Wirtualizacja życia gospodarczego, aspekty prawne zawierania umów

Agnieszka Malarewicz-Jakubów * Wirtualizacja życia gospodarczego, aspekty prawne zawierania umów Wstęp W rozwoju nowych technologii i społeczeństwa informacyjnego dostrzega się zarówno zagrożenia, jak i szanse. Postęp cywilizacyjny zmusza społeczeństwo do pogodzenia się z postępującą wirtualizacją codziennego życia. Praktycznie wszystkie aspekty realnego świata mają swój oddźwięk w wirtualnej przestrzeni. Postępująca wirtualizacja wszystkich dziedzin życia wiąże się także z rozwojem usieciowionej gospodarki. Internet podlega bardzo szybkiej komercjalizacji, która nabrała szczególnej dynamiki w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Komercjalizacja ta wynika przede wszystkim z tego, że Internet doskonale nadaje się do wielu gospodarczych zastosowań, daje również możliwość wszechstronnego rozwoju gospodarczego w szczególności jest on odpowiednim miejscem do prowadzenia promocji, reklamy czy zawierania umów [Stosio, 2002, s. 23]. Świadczenie usług drogą elektroniczną to nie tylko handel elektroniczny, ale też różnorodne usługi niekomercyjne. Celem artykułu jest wskazanie oraz analiza wybranych zagadnień dotyczących wirtualizacji życia gospodarczego, w szczególności związanych z jej rozwojem i zagrożeniami. 1. Wpływ wirtualizacji życia gospodarczego na zmiany w prawie Wirtualizacja życia gospodarczego, przyczyniła się do tworzenia szeregu nowych uregulowań prawnych dotyczących praktycznych mechanizmów, umożliwiających podejmowanie różnych działań związanych z zawieraniem transakcji drogą elektroniczną. Wirtualizacja życia gospodarczego, a przede wszystkim możliwość zawierania umów drogą internetową, a także prowadzenia działalności gospodarczej, jest ogromną szansą na dynamiczny rozwój gospodarki, ale w dalszym ciągu stwarza zagrożenia dla ochrony danych osobowych, dóbr osobistych, bezpieczeństwa obrotu gospodarczego. Wirtualizacja życia gospodarczego to szansa, zarówno małych przedsiębiorstw, jak i dużych korporacji i firm, na ich prężny rozwój ekonomiczny. Rozwój wirtualizacji życia gospodarczego na świecie, wymogi nowoczesnego obrotu prawnego związanego z coraz nowocześniejszymi narzędziami służącymi do dokonywania czynności prawnych drogą elektroniczną uwzględnia Ustawa modelowa w sprawie handlu elektronicznego - UNCITRAL 1. Ustawa ta to propozycja dla krajów członkowskich ONZ, może ona być włączana do * Dr hab., prof. UwB, Katedra Prawa Cywilnego, Zakład Prawa Handlowego, Wydział Prawa, UwB, kancelaria@malarewicz.com.pl 1 Ustawa Modelowa w sprawie handlu zagranicznego z dnia 16 grudnia 1996 r. Model Law on Electronic Commerce, UNCITRAL (1996) General Assembly Resolution 51/162,

438 Agnieszka Malarewicz - Jakubów wewnętrznych porządków prawnych w drodze inkorporacji. Ustawa stanowi wzorzec, dzięki któremu organy ustawodawcze mogą wprowadzić do wewnętrznych porządków prawnych ujednolicone unormowania dotyczące przesyłania i wymiany danych za pomocą Internetu. Kolejnym ważnym międzynarodowym, europejskim aktem prawnym jest Dyrektywa 2000/31/EC Parlamentu Europejskiego i Rady Europy w sprawie niektórych zagadnień prawnych związanych z usługami społeczeństwa informacyjnego, a przede wszystkim handlem elektronicznym na Wspólnym Rynku z dnia 8 czerwca 2000 r. 2 Dyrektywa ta odnosi się przede wszystkim do dziedzin związanych z elektronicznym handlem: określonych krajowych przepisów dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego, na wspólnym rynku, ustalenia siedziby dostawców usług, informacji handlowej reklamy i marketingu,, umów elektronicznych,, odpowiedzialności