Małe elektrownie wodne. Jak odpowiednio przygotować się do realizacji inwestycji

Małe elektrownie wodne. Jak odpowiednio przygotować się do realizacji inwestycji Autor: Maciej Noskowiak, Management & Consulting Group Sp. z o. o. Energetyka wodna to proekologiczny sposób na wytwarzanie energii elektrycznej. Podstawową zaletą budowy małej elektrowni wodnej (MEW) 1 jest gwarancja, że wytworzona energia elektryczna zostanie zakupiona i to po opłacalnych cenach. Dodatkowo producent energii z wody uzyskuje świadectwa pochodzenia tzw. zielone certyfikaty, których obrót jest przeprowadzany na Towarowej giełdzie Energii. W rezultacie uzyskanie zielonych certyfikatów przez podmioty wytwarzające odnawialną energię elektryczną otwiera im drugie potencjalne źródło przychodu, obok przychodów ze sprzedaży wyprodukowanej energii elektrycznej. Małe elektrownie wodne w Polsce, mają zatem przyszłość, mimo to jest ich stosunkowo mało. Szacuje się, iż obecnie w Polsce działa około 700 MEW. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest - oprócz trudności z wydzierżawieniem cieku wodnego z jazem 2 oraz wysokich nakładów inwestycyjnych (koszt budowy małej elektrowni wodnej o mocy 600 kw wynosi ok. 7-8 mln zł) - skomplikowana procedura administracyjna uzyskania zgody na budowę samej inwestycji. Z doświadczeń inwestorów wynika, iż pozyskanie niezbędnych decyzji i pozwoleń o charakterze prawno-administracyjnym może zająć nawet kilka lat. Od czego zacząć? Procedura oceny oddziaływania na środowisko Ocenę Oddziaływania na Środowisko (OOŚ) przeprowadza się w pierwszej fazie uzyskiwania 1 Elektrownia wodna o mocy zainstalowanej poniżej 5 MW. To kryterium stosuje się w Polsce oraz większości państw Europy zachodniej, poza krajami skandynawskimi, Szwajcarią i Włochami, gdzie za "małe" uznaje się elektrownie do 2 MW. 2 Budowla hydrotechniczna wybudowana w poprzek rzeki lub kanału piętrząca wodę. 1

zezwolenia na inwestycję 3, w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Uzyskanie dokumentu jest bardzo ważnym elementem całej inwestycji warunkującym ubieganie się o dalsze, niezbędne pozwolenia prawnoadministracyjne. Podstawowym aktem prawnym regulującym Procedurę OOŚ w prawie polskim jest ustawa z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227). Zgodnie z nią OOŚ przeprowadzana jest, gdy przedsięwzięcie wymaga zezwolenia na inwestycję oraz może zawsze znacząco albo potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. O tym, która inwestycja może zostać zakwalifikowana do jednej z powyższych kategorii decyduje rozporządzenie Rady Ministrów z 9 listopada 2004 r. w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych uwarunkowań związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięcia do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko (Dz. U. Nr 257, poz. 2573, z późn. zm.). oraz Dyrektywa Rady 97/11/EC z dnia 3 marca 1997 r. poprawiająca dyrektywę 85/337/EEC w sprawie oceny skutków dla środowiska niektórych publicznych i prywatnych przedsięwzięć (zwana Dyrektywą OOŚ). Jaka jest różnica między zawsze a potencjalnie znacząco? Otóż zgodnie z rozporządzeniem, znacząco oddziaływać na środowisko mogą elektrownie wodne o mocy nie niższej niż 2,5 MW - 3 ust. 1 pkt 5. Ponadto przedsięwzięcie w postaci elektrowni wodnej wymienione jest w Aneksie II Dyrektywy OOŚ (pkt. 3 lit. h jako instalacje do produkcji energii elektrycznej w elektrowniach wodnych) czyli może potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Podsumowując, każdy inwestor zamierzający budować MEW zobowiązany jest do złożenia wniosku o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. W przypadku elektrowni wodnych o mocy nie niższej niż 2,5 MW obligatoryjnie przeprowadzona zostanie Procedura OOŚ. Natomiast w elektrowniach wodnych o mocy niższej niż 2,5 MW, na podstawie tzw. 3 Zezwolenie na inwestycje rozumiane jako decyzja właściwej władzy lub władz, na podstawie której wykonawca otrzymuje prawo do wykonania przedsięwzięcia. W polskich realiach prawnych wymogi zezwolenia na inwestycję co do zasady spełnia pozwolenie na budowę. 2

