B I B L I O T E K I N A U K O W E W K U L T U R Z E I C Y W I L I Z A C J I Maria Pawłowska Uniwersytet Jagielloski w Krakowie Biblioteka Wydziału Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej ufmpawlo@if.uj.edu.pl Marek Kroniak Uniwersytet Jagielloski w Krakowie Biblioteka Jagielloska, Oddział Gromadzenia i Uzupełniania Zbiorów uokrosni@if.uj.edu.pl E-czasopisma: ich promocja i wykorzystanie - dowiadczenia Biblioteki Jagielloskiej i bibliotek instytutowych UJ w tym zakresie E-journals: promotion and usage experience with Libraries of the Jagiellonian University Abstrakt Na przykładzie Biblioteki Jagielloskiej pokazano jak w ostatnich latach zmieniaj si sposoby udostpniania zbiorów i pozyskiwania informacji, w szczególnoci w jaki sposób Biblioteka propaguje now form dostpu do ródeł informacji jak s e-czasopisma. Zwrócono uwag na bezsprzeczne zalety czasopism elektronicznych, ale równie na problemy zwizane z dostpem do nich. Do zalet zaliczono m.in.: szybko publikacji i aktualizacji dokumentów (dostp do preprintów), moliwo komputerowego przegldania numerów archiwalnych i dokumentów ródłowych, łatwo dostpu do informacji bez wzgldu na miejsce, czas i odległo, moliwo korzystania przez kilku uytkowników równoczenie, wzbogacenie informacji podstawowych o dwik, sekwencje filmowe czy dodatkowe programy komputerowe, wprowadzenie połcze midzy stronami, tzw. linków (czasopisma hipertekstowe i hipermedialne), bezpłatne udostpnianie czasopism ukazujcych si wyłcznie w wersji elektronicznej, dostp do czasopism w ramach konsorcjów bibliotek, nisze ceny zakupu wydawnictw elektronicznych i inne. Nie pominito jednak trudnoci pojawiajcych si wraz z wprowadzeniem czasopism elektronicznych do bibliotek. S to przede wszystkim bariery technologiczne i ekonomiczne (brak rodków na najnowoczeniejsze oprogramowanie i sprzt komputerowy), ograniczenia wprowadzane przez wystawców w zakresie dostpnoci tytułów o wysokiej wartoci merytorycznej (hasła dostpu), materiałów nie wolno udostpnia w ramach wypoycze midzybibliotecznych, nie zawsze istnieje dostp do pełnotekstowych wersji artykułów, czsto, zwłaszcza dla numerów archiwalnych, s to tylko abstrakty lub spisy treci. Przede wszystkim jednak skupiono si na niezwykle wanym zagadnieniu promocji tego nowego ródła informacji wród uytkowników bibliotek. Pokazano dowiadczenia Biblioteki Jagielloskiej i kilku bibliotek instytutowych działajcych w uczelnianej sieci bibliotecznej w zakresie popularyzacji czasopism elektronicznych (online lub na CD ROM-ach). Na koniec pokazano perspektywy rozwoju czasopism elektronicznych i zadania bibliotekarzy uczestniczcych w tym procesie. Słowa kluczowe e-czasopisma; biblioteki naukowe; czasopisma naukowe wykorzystanie Abstract The recent changes in accessing collections and information resources are presented on the case of Jagiellonian Library and some of its branch libraries, particularly electronic journals as a novel form of scholarly publishing.