pośredników, zasad postępowania w sądowym i pozasądowym rozwiązywaniem sporów. Dyrektywa dotyczy umów mających za swój przedmiot tzw. usługi społeczeństwa informacyjnego, które zostały w niej zdefiniowane. Pojęcie to obejmuje wszelkie usługi, odpłatne i nie świadczone na odległość, bez równoczesnej obecności stron umowy, przy użyciu środków elektronicznych służących przetwarzaniu danych oraz przechowywaniu danych, na indywidualne żądanie usługobiorcy [ Barta, Markiewicz, 1999, s. 16]. Wirtualizacja życia gospodarczego, w tym rozwój handlu elektronicznego i obrotu elektronicznego ukształtował nowy obraz systemu prawa cywilnego w Polsce [Barta, Markiewicz, 2005, s. 10].Unormowania stosunków prawnych związanych z wykorzystaniem Internetu nie są uregulowane w jednym uniwersalnym akcie prawnym. Dyrektywa o handlu elektronicznym zobowiązała państwa członkowskie do jej implementacji W Polsce wyrazem tego jest Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną. Równolegle, również w ramach implementacji dyrektywy 2000/31/WE Ustawą z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, dokonano nowelizacji Kodeksu cywilnego. Ustawodawca do Kodeksu cywilnego włączył postanowienia dotyczące procedury zawierania umów w obrocie elektronicznym. Nowelizacja Kodeksu cywilnego z dnia 14 lutego 2003 r., stanowiła proces implementacji dyrektywy o handlu elektronicznym do polskiego porządku prawnego. Wynikiem jej dokonano zmian przepisów odnoszących się do zawierania umów oraz zmodyfikowano postanowienia regulujące tradycyjny obrót prawny w celu przystosowania ich do nowych warunków. Zmiany objęły przede wszystkimi takie zagadnienia, jak wprowadzenie elektronicznej formy czynności prawnej, wykładnia oświadczeń woli składanych drogą elektroniczną czy też moment związania stron ofertą złożoną w postaci elektronicznej. Należy mieć świadomość tego, że w transakcjach elektronicznych zastosowanie znajdują wszystkie z dotychczas wypracowanych sposobów zawierania umów, a więc tryb ofertowy, negocjacje, 2 Directive 2000/31/EC of the European Parliament and of the Council of 8 June 2000 on certain legal aspects of information society services, in particular electronic commerce, in the Internal Market (Directive on electronic commerce), Official Journal L 178, 17/07/2000 p. 0001-0016.

Wirtualizacja życia gospodarczego, aspekty prawne zawierania umów 439 aukcje i przetarg. Oświadczenie woli złożone na nośniku elektronicznym nie różni się, co do skutków prawnych jakie wywołuje, od oświadczeń woli składanych za pomocą dotychczasowych, tradycyjnych środków przekazu [Dubis, 2005, s. 23]. Wirtualizacja życia gospodarczego przyczyniła się do potrzeby dostosowania przez ustawodawcę do zmienionych warunków gospodarczych podstawowego pojęcia cywilistycznego umowy. Natomiast, rozwój elektronicznych form kontaktowania się przyczynił się do marginalizacji bezpośredniego kontaktu pomiędzy kontrahentami. Stało się możliwym zawarcie umowy bez udziału kontrahentów przy wykorzystaniu elektronicznych środków komunikacji. Zaobserwować można postęp procesu marginalizacji znaczenia umowy postrzeganej jako papierowy dokument będący owocem negocjacji stron. Czynność prawna dokonywana przy wykorzystaniu nowoczesnych technologii ogranicza się do przesłania przez kontrahenta oświadczenia woli zawierającego komunikat, iż akceptuje on warunki umowy określone we wzorcach umownych [Por. Mroczek, 2004, s. 13]. Taka forma zawierania umów powszechnie stosowana jest na przykład przez instytucje bankowe, ubezpieczeniowe czy telekomunikacyjne. Kodeks cywilny w kontekście obrotu gospodarczego