IV SESJA ZIMOWEJ SZKOŁY LEŚNEJ PRZY IBL pt.: Przyrodnicze i gospodarcze aspekty produkcji oraz wykorzystania drewna stan obecny i prognoza Urządzeniowe przesłanki do strategii rozwoju zasobów leśnych w Polsce (T. Borecki, E. Stępień, J. Głaz, S. Zajączkowski) Część II: Urządzeniowe działania przy opracowywaniu strategii rozwoju zasobów leśnych Sękocin Stary, 20-22 marca 2012 r.
Urządzeniowe działania niezbędne przy opracowywaniu strategii rozwoju zasobów leśnych 1. Ogólne urządzeniowe uwarunkowania na rzecz strategii rozwoju zasobów leśnych 1.1. Identyfikacja podstawowych założeń 1.2. Prognozowanie rozwoju zasobów leśnych 2. Okresowe prace z zakresu planowania urządzeniowego 2.1. Etaty użytkowania głównego 2.2. Pożądany kierunek rozwoju lasu 2.3. Przebudowa drzewostanów 2.4. Etat użytkowania przedrębnego 3. Maksymalna ilość drewna przewidziana do pozyskania w okresie obowiązywania planu 4. Aktualizacja stanu lasu oraz zadań gospodarczych 5. Prognozy rozwoju zasobów drzewnych oraz możliwości użytkowania głównego 6. Inne problemy związane z planowaniem urządzeniowym 2
1. Ogólne urządzeniowe uwarunkowania na rzecz strategii rozwoju zasobów leśnych 1.1. Identyfikacja podstawowych założeń 1. Strategia, jako kształtowanie wielkości i struktury zasobów. 2. Szczególną rolę w opracowaniu strategii odgrywają prognozy rozwoju zasobów leśnych oraz możliwości użytkowania głównego. 2. Poziomem odniesienia prognozy ustalane przy przyjęciu dotychczasowych sposobów prowadzenia gospodarki leśnej. 3
1. Ogólne urządzeniowe uwarunkowania na rzecz strategii rozwoju zasobów drzewnych 1.2. Prognozowanie rozwoju zasobów leśnych 1. Podstawy opracowywania prognoz wykorzystanie danych z okresowych prac urządzeniowych do określania wskaźników intensywności użytkowania, zaktualizowany stan lasu, dane z WISL; przetwarzanie danych w banku danych o lasach. 2. Ustalanie możliwości użytkowania głównego w kolejnych okresach prognoz: utrzymanie wskaźników intensywności oznacza umownie przyjęcie dotychczasowych sposobów gospodarki leśnej, zmiana wskaźników prowadzi do opracowania różnych wariantów prognozy uwzględniających zmieniające się uwarunkowania (w tym: przyrodnicze, klimatyczne, zmiana relacji między funkcjami lasu). 4
2. Okresowe prace z zakresu planowania urządzeniowego 2.1. Etaty użytkowania głównego 1. Uwarunkowania prawne: ustawa o lasach, rozporządzenie dotyczące sporządzania dokumentacji urządzeniowej. 2. Problemy związane z określaniem etatu użytkowania rębnego (zwiększający się udział etatów z potrzeb hodowlanych i ochronnych, przebudowa drzewostanów nie zapewniających osiągnięcia celów zawartych w planie ul) przy zmieniającym się stanie lasów, presji środowisk ochroniarskich na zmniejszenie użytkowania, a drzewiarzy na zwiększenie użytkowania głównego. 5
2. Okresowe prace z zakresu planowania urządzeniowego 2.1. Etaty użytkowania rębnego 1. W myśl instrukcji ul przy określanie etatów bierze się pod uwagę: (1) obliczenia formułkowe, (2) potrzeby przebudowy, (3) potrzeby hodowlane i ochronne,(4) możliwości lokalizacji cięć. 2. Etaty wg potrzeb hodowlanych i ochronnych ze względu na subiektywizm taksatora powinny być weryfikowane etatami formułkowymi oraz etatami wg potrzeb hodowlanych w drzewostanach o strukturze zbliżonej do przerębowej (ustalanymi w ramach jednostek kontrolnych). 3. W lasach wielofunkcyjnych bardzo ważne jest uwzględnienie potrzeb z zakresu ochrony przyrody (Natura 2000), przy czym ograniczenia użytkowania głównego należy powinny być analizowane także w aspekcie gospodarczym i społecznym (zgodnie z ideą trwałego i zrównoważonego rozwoju). 6
2. Okresowe prace z zakresu planowania urządzeniowego 2.2. Pożądany kierunek rozwoju lasu 1. W nowej instrukcji ul wprowadzono pojęcie pożądanego kierunku rozwoju stanu zasobów drzewnych nadleśnictwa, który jest określany na podstawie przewidywanych zmian średniego wieku drzewostanu w stosunku do połowy orientacyjnego średniego wieku rębności. 2. Przyjmuje się założenie, że przeciętny wiek powinien być zbliżony (+/- 5 lat) do połowy średniego wieku rębności drzewostanów. Różnica powyżej 5 do 15 lat to odstępstwo (stanu tego w okresie obowiązywania planu ul nie powinno się pogłębiać), a powyżej 15 lat to znaczne odstępstwo (wówczas przeciętny wiek należy korygować w kierunku stanu pożądanego). 3. Przyjęte rozwiązania należy traktować jako wstępne. Dodatkowego uszczegółowienia wymagają bowiem zasady określania pożądanego kierunku rozwoju zasobów drzewnych, m.in. w ściślejszym powiązaniu z przeciętnym wiekiem drzewostanów, który można w danym regionie uznać za normę gospodarczą, przy jednoczesnym uwzględnianiu możliwości lokalizacji cięć. 7