240 Maria Pawłowska, Marek Kroniak White underlining the undisputable advantages of online journals, the arising problems are also taken into account. The advantages include the speed of publishing process with possible updates (online-first articles), ready access to source and archival material, the convenient access to information from one s desktop, multiple simultaneous usage, capabilities for enriching conventional text and graphic data with multimedia stuff, internal and external interlinking (hypertext capabilities and cross-referencing), open-access scholarly journals, and consortia model for online access. The organizational difficulties with providing online journals to the users are also mentioned, as economic aspect of introducting new technology to libraries, limitation on interlibrary loan, and different pricing models for full-text access to current and archival material. Furthermore, the vital issue of promoting the new form of information resources among library patrons is considered. The relevant experiences of Jagiellonian Library and some of branch libraries belonging to the University s library network are presented. The attention is drawn to overcoming psychological barriers of passing from printed to online resources with users. Finally, the prospects for further development of online resources and tasks of librarians participating in the process are shown. Key words e-journals; scientific libraries; scientific journals - usage 1. Czasopisma elektroniczne Rozwój technologii multimedialnych, powszechna dostpno komputerów osobistych, pojawienie si Internetu, sukces WWW i rozwój formatów danych dla pełnych tekstów publikacji przyczyniły si do sukcesu czasopism elektronicznych. Przede wszystkim jednak rosnce zapotrzebowanie na szybk informacj przyspieszyło w ostatnich latach zainteresowanie dostpem do czasopism publikowanych w tej formie. Od roku 1973, kiedy to pojawiło si pierwsze naukowe czasopismo redagowane w ten sposób, minło ju ponad trzydzieci lat 1. Pod koniec lat dziewidziesitych ubiegłego stulecia obserwuje si działania wydawców zmierzajce do rozpowszechniania elektronicznych replik czasopism naukowych jako uzupełnienia wersji drukowanych. W 1996 roku było około 1700 czasopism elektronicznych, w 1997 3400, natomiast pod koniec 1998 roku liczba ta osignła 6000 tytułów 2. Elektroniczna Biblioteka Czasopism, która powstała w Bibliotece Uniwersyteckiej w Regensburgu, zarejestrowała w 2003 roku ponad 17700 tytułów czasopism elektronicznych. Ponad 70% to czasopisma z zakresu nauk matematyczno-przyrodniczych, techniki i medycyny (STM); 11% tytułów to czasopisma wyłcznie w formie elektronicznej. Najpopularniejsz grup czasopism dostpnych online stanowi elektroniczne wersje tytułów ukazujcych si w formie drukowanej. Niektóre z nich s rozbudowanymi serwisami zawierajcymi kompletne artykuły z biecych, a take archiwalnych numerów, z moliwoci ich interaktywnego przeszukiwania. Przykładem moe by doskonale zorganizowany dostp do całej grupy czasopism wydawanych przez American 1 Piotrowska E.: Czasopisma elektroniczne w bibliotekach naukowych. Biuletyn EBIB. 2002 nr 36 [dok. elektr.] http://ebib.oss.wroc.pl/2002/36/piotrowska.php [odczyt 18 stycznia 2005]. 2 Nahotko Małg., Nahotko M.: Powstanie i rozwój czasopism elektronicznych. [W:] Przestrze informacji i komunikacji społecznej. Zesz. Nauk. UJ Prace z Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej. 2004 z. 10, s. 223-228.
