I n s t y t u t T e c h n i k i B u d o w l a n e j 00-611 Warszawa, ul. Filtrowa 1, tel.(22) 825-04-71, fax (22) 825-52-86 Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych - Węzły ciepłownicze Materiały szkoleniowe GDAŃSK grudzień 2011
mgr inż. Bogdan Kozłowski b.kozlowski@itb.pl Gdańsk, grudzień 2011r. Warunki Techniczne Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych - Węzły Ciepłownicze 1. Wstęp Zgodnie z aktualną wersją art. 7 ustawy Prawo budowlane z 7 lipca 1994r. (tekst jednolity Dz. U nr 156 z 2006r. poz. 1118 z późn. zm.) do przepisów techniczno budowlanych zalicza się jedynie: Warunki techniczne jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane i ich usytuowanie, Warunki techniczne użytkowania obiektów budowlanych. Według obecnie obowiązującego prawa budowlanego wydawane WTWiORB nie są więc przepisami techniczno budowlanymi, ale wobec braku Polskich Norm z tego zakresu zasadne jest, aby ich zalecenia znalazły się w treści zamówienia i umowy pomiędzy inwestorem i wykonawcą, co nadaje im moc wiążącą w odniesieniu do stron umowy. Prezentowane WTWiORB dotyczą końcowego elementu w systemie dostawy ciepła do zasilania instalacji cieplnych w budynku. Według definicji zawartej w aktach prawnych dotyczących funkcjonowania systemów ciepłowniczych oraz kalkulacji taryf za ciepło, węzeł ciepłowniczy jest zespołem połączonych ze sobą urządzeń lub instalacji służących do zmiany rodzaju lub parametrów nośnika ciepła dostarczanego z przyłącza oraz regulacji ilości ciepła dostarczanego do instalacji odbiorczych. Natomiast przywołana w p. 1.2. Warunków... definicja węzła, pochodząca z PN-B-01430:1990, bardziej szczegółowo określa nieco bardziej szczegółowo określa zadania węzła w procesie zasilania w ciepło instalacji odbiorczych w budynku. Niezależnie od definicji węzeł ciepłowniczy jest ważnym, końcowym ogniwem między źródłem ciepła i odbiorcą, którego zaprojektowanie, wykonanie i eksploatacja ma znaczący wpływ na koszty ciepła dla zasilania budynku. Z tego względu przedmiot określony w p. 1.1. Warunków... obejmuje: wymagania dotyczące dokumentacji projektowej i powykonawczej, wymagania dotyczące wykonawstwa węzłów ciepłowniczych, zasady odbioru węzłów ciepłowniczych. Natomiast zakres ich stosowania określony także w p. 1.1. obejmuje węzły wodne w budynkach mieszkalnych, użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego zasilanych z nisko i wysokoparametrowych sieci ciepłowniczych. Postanowienia Warunków... można stosować do węzłów wodnych w innych budynkach, wykonywanych przemysłowo tzw. kompaktowych, a także węzłów przyłączeniowych zasilanych z niskoparametrowych kotłowni indywidualnych, potocznie określanych jako technologia kotłowni, spełniających funkcję węzłów ciepłowniczych, których sposób eksploatacji powinien być taki jak w innych budynkach. 2. Dokumentacja techniczna Roboty budowlane powinny być wykonywane na postawie dokumentacji projektowej sporządzonej zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003r w sprawie 2
szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (Dz. U. nr 120 z 2003r poz. 1133 z późn. zm.) oraz opracowywanej indywidualnie specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót. W przypadku umów o realizację obiektów objętych ustawą Prawo zamówień publicznych z 29 stycznia 2004r (Dz. U. nr 19 z 2004r poz. 177 z późn. zm.) szczegółowy zakres i forma dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót określone są w rozporządzeniu MI z 2 września 2004r (Dz. U. nr 202 z 2004r poz. 2072 z późn. zm.). Ponieważ te akty prawne obejmują wszystkie rodzaje robót budowlanych, wymagania w zakresie projektowania i robót instalacyjnych mogą nie być wystarczające. Biorąc pod uwagę, że zawartość dokumentacji projektowej jest podstawą właściwego wykonania i odbioru, niniejszy zeszyt WTWIORB dotyczący węzłów ciepłowniczych należy traktować jako pomoc do uszczegółowienia dokumentacji projektowej węzła, którą zgodnie z powyższym rozporządzeniem ustala zamawiający. Z tego względu w Warunkach... szczegółowo określono zakres dokumentacji projektowej, z uwzględnieniem m.in.: podstawowych parametrów cieplnych i hydraulicznych węzła, warunków technicznych wykonania i odbioru w formie opisowej, odniesienia do określonych wydawnictw lub zbioru specyfikacji technicznych, obliczeń cieplno hydraulicznych i regulacji obiegów, doboru urządzeń, doboru materiałów poszczególnych elementów składowych węzła, rysunków rozmieszczenia urządzeń, sposobu prowadzenia przewodów, rozmieszczenia podpór, parametrów regulacji wstępnej i nastaw elementów regulacyjnych, rozwiązania ochrony antykorozyjnej przewodów i innych urządzeń, rozwiązania izolacji cieplnej przewodów, armatury i innych urządzeń, zestawienia wyrobów, elementów i urządzeń, kopii kart katalogowych lub kart doboru podstawowych elementów i urządzeń zastosowanych w węźle. Uwzględniono także ograniczenie zakresu dokumentacji projektowej przy stosowaniu węzłów prefabrykowanych kompaktowych, które jako wyrób mają kompletny projekt techniczny. W części dotyczącej dokumentacji technicznej określono także pożądaną zawartość dokumentacji powykonawczej, która powinna zawierać m.in.: projekt techniczny powykonawczy tj. projekt, którego realizacja została potwierdzona przez kierownika robót i inspektora nadzoru odpowiedzialnych za prawidłowość wykonania, na którym naniesiono wprowadzone w trakcie montażu zmiany i uzupełnienia (może być projekt wyjściowy z naniesionymi zmianami), obliczenia powykonawcze w tym regulacyjne określające nastawy finalne armatury i urządzeń regulacyjnych, dokumentację formalno prawną dotyczącą elementów i urządzeń użytych do wykonania: dokumenty identyfikujące wyroby, potwierdzające gwarancje producenta itp., 3
