydatki gospodarstw domowych; jako wielko ró nicowa pozostaje suma: HF.2.1. + HF.2.2. Prywatne ubezpieczenia oraz HF.2.4. Instytucje niekomercyjne i HF.2.5. Przedsi biorstwa (medycyna pracy), Zob.: A. Baran, M. yra - Narodowy rachunek zdrowia, GUS Warszawa 2006, s. 56. 7 Bud ety gospodarstw domowych w 2007 roku, GUS Warszawa 2008, str. 183.
270 Zofia Skrzypczak, Józef Haczy ski Problemy szacowania wydatków na prywatne usługi medyczne w Polsce rentgenowskich, opłaty zwi zane z leczeniem sanatoryjnym, w zakładach rehabilitacyjnych). W tabeli 3 przedstawiono wysoko przeci tnych miesi cznych wydatków na szeroko poj te usługi medyczne, tj. porady lekarskie, analizy laboratoryjne, badania medyczne, zabiegi chirurgiczne, leczenie sanatoryjne, przypadaj cych na 1 osob (tzw. uj cie mikroekonomiczne) oraz ich przeliczenie na skal całej gospodarki narodowej (uj cie makroekonomiczne). Wyszczególnienie Tabela 3. Wydatki gospodarstw domowych na zakupy usług medycznych w Polsce w latach 2002-2007 Lata 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Miesi czne wydatki na 1 osob (zł) 9,59 10,36 10,26 10,05 11,13 12,88 Liczba ludno ci (tys.) 38 219 38 191 38 174 38 157 38 122 38 116 Wydatki gospodarstw domowych (mln zł) 4 398,2 4 747,9 4 700,0 4 601,7 5 091,6 5 891,2 ródło: Obliczenia własne na podstawie wydawnictwa GUS: Warunki ycia ludno ci oraz Rocznika Statystycznego z lat 2003 2009. Ostatnie lata przyniosły tendencj wzrostow wydatków gospodarstw domowych na zakup usług medycznych. Pojawiaj si jednak w tpliwo ci, czy deklaracje respondentów z obj tych badaniami bud etów gospodarstw domowych s wiarygodne, czy dane dotycz ce wysoko ci wydatków na zakup usług medycznych nie s zani one. W raporcie Finansowanie ochrony zdrowia w Polsce Zielona Ksi ga, przygotowanym dla Ministerstwa Zdrowia przez zespół naukowców pod kierunkiem prof. Stanisławy Golinowskiej w 2004 roku znalazło si stwierdzenie, i wydatki na ochron zdrowia deklarowane przez ankietowanych uczestników bada bud etów gospodarstw domowych nale y traktowa jako minimalne 8. Ta uwaga odnosi si niew tpliwie tak e do deklarowanych wydatków na usługi medyczne. A zatem ustalona na podstawie bada bud etów kwota wydatków gospodarstw domowych na usługi medyczne w skali gospodarki narodowej tak e winna by traktowana jako minimalna. W tabeli 4 przedstawiono wydatki prywatne na zakup usług medycznych w Polsce w latach 2002 2007. Obok wydatków gospodarstw domowych, ustalonych na podstawie BBGD, znalazły si w niej tak e inne wydatki prywatne: wydatki przedsi biorstw, instytucji niekomercyjnych i prywatne ubezpieczenia zdrowotne, których wysoko przyj to za Narodowym Rachunkiem Zdrowia. 8 Finansowanie ochrony zdrowia w Polsce Zielona Ksi ga, Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2004, s. 33.