elektronicznego unormował również ważne następujące zagadnienia: chwilę złożenia oświadczenia woli w postaci elektronicznej (art. 61 2 kc), procedurę zawierania umów on-line (art. 66 1 1 kc), miejsce zawarcia umowy w sytuacji, gdy oferta została złożona w postaci elektronicznej (art. 70 2 kc), sposób inkorporowania wzorca umownego w postaci elektronicznej (art. 384 4 kc) [Konarski, 2004, s. 22]. Zarówno dla przedsiębiorców, jak i dla konsumentów dużą zaletą jest obniżenie, w stosunku do obrotu tradycyjnego, kosztów transakcji zawieranych z wykorzystaniem sieci elektronicznej. Handel elektroniczny jest szansą dla konsumentów, którzy, dzięki pokonaniu ograniczeń związanych między innymi z odległością i granicami państwowymi, uzyskują wygodny dostęp do całej gamy towarów i usług [Barta, Markiewicz, 2002, s. 65]. Rozwój nowych technologii wiąże się także z zagrożeniami. Zawieranie umów drogą elektroniczną, pomimo stworzenia potrzebnych do tego mechanizmów prawnych niesie za sobą pewne niebezpieczeństwa. Dynamiczny postęp w zakresie technologii informacyjnych i komunikacyjnych wymaga szybkich oraz uniwersalnych (neutralnych pod względem technologicznym), działań legislacyjnych. Na rynku wewnętrznym Unii Europejskiej rozwój usług społeczeństwa informacyjnego jest hamowany przez wiele czynników. Komisja Europejska wymienia wśród nich w szczególności właśnie bariery prawne związane z różnicami pomiędzy ustawodawstwem poszczególnych krajów członkowskich oraz z brakiem jasności co do zasadności i zakresu stosowania przepisów krajowych i wspólnotowych wypracowanych na potrzeby usług tradycyjnych do usług społeczeństwa informacyjnego [Wróbel, nr 16, s. 3].

440 Agnieszka Malarewicz - Jakubów 2. Elektroniczne oświadczenie woli i zagrożenia z nim związane Jednym z podstawowych pojęć odnoszących się do wirtualizacji życia gospodarczego i związanym z nim zawieraniem umów drogą elektroniczną jest pojęcie elektronicznego oświadczenia woli. Zgodnie z treścią art. 60 kc wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej. Nie budzi więc wątpliwości dopuszczalność składania oświadczeń woli przy użyciu techniki komputerowej, w tym i Internetu. Oświadczenia te mają moc prawną, jeśli tylko ujawniają dostatecznie wolę osoby je składającej. Polskie prawo cywilne dopuszcza dużą swobodę składania oświadczeń woli w postaci elektronicznej. Z tego też względu wystarczające jest przekazanie treści oświadczenia woli, na przykład za pomocą poczty elektronicznej, w formie pozwalającej na jej odczytanie przez adresata. Wysłanie oświadczenia woli w takiej właśnie formie spełnia wymóg dostatecznego ujawnienia woli w rozumieniu art. 60 k.c. Dla skutecznego złożenia oświadczenia woli w postaci elektronicznej nie jest wymagane zapisanie tych danych w systemie informatycznym adresata. Musi mieć on jednak możliwość zapoznania się z jego treścią. Takie oświadczenie jest złożone innej osobie z chwilą, gdy wprowadzono je do środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, by osoba ta mogła zapoznać się z jego treścią. Z tego powodu warto podkreślić, że samo wprowadzenie oświadczenia do systemu komunikacji elektronicznej jest niewystarczające, musi bowiem jeszcze uwzględniać możliwość odbioru jego treści przez adresata. Zatem, o ile omawiane oświadczenie w postaci elektronicznej jest prawnie dopuszczalną formą wyrażenia woli, o tyle uznanie, że istocie rzeczywiście doszło do jego złożenia, będzie uzależnione od możliwości przypisania tego konkretnemu podmiotowi oraz woli wywołania określonych skutków prawnych. Nieskuteczne przesłanie oświadczenia z powodu braku dostępu do