E-czasopisma: ich promocja i wykorzystanie 241 Physical Society, a wród nich do najwaniejszych, wrcz fundamentalnych, tytułów z zakresu fizyki, takich jak: Physical Review, Physical Review Letters, czy Reviews of Modern Physics. Physical Review Online Archiwe (PROLA) oferuje dostp do wszystkich numerów tych czasopism, poczwszy od pierwszego tomu Physical Review, który ukazał si w... 1893 roku 3. Biece numery tych czasopism w wersji online wydawane s równolegle z ich papierowymi odpowiednikami. Innym typem czasopisma elektronicznego, równie z dziedziny fizyki, moe by udostpniany od 1998 roku, wyłcznie w formie elektronicznej, New Journal of Physics 4. Warto, wspomnie o jeszcze jednym typie czasopism elektronicznych, tzn. o czasopismach, które wydawane s na CD-ROM-ach. Dotyczy to zarówno numerów biecych tych czasopism, jak równie ich numerów archiwalnych. 2. Zalety czasopism elektronicznych Najwiksz zalet czasopism elektronicznych jest szybko ich publikacji i dystrybucji (dostp do elektronicznej wersji moliwy jest przed jego ukazaniem si w postaci drukowanej). Niezwykle wane jest to, e czasopisma elektroniczne mog stanowi swego rodzaju medium, dziki któremu moliwa jest komunikacja midzy autorami, redaktorami i odbiorcami informacji. Dołczane do artykułów linki pozwalaj wzbogaci wiadomoci zawarte w artykułach o dodatkowe, nietypowe dla słowa pisanego, informacje. Wykorzystuje si w tym celu zaawansowane technologie multimedialne animacje i programy komputerowe, sekwencje filmowe, dwik, kolor, grafik itp. Dokumenty mog by przeszukiwane równoczenie przez wielu czytelników. Uytkownik moe przeczyta, wydrukowa, zapisa na dyskietce, a nawet przesła poczt elektroniczn wybrane artykuły. Moe równie zapisa je wród swoich ulubionych, by zaglda do nich wielokrotnie. Niezwykle istotna jest te moliwo przegldania starszych roczników czasopism oraz powiadamiania o nowych artykułach i spisach treci ukazujcych si numerów za porednictwem poczty elektronicznej (funkcje alertowe) lub czytników RSS. Nie bez znaczenia jest fakt, e wyszukiwanie informacji w czasopismach elektronicznych jest o wiele szybsze, a wykorzystane ródła bardziej rónorodne. Za dla nas, bibliotekarzy, czasopisma elektroniczne s cenne przede wszystkim dlatego, e uwalniaj nas od odpowiedzi na pytanie: jak i gdzie przechowywa czasopisma w sytuacji, gdy powierzchnia magazynowa kurczy si coraz bardziej, a tytułów wci przybywa. 3. Wady czasopism elektronicznych Nie mona jednak pomin pewnych niedogodnoci zwizanych z korzystaniem z czasopism elektronicznych. S to przede wszystkim bariery technologiczne i ekonomiczne wynikajce z koniecznoci zakupu i cigłej 3 http://prl.aps.org 4 http://www.iop.org/ej/s/3/583/udj,rgvyo77tv4xkh69jta/journal/1367-2630/1
242 Maria Pawłowska, Marek Kroniak modernizacji, zarówno sprztu komputerowego, jak i oprogramowania wykorzystywanego do wyszukiwania i przegldania informacji zawartych w czasopismach elektronicznych. Wad tego typu ródeł informacji s ograniczenia wprowadzane przez wydawców czasopism w zakresie dostpnoci tytułów o wysokiej wartoci merytorycznej. Wprowadzane przez dystrybutorów hasła dostpu pozwalaj korzysta z czasopism elektronicznych tylko okrelonej grupie odbiorców. Wci niejasne i niejednolite s zasady katalogowania i archiwizowania e-czasopism, nie do koca wyjanione s zagadnienia prawne zwizane z udostpnianiem informacji zawartych w czasopismach elektronicznych. Jedn z barier w upowszechnianiu informacji jest zakaz przesyłania kopii artykułów ze ródeł elektronicznych w ramach wypoycze midzybibliotecznych. Nie zawsze wydawnictwa oferuj dostp