Ekonomika handlu 2
Spis treści Wst p................................................................ 7 Cz I. System finansowy przedsi biorstwa handlowego.................... 9 1. Gospodarka finansowa.............................................. 9 1.1. Sk adniki maj tkowe warunkuj ce prowadzenie dzia alno ci handlowej......................................... 9 1.2. Kapita y (fundusze) jednostek o ró nych formach w asno ci......... 14 1.2.1. Kapita y w asne......................................... 14 1.2.2. Kapita y obce........................................... 18 1.3. Przychody i koszty jako kategorie kszta tuj ce wynik finansowy przedsi biorstwa.............................................. 19 1.4. Istota gospodarki finansowej przedsi biorstwa..................... 20 2. Wynik finansowy i jego podzia....................................... 24 2.1. Rodzaje i ród a przychodów czynniki kszta tuj ce ich wielko..... 24 2.2. Klasyfikacja kosztów.......................................... 28 2.3. Ustalanie wyniku finansowego przedsi biorstwa handlowego........ 35 2.4. Podzia zysku................................................. 43 3. Warto pieni dza w czasie........................................... 51 3.1. Zmiana warto ci pieni dza w czasie.............................. 51 3.2. Odsetki i dyskonto zwyk e (proste).............................. 52 3.3. Kapitalizacja odsetek, odsetki i dyskonto sk adane................. 55 3.4. Obliczanie nadwy ki finansowej i zdyskontowanej nadwy ki finansowej.......................................... 60 4. Finansowanie dzia alno ci przedsi biorstwa handlowego.................. 65 4.1. Finansowanie dzia alno ci podstawowej.......................... 65 4.2. Finansowanie dzia alno ci socjalnej.............................. 68 4.3. Fundusz Pracy................................................ 70 4.4. Fundusz Gwarantowanych wiadcze Pracowniczych............... 72 5. Kapita i jego pozyskiwanie.......................................... 76 5.1. Kapita y w asne podmiotów gospodarczych i ich pozyskiwanie........ 76 5.2. Kapita y obce................................................ 80 5.3. Wspó praca z bankiem......................................... 81 5.4. Kredyty i ich pozyskiwanie..................................... 83 5.4.1. Poj cie i rodzaje kredytów................................ 83 5.4.2. Pozyskiwanie kredytów................................... 84 5.5. Faktoring.................................................... 90 5.6. Rynek papierów warto ciowych jako ród o finansowania obcego..... 91 5.7. Leasing..................................................... 92 5.8. Franchising (franczyza)........................................ 94 5.9. Kredyt kupiecki.............................................. 95 5.10. Zasadno korzystania z finansowania obcego d wignia finansowa... 96 3
Spis treści 6. Formy rozlicze pieni nych......................................... 102 6.1. Ogólna charakterystyka rozlicze pieni nych mi dzy podmiotami gospodarczymi............................................... 102 6.2. Polecenie przelewu........................................... 105 6.3. Polecenia zap aty............................................. 106 6.4. Czek rozrachunkowy.......................................... 107 6.5. Akredytywa.................................................. 109 6.6. Karta p atnicza............................................... 110 6.7. Weksel...................................................... 110 6.8. Regulowanie nale no ci i zobowi za. P ynno finansowa.......... 112 7. Zobowi zania bud etowe............................................ 116 7.1. Istota i rola podatków w gospodarce............................. 116 7.2. Podatek dochodowy od osób prawnych........................... 118 7.3. Podatek dochodowy od osób fizycznych.......................... 125 7.3.1. Opodatkowanie na zasadach ogólnych...................... 126 7.4. Podatek od towarów i us ug (VAT).............................. 