sieci, czy wadliwego jej działania powoduje, że nie zostaje ono złożone. Problem może powstać w sytuacji, gdy dochodzi do sprzeczności między przejawem woli a rzeczywistym powzięciem woli przez osobę je składającą. Jest to szczególnie ważne zagadnienie w sytuacji oświadczeń woli składanych w Internecie. W przypadku komunikowania się na odległość wzrasta niebezpieczeństwo złożenia oświadczenia w sposób niezamierzony. Do takich sytuacji może dojść przy bezpośrednim udziale człowieka - przypadkowe naciśnięcie klawisza skutkujące zawarciem umowy on-line - jak i oświadczeń składanych w sposób automatyczny - wadliwe działanie oprogramowania obsługującego na przykład system sprzedaży. W powyższych przypadkach, stwierdzić należy, że decydujące znaczenie ma przejaw woli, więc oświadczenia woli są skuteczne. Jedynie osoby je składające mogą uchylić się od ich skutków. W takich sytuacjach należy odnosić się do przepisów zawartych w kodeksie cywilnym dotyczących wad oświadczeń woli złożonych pod wpływem błędu.

Wirtualizacja życia gospodarczego, aspekty prawne zawierania umów 441 Zgodnie z treścią art. 78 1 kc dla zachowania formy pisemnej czynności prawnej wystarczy złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Celem przedmiotowego unormowania jest zwiększenie pewności obrotu poprzez nałożenie na strony dokonujące czynności prawej pewnego rygoryzmu formalnego, którego nieprzestrzeganie może grozić utratą lub znaczącym utrudnieniem możliwości dochodzenia ochrony praw zapewnianej przez państwo, jako swoistego gwaranta egzekwowalności zobowiązań ciążących na uczestnikach tegoż obrotu [Bieniek, 2001, s. 264]. Natomiast w myśl art. 78 2 kc oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej. Pojęcie bezpiecznego podpisu elektronicznego weryfikowanego przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu wprowadzone zostało ustawą z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym. 3. Podpis elektroniczny i zagrożenia z nim związane Zawarta w Kodeksie cywilnym formuła podpisu elektronicznego powiązana została z konkretną technologią, co należy uznać za jej najpoważniejszą wadę, ponieważ prawo powinno pozostawać neutralne technologicznie. Uczestnicy obrotu gospodarczego nie powinni być przymuszani do stosowania określonych, narzuconych im rozwiązań technicznych. Technologie określane mianem nowoczesnych obecnie bardzo szybko zastępowane są przez rozwiązania jeszcze bardziej nowoczesne, toteż powiązanie konstrukcji prawnych o tak fundamentalnym dla obrotu cywilnego znaczeniu z konkretnymi technologiami może powodować hamowanie rozwoju rynku [Gołaczyński, s. 28]. Podpis elektroniczny (e-podpis) to zbiór technik, które mają na celu weryfikację autentyczności dokumentu oraz osoby, która dany dokument podpisała. Posługiwanie się dokumentami z podpisem elektronicznym przyspiesza przepływ informacji, wspomaga działania cywilno-prawne, a także zmniejsza koszty działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Obecnie w ofercie większości producentów systemów informatycznych zarządzania znajduje się możliwość korzystania z podpisu elektronicznego. Do złożenia podpisu elektronicznego na dokumencie, niezbędny jest zestaw, składający się z karty kryptograficznej, certyfikatu kwalifikowanego, czytnika kart kryptograficznych, oprogramowania służącego do składania podpisu elektronicznego [Kraska, 2008]. Podpis elektroniczny ze względu na skutki, jakie wywołuje można podzielić na: podpis elektroniczny bezpieczny i podpisy niebezpieczne. Definicje ustawowe użytych w ustawie wyrażeń zostały zamieszczone w art. 3 PodpElektrU. Ustawodawca dookreślił w punkcie 1 i 2 pojęcia podpisu elektronicznego i bezpiecznego podpisu elektronicznego. A zatem, podpisem elektronicznym są dane w postaci elektronicznej, które wraz z innymi danymi, do których zostały dołączone, lub z którymi są logicznie powiązane, służą do identyfikacji osoby składającej podpis elektroniczny. Natomiast, składającym podpis jest zgodnie z definicją zawartą