do pełnych tekstów artykułów; czsto s to tylko abstrakty lub spisy treci poszczególnych numerów. Przegldanie całych artykułów wie si z koniecznoci poniesienia przez czytelnika dodatkowych opłat. Jednak podjcie decyzji o rezygnacji z prenumeraty czasopism w wersji drukowanej i pozostawienie w bibliotece wyłcznie e- czasopisma jest wci jeszcze do ryzykowne. Dlatego biblioteki decyduj si na zakup czasopisma tradycyjnego, do którego wydawca proponuje wersj elektroniczn. Jest to jakby okres przejciowy, kiedy bibliotekarze i czytelnicy testuj ten nowy nonik informacji. 4. Konsorcja Niewtpliwie najlepszym sposobem organizacji zakupu i dostpu do czasopism wydaj si by porozumienia midzybiblioteczne, zwane konsorcjami. Udostpnianie zbiorów w ramach konsorcjów pozwala znacznie rozszerzy krg odbiorców informacji, pozwala równie negocjowa ceny i warunki zakupu czasopism, co wpływa na pełniejsze i bardziej racjonalne wykorzystanie gromadzonych zbiorów. Takie konsorcja mog zawizywa due biblioteki na terenie jednego miasta, biblioteki gromadzce zbiory o podobnej tematyce, ale równie małe biblioteki, dysponujce niewielkimi funduszami, które chciałyby racjonalniej i efektywniej wykorzysta swój budet. Konsorcja mog by zawizywane równie przez wydawców i firmy poredniczce w dostawie czasopism zagranicznych do bibliotek. Do najbardziej znanych i liczcych si w naszym kraju konsorcjów nale: SCIENCE DIRECT, SPRINGER LINK, SWETSNET NAVIGATOR, eifl DIRECT i inne. Jedn z zalet uczestnictwa w konsorcjach jest dostp do wersji elektronicznych wszystkich czasopism zakupionych przez zrzeszone biblioteki. Warto tutaj wspomnie o ciekawej inicjatywie, jak podjło kilka uniwersyteckich bibliotek instytutowych. Przez wiele lat biblioteki nauk przyrodniczych prenumerowały niezwykle wane i prestiowe czasopismo Nature 5. Kada z bibliotek kupowała jeden egzemplarz tego czasopisma płacc za prenumerat ponad 5.000 złotych rocznie. Tytuł ten dostpny był 5 http://www.nature.com/nature/index.html
E-czasopisma: ich promocja i wykorzystanie 243 równie w prenumeracie Biblioteki Jagielloskiej. Dziki staraniom BJ uzyskalimy dostp online do tego tytułu, w zwizku z czym biblioteki instytutowe mogły zrezygnowa z prenumeraty wersji papierowej. Zaoszczdzone w ten sposób pienidze postanowiono przeznaczy na zakup innych tytułów z tej serii, np. Nature Biotechnolgy, Nature Physics, Nature Materials, czy Nature Chemical Biology. 5. Organizacja dostpu do czasopism elektronicznych w Bibliotece Jagielloskiej Zaproszenie do serwisu czasopism elektronicznych znalazło si na stronie domowej Biblioteki Jagielloskiej: http://www.bj.uj.edu.pl Biblioteka proponuje nastpujcy podział czasopism naukowych. 11. Czasopisma pełnotekstowe w wersji elektronicznej korzystanie z nich moliwe jest wyłcznie z komputerów nalecych do sieci UJ. Hiperłcza od tytułów prowadz bezporednio do zasobów sieciowych poszczególnych czasopism, skd przechodzi si do spisów treci, a nastpnie do pełnych tekstów artykułów w formacie PDF lub HTML. Niestety, dla niektórych tytułów z bazy eifl Direct obowizuje okres karencji (3-18 miesicy) w dostpie do pełnych tekstów. Lista zawiera ponad 7500 tytułów 6. 12. Czasopisma zagraniczne prenumerowane przez Bibliotek Jagiellosk w wersji drukowanej (750 tytułów) 7. 