instrukcję obsługi wraz z dokumentacją techniczno ruchową (DTR) zastosowanych wyrobów, dla których jest to niezbędne, powykonawczy obmiar robót, protokoły odbiorów częściowych i końcowych węzła. 3. Wyroby stosowane w węzłach ciepłowniczych W tym rozdziale przywołano przepisy i wymagania ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r o wyrobach budowlanych (Dz. U. nr 92 z 2004r poz. 881), które mogą być wprowadzone do obrotu i stosowania przy wykonywaniu robót budowlanych. Podano także co powinna zawierać krajowa deklaracja zgodności oraz zasady znakowania wyrobu znakiem budowlanym. W części dotyczącej wymagań technicznych dla wyrobów budowlanych wyszczególniono materiały podstawowych wyrobów do stosowania w węzłach, w tym m.in. rurociągów: w obiegach wody grzejnej (głównie stalowe), w obiegach instalacji ogrzewczych (stalowe, miedziane), w obiegach ciepłej wody użytkowej (stalowe ocynkowane, miedziane, z tworzyw sztucznych), a także: wymienników ciepła (stal odporna na korozję, miedź), zasobników c.w. i podgrzewaczy pojemnościowych. Dobór materiałów do wykonania węzła powinien uwzględniać dopuszczalność łączenia i kontaktu ze sobą różnorodnych materiałów oraz kryteria zawarte w innych materiałach projektowania i wykonawstwa. 4. Zasady wykonania węzła ciepłowniczego W tym rozdziale zostały przywołane podstawowe wymagania określone ustawą Prawo budowlane, wskazano na wymagania PN-B-02423 oraz przedstawiono szczegółowe warunki związane z całym procesem wykonania węzła, w tym dotyczące m.in.: uwarunkowań związanych z transportem węzła kompaktowego do pomieszczenia w którym ma być umieszczony i jego usytuowaniem w pomieszczeniu, lokalizacji armatury odcinającej węzeł od źródła ciepła i instalacji odbiorczych, norm przedmiotowych związanych z zabezpieczeniem przy użyciu bezpieczeństwa instalacji odbiorczych, zaworów stosowania naczyń przeponowych w węzłach c.w.u. z zasobnikiem c.w.u. lub podgrzewaczem pojemnościowym, odprowadzenia rurociągów centralnej instalacji odpowietrzającej oraz z otwartego naczynia wzbiorczego w przypadku takiego zabezpieczenia instalacji c.o., stosowania wodomierza na dopływie zimnej wody do wymiennika ciepła lub podgrzewacza pojemnościowego wody użytkowej, wykonania zabezpieczenia antykorozyjnego i izolacji cieplnej rurociągów i urządzeń wymagających takiej izolacji, rozwiązań funkcjonalnych elementów automatycznej regulacji w zależności od funkcji węzła, 4
zabezpieczenia instalacji odbiorczych z tworzywa sztucznego przed możliwością przekroczenia dopuszczalnej temperatury dla tworzywa w przypadkach awaryjnych, rozmieszczenia i montażu armatury na przewodach rurowych i konstrukcjach wsporczych, minimalnych odległości rurociągów zasilających węzeł w ciepło od przegród budowlanych, łączenia urządzeń z rurociągami z uwzględnieniem łatwego dostępu do urządzeń wymagających obsługi oraz demontażu i wymiany bez konieczności demontażu innych elementów czy urządzeń, łączenia przewodów z tworzyw sztucznych, które odniesiono do instrukcji producenta w zakresie technologii, narzędzi itp., ograniczenia połączeń (szczególnie gwintowanych) w węzłach prefabrykowanych, mocowania pomp wirowych do fundamentów przy użyciu amortyzatorów drgań dostosowanych do typu (wielkości, masy) itp., armatury odcinającej i zwrotnej jaka powinna być montowana przy pompach obiegowych, podstawowych zasad montażu pomp hermetycznych (liniowych) oraz mocowania rurociągów przyłączeniowych tych pomp, montażu zaworów regulacyjnych z siłownikami, ograniczeń związanych z montażem aparatury, armatury regulacyjnej i pomiarowej pod rurociągami wody zimnej, odpowietrznikami automatycznymi, w pobliżu króćców spustowych i zaworów bezpieczeństwa itp., montażu węzła prefabrykowanego ( kompaktowego ), zasad wyboru miejsca i sposobu montażu czujników pomiarowych urządzeń regulacyjnych i pomiarowych, podstawowych wymagań dla tulei ochronnych przy przejściach przewodów rurowych przez ściany i stropy z uwzględnieniem szczególnych wymagań dla tulei w elementach oddzielenia przeciwpożarowego, oraz w zewnętrznej ścianie budynku poniżej poziomu terenu, warunków rozpoczęcia wykonania izolacji cieplnej rurociągów i urządzeń, stanu i jakości materiałów przeznaczonych do wykonania izolacji cieplnej, zabezpieczenia końcówek izolacji, szczegóły wykonawstwa izolacji cieplnych odniesiono do WTWiORB dotyczących izolacji cieplnych, W