2. Okresowe prace z zakresu planowania urządzeniowego 2.3. Przebudowa drzewostanów 1. Kolejnym ważnym problemem jest brak trwałego rozwiązania problematyki przebudowy drzewostanów nie zapewniających osiągnięcia celów zawartych w planie ul, w tym również ustalania etatu z potrzeb przebudowy. Trwające od paru 10-leci badania i doświadczenia związane z tworzeniem gospodarstwa przebudowy oraz regulacji użytkowania w tym gospodarstwie nie dały dotychczas satysfakcjonujących odpowiedzi dla praktyki urządzeniowej. 8
2. Okresowe prace z zakresu planowania urządzeniowego 2.3. Przebudowa drzewostanów 1. W znowelizowanej Instrukcji ul przyjęto rozwiązania uproszczone, przewidując realizację przebudowy drzewostanów w ramach gospodarstw wyróżnianych na etapie prac urządzeniowych, a zatem bez wyróżniania oddzielnego gospodarstwa przebudowy. Rozwiązanie takie, uwzględniające realizację potrzeb przebudowy drzewostanów w ramach innych gospodarstw, czyni jednak mniej czytelną regulację użytkowania rębnego w tych gospodarstwach. 9
2. Okresowe prace z zakresu planowania urządzeniowego 2.4. Etat użytkowania przedrębnego 1. Ważnym rozwiązaniem istotnie wpływającym na określanie intensywności użytkowania przedrębnego jest przyjęcie w znowelizowanej Instrukcji ul zasady, że planowany rozmiar miąższości użytkowania przedrębnego ogółem nie powinien przekroczyć 75% spodziewanego bieżącego przyrostu bieżącego (tablicowego) w okresie obowiązywania planu ul z wszystkich drzewostanów przedrębnych. 2. Istnieje merytoryczne uzasadnienie różnicowania wyżej wymienionego wskaźnika użytkowania przyrostu między nadleśnictwami ze względu na różną strukturę gatunkową i wiekową d-stanów w poszczególnych nadleśnictwach. 10
2. Okresowe prace z zakresu planowania urządzeniowego 2.4. Etat użytkowania przedrębnego 3. Tablice Szymkiewicza wskazują, że intensywność użytkowania przedrębego (w stosunku do przyrostu) w d- stanach młodszych klas wieku jest mniejsza niż w starszym wieku. Intensywność ta jest zróżnicowana także między gatunkami drzew; np. w tym samym wieku intensywność ta w d-stanach sosnowych i świerkowych jest wyższa niż w d-stanach dębowych i bukowych. 4. Intensywność użytkowania przedrębnego w stosunku do przyrostu powinna być różnicowana nie tylko w powiązaniu ze strukturą gatunkową i wiekową, ale także w powiązaniu z takimi hodowlanymi cechami drzewostanów, jak zwarcie czy czynnik zadrzewienia. 11
3. Maksymalna ilość drewna przewidziana do pozyskania w okresie obowiązywania planu 1. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska łączny miąższościowy etat użytkowania głównego w planie ul dla n-ctwa stanowi maksymalną ilość drewna przewidzianego do pozyskania w 10-leciu. Przekraczanie etatu użytkowania przedrębnego łączy się zatem z niewykonywaniem etatu użytkowania rębnego, co w konsekwencji prowadzi do niekorzystnych zmian w strukturze lasu, w szczególności do zmniejszania się udziału drzewostanów najmłodszych klas wieku, a zatem również do zmniejszenia stabilności lasu. 2. Rozwiązaniem tego problemu może być oddzielne rozliczanie wykonania etatu użytkowania rębnego i przedrębnego, co jednak wymaga zmiany zapisów w/w rozporządzenia. 12
3. Maksymalna ilość drewna przewidziana do pozyskania w okresie obowiązywania planu 3. Jako wielkość maksymalna powinna być wówczas traktowana tylko wysokość etatu użytkowania rębnego, natomiast realizacja etatu użytkowania przedrębnego wynikałaby z faktycznych potrzeb hodowlanych i ochronnych oraz etat ten mógłby być, w sytuacjach uzasadnionych stanem lasu, przekraczany w okresie realizacji planu ul. W takim wypadku, wykonywane cięcia użytkowania przedrębnego powinny być poddawane pełniejszej analizie i ocenie, w szczególności z hodowlanego punktu widzenia. 4. Przy takim podejściu możliwe byłoby zarówno pełne wykonywanie zadań z zakresu użytkowania rębnego, jak również prawidłowe wykonywanie cięć użytkowania przedrębnego, bez potrzeby sporządzania aneksów do planów ul (z wyjątkiem sytuacji, gdy przekroczenie etatu nastąpiło z powodu klęsk żywiołowych i szkód w lasach). 13