138 7.5. Podatek akcyzowy............................................ 146 7.6. Inne podatki i op aty.......................................... 147 7.6.1. Podatek od nieruchomo ci................................ 147 7.6.2. Podatek od rodków transportu........................... 148 7.6.3. Podatek od czynno ci cywilnoprawnych i op ata skarbowa..... 149 7.6.4. Op aty celne (c o)....................................... 150 7.6.5. Op aty lokalne.......................................... 151 Cz II. Zarz dzanie przedsi biorstwem handlowym....................... 154 8. Proces zarz dzania w przedsi biorstwie handlowym...................... 154 8.1. Istota procesu zarz dzania przedsi biorstwem handlowym........... 154 8.2. Funkcje zarz dzania........................................... 158 8.3. Planowanie i analiza dzia alno ci przedsi biorstwa handlowego...... 160 8.3.1. Rodzaje i zasady planowania.............................. 160 8.3.2. Metody planowania..................................... 164 8.3.3. Organizacja prac planistycznych........................... 165 8.3.4. Planowanie rzeczowe i finansowe.......................... 166 8.3.5. Biznesplan jako forma planowania......................... 167 8.3.6. Metody i zakres analizy ekonomicznej...................... 171 8.3.7. Wska niki ekonomiczne analizy ekonomiczno-finansowej..... 173 8.4. Organizowanie w przedsi biorstwie handlowym.................... 177 8.4.1. Istota organizowania.................................... 177 8.4.2. Typy struktur organizacyjnych przedsi biorstw handlowych.... 180 8.4.3. Zasady racjonalnej organizacji pracy....................... 188 8.5. Kierowanie lud mi w przedsi biorstwie handlowym................ 190 8.5.1. Zarz dzanie a kierowanie................................ 190 8.5.2. Rola kierowników w przedsi biorstwie handlowym........... 191 8.5.3. Style kierowania........................................ 195 8.5.4. Zasady rozwi zywania problemów i podejmowania decyzji..... 197 8.5.5. Zasady kierowania i koordynacji........................... 198 4
Spis treści 8.6. Przedmiot i zakres controllingu................................. 200 8.7. Kontrola w przedsi biorstwie handlowym......................... 201 8.7.1. Istota i cele kontroli w przedsi biorstwie.................... 201 8.7.2. Rodzaje kontroli........................................ 204 8.7.3. Metody kontroli........................................ 211 8.8. Instytucje kontroluj ce dzia alno handlu........................ 213 8.8.1. Instytucje kontroluj ce handel i zakres ich dzia a............ 213 8.8.2. Organizacje ochrony interesów konsumentów............... 216 Cz III. Ochrona pracy, przedsi biorstwa i rodowiska pracy............... 223 9. Bezpiecze stwo i higiena pracy, ochrona przeciwpo arowa, ochrona rodowiska................................................. 223 9.1. Bezpiecze stwo i higiena pracy (BHP)........................... 223 9.1.1. Czynniki bezpiecze stwa i higieny pracy.................... 225 9.1.2. Wymagania dotycz ce bezpiecze stwa procesu pracy.......... 226 9.1.3. Przepisy bezpiecze stwa i higieny pracy w przedsi biorstwie handlowym............................................ 228 9.1.4. Zagro enia wyst puj ce w rodowisku pracy................. 229 9.1.5. rodki ochrony indywidualnej............................. 230 9.1.6. Wypadki przy pracy..................................... 231 9.1.7. Choroby i ryzyko zawodowe.............................. 232 9.1.8. Ekonomiczne i spo eczne aspekty bezpiecznej pracy.......... 233 9.1.9. Nadzór pa stwa nad warunkami pracy...................... 234 9.2. Ochrona przeciwpo arowa..................................... 238 9.3. Ochrona rodowiska.......................................... 239 10. Elementy ergonomii................................................ 245 10.1. Poj cie i podzia ergonomii..................................... 245 10.2. Stopie obci enia fizycznego i umys owego na ró nych stanowiskach pracy............................................ 