Screeningu 4 nastąpi rozpoznanie czy dana inwestycja powinna być poddana OOŚ. Screeningu dokonuje odpowiedni organ, tj. wójt, burmistrz, prezydent miasta, w porozumieniu z Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska i ewentualnie Państwową Inspekcją Sanitarną. W efekcie po zakończeniu rozpoznania, wydane powinno zostać postanowienie nakładające obowiązek przeprowadzenia OOŚ lub postanowienie o braku obowiązku przeprowadzenia OOŚ. Obszary Natura 2000 W ramach programu Natura 2000 wyznaczone zostały tzw. Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków oraz Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk, na których obowiązują ochronne regulacje prawne. Do sprawdzenia czy planowana inwestycja znajduje się na obszarze lub w sąsiedztwie obszarów Natura 2000, można wykorzystać interaktywną mapę obszarów chronionych zamieszczoną na stronie internetowej http://natura2000.gdos.gov.pl/natura2000/. W przypadku przedsięwzięć wymienionych w Aneksie I lub II Dyrektywy OOŚ, ocenę oddziaływania na obszar Natura 2000 przeprowadza się w ramach postępowania w sprawie wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Natomiast w przypadku przedsięwzięć wymienionych w Aneksie III (przedsięwzięcia inne niż mogące znacząco oddziaływać na środowisko) organ wydający decyzję budowlaną jest obowiązany do rozważenia przed jej wydaniem, czy planowane przedsięwzięcie może potencjalnie znacząco zakłócać ekosystem. Jeżeli Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska (RDOŚ) po rozważeniu uzna, że przedsięwzięcie może znacząco oddziaływać na obszar Natura 2000, wydaje postanowienie o obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania na obszar Natura 2000. W postanowieniu tym organ zobowiązuje wnioskodawcę do przedłożenia raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na zagrożony obszar i określa zakres tego raportu. Natomiast jeżeli RDOŚ stwierdzi, że inwestycja nie będzie znacząco oddziaływać na ten teren, wydaje postanowienie o braku potrzeby przeprowadzania oceny oddziaływania. 4 Screening inaczej rozpoznanie, selekcja, kwalifikacja. Celem screeningu jest rozstrzygnięcie, w ramach etapu wstępnego czy przedsięwzięcie z II grupy powinno zostać poddane OOŚ. 3

Pozwolenie wodnoprawne Pozwolenie wodnoprawne jest kolejną istotną decyzją administracyjną, niezbędną do budowy MEW. Wydawane jest ono wówczas, kiedy mamy do czynienia ze szczególnym korzystaniem z wód i z wykonaniem urządzeń wodnych, a także z innymi wskazanymi w Ustawie z dnia 18 lipca 2001 - Prawo wodne działaniami mogącymi mieć wpływ na stan wód. Należy przy tym zaznaczyć, że szczególnym korzystaniem z wód jest m. in. korzystanie z wód do celów energetycznych, natomiast urządzeniami wodnymi są m. in. obiekty energetyki wodnej. Wniosek o udzielenie pozwolenia wodnoprawnego składa się do właściwego ze względu na miejsce korzystania z wód organu, którym jest Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej. Do Wniosku należy przede wszystkim dołączyć: operat wodnoprawny, decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, jeżeli na podstawie odrębnych przepisów jest ona wymagana; jeżeli decyzja ta nie jest wymagana wypis i wyrys z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, jeżeli plan taki został sporządzony opis prowadzenia zamierzonej działalności sporządzony w języku nietechnicznym Na etapie ubiegania się o pozwolenie wodnoprawne, wnioskodawca powinien posiadać już decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach, ponieważ zgodnie z Ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska wydanie ww. decyzji następuje przed uzyskaniem Pozwolenia wodnoprawnego. Pozwolenie na budowę Warunkiem niezbędnym do rozpoczęcia robót budowlanych jest uzyskanie ostatecznego zezwolenia na inwestycję, a więc prawomocnej decyzji o udzieleniu pozwolenia na budowę. Aby uzyskać pozwolenie na budowę, należy złożyć w Urzędzie Wojewódzkim stosowny 4