442 Agnieszka Malarewicz - Jakubów w art. 3 pkt 3 PodpElektrU osoba fizyczna, posiadająca urządzenie do składania podpisu elektronicznego, która działa w imieniu własnym albo imieniu innej osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej. Aby podpis ten uzyskał status podpisu bezpiecznego musi być przyporządkowany wyłącznie do osoby go składającej i złożony za pomocą podlegających wyłącznej kontroli tej osoby bezpiecznych urządzeń i danych służących do składania podpisu elektronicznego, jak również powiązany z danymi, do których został dołączony, w taki sposób, aby jakakolwiek późniejsza zmiana tych danych była rozpoznawalna [Gołaczyński, 2004, s. 48]. Z punktu widzenia skutków prawnych składania zarówno podpisu elektronicznego, jak i bezpiecznego podpisu elektronicznego, w szczególności zdolności wywoływania skutków równoważnych skutkom formy pisemnej zwykłej przez bezpieczny podpis elektroniczny, wymogi, jakie musi spełniać elektroniczna sygnatura, aby stać się równoważną w skutkach z formą pisemną, znalazły się w art. 5 PodpElektrU, zgodnie z jego brzmieniem, tylko bezpieczny podpis elektroniczny weryfikowany przy pomocy kwalifikowanego certyfikatu, złożony w okresie jego ważności, jest zdolny wywołać w stosunku do danych, do których został dołączony, skutki równoważne skutkom dokumentów opatrzonych podpisem własnoręcznym. Rozwój certyfikowanego e-podpisu oraz e- faktury jako narzędzi gwarantujących bezpieczeństwo przepływu informacji drogą elektroniczną wspomagany jest ustawą z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji. W celu potwierdzenia wiarygodności i bezpieczeństwa elektronicznej wymiany danych podczas transakcji sieciowych coraz więcej przedsiębiorców przystępuje do tzw. certyfikacji. Przyznanie certyfikatu przez odpowiednią jednostkę certyfikującą staje się ważnym czynnikiem podnoszącym konkurencyjność, szczególnie małych i średnich przedsiębiorstw. Wirtualizacja życia gospodarczego niesie też za sobą zagrożenia związane z ochroną dóbr osobistych osób w niej uczestniczących. Zawieranie umów poprzez Internet charakteryzuje się przede wszystkim brakiem jednoczesnej obecności stron. Strony dokonują czynności przedkontraktowych, a także zawierają samą umowę z wykorzystaniem sieci internetowej, w wyniku czego nie występuje bezpośredni kontakt ani pomiędzy nimi, ani z przedmiotem umowy [Litwiński, 2005, s. 246]. W związku z powyższym powszechnie przyjmuje się, że w umowach, których jedną ze stron jest przedsiębiorca, a drugą konsument, istnieje nierównorzędność stron, co sprawia, że ten drugi powinien być szczególnie chroniony prawnie. Przedsiębiorca, jest silniejszy zarówno pod względem ekonomicznym, jak i organizacyjnym. Korzystanie przez konsumenta z rynku w sposób rozproszony i zindywidualizowany, pod względem zarówno podmiotowym, jak i przedmiotowym, wpływa na ograniczenie jego wiedzy na temat przysługujących mu praw. Konsumencka asymetria informacyjna powoduje, że podmiot ten jest podatny na wpadanie w pułapki sprzedaży na odległość, przed którymi prawo powinno go chronić. Natomiast dobrze poinformowany konsument zostaje włączony w mechanizm kształtowania odpowiednich postaw czynnych uczestników obrotu [Tak: Łętowska, 2004, s. 126].