245 10.3. Czynniki wp ywaj ce na materialne warunki rodowiska pracy........ 246 Cz IV. Handel zagraniczny........................................... 248 11. Podstawowe problemy handlu zagranicznego........................... 248 11.1. Istota handlu zagranicznego.................................... 248 11.2. Transakcje w handlu zagranicznym.............................. 253 11.3. Dokumenty obowi zuj ce w handlu zagranicznym................. 256 11.4. Polityka celna................................................ 260 11.5. Jednolity rynek europejski..................................... 263 11.6. Fundusze strukturalne i fundusze spójno ci w Unii Europejskiej...... 265 Odpowiedzi do pyta kontrolnych (testowych).............................. 267 Odpowiedzi do zada................................................... 268 S owniczek............................................................ 272 Wykaz róde......................................................... 278 Spis fotografii......................................................... 279 5
3 Wartość pieniądza w czasie POLECENIA I PYTANIA KONTROLNE 1. Przedsiębiorca chce ulokować w banku wolne środki pieniężne na okres roku. Który bank powinien wybrać? A. Bank A oferuje oprocentowanie roczne w wysokości 5% i kapitalizację odsetek w okresach kwartalnych. B. Bank B oferuje oprocentowanie roczne w wysokości 5% i kapitalizację w okresach miesięcznych. C. Bank C oferuje oprocentowanie roczne 5% i odsetki kapitalizowane na dzień zakończenia lokaty. D. Bank D oferuje oprocentowanie roczne 4,8% i odsetki kapitalizowane na dzień zakończenia lokaty. 2. Przedsiębiorca dokonuje zakupu towarów. Nie dysponuje wolnymi środkami na dokonanie zapłaty. Który wariant zapłaty powinien wybrać, aby ponieść najniższe koszty związane z zapłatą? A. Wystawić weksel dla dostawcy, jeśli stopa dyskontowa weksli wynosi 9% w stosunku rocznym. B. Zaciągnąć kredyt bankowy; oferta banku to oprocentowanie w skali roku 10%. C. Nie dotrzymać terminu zapłaty, wiedząc, że dostawca obciąży odsetkami w wysokości 11% w skali roku. D. Zerwać posiadaną lokatę w banku, która jest oprocentowana 5% w skali roku i dokonać terminowej zapłaty. 3. Przedsiębiorca wpłacił kwotę 10 000 zł na lokatę roczną, oprocentowaną w wysokości 6%. Kapitalizacja odsetek kwartalna. Jaka będzie wartość tej lokaty po upływie kwartału? A. 10 200 zł B. 10 150 zł C. 10 600 zł D. 10 300 zł 4. Na jaką kwotę należy wystawić weksel, z rocznym terminem wykupu, jeśli kwota główna długu wynosi 20 000 zł, roczna stopa dyskonta weksli 9%? A. 20 180 zł B. 20 018 zł C. 21 800 zł D. 20 900 zł 5. Jaką kwotę powinien ulokować obecnie właściciel kapitału, aby uzyskać po upływie roku 100 000 zł, przy stopie procentowej 6%? Współczynnik dyskonta 0,94340. A. 96 400 zł B. 94 000 zł C. 96 000 zł D. 94 340 zł
Rozdział 4 Finansowanie działalności przedsiębiorstwa handlowego Treści, z którymi się zapoznasz w tym rozdziale: mechanizm finansowania działalności podstawowej przedsiębiorstwa handlowego ze źródeł własnych i obcych, zalety i wady finansowania własnego i obcego, finansowanie działalności socjalnej, zasady tworzenia zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, cel i zasady tworzenia Funduszu Pracy i Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. 4.1. Finansowanie działalności podstawowej W gospodarce rynkowej istnienie przedsi biorstwa jest weryfikowane przede wszystkim przez rynek, a utrzymanie si na nim wymaga sprawnego i skutecznego zarz dzania, w tym zarz dzania finansami. Jednym z elementów tego zarz dzania s decyzje dotycz ce sposobu pozyskiwania kapita u niezb dnego do finansowania bie cej dzia alno ci przedsi biorstwa oraz jego rozwoju. Dzia alno podstawowa przedsi biorstwa handlowego obejmuje procesy zakupu towarów, przechowywania (magazynowania) i sprzeda y towarów. Na pocz tku dzia alno ci pozyskanie niezb dnych rodków gospodarczych jest finansowane przede wszystkim kapita em w asnym. Niewykluczone jest tak e pozyskanie kapita u obcego (np. kredytu) przy zastosowaniu silnego zabezpieczenia, np. hipoteki. Rozmiary tej dzia alno ci mog przez d ugi czas pozostawa na podobnym poziomie, co oznacza, e przedsi biorstwo realizuje tylko dzia alno bie c i przy spe nieniu pewnych warunków nie musi zabiega o nowe kapita y. Na dzia alno bie c sk adaj si powtarzaj ce si, zaz biaj ce cykle gospodarcze. Je li przedsi biorstwo handlowe osi ga ze swojej dzia alno ci zysk, to typowy cykl gospodarczy (w wymiarze finansowym) przynosi nadwy k rodków pieni nych ponad to, co musi zaanga owa w kolejny cykl, przy za o eniu, e p atno ci zobowi za i nale no ci przebiegaj bez zak óce (rys. 4.1). Na podstawie schematu mo na przeanalizowa przebieg finansowania dzia alno ci bie cej. 65
5 Kapitał i jego pozyskiwanie Pozytywny, dodatni efekt d wigni finansowej wyst puje wówczas, gdy wzrostowi udzia u kapita u obcego 1 w ca o ci kapita ów przedsi biorstwa towarzyszy wzrost rentowno ci kapita u w as nego 2. Jest to mo liwe w sytuacji, gdy rentowno ca kowitego kapita u przedsi biorstwa jest wy sza od stopy oprocentowania kapita- u obcego. Rentowno ca kowitego kapita u obliczamy jako relacj zysku przed sp at odsetek i opodatkowaniem do kapita u ca kowitego. Porównywane s wi c dwie stopy: jedna, wyra aj ca, ile procent zarabia kapita ogó em zaanga owany w dzia alno, z drug, wyra aj c koszt tej cz ci kapita u ca kowitego, która zosta a po yczona, czyli ze stop oprocentowania kapita u po yczonego. Je li za 100 z kapita u obcego p acimy mniej ni zarabia ka de 100 z zaanga owane w dzia- alno, to korzystanie z kapita u obcego jest zasadne. PRZYKŁAD 5.5. W przedsiębiorstwie B, przy stopie oprocentowania kapitału obcego w wysokości 10%, wystąpiła następująca sytuacja: każde 1 zł kapitału całkowitego, w tym obcego, wypracowało 0,18 zł zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem (1800 : 10 000), czyli 100 zł kapitału całkowitego wypracowało 18 zł zysku (0,18 zł 100), kapitał obcy wypracował 900 zł zysku (5000 0,18 zł), za każde 100 zł kapitału obcego zapłacono 5 zł odsetek, za cały kapitał obcy zapłacono 500 zł (10% 5000/100%), kapitał obcy wypracował więc po zapłaceniu odsetek 400 zł zysku (900 500 = 400), co wpłynęło na podwyższenie zyskowności kapitału własnego. W przedsiębiorstwie B przy stopie oprocentowania kapitału obcego w wysokości 20% wystąpiła następująca sytuacja: każde 1 zł kapitału całkowitego, w tym obcego, wypracowało 0,18 zł zysku przed spłatą odsetek i opodatkowaniem (1800 : 10 000), czyli 100 zł kapitału całkowitego wypracowało 18 zł zysku (0,18 zł 100), kapitał obcy wypracował 900 zł zysku (5000 0,18 zł), za każde 100 zł kapitału obcego zapłacono 20 zł odsetek, za cały kapitał obcy zapłacono 1000 zł (20% 5000/100%), kapitał obcy wypracował więc po zapłaceniu odsetek 100 zł straty (900 1000 = 100), co wpłynęło na obniżenie zyskowności kapitału własnego. Dodatnia d wignia finansowa oznacza pozytywny wp yw kapita u obcego na zyskowno kapita u w a cicielskiego. Ilustruje to wariant I zamieszczonego powy ej przyk adu, w którym jest spe niony warunek, e oprocentowanie kapita u obcego 1 Udzia kapita u obcego w ca o ci kapita ów przedsi biorstwa = 2 Stopa rentowno ci (zyskowno ci) kapita u w asnego = kapita y obce 100% kapita ca kowity. zysk netto 100% kapita w asny. 98
Polecenia i pytania kontrolne jest ni sze od zyskowno ci kapita u ca kowitego: 10 < 18. Natomiast w wariancie II, wprowadzone obce kapita y mia y negatywny wp yw na zyskowno kapita u w asnego, bowiem oprocentowanie kapita u obcego jest wy sze ni zyskowno kapita u ca kowitego: 20 > 18. Takie dzia anie d wigni jest okre lane czasem mianem maczugi finansowej (ujemna d wignia finansowa). Ważne! Przy pozyskiwaniu finansowania obcego należy dokonać porównania ofert z różnych źródeł i ocenić koszt kapitału. ĆWICZENIA, ZADANIA, PYTANIA I PROBLEMY DO DYSKUSJI 1. Przedsiębiorstwo korzysta z kredytu bankowego w wysokości 150 000 zł. Kapitał własny 300 000 zł, zysk brutto (podstawa opodatkowania) 54 000 zł, odsetki 15 000 zł, podatek