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 25, 2010 271 Tabela 4. Wydatki prywatne na zakup usług medycznych w Polsce w latach 2002-2007 (mln zł) Lata 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Wyszczególnienie Wydatki gospodarstw domowych 4 398,2 4 747,9 4 700,0 4 601,7 5 091,6 5 891,2 (na podstawie BBGD) Inne wydatki prywatne 1 531,1 1 637,2 1 504 2 056 2 268 2 535 Razem wydatki prywatne 6 069,3 6 385,1 6 204,0 6 657,7 7 359,6 8 426,2 Dynamika zmian (%) - 105,2 97,2 107,3 110,5 114,5 ródło: Obliczenia własne na podstawie wydawnictwa GUS: Warunki ycia ludno ci, Rocznika Statystycznego z lat 2003 2008 oraz Narodowych Rachunków Zdrowia dla lat 2002 2007, GUS. Ostatnie lata obj te analiz przyniosły tendencj wzrostow wydatków prywatnych na zakup usług medycznych w Polsce. W roku 2005 wydatki te wzrosły o prawie 7,5% w stosunku do roku 2004, dynamika wzrostu wydatków prywatnych w roku 2006 wyniosła ponad 10%, a w roku 2007 odnotowano wzrost wydatków prywatnych na usługi medyczne o prawie 15% (w stosunku do roku 2006). Wobec krytyki kierowanej pod adresem BBGD, jako mało wiarygodnego ródła informacji, o rzeczywistych wydatkach gospodarstw domowych, nale y zastanowi si nad mo liwo ci wykorzystania tzw. rachunków narodowych i ich elementu składowego tj. kategorii spo ycie indywidualne (z dochodów osobistych) w sektorze gospodarstw domowych w pozycji rodzajowej zdrowie 9. Za tez o adekwatno ci tej pozycji do faktycznie poniesionych przez gospodarstwa domowe wydatków na ochron zdrowia przemawia m. in. fakt, i w rachunkach narodowych doszacowuje si warto szarej gospodarki 10 w tym wypadku jest to warto usług medycznych wiadczonych odpłatnie przez lekarzy prowadz cych praktyki prywatne, a nie maj cych podpisanej umowy o kontraktowanie wiadcze z Narodowym Funduszem Zdrowia, opłat nieformalnych ponoszonych w placówkach publicznej opieki medycznej, itp 11. Kategoria ta odzwierciedla precyzyjnie wysoko wydatków poniesionych przez gospodarstwa domowe na zakup leków, sprz tu medycznego, usług medycznych, itp 12. 9 Na system rachunków narodowych składa si zbiór wzajemnie ze sob powi zanych rachunków makroekonomicznych, pozwalaj cych na uzyskanie spójnych danych o dochodach, tj. ródłach finansowania wydatków z danymi dotycz cymi produkcji i jej rozdysponowania na spo ycie i akumulacj oraz saldo wymiany z zagranic (eksport netto) Rocznik Statystyczny 2008 GUS, str. 671. 10 Rocznik Statystyczny 2008 GUS, str. 672. 11 K. Ry, Z. Skrzypczak Jaka jest rzeczywista relacja wydatków na ochron zdrowia do PKB?, w: Ochrona zdrowia i gospodarka. Dylematy zarz dzania pod red. K. Rycia i Z. Skrzypczak, Wydawnictwo WZ UW 2006. 12 Wzmiank o mo liwo ci wykorzystania tej wielko ci znajdujemy w raporcie Finansowanie ochrony zdrowia w Polsce Zielona Ksi ga I, przygotowanym dla Ministerstwa Zdrowia, ale tylko przy krótkookresowej prognozie wydatków na ochron zdrowia. Zob.: str. 175 176: Zakłada si, i wydatki na ochron zdrowia mog by kwantyfikowane jako suma: - realnych całkowitych wydatków publicznych, - realnych wydatków ludno ci z dochodów osobistych... na grup towarów i usług zdrowie (rachunki narodowe).
272 Zofia Skrzypczak, Józef Haczy ski Problemy szacowania wydatków na prywatne usługi medyczne w Polsce Wykorzystanie rachunków narodowych do oszacowania wydatków gospodarstw domowych na usługi medyczne wymaga najpierw ustalenia wysoko ci wydatków konsumentów na zakup leków i sprz tu medycznego oraz odj cia ich warto ci od ogółu wydatków na zdrowie. W dalszej cz ci materiału przedstawiono dwa warianty wyceny warto ci rynku farmaceutycznego: wg danych firmy IMS Health, na których oparli si, (doszacowuj c mar hurtow i detaliczn oraz podatek VAT) przy wycenie rynku leków, eksperci przygotowuj cy dla Ministerstwa Zdrowia raport Finansowanie ochrony zdrowia w Polsce Zielona Ksi ga II 13, wg danych firmy badawczej PMR (warto zakupionych leków wyra ono w cenach detalicznych) 14. W tabeli 5 przedstawiono wydatki prywatne na usługi medyczne w Polsce w latach 2005 2007. Aby ustali wydatki gospodarstw domowych na