wniosek o udzielenie pozwolenia, opisując w nim planowaną inwestycję poprzez podanie nazwy i rodzaju oraz adresu całego zamierzenia budowlanego, rodzaju obiektu bądź robót budowlanych, numerów ewidencyjnych działek budowlanych oraz obrębu ewidencyjnego. Ponadto do wniosku należy dołączyć: cztery egzemplarze projektu budowlanego wraz z opiniami, uzgodnieniami, pozwoleniami i innymi dokumentami wymaganymi przepisami szczególnymi oraz aktualnym na dzień opracowania projektu zaświadczeniem właściwej izby samorządu zawodowego o wpisie na listę jej członków projektanta, który sporządził projekt. Jeżeli więc inwestycja dotyczy budowy MEW oprócz projektu budowlanego i zaświadczenia, należy dołączyć przede wszystkim decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach, postanowienie w sprawie uzgodnienia warunków realizacji przedsięwzięcia jeżeli zostało wydane (dotyczy obszarów Natura 2000) czy też pozwolenie wodnoprawne, oświadczenie o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane; (prawo do dysponowania nieruchomością na cele budowlane wynika z tytułu: własności, współwłasności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu, ograniczonego prawa rzeczowego lub stosunku zobowiązaniowego, przewidującego uprawnienie do wykonywania robót i obiektów budowlanych) przypadku wniosku składanego przez osobę prawną aktualny odpis z Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego, decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, jeśli jest wymagana zgodnie z przepisami o zagospodarowaniu przestrzennym. Termin wydania pozwolenia na budowę wynosi maksymalnie 65 dni od dnia złożenia wniosku o wydanie decyzji. Jak jednak doświadczenie pokazuje, może się on jednak przedłużyć z przyczyn wskazanych w Ustawie Prawo budowlane lub w skutek opóźnień spowodowanych z winy wnioskodawcy. 5

Przyłączenie do sieci elektroenergetycznej Przyłączenie nowego obiektu do sieci energetycznej wiąże się z poniesieniem znaczących wydatków ekonomicznych. Ich wysokość zależy od wielu czynników, przede wszystkim od stanu technicznego sieci i aparatury energetycznej (trzeba pamiętać, że niestety w wielu wypadkach linie energetyczne są przestarzałe). Ponadto inwestor w niektórych przypadkach zobowiązany jest do wykonania ekspertyzy wpływu przyłączenia instalacji na krajowy system elektroenergetyczny. Precyzyjne określenie opłaty przyłączeniowej następuje w momencie otrzymania tzw. warunków przyłączenia do sieci. Inwestor powinien wystąpić o ich uzyskanie do lokalnego zakładu energetycznego. Warto pamiętać, iż na etapie składania wniosku o określenie warunków przyłączenia inwestor powinien posiadać dokument określający tytuł prawny do korzystania z obiektu lub kiedy obiekt nie został jeszcze wybudowany, prawomocne pozwolenie na budowę bądź zgłoszenie budowy obiektu przyłączanego. W praktyce możliwe jest jednak uzyskanie warunków przyłączenia do sieci bez przedłożenia niniejszego dokumentu, ale już do zawarcia umowy przyłączeniowej, dokument ten jest niezbędny. Koncesja na wytwarzanie energii elektrycznej Obowiązkiem uzyskania koncesji na wytwarzanie energii elektrycznej objęte zostały wszystkie elektrownie wodne ponieważ zgodnie z Ustawą z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, koncesjonowaniu podlega każda działalność gospodarcza w zakresie wytwarzania energii elektrycznej w odnawialnych źródłach energii, bez względu na wielkość mocy zainstalowanej źródła, czy też ilość energii wyprodukowanej w takim źródle. Wnioskodawca może ubiegać się najpierw o promesę koncesji, którą stosunkowo łatwiej można uzyskać (wymaganych jest mniej dokumentów). Pomimo, że promesa koncesji nie daje prawa do prowadzenia działalności w zakresie wytwarzania energii elektrycznej, może być dokumentem ułatwiającym przedsiębiorstwu uzyskanie finansowania planowanej inwestycji, a także uzyskanie w przyszłości koncesji, ponieważ na etapie wnioskowania o promesę, przedsiębiorca musi zgromadzić określone dokumenty. Ponadto w okresie ważności 6