dochodowy 10 260,00 zł. Czy i jakie korzyści uzyskało przedsiębiorstwo z zaangażowania obcego kapitału? POLECENIA I PYTANIA KONTROLNE 1. Spółka akcyjna wyemitowała 100 000 szt. akcji w cenie nominalnej 8 zł, uzyskana cena emisyjna 10 zł, koszty emisji 60 000 zł. Kapitał zakładowy i agio z tej emisji wynosi A. kapitał zakładowy 800 000 zł, agio 200 000 zł. B. kapitał zakładowy 800 000 zł, agio 140 000 zł. C. kapitał zakładowy 1 000 000 zł, agio 200 000 zł. D. kapitał zakładowy 740 000 zł, agio 260 000 zł. 2. Otwarcie w banku rachunku przedsiębiorcy wymaga A. złożenia: wniosku o otwarcie rachunku, zaświadczenia o nadaniu numeru REGON, dokumentu rejestracyjnego w KRS lub w ewidencji działalności gospodarczej. B. złożenia zaświadczenia o niekaralności. C. złożenia zaświadczenia o niekaralności oraz dokonania wpłaty na rachunek co najmniej 1000 zł. D. złożenia potwierdzenia zgłoszenia działalności w urzędzie skarbowym. 3. Przedsiębiorca zaciągnął kredyt w banku w wysokości 144 000 zł na okres 3 lat. Oprocentowanie 10% rocznie. Spłaty w okresach miesięcznych (równe raty spłaty kapitału + odsetki). Oblicz wysokość pierwszej raty (kapitał + odsetki) i określ, jak będzie się kształtowała wysokość następnych rat. A. 4000 zł; kolejne przyszłe raty będą rosły. B. 5200 zł; kolejne przyszłe raty będą malały. C. 5200 zł; kolejne przyszłe raty pozostaną bez zmian. D. 4000 zł; kolejne przyszłe raty będą malały. 99
Rozdział 7 Zobowiązania budżetowe Treści, z którymi się zapoznasz w tym rozdziale: istota i sposób funkcjonowania podatków dochodowych od osób prawnych i od osób fizycznych, podatku od towarów i usług (VAT), podatku akcyzowego, innych podatków i opłat (od nieruchomości, od środków transportu, od czynności cywilnoprawnych, cła, opłaty skarbowej, opłat lokalnych). 7.1. Istota i rola podatków w gospodarce Pa stwo realizuje wiele zada s u cych zaspokajaniu potrzeb spo ecze stwa. Cz owiek zaspokaja wiele swoich potrzeb, dokonuj c zakupu ró nych dóbr na rynku, gdzie odp atno jest warunkiem otrzymania danego dobra. Obywatele korzystaj jednak tak e nieodp atnie z dóbr ogólnodost pnych (g ównie us ug), np. us ug dotycz cych zapewnienia bezpiecze stwa publicznego, ochrony zdrowia, edukacji, obrony narodowej, o wietlenia ulic, wi kszo ci dróg publicznych. O konieczno ci nieodp atnego wiadczenia tych dóbr na rzecz obywateli pa stwa decyduje wiele przyczyn, m.in.: niskie dochody cz ci ludno ci ogranicza yby jej dost p do dóbr maj cych istotne dla ycia znaczenie (np. do opieki medycznej, edukacji), niemo liwo okre lenia rozmiarów korzystania, a wi c i odp atno ci, przez poszczególne jednostki z takich dóbr, jak np. o wietlenie ulic, utrzymanie ich nawierzchni, ochrona rodowiska, niemo liwo zapewnienia na zasadach odp atno ci us ug w zakresie obrony narodowej, bezpiecze stwa publicznego czy te s u by dyplomatycznej, np. armia nie mo e broni tylko tych, którzy na zasadach odp atno ci nab d jej us ugi. Dlatego konieczne jest gromadzenie funduszy, z których s finansowane dobra zaspokajaj ce potrzeby ca ego spo ecze stwa lub lokalnych spo eczno ci gminy czy powiatu. Gromadzenie tych funduszy i ich wydatkowanie odbywa si za po rednictwem bud etu pa stwa i bud etów samorz dów terytorialnych. Podstawowym ród em dochodów bud etowych s podatki obci aj ce przedsi biorstwa i obywateli. Podatki uszczuplaj korzy ci przedsi biorcy, a niewywi zywanie si z obowi zku podatkowego skutkuje sankcjami (g ównie finansowymi). 116