usługi medyczne, od wydatków na ochron zdrowia odj to równowarto wydatków na zakup leków (wg dwóch wariantów: pierwszy zawiera dane z Zielonej Ksi gi II, oparte na materiale IMS Health, a drugi zawiera dane na temat rynku leków, przygotowane przez PMR) oraz oszacowane na 500 mln zł wydatki na zakup sprz tu medycznego. Tabela 5. Wydatki prywatne na usługi medyczne w latach 2005 2007 (mln zł) Lata Wyszczególnienie 2005 2006 2007 I. 1. Wydatki prywatne gospodarstw domowych 24 648 26 137 28 004 I. 2. Warto kupionych przez gospodarstwa domowe leków: I.2.a. dane wg IMS Health I.2.b. dane wg PMR 10 620 12 700 10 830 13 800 12 220 14 900 I. 3. Warto kupionego sprz tu medycznego 500 500 500 I. Wydatki gospodarstw domowych na usługi medyczne [I.1. (I.2 + I.3)] wariant a [I.1. (I.2.a. + I.3)] wariant b [I.1. (I.2.b. + I.3)] 13 528 11 448 14 807 11 837 15 284 12 604 II. Inne wydatki prywatne 2 056 2 268 2 535 III. Wydatki prywatne na usługi medyczne: wariant a wariant b 15 584 13 504 17 075 14 105 17 819 15 139 ródło: Zestawienie, szacunki i obliczenia własne na podstawie Rocznika Statystycznego 2008, GUS Warszawa 2009. 13 Finansowanie ochrony zdrowia Zielona Ksi ga II, Warszawa 2008, str. 104 i nast. 14 Raport Rynek farmaceutyczny w Polsce, PMR Publications, www.pmrpublications.com.
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 25, 2010 273 Widoczne jest bardzo du e zró nicowanie wydatków prywatnych na zakup usług medycznych zale ne od przyj tej metody ustalania wydatków gospodarstw domowych oraz ródła informacji o stanie rynku leków, przy jednoczesnej wyra nej tendencji wzrostowej wydatków liczonych w oparciu o ka d z ww. metod. W ostatnim okresie w prasie, zarówno codziennej, jak i bran owej pojawiły si i s przedmiotem analiz dane zaczerpni te z raportów firmy PMR i Pharmapoland 15, dotycz ce wydatków prywatnych poniesionych na opiek zdrowotn w latach 2005 2008 i prognozowanych na lata 2009 2011. Przedstawiono je w tabeli 6. Tabela 6. Warto i dynamika rynku prywatnej opieki zdrowotnej (mld zł) Lata Wyszczególnienie 2005 2006 2007 2008 2009p 2010p 2011p Prywatna opieka zdrowotna 19 20 23 26 28 30 33 Dynamika zmian - 7% 12% 13% 7% 9% 11% Leki i sprz t medyczny (60% warto ci) 11,4 12,0 13,8 15,6 16,8 18,0 19,8 Usługi medyczne 7,6 8,0 9,2 10,4 11,2 12,0 13,2 ródło: Rynek prywatnej opieki zdrowotnej w Polsce 2009. Prognozy rozwoju 2009 2011, maj 2009, www.pharmapoland.com. Autorzy raportu przyj li zało enie, i ok. 60% wydatków na prywatn opiek zdrowotn stanowi wydatki na leki i sprz t medyczny a zatem wydatki na zakup usług medycznych stanowi ok. 40% wydatków na opiek zdrowotn. W ostatnich dwóch latach wydatki prywatne na usługi medyczne rosły systematycznie (w tempie kilkunastu procent rocznie), a prognozy na najbli sze trzy lata s tylko troch mniej optymistyczne. Na wykresie 1 zestawiono dla lat 2005 2007 wysoko wydatków na zakup usług medycznych, ustalon w oparciu o ró ne metody (zgodnie z chronologi prezentowan w opracowaniu). W trzech metodach wydatki przedsi biorstw i instytucji przyj to w tej samej wysoko ci, zgodnie z Narodowym Rachunkiem Zdrowia; natomiast ró ni je sposób ustalania poziomu wydatków gospodarstw domowych na usługi medyczne: metoda 1 wydatki liczone w oparciu o BBGD (tabela 4), metoda 2 wydatki ustalono w oparciu o rachunki narodowe, z uwzgl dnieniem wydatków na leki wg danych IMS Heath (tabela 5), metoda 3 wydatki ustalono w oparciu o rachunki narodowe, z uwzgl dnieniem wydatków na leki wg danych PMR (tabela 5). Ostatni, czwarty, zawarty na wykresie zestaw wielko ci wydatków prywatnych na usługi medyczne został zaczerpni ty z raportu PMR (tabela 6). Porównanie danych z raportu PMR dotycz cych wysoko ci wydatków na usługi medyczne z szacunkami autorów, przedstawionymi w tabelach 4 i 5 (zgodnie z metodami 1 3) wskazuje na znaczne zró nicowanie analizowanych wielko ci. 15 Rynek prywatnej opieki zdrowotnej w Polsce 2009. Prognozy rozwoju 2009 2011, maj 2009, www.pharmapoland.com oraz Rynek farmaceutyczny i ochrony zdrowia w Polsce 2009, PMR Publications, www.pmrpublications.com.