Wirtualizacja życia gospodarczego, aspekty prawne zawierania umów 443 4. Wirtualne wiadomości niepożądane: spam i problem naruszenia dóbr osobistych Status jednostki w społeczeństwie coraz bardziej jest determinowany poprzez kryteria dostępu do informacji i możliwości jej kontrolowania. Rozwój wirtualizacji życia gospodarczego, zwiększanie się liczby transakcji zawieranych w obrocie elektronicznym proporcjonalnie przekłada się na coraz większe nasilenie działań marketingowych prowadzonych w Internecie, a co z tym idzie na coraz większą potrzebę zapewnienia ochrony usługobiorcom usług świadczonych drogą elektroniczną, a przede wszystkim konsumentom. Pojawiło się zjawisko korespondencji elektronicznej dla celów komercyjnych, którą stanowi nie zamawiana korespondencja poczty elektronicznej powszechnie określanej jako spam. Uzasadnieniem ochrony przed niezamawianą korespondencją elektroniczną jest poszanowanie prywatności odbiorcy korespondencji, a co za tym idzie ochrona jego dóbr osobistych. Praktyki spammingowe, stosowane do szeroko pojętych działań handlowych, wykorzystywane są w szerokim zakresie. Przedsiębiorstwa, których działalność gospodarcza nie była związana ze środowiskiem wirtualnym, stały się widoczne w sieci, wykorzystując ją jako narzędzie komunikacji, w tym również komunikacji z klientem [Kasprzycki, 2005, s. 16]. Zagrożenia związane z problematyką naruszenia dóbr osobistych w Internecie, są w szczególności związane z naruszeniem sfery prywatności. Przykładowo można tu wskazać dobro osobiste, jakim jest tajemnica korespondencji. Ponadto należy wskazać takie dobra osobiste odbiorców, które mogą zostać naruszone w wyniku praktyk spammingu jak: wolność, cześć, wizerunek, czy dobre imię. Przesyłanie spamu może naruszać m.in. szeroko rozumianą wolność odbiorcy (prawo do ochrony przez wszelkimi niedozwolonymi naciskami). Wśród skutków spammingu odczuwalnych przez użytkowników Internetu wymienić należy między innymi: uniemożliwienie komunikacji elektronicznej, utrudnienie funkcjonowania osoby prawnej przez zablokowanie jej systemów informatycznych, naruszenie jej dobrego imienia, reputacji czy też renomy poprzez użycie tych systemów do przesyłania spamu, naruszenie prywatności, zdrowia psychicznego i kradzież tożsamości sieciowej [Tak: Drewniak, 2007, s. 25]; [Waglowski, 2005, s. 66]. Na gruncie prawa polskiego regulacje dotyczące spamu zawarte są w ustawie z dnia 18 lipca 2002 roku o świadczeniu usług drogą elektroniczną. Artykuł 2 ust. 2 tejże ustawy definiuje informację handlową jako każdą informację przeznaczoną bezpośrednio lub pośrednio do promowania towarów, usług lub wizerunku przedsiębiorcy lub osoby wykonującej zawód, której prawo do wykonywania zawodu jest uzależnione od spełnienia wymagań określonych w odrębnych ustawach, z wyłączeniem informacji umożliwiającej porozumiewanie się za pomocą środków komunikacji elektronicznej z określoną osobą oraz informacji o towarach i usługach niesłużącej osiągnięciu efektu handlowego pożądanego przez podmiot, który zleca jej rozpowszechnianie, w szczególności bez wynagrodzenia lub innych korzyści od