Istota i rola podatków w gospodarce 7.1 Podatek to świadczenie pieniężne, różnych podmiotów z różnych tytułów, pobierane przez władze publiczne (państwowe i samorządowe) na mocy odpowiednich ustaw. To świadczenie jest przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne i ogólne, tzn. jednolite dla wszystkich podmiotów, które danym podatkiem są objęte na podstawie prawa podatkowego. Podatnik to osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka nieposiadaj ca osobowo ci prawnej, która jest obci ona wiadczeniem podatkowym (podatek zmniejsza na przyk ad jej dochód). P atnik to podmiot zobowi zany ustawowo do obliczenia podatku, potr cenia obliczonej kwoty z nale no ci podatnika i jej zap aty organowi finansowemu w okre lonym terminie. Cz sto podatnik jest jednocze nie p atnikiem, ale wyst puj sytuacje, gdzie funkcja podatnika jest oddzielona od funkcji p atnika. Podatnikiem jest np. przedsi biorca uiszczaj cy podatek dochodowy od osi ganego dochodu, ale równie jest nim pracownik, którego wynagrodzenie jest obci one podatkiem dochodowym. W odniesieniu do podatku dochodowego dotycz cego dochodu z dzia alno ci, przedsi biorca jest zarówno podatnikiem, jak i p atnikiem. Natomiast w odniesieniu do podatku potr canego z wynagrodzenia pracownika, przedsi biorca Urz d skarbowy jest tylko p atnikiem: oblicza i potr ca podatek z nale no ci podatnika-pracownika i przekazuje organowi finansowemu. Uregulowania prawne dotycz ce poszczególnych podatków okre laj terminy ich uiszczania do organów finansowych. Naruszenie tych terminów powoduje powstanie zaleg o ci podatkowej i konieczno zap acenia odsetek. Zaległość podatkowa to niezapłacony w terminie płatności podatek lub zaliczka na podatek, jeśli obowiązek wpłaty zaliczki wynika z prawa podatkowego. Przy zap acie podatku, co do którego wyst pi a zaleg o podatkowa, podatnik jest zobowi zany do obliczenia odsetek za okres trwania zaleg o ci podatkowej wed ug stawek obowi zuj cych dla zaleg o ci podatkowych. Do obliczania odsetek jest wykorzystywana odpowiednia formu a (wzór 3.1). 117
Część II Zarządzanie przedsiębiorstwem handlowym Rozdział 8 Proces zarządzania w przedsiębiorstwie handlowym Treści, z którymi się zapoznasz w tym rozdziale: pojęcie zarządzania, zarządzanie przedsiębiorstwem handlowym, zarządzanie strategiczne i operacyjne, problemy decyzyjne w przedsiębiorstwie handlowym, funkcje zarządzania przedsiębiorstwem handlowym. planowanie strategiczne, taktyczne i operacyjne, planowanie rzeczowe i finansowe, metody analizy otoczenia rynkowego przedsiębiorstwa, biznesplan jako forma planu działalności gospodarczej. struktura organizacji, organizacja pracy na poziomie sklepu. obowiązki kierownika w przedsiębiorstwie handlowym, podstawowe style kierowania, istota controllingu, rodzaje kontroli, organy kontroli przedsiębiorstwa handlowego, metody kontroli w przedsiębiorstwie. instytucje kontrolujące funkcjonowanie handlu, sposoby ochrony interesów pracowników handlu. 8.1. Istota procesu zarządzania przedsiębiorstwem handlowym Z poprzednich cz ci podr cznika wiadomo, e przedsi biorstwo handlowe to podmiot dzia aj cy we w asnym imieniu i na w asny rachunek, wyspecjalizowany w po redniczeniu mi dzy producentami a u ytkownikami lub konsumentami dóbr. W tej cz ci b dziemy si zajmowa zarz dzaniem przedsi biorstwem handlowym. Najpierw wyja nijmy, na czym w ogóle polega zarz dzanie. 154
Istota procesu zarządzania przedsiębiorstwem handlowym 8.1 Zarz dzanie przedsi biorstwem to podejmowanie przez kadr kierownicz decyzji, prowadz cych do osi gania za o onych celów lub te celowe dysponowanie zasobami, a ci lej ustalanie celów i powodowanie, aby by y one osi gni te. Inaczej zarz dzanie polega przede wszystkim na podejmowaniu decyzji o tym, co i jak nale y robi. Jest to proces, a nie jednorazowe dzia anie. Wa ne jest, eby by o to dzia anie racjonalne, czyli bazuj ce na rzetelnej wiedzy dotycz cej zarówno samego przedsi biorstwa, jak i warunków, w których prowadzi dzia alno. Zarządzanie polega na określaniu celów, funkcji i zadań, na doborze środków do ich realizacji oraz na ustalaniu organizacji i procedur działania zespołowego. Jego istota sprowadza się do dokonywania wyborów, czyli podejmowania decyzji, które uwzględniają z jednej strony możliwości działania, z drugiej ograniczenia. Zarz dzanie jako proces bardzo z o ony mo e by analizowane (w wielu przekrojach) ze wzgl du na (rys. 8.1): stopie konkretyzacji decyzji i dzia a ; tu mo na wyodr bni : zarz dzanie strategiczne, okre laj ce podstawowe cele przedsi biorstwa i sposoby ich realizacji w d ugiej perspektywie czasowej (kilkuletniej), zarz dzanie operacyjne, które okre la cele bie ce (wynikaj ce z planów strategicznych) i sposoby ich realizacji, Rys. 8.1. Struktura zarz dzania przedsi biorstwem Opracowano na podstawie: M. S awi ska, Zarz dzanie przedsi biorstwem handlowym, PWE, Warszawa 2002, s. 64. 155