274 Zofia Skrzypczak, Józef Haczy ski Problemy szacowania wydatków na prywatne usługi medyczne w Polsce Wykres 1. Wydatki prywatne na usługi medyczne w latach 2005 2007 (mln zł) 19000 18000 metoda 2 17000 16000 15000 metoda 3 14000 13000 12000 11000 10000 9000 dane PMR 8000 metoda 1 7000 6000 2004 2005 2006 2007 2008 ródło: Opracowanie własne na podstawie tabel 4 6. 4. Podsumowanie Zestawienie danych o warto ci polskiego rynku prywatnych usług medycznych, obliczonych przez ró ne gremia i ró nymi metodami daj cych zró nicowane wyniki upowa nia do stwierdzenia, i wła ciwie nie wiadomo, ile rodków pieni nych przeznaczaj podmioty indywidualne w Polsce na zakup usług medycznych a tym samym, nie wiadomo, ile rodków finansowych znajduje si w polskim systemie ochrony zdrowia. Bibliografia 1. Baran A., yra M. Narodowy Rachunek Zdrowia. Wydatki na ochron zdrowia 1999, 2002, 2003, GUS Warszawa 2006. 2. Bud ety gospodarstw domowych w latach 1995 2008, GUS Warszawa 1996 2009. 3. Chom towska B. Lecznice zdrowo zarobiły, www.rp.pl, artykuł z dn. 26.01.2009. 4. D blewski S. Abonament prosz, 17.10.2009, Gazeta Ubezpieczeniowa on-line, www.gu.com.pl. 5. Finansowanie ochrony zdrowia w Polsce Zielona Ksi ga I ;[p p, Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2004. 6. Finansowanie ochrony zdrowia w Polsce Zielona Ksi ga II, Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2008. 7. Mołdach R. Badanie ilo ciowe rynku prywatnych pracodawców ochrony zdrowia, Analizy rynku medycznego, maj 2009, str. 4, www.medycynaprywatna.pl.
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZ DZANIA WIEDZ Seria: Studia i Materiały, nr 25, 2010 275 8. Rocznik Statystyczny RP, GUS Warszawa 1996 2008. 9. Ry K., Skrzypczak Z. Jaka jest rzeczywista relacja wydatków na ochron zdrowia do PKB?, w: Ochrona zdrowia i gospodarka. Dylematy zarz dzania pod red. K. Rycia i Z. Skrzypczak, Wydawnictwo WZ UW 2006. 10. Rynek farmaceutyczny i ochrony zdrowia w Polsce 2009, PMR Publications, www.pmrpublications.com. 11. Rynek prywatnej opieki zdrowotnej w Polsce 2009. Prognozy rozwoju 2009-2011, maj 2009, www.pharmapoland.com. ESTIMATION OF EXPENSES ON PRIVATE MEDICAL SERVICES IN POLAND MAIN CHALLENGES Summary Expenses on private healthcare services in Poland are being estimated in this publication. Estimation of private expenses is rather difficult, as all available data come from various sources, are incomplete, or not fully reliable. Data collection methods, as well as reporting systems are not well developed, so it is almost impossible to capture all outlays born by employers on medical services for their employees. Using various methods and several sources of information while estimating expenditures on private medical services leads to different results. Therefore the statement that we do not know exactly how much money is spent on private healthcare services is true. This means we do not have adequate knowledge on financial resources in Polish healthcare system, neither do we know the share of private services in the medical sector. Keywords: expenses on private healthcare services, expenditures on medical services for employees, financial resources in Polish healthcare system Zofia Skzypczak Józef Haczy ski Wydział Zarz dzania Uniwersytet Warszawski Warszawa, ul. Szturmowa 1/3 e-mail: skrzypczak@mail.wz.uw.edu.pl