4. Aktualizacja stanu lasu oraz zadań gospodarczych 1. Aktualizacja prowadzona jest corocznie od 1983 r. uwzględniane są zarówno zmiany w stanie posiadania, jak również wykonane użytkowanie główne oraz odkładający się przyrost miąższości grubizny, od 2004 r., przy agregacji zadań gospodarczych, dodatkowo przedstawia się zadania z zakresu użytkowania głównego do realizacji do końca okresu obowiązywania planów ul, a zatem z uwzględnieniem dotychczasowego tempa realizacji planów. 2. Następne aktualizacje stanu powierzchni leśnej i zasobów drzewnych w LP będą wykonywane w ramach funkcjonowania banku danych o lasach poprzez agregację danych zaktualizowanych w SILP. 3. Zadania gospodarcze będą aktualizowane w dotychczasowy sposób, uwzględniający zarówno zadania określane jako 1/10 wielkości ustalonych w planach ul, jak również zadania do wykonania w pozostającym do realizacji okresie obowiązywania planów ul (wraz z zadaniami ujmowanymi w zatwierdzonych aneksach do planów ul). 14
5. Prognozy rozwoju zasobów drzewnych oraz możliwości użytkowania głównego 1. Podstawą prognoz ma być zaktualizowany stan lasów na początek okresu prognozy oraz przewidywane wskaźniki intensywności przewidywanego użytkowania głównego, w podziale na użytki rębne i przedrębne, określane na podstawie planów ul. 2. Wskaźniki te (w % zasobów drzewnych), w banku danych o lasach, mają być ustalane w układzie tabeli klas wieku według gatunków panujących oraz klas i podklas wieku. Prognozy te można traktować jako prognozy przy założeniu dotychczasowych sposobów zagospodarowania lasu. 3. Przyjmowanie przeciętnych zasobności na 1 ha bez zmian w kolejnych 10-leciach prowadziłoby do zaniżania bieżącego przyrostu miąższości, a tym samym również ogólnych zasobów drzewnych, 15
5. Prognozy rozwoju zasobów drzewnych oraz możliwości użytkowania głównego 4. Uzasadnione przy sporządzaniu prognoz jest zatem przyjmowanie odpowiedniego wzrostu przeciętnych zasobności w poszczególnych klasach i podklasach wieku. Przy znacznie wyższym (niż dotychczas przyjmowano) bieżącym przyroście miąższości należy mieć także na uwadze to, że wzrost przeciętnych zasobności w klasach i podklasach klasach wieku jest uzasadniony m.in. wzrastającymi bonitacjami drzewostanów. 5. Prognozy mogą być podstawą do opracowywania różnych ich wariantów, przy założeniu zmian w sposobach prowadzenia gospodarki leśnej, wynikających np. z przyjmowanej polityki dotyczącej ochrony przyrody w lasach, zasad certyfikacji, jak również szerszego uwzględniania ryzyka występowania szkód, czy spodziewanych zmian klimatu. 16
6. Inne problemy związane z planowaniem urządzeniowym 1. Problemy te poza wcześniej omówionymi zagadnieniami techniczno-metodycznymi (np. subiektywizm w określaniu etatów według potrzeb hodowlanych i ochronnych, przebudowa drzewostanów, pożądany kierunek rozwoju zasobów drzewnych) to także problemy: prawne (np. zapewnienie wykonawstwa prac urządzeniowych oraz systemowego dopływu informacji do budowanego banku danych o lasach, maksymalna ilość drewna do pozyskania w okresie obowiązywania planu ul), organizacyjno-społeczne (np. potrzeba udziału wszystkich zainteresowanych stron w NTG czy KZP). 2. Większą uwagę należy zwracać na ocenę zgodności planowanych i realizowanych przedsięwzięć z zasadą zrównoważonego rozwoju; praktyczne znaczenie ma w tym względzie sporządzanie w trakcie prac urządzeniowych w nadleśnictwach tzw. aneksów ekonomicznych. 17
6. Inne problemy związane z planowaniem urządzeniowym 1. Ściślejsze powiązanie planowania regionalnego i krajowego z lokalnym: zapewnienie zgodności planowania urządzeniowego z planowaniem przestrzennym, opracowanie regionalnych i krajowych programów gospodarowania zasobami leśnymi, które mogłyby kierunkować ustalanie zadań gospodarczych i ochronnych w planach ul. 2. Realizacja takiego rozwiązania wymagałaby wprowadzenia prawnego obowiązku sporządzania w/w programów. Z wyższych szczebli administracji państwowej powinno być przekazywane ukierunkowanie odnośnie preferowanych relacji między funkcjami ekologicznymi, gospodarczymi i społecznymi lasu w regionie i kraju. 18
DZIĘKUJĘ za UWAGĘ 19