8 Proces zarządzania w przedsiębiorstwie handlowym wielko ci i struktury realizowanych zakupów (g ówni dostawcy), liczby i struktury zatrudnionych pracowników, wielko ci i struktury ponoszonych kosztów, gospodarowania rodkami trwa ymi, rentowno ci dzia a marketingowych. Istnieje wiele rodzajów analizy ekonomicznej, w zale no ci od przyj tego kryterium ich klasyfikacji. Rodzaje analizy ekonomicznej, ze wzgl du na: 1) stopie szczegó owo ci: ogólna, szczegó owa; 2) zakres przedmiotowy: odcinkowa, kompleksowa; 3) cz stotliwo : okresowa, dora na; 4) czas, którego dotyczy: ex ante (ocena dzia a przewidzianych do wykonania w przysz o ci), ex post (ocena dzia a przesz ych); 5) organ przeprowadzaj cy: zewn trzna, wewn trzna; 6) rodzaj informacji analitycznych: wska nikowa, opisowa. Analiz ekonomiczn mo na przeprowadza na pomoc ró nych metod, które mo na podzieli na ogólne i szczegó owe. Ogó metod funkcjonuj cych w analizie ekonomicznej mo na podzieli na dwie grupy, a mianowicie: metody analizy jako ciowej (wynikiem jest opis, bez nadawania mu mierzalnego wyrazu), metody analizy ilo ciowej (wynikiem s zale no ci liczbowe, o charakterze mierzalnym). Do metod ogólnych analizy ekonomicznej, z uwagi na stosowan kolejno oceny zjawisk szczegó owych i ogólnych, zalicza si : metod indukcji (w badaniu przechodzi si od zjawisk szczegó owych do ogólnych), metod dedukcji (w badaniu przechodzi si od zjawisk ogólnych do szczegó owych). Do metod szczegó owych mo na zaliczy m.in.: metod porówna (zwan te metod odchyle ), która polega na porównaniu okre lonych wielko ci zrealizowanych z wielko ciami planowanymi (np. wielko zrealizowanej sprzeda y, w porównaniu do planu sprzeda y), 172
Planowanie i analiza działalności przedsiębiorstwa handlowego 8.3 metod kolejnych podstawie (zwan te metod podstawie a cuchowych), która s u y do przeprowadzenia analizy szczegó owej badanego zjawiska w przypadku, gdy na ustalone odchylenie wp ywa kilka czynników. Metoda kolejnych podstawie ustala wp yw ka dego czynnika na sum odchylenia, w drodze kolejnych eliminacji wp ywu pozosta ych czynników. 8.3.7. Wskaźniki ekonomiczne analizy ekonomiczno-finansowej Wielko zjawisk badanych w trakcie analizy ekonomicznej oraz ich zmiany okre- la si za pomoc ró nych wska ników ekonomicznych. S nimi wszelkie liczbowe informacje charakteryzuj ce zjawiska ekonomiczne, które zachodz w przedsi biorstwie. Informacje te pochodz g ównie z bilansu i rachunku zysku i strat. Wska nikami ekonomicznymi mog by : liczby bezwzgl dne (np. wielko sprzeda y okre lona w z ), liczby wzgl dne, które wyra aj stosunek wielko ci dwu lub wi cej zjawisk (np. rentowno sprzeda y jest to stosunek zysku netto przedsi biorstwa do zrealizowanej warto ci sprzeda y, okre lony w procentach). W ród wska ników ekonomicznych wyró ni nale y: wska niki finansowe (np. przychody ze sprzeda y, rentowno sprzeda y, zysk), zysk netto rentowno sprzeda y = sprzeda 100% wska niki dzia alno ci gospodarczej (np. dynamika: sprzeda y, zatrudnienia, zysku). Wska niki dynamiki polegaj na mierzeniu zmian danej wielko ci w czasie, jest to zatem stosunek pewnej warto ci zrealizowanej w danym roku (np. wielko ci sprzeda y, zysku, zatrudnienia), do tych warto ci zrealizowanych w roku poprzednim, sprzeda w roku 2010 dynamika sprzeda y = sprzeda w roku 2009 100% wska niki efektywno ci wykorzystania zasobów przedsi biorstwa (np. wydajno powierzchni handlowej, któr wylicza si dziel c warto sprzeda y sklepu przez jego powierzchni w m 2 lub wydajno pracowników, któr wylicza si dziel c warto sprzeda y sklepu przez liczb pracowników). sprzeda wydajno powierzchni handlowej = powierzchnia sklepu sprzeda wydajno pracowników = liczba pracowników W dzia alno ci przedsi biorstwa handlowego bardzo du e zastosowanie mo e mie metoda nazwana abc. Pod t nazw kryje si analiza bezpo redniej rentowno ci sprzeda y. Polega ona na tym, e dokonuje si analizy procentowego 173