444 Agnieszka Malarewicz - Jakubów producentów, sprzedawców i świadczących usługi3. Dochodzenie ochrony dóbr osobistych w związku z działalnością związaną ze spamingiem jest trudne, przede wszystkim ze względu na trudności dowodowe, bowiem ciężar udowodnienia ciąży w takiej sytuacji na poszkodowanym, ponieważ to on wywodzi skutki prawne z naruszenia jego dobra osobistego. W sytuacji anonimowości Internetu istnieje też problem wskazania bezprawnie działającego użytkownika końcowego czy dostawcy usług. Problem stanowić może także powoływanie się przez dostawców usług na znikomość doznanej przez odbiorcę szkody. Z zawieraniem umów za pośrednictwem Internetu często wiążą się zagrożenia dla konsumentów. Przykładowo można tu wskazać sytuację, gdy konsument dokonał zamówienia towaru w sposób nie przemyślany, ponieważ nie miał on możliwości na bliższe zapoznanie się z towarem. Istnieją w Internecie witryny, których działalność polega na wyłudzaniu pieniędzy od kontrahentów. Można wskazać tu również na niebezpieczeństwo wykorzystywania danych osobowych do celów innych niż do zawarcia i wykonania umowy z kontrahentem. Pojawiają się też nadużycia związane z wejściem w posiadanie numeru karty kredytowej konsumenta przez osoby trzecie oraz informacje wprowadzające celowo w błąd konsumentów, mające na celu wyłudzenie informacji dotyczących kont bankowych, numerów PIN-u itp. Zakończenie Wirtualizacja życia gospodarczego postępuje, staje się coraz bardziej powszechniejsza, zarówno w sferze osób prywatnych, jak i podmiotów prowadzących działalność gospodarczą. Stosunki prawne zawierane przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej opierają się na odpowiednich aktach prawnych. Z drugiej strony akty te podlegają i będą podlegać ciągłej ewolucji, ponieważ prawodawstwo stara się nadążyć za zmieniającą się w bardzo szybkim tempie rzeczywistością. Postępująca wirtualizacja życia gospodarczego stawia przed ustawodawcą nowe wyzwania na polu dostosowywania prawa do zmieniającej się rzeczywistości. W związku z tym pojawiają się też nowe regulacje, nowe pojęcia mające na celu rozwiązanie problemów wynikających z zawierania transakcji elektronicznych. Zarówno zawieranie umów drogą elektroniczną, pomimo ogromnej dzisiaj powszechności, wciąż nie zostało uregulowane w wystarczająco bezpiecznym stopniu. W dalszym ciągu wiąże się ono z zagrożeniami mogącymi wystąpić zarówno ze strony kontrahentów, jak i z przyczyn niezależnych od nich, a należących do przyczyn technologicznych. Kwestie zapewnienia poczucia bezpieczeństwa kontrahentom uczestniczącym w trans- 3 Patrz: P. Waglowski, Informacja handlowa. Wstęp do problematyki, dostępny na: [http://www.vagla.pl/skrypts/informacja-handlowa.htm, z dn. 10.01.2012 r.] oraz P. Waglowski, Spam w formie niezamówionej informacji handlowej, dostępny na [http://www.vagla.pl /skrypt/spam-delikt-nieuczciwej-konkurencji, z dn. 10.01.2012 r.].

Wirtualizacja życia gospodarczego, aspekty prawne zawierania umów 445 akcjach elektronicznych jest kluczowym zadaniem dla ustawodawstw na całym świecie. Literatura 1. Barta J., Markiewicz R., (1999), Dyrektywa o handlu zagranicznym. Sieć jako siatka na zakupy, Rzeczpospolita, nr 109. 2. Barta J., Markiewicz R., (2002) Świadczenie usług drogą elektroniczną nowa rzeczywistość dla prawników, Rzeczpospolita, nr 4-5. 3. Barta J., Markiewicz R.,(2005) Wstęp, w: Handel elektroniczny. Problemy prawne, Kraków. 4. Bieniek G., (2001), Komentarz do Kodeksu Cywilnego. Księga pierwsza, Warszawa. 5. Drewniak P., (2007) Wybrane problemy regulacji antyspamowych w Polsce, PME, dodatek do MoP, nr 4. 6. Dubis W., (2005), Elektroniczne oświadczenia woli, w: Umowy elektroniczne w obrocie gospodarczym, red. J. Gołaczyński, Warszawa 7. Gołaczyński J., (2005), Umowy elektroniczne w obrocie gospodarczym, Warszawa. 8. http://www.vagla.pl/skrypt/spam-delikt-nieuczciwej-konkurencji, z dn. 10.01.2012 r. 9. http://www.vagla.pl/skrypts/informacja-handlowa, z dn. 10.01.2012 r. 10. J.Gołaczyński, (2005) Aktualizacja prawa cywilnego w kontekście rozwoju bankowości wirtualnej, w: Prawo Mediów Elektronicznych nr 3, Wrocław. 