13. Pełnotekstowe czasopisma elektroniczne w wolnym dostpie korzystanie z czasopism z tej listy jest bezpłatne dla wszystkich uytkowników Internetu (820 tytułów) 8. Dostp do czasopism z pierwszej listy limitowany jest przez adres IP, czyli sieciowy adres komputera. Mona wic z nich korzysta wyłcznie z komputerów nalecych do sieci Uniwersytetu Jagielloskiego. Zwrot czasopisma pełnotekstowe nie oznacza, niestety, e wszystkie artykuły mona znale w bazie i przeczyta na ekranie komputera. Czasami dotyczy to wyłcznie najnowszych tomów, innym razem w całoci mona przeczyta artykuły ze starszych czasopism. Wydaje si jednak, e wydawnictwom powinno zalee na kompletnoci informacji odnonie do zawartoci archiwalnych numerów wydawanych przez nich czasopism. W ostatnim okresie obserwuje si wzmoone prace w tym zakresie. Pracownicy Oddziału Gromadzenia Biblioteki Jagielloskiej aktualizuj na bieco informacje dotyczce dostpnoci i kompletnoci poszczególnych tytułów. Wyszukiwanie informacji w czasopismach elektronicznych nie jest łatwe, gdy strategie wyszukiwania s róne dla rónych tytułów. Dlatego pracownicy Oddziału Informacji BJ, gdzie najczciej udostpnia si czasopisma online, pełni rol 6 http://www.bj.uj.edu.pl/~krosniak/online_journals_1.htm 7 http://www.bj.uj.edu.pl/~krosniak/czasopisma_bj.htm 8 http://www.bj.uj.edu.pl/~krosniak/open_access_1.htm
244 Maria Pawłowska, Marek Kroniak przewodnika dla poszukujcych informacji, równoczenie sami musz ustawicznie pogłbia swoj wiedz dotyczc nowych technologii informacyjnych. Wprawdzie dostp do czasopism elektronicznych jest dla pracowników UJ nieograniczony i wydawa by si mogło, e nikt nie potrzebuje przychodzi do biblioteki, by znale interesujc literatur, ale w praktyce wcale tak nie jest. Elektroniczne wersje czasopism wci jeszcze koegzystuj z wersjami drukowanymi, wielu starszych roczników na próno szuka si w Internecie. Niezwykle wanym problemem okazuje si by, w odniesieniu do ródeł tradycyjnych, długa tradycja uytkowania, która zaowocowała wykształceniem okrelonych nawyków zwizanych z ich wykorzystywaniem. Preferowanie elektronicznych, czy te tradycyjnych ródeł informacji, zaley w duej mierze od poziomu umiejtnoci posługiwania si komputerami i pewnymi nawykami zwizanymi z wykonywan przez uytkownika prac. Negatywne, lub pozytywne, dowiadczenia uzyskane podczas korzystania z elektronicznych ródeł informacji mog równie wpływa na preferencje uytkowników. Naley tutaj podkreli, e lansowanie wyłcznie ródeł elektronicznych moe prowadzi do niekompletnoci zebranych materiałów, a wród uytkowników, zwłaszcza młodych, wytwarza si syndrom lenistwa informacyjnego. Taki uytkownik bardzo czsto przyjmuje zasad: jeli jakiej informacji nie mog znale w Internecie, to znaczy, e ona nie istnieje. 6. Biblioteki instytutowe i wydziałowe UJ Nie jest zaskoczeniem fakt, e wszelkie nowoci szybciej i łatwiej przyjmuj si wród osób zajmujcych si naukami cisłymi i technicznymi. Std wiksze zainteresowanie dostpem do czasopism elektronicznych notuje si w grupie naukowców uprawiajcych takie dyscypliny jak: fizyka, astronomia, matematyka, chemia, informatyka, biotechnologia, czy medycyna. Dzi warsztat naukowy kadego uczonego, ale równie studenta, zajmujcego si tymi dziedzinami nauki musi by wyposaony w doskonały sprzt komputerowy i moliwo szybkiego dostpu do najnowszej literatury. Wydaje si, e w tych dziedzinach moemy si pochwali bogatym ksigozbiorem zgromadzonym w poszczególnych bibliotekach instytutowych UJ, ale równie bogactwem tytułów czasopism dostpnych zarówno w formie tradycyjnej, jak równie online. Biblioteka Jagielloska zapewnia uczonym zajmujcym si naukami przyrodniczymi i cisłymi wszystkie liczce si w wiecie naukowym czasopisma i dostp do najwaniejszych baz danych 9. Wikszo czasopism drukowanych przechowuje si w Bibliotece Jagielloskiej, pozostałe maj w swoim depozycie biblioteki instytutowe i wydziałowe. Czasopisma z depozytu powinny by co pewien czas oddawane do opracowania i oprawy w BJ. Jednak wród tych ostatnich jest pewna grupa tytułów, których za adne skarby instytuty nie chciały zwróci, nawet na 9 http://www.bj.uj.edu.pl/zb/bazy_a.htm