promesy nie można odmówić udzielenia koncesji na działalność określoną w promesie, chyba że uległ zmianie stan faktyczny lub prawny podany we wniosku o wydanie promesy. Organem właściwym do udzielenia koncesji jest Prezes Urzędu Regulacji Energetyki i do niego należy składać wniosek. Czas trwania postępowania związany jest przede wszystkim z kompletnością złożonego wniosku i nie powinien przekraczać kilku tygodni. Do wniosku o udzielenie koncesji należy dołączyć: dokumenty o charakterze organizacyjnym (m. in. aktualny wyciąg KRS, zaświadczenie o nadaniu NIP czy zaświadczenie o niekaralności przedsiębiorcy) dokumenty o charakterze prawno-administracyjnym (m. in. decyzja o warunkach zabudowy, pozwolenie wodnoprawne, pozwolenie budowlane, techniczne warunki przyłączenia do sieci elektroenergetycznej lub tzw. umowa przyłączeniowa) dokumenty o charakterze finansowym (m. in. sprawozdania finansowe za okres ostatnich 3 lat, zestawienie rocznych, planowanych przychodów i kosztów ) Wykaz wszystkich wymaganych dokumentów znajduje się na stronie internetowej URE w tzw. pakiecie informacyjnym, www.ure.gov.pl. Istotne jest to, że MEW są zwolnione z opłaty z tytułu wydania koncesji. Przygotowanie inwestycji pod względem technicznym oraz skompletowanie odpowiednich dokumentów o charakterze środowiskowym i formalno-prawnym to trudny i czasochłonny etap przedsięwzięcia. Jednakże ma on kluczowe znaczenie zarówno z punktu widzenia samej budowy elektrowni, jak również aplikowania o środki pomocowe (np. środki unijne). Mając dobrze przygotowaną inwestycję, diametalnie zwiększamy swą szansę na skuteczne zrealizowanie przedsięwzięcia jak i pozyskanie wsparcia. Finansowanie MEW Inwestycja w MEW wiąże się niestety z wysokimi nakładami finansowymi. Dlatego też warto zainteresować się możliwościami dofinansowania jakie stwarzają obecne programy unijne, a także krajowe źródła finansowania. 7

Dotacje unijne Jednym z głównym źródeł wsparcia dla projektów OZE, w tym MEW jest działanie 9.4 Wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko. W ramach działania wsparcie mogą uzyskać elektrownie wodne o mocy do 10 MW. Minimalna wartość projektu wynosi 10 mln zł, natomiast maksymalna kwota wsparcia wyznaczona została na poziomie 40 mln zł. Wysokość dofinansowania zależy od lokalizacji inwestycji oraz wielkości przedsiębiorstwa i wynosi - zgodnie z tzw. mapą pomocy regionalnej od 30% do 70% kosztów kwalifikowanych inwestycji. Warto zaznaczyć, że sfinansować będzie można również przyłącza jednostek wytwarzania energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych do najbliższej istniejącej sieci. Przedsiębiorca może otrzymać płatność w formie dotacji rozwojowej jako refundację poniesionych i udokumentowanych wydatków kwalifikowanych lub jako zaliczkę na poczet przyszłych wydatków. Jednakże forma płatności będzie rozpatrywana indywidualnie przez instytucję wdrażającą w momencie podpisania umowy o dofinansowanie. Istotnym elementem aplikowania do działania 9.4 jest odpowiednie przygotowanie inwestycji, minimalnie w takim stopniu aby możliwe było spełnienie istotnego kryterium jakim jest gotowość realizacyjna projektu w terminie nie dłuższym niż 12 miesięcy od daty zakończenia naboru w danej rundzie aplikacyjnej. Ponadto projekty lepiej przygotowane pod względem technicznym, środowiskowym, ale również formalno-prawnym oraz finansowym będą dodatkowo punktowane, dzięki czemu zwiększą swą szansę na dofinansowanie. W momencie składania wniosku o dofinansowanie obowiązkowo należy załączyć Studium Wykonalności inwestycji oraz warunki przyłączenia do sieci elektroenergetycznej. Dodatkowo punktowane są natomiast: prawomocne pozwolenie na budowę decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach projekt techniczny zapewnienie środków finansowych (udokumentowane środki własne, promesa bankowa itp.) Beneficjentami działania mogą być przedsiębiorcy, jednostki samorządu terytorialnego oraz ich grupy, podmioty świadczące usługi publiczne oraz Kościoły, kościelne osoby prawne i ich 8