8 Proces zarządzania w przedsiębiorstwie handlowym który polega na tym, e osoba kontroluj ca (oczywi cie nieznana personelowi) udaje przeci tnego klienta i bacznie obserwuje wszelkie zachowania sprzedawców. Przedmiotem oceny mo e by czas oczekiwania na obs ug, wygl d (strój, posiadanie identyfikatora), wiedza sprzedawcy na temat oferowanych produktów, uprzejmo, prawid owo procesu obs ugi. Istotnym ród em informacji mog by tak e wpisy klientów do ksi ki skarg i wniosków (oczywi cie, je li takie istniej ) oraz badania ankietowe, w których respondentami anonimowo s klienci placówki. Prosimy wówczas nabywców o udzielenie odpowiedzi na kilka pyta dotycz cych odwiedzonego punktu sprzeda y. Ankieta nie mo e by zbyt d uga, bo klienci odmówi jej wype nienia. Najcz ciej pojawiaj ce si sugestie warto zastosowa, klienci poczuj wówczas, e maj wp yw na swój sklep i b d bardziej lojalnymi nabywcami. Podgl d System kamer w sklepie Monitoring ĆWICZENIA, ZADANIA, PYTANIA I PROBLEMY DO DYSKUSJI 1. Jak najlepiej kontrolować pracowników sklepu samoobsługowego? 2. Czego można się dowiedzieć z obserwacji klientów? 212
Instytucje kontrolujące działalność handlu 8.8 8.8. Instytucje kontrolujące działalność handlu 8.8.1. Instytucje kontrolujące handel i zakres ich działań Gospodarka rynkowa zapewnia funkcjonuj cym podmiotom gospodarczym, w tym jednostkom handlowym, samodzielno dzia ania. Granice tej samodzielno ci firm wyznacza rynek. Jednak pewne dzia ania kontrolne nad dzia alno ci handlu sprawuje pa stwo, w ramach prowadzonej polityki handlowej. W gospodarce rynkowej pa stwo nie ma mo liwo ci pos ugiwania si bezpo rednimi instrumentami, takimi jak: wyznaczanie poziomu cen czy mar, nie powinno jednak rezygnowa z dzia- a kontrolnych, sprawdzaj cych ramy funkcjonowania handlu czy wspieraj cych ochron konsumentów. Ważne! Do podstawowych instytucji kontrolnych w obszarze funkcjonowania handlu należy zaliczyć: Inspekcję Handlową, Państwową Inspekcję Pracy, Sanepid, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK), Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. Inspekcja Handlowa (IH) jest organem powo anym do ochrony praw i interesów konsumentów oraz interesów gospodarczych pa stwa. Jest to organ administracji rz dowej. Za funkcjonowanie IH odpowiada wojewoda. Wa n rol IH jest wspó dzia anie z organami administracji publicznej. Do zada Inspekcji nale y: kontrola legalno ci i rzetelno ci dzia ania przedsi biorców prowadz cych dzia- alno gospodarcz, kontrola produktów znajduj cych si w obrocie handlowym lub przeznaczonych do wprowadzenia do takiego obrotu, podejmowanie negocjacji w celu ochrony interesów i praw konsumentów, organizowanie i prowadzenie sta ych polubownych s dów konsumenckich, prowadzenie poradnictwa konsumenckiego, wykonywanie innych zada okre lonych w ustawie lub przepisach odr bnych. Przy Inspekcji Handlowej funkcjonuje Krajowy System Informowania o Produktach Niebezpiecznych. Powiadamia on o niebezpiecznych produktach zarówno ywno ciowych, jak i nie ywno ciowych. Przy Inspektorach Inspekcji Handlowej funkcjonuj Polubowne S dy Konsumenckie. Sta e Polubowne S dy Konsumenckie rozpatruj spory o prawa maj tkowe wynik e z umów sprzeda y produktów i wiadczenia us ug zawartych mi dzy konsumentami a przedsi biorstwami. Uprawnieni do z o enia wniosku o rozpatrzenie sporu przez s dy konsumenckie s zarówno konsumenci, jak i przedsi biorcy. Dobrowolny charakter s du konsumenckiego powoduje, e aby sprawa mog a by rozstrzygni ta przez s d polubowny, obie strony sporu musz na to wyrazi zgod. Zalet jednak rozstrzygania sporów w s dach polubownych jest krótki termin rozstrzygni i niskie koszty s dowe. Post powanie zatem przed s dem polubownym jest szybsze, prostsze i ta sze ni przed s dem 213