11. Kasprzycki D., (2005), Spam, czyli niezamawiana komercyjna poczta elektroniczna. Zagadnienia cywilnoprawne, w: Prace Instytutu Prawa Własności Intelektualnej UJ, zeszyt 91, Kraków. 12. Kasprzycki D.,(2005), Handel elektroniczny. Etap przedofertowy w: J. Barta, R. Markiewicz (red.) Handel elektroniczny. Prawne aspekty, Warszawa. 13. Konarski X., (2004), Komentarz do ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, Warszawa. 14. Kraska M., (2008), Elektroniczna gospodarka w Polsce, Raport 2007, Poznań. 15. Litwiński P., (2005), Ochrona konsumentów w umowach zawieranych na odległość, w: Handel elektroniczny. Problemy prawne, red. J. Barta, R. Markiewicz, Kraków. 16. Łętowska E., (2004), Europejskie prawo umów konsumenckich, Warszawa. 17. Stosio A., (2002),Umowy zawierane przez Internet, Warszawa. 18. Ustawa z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw,dz. U z 2003 r., nr 49, poz. 408. 19. Ustawa z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji, Dz.U z 2005, nr 64, poz. 565. 20. Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną, Dz. U z 2002 r., nr 144, poz. 1204 z późn. zm.

446 Agnieszka Malarewicz - Jakubów 21. Ustawa z dnia 18 lipca 2002 roku o świadczeniu usług drogą elektroniczną, Dz. U. z 2002 r., Nr 144, poz.1204 z późn. zm. 22. Ustawa z dnia 18 września 2001 r. o podpisie elektronicznym, Dz. U. z 2001, nr 130, poz. 1450. 23. Waglowski P., (2005), Prawo w sieci. Zarys regulacji Internetu, Warszawa. 24. Wróbel I. (2008), Instytucjonalno-prawny aspekt promowania handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, PME, dodatek do MoP, nr 16. Streszczenie Wirtualizacja życia gospodarczego i postęp technologiczny przyczynia się do tworzenia szeregu nowych uregulowań prawnych, do tworzenia słownika specyficznych pojęć związanych z technologią elektroniczną. Do kodeksu cywilnego włączone zostały postanowienia dotyczące procedury zawierania umów w obrocie elektronicznym. Przykładowo można wskazać na unormowania dotyczące złożenia oświadczenia woli w postaci elektronicznej, procedurę zawierania umów on-line, miejsce zawarcia umowy w sytuacji, gdy oferta została złożona w postaci elektronicznej, sposób inkorporowania wzorca umownego w postaci elektronicznej. Wirtualizacja życia gospodarczego to przede wszystkim postęp, rozwój i ogromna szansa na rozwój gospodarki światowej, ale również zagrożenia związane z szeroko pojętą ochroną dóbr osobistych osób w niej uczestniczących, a także zagrożenia związane z technologią urządzeń elektronicznych. Słowa kluczowe umowa, podpis elektroniczny, oświadczenie woli Virtualization of commercial life, legal aspects of dealing contracts (Summary) Virtualization of economic life and technological progress contributes to the creation of several new regulations, a dictionary of specific terms relating connected with the electronic technology. The provision of contracting procedures in electronic trading had been incorporated to the Civil Code. For example, one can indicate the regulations concerning the declaration of will in electronic form, the procedure for conclusion of agreements on-line, place of conclusion contract in the situation, where the tender was submitted in electronic form, a method of incorporating the standard contractual in electronic form. Virtualization of economic life first of all is the progress, development and great potential for the development of world economy, but also the risk of danger connected with the widely implied protection of personal rights involved in it, the risk of danger connected with the technology of electronic devices. Key Words virtual agreement, electronic signatur