E-czasopisma: ich promocja i wykorzystanie 245 krótko, do Biblioteki Jagielloskiej. Te czasopisma musz by zawsze pod rk, by móc do nich sign o kadej porze dnia i nocy. Na tym tle wci dochodziło do konfliktów midzy Bibliotek Jagiellosk a dyrekcjami instytutów. Dzi wydaje si, e te problemy mamy ju za sob. E-czasopisma, dostpne z kadego uniwersyteckiego komputera, mona przeglda, czyta, drukowa i nie ma potrzeby odwiedza biblioteki, by dowiedzie si co nowego opublikowano w literaturze naukowej. Ba, zanim artykuł ukae si w e-czasopimie, informacj o nim mona znale w dostpnych si w Internecie preprintach 10. Dowiadczenia bibliotek instytutowych wykazuj, e e-czasopisma, na dobre zagociły wród pracowników naukowych Uniwersytetu. Pocztkowo korzystali z nich młodsi pracownicy naukowi, którzy szybko uczyli si korzystania z baz danych, jakie oferowała sie uniwersytecka. Z czasem grono odbiorców tych informacji znacznie si rozszerzyło. W bibliotekach obserwowano mniejsze zainteresowanie czasopismami drukowanymi. Jednak istniała, i nadal istnieje, pewna grupa uczonych, której nie da si przekona do czasopism elektronicznych. Bibliotekarze musz wykaza si olbrzymia dyplomacj, by takich niedowiarków dyskretnie zachci do podjcia próby znalezienia informacji za pomoc komputera. W takich wypadkach trzeba postpowa bardzo taktownie, bo wród tej grupy znajduj si bardzo czsto uznani profesorowie o znacznym dorobku naukowym. By przełama bariery natury psychologicznej, wystarczyło zainstalowa w bibliotece specjalny zestaw komputerowy z doskonał kolorow drukark, skanerem i duym monitorem dobrej jakoci. Gdy niedostpny w bibliotece artykuł udało si bibliotekarzowi znale w Sieci, pokaza go na ekranie komputera, a nawet wydrukowa go w całoci, uzyskujc doskonałe zdjcia kolorowe... pierwsze lody zostały przełamane. W ten sposób, metod małych kroczków i dyskretnej pomocy, udało si pozyska wielu nowych zwolenników e-czasopism. Olbrzymia w tym zasługa bibliotekarzy, którzy musz dzisiaj umie i wiedzie coraz wicej. Oni pełni rol czynnika poredniczcego midzy uytkownikiem a ródłem informacji elektronicznej, mog sterowa procesem wyszukiwania informacji, a take dostarcza informacje do konkretnego uytkownika. 7. Biblioteka tylko wirtualna? Jaka wic powinna by współczesna biblioteka? Bo nie ulega wtpliwoci, e tradycyjny jej model nie ma ju racji bytu. Czy ma to by biblioteka wirtualna, w której podstawow form publikacji bdzie wyłcznie forma elektroniczna, a korzystanie z zasobów w pełni automatyczne? To chyba melodia dalekiej przyszłoci. Dzi trzeba zapewni czytelnikowi dostp do rónorodnych naukowych baz danych, zarówno krajowych, jak i zagranicznych, dostp do kompletnych komputerowych katalogów bibliotecznych z moliwoci szybkich wypoycze midzybibliotecznych 10 http://www.arxiv.org