stowarzyszenia oraz inne związki wyznaniowe. Wnioski o dofinansowanie należy składać do instytucji wdrażającej, którą jest Instytut Paliw i Energii Odnawialnej w Warszawie. Najbliższy i zarazem ostatni nabór planowany jest w 2010 r., dokładny termin nie jest jednak znany. Mniejsze projekty finansowane są z RPO Innym źródłem wsparcia, skierowanym do projektów mniejszych (o wartości poniżej 10 mln zł) mogą być Regionalne Programy Operacyjne, które są wdrażane na poziomie poszczególnych województw. Niestety nie wszystkie województwa wyszczególniły specjalne działania w zakresie OZE dla przedsiębiorców (w niektórych województwach beneficjentami działania mogą być tylko podmioty publiczne). W takiej sytuacji warto aplikować do działań związanych ogólnie z rozwojem przedsiębiorczości, jednakże kryteria wyboru w takich działaniach promują firmy wprowadzające na rynek innowacje, co poniekąd zmniejsza szanse MEW na uzyskanie dofinansowania. Poniższa tabela prezentuje przykładowe zestawienie informacji dot. wsparcia MEW z wybranych RPO. Województwo Działanie lub poddziałanie w RPO Dolnośląskie 5.1 Odnawialne źródła energii Lubelskie 1.4. Dotacje inwestycyjne w zakresie dostosowania przedsiębiorstw do wymogów ochrony środowiska Schemat B: Inwestycje w zakresie Beneficjenci podmioty gospodarcze prowadzące działalność w ramach sekcji D, działu 35, grupy 35.1 (wyłącznie klasa 35.1) i 35.3 PKD Mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa Min/maks wartość projektu MEW Min.: 143 tys. maks.: 10 mln Wysokość pomocy regionalnej regionalnej min. 85 tys.. Maks. 4 mln. 9

produkcji i wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych Lubuskie 3.2 Poprawa jakości powietrza, efektywności energetycznej oraz rozwój i wykorzysta wyk odnawialnych źródeł energii. Małopolskie 7.2 Poprawa jakości powietrza i zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii Mazowieckie 4.3. Ochrona powietrza, energetyka. Przedsiębiorcy, jednostki publiczne Przedsiębiorcy, Przedsiębiorcy, Maks.: 4 mln Min.:20 tys. Maks.: 5 mln Podkarpackie 2.2. Infrastruktura energetyczna Podlaskie Śląskie 5.1. Rozwój regionalnej infrastruktury ochrony środowiska 5.2. Rozwój lokalnej infrastruktury ochrony środowiska 5.3. Czyste powietrze i odnawialne źródła energii Wielkopolskie 3.7 Zwiększenie wykorzystania odnawialnych zasobów energii Zachodniopomorskie 4.1 Energia odnawialna i zarządzanie energią Przedsiębiorcy, j.s.t. Min.: 0,5 mln 5.1: min.: 3 mln, maks.: 10 mln 5.2: min.: 1 mln, maks.:3 mln dodatkowy wymóg: moc min.: 0,25 MW Maks. 10 mln Instytucja Zarządzająca może wprowadzić limity wsparcia w ramach poszczególnych konkursów. 10

Poddziałanie 4.1.4 Energia odnawialna: hydroelektryczna, geotermalna i pozostałe Źródło- Aleksanda Przyłuska, dyrektor operacyjny MCG Źródła krajowe Elektrownie wodne (o mocy poniżej 5 MW) mogą również liczyć na wsparcie w postaci pożyczki udzielanej na preferencyjnych warunkach. Jej udzielaniem zajmuje się Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach tzw. Programu dla przedsięwzięć w zakresie odnawialnych źródeł energii i obiektów wysokosprawnej Kogeneracji. Ze środków NFOŚiGW można uzyskać od 4 do 50 mln zł (jednak nie więcej niż 75% kosztów kwalifikowanych projektu) pożyczki o oprocentowaniu zmiennym (WIBOR 3M +50 pkt bazowych). Oprócz preferencyjnego oprocentowania możliwe jest również umorzenie nawet 50% wartości pożyczki, jednak warunki jego uzyskania są dość restrykcyjne. Przede wszystkim umorzenie nie będzie udzielane jeżeli wartość bieżąca netto inwestycji (NPV) będzie dodatnia. Mimo, iż obecny okres programowania na lata 2007-2013 stwarza sporo możliwości dofinansowania MEW, nie oznacza to, iż każda prawidłowo złożona aplikacja uzyskuje dofinansowanie. Coraz większe zainteresowanie inwestorów energetyką odnawialną sprawia, iż wsparcie uzyskują projekty najlepsze, wyłonione w konkursie. Zawsze istnieje jednak szansa na otrzymanie dofinansowania dla projektów dobrze przygotowanych, dlatego warto inwestować w energetykę wodną i warto aplikować o fundusze unijne. Szczególnie teraz, kiedy pespektywa finansowa 2007-2013 oferuje szeroki wachlarz wsparcia dla OZE. Różnorodność programów i działań w ramach funduszy UE sprawia, że potencjalny inwestor może uzyskać wsparcie zarówno na projekty mniejsze do 10 mln zł (programy regionalne) jaki i te o wartości wyższej (powyżej 10 mln zł). Nie powinien mieć zatem problemu z dostosowaniem swego przedsięwzięcia do któregoś z programów. Kolejna perspektywa finansowa może nie oferować tak wielu możliwości. 11