246 Maria Pawłowska, Marek Kroniak i wysokiej jakoci sprzt komputerowy. Nie bez znaczenia s wic fundusze, jakich potrzebuj biblioteki. No i jeszcze potrzebni s yczliwi, cierpliwi, dobrze wyszkoleni bibliotekarze, których nazwa dzi mona raczej infotekarzami, bo s to kompetentni nawigatorzy, którzy potrafi poprowadzi czytelnika po wci jeszcze chaotycznym wiatowym oceanie informacji 11. Bibliografia [1] Bartosiska-Kasierska M.: Sposoby reklamowania i propagowania czasopism elektronicznych w bibliotekach naukowych na przykładzie Biblioteki Instytutu Fizyki Molekularnej PAN. Biuletyn EBIB. 2002 nr 3 (32) [dok. elektr.] http://ebib.oss.wroc.pl/2002/32/bartosinska.php [odczyt 18.01. 2005]. [2] Dudziska E.: Współpraca bibliotek naukowych w zakresie dostpu do czasopism elektronicznych i baz danych. [W:] Problemy funkcjonowania bibliotek uniwersyteckich na przełomie wieków: materiały konferencyjne (Olsztyn Lidzbark Warmiski, 28-29 maja 2001) [dok. elektr.] http://ebib.oss.wroc.pl/matkonf/bguwm/index.html [odczyt 09.03.2005]. [3] Krawczyk J.: Projekt CrossRef jako rozszerzenie moliwoci wyszukiwawczych czasopism elektronicznych. [W:] Przestrze informacji i komunikacji społecznej. Zesz. Nauk. UJ Prace z Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej. 2004 z. 10. [4] Kołodziska E.: Informacja o czasopismach elektronicznych w polskich bibliotekach naukowych stan obecny i perspektywy. Biuletyn EBIB. 2005 nr 2 (63) [dok. elektr.] http://ebib.oss.wroc.pl/2005/63/kolodzinska.php. [5] Line M.B.: Biblioteka przyszłoci. Forum Akademickie. 2001 nr 11 [dok. elektr.] http://www.forumakad.pl/archiwum/2001/11/artykuly/22-on-biblioteka_przyszlosci.htm [odczyt 16 marca 2005]. [6] Maciejewska Ł.: Czasopisma elektroniczne a konsorcja. Refleksje administratora serwisu e-czasopism. Biuletyn EBIB. 2002 nr 7 (36) [dok. elektr.] http://ebib.oss.wroc.pl/2002/36/maciejewska.php [odczyt 16 lutego 2005]. [7] Maciejewska Ł., Urbaczyk B.: Promocja i wykorzystanie czasopism elektronicznych. Z dowiadcze Biblioteki Głównej Politechniki Wrocławskiej. Biuletyn EBIB. 2001 nr 1 (19) [dok. elektr.] http://ebib.oss.wroc.pl/2001/19/maciejewska.html [odczyt 18 stycznia 2005]. [8] Misiak P.: Infotekarz potrzebny od zaraz. Forum Akademickie. 2001 nr 11 [dok. elektr.] http://www.forumakad.pl/archiwum/2001/11/artykuly/25-poczta_elektroniczna.htm [odczyt 16 lutego 2005]. [9] Nahotko Małg., Nahotko M.: Powstanie i rozwój czasopism elektronicznych. [W:] Przestrze informacji i komunikacji społecznej. Zesz. Nauk. UJ Prace z Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej. 2004 z. 10. [10] Piotrowska E., Zajc R.: Czasopisma elektroniczne w bibliotekach naukowych. Biuletyn EBIB. 2002 nr 7 (36) [dok. elektr.] http://ebib.oss.wroc.pl/2002/36/maciejewska.php [odczyt 18 stycznia 2005]. [11] Próchnicka M.: Pojcie i specyfika elektronicznych ródeł informacji. [W:] Przestrze informacji i komunikacji społecznej. Zesz. Nauk. UJ Prace z Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej. 2004 z. 10. [12] Rudnicka P.: Kilobajty wiedzy. Forum Akademickie. 2002 nr 7/8 [dok. elektr.] http://www.forumakad.pl/archiwum/2002/07-08/artykuly/33-onkilobajty_wiedzy.htm [odczyt 16 marca 2005]. [13] Stepowicz M.: Cechy formalne czasopism internetowych w odniesieniu do analogicznych publikacji drukowanych. Warszawa 2000. ISBN 83-87629-44-8. 11 Misiak P.: Infotekarz potrzebny od zaraz. Forum Akademickie. 2001 nr 11 [dok. elektr.] http://www.forumakad.pl/archiwum/2001/11/artykuly/25-poczta_elektroniczna.htm [odczyt 16 lutego 2005].
E-czasopisma: ich promocja i wykorzystanie 247 [14] Stepowicz M.: Czasopisma w Internecie. Biuletyn EBIB. 1999 nr 2 (2) [dok. elektr.] http://ebib.oss.wroc.pl/arc/e002-07.html [odczyt 18 stycznia 2005]. [15] Zinkiewicz J.: Wielka mała biblioteka. Forum Akademickie. 2003 nr 5 [dok. elektr.] http://www.forumakad.pl/archiwum/2003/05/artykuly/13-za-wielka_mala_biblioteka.htm [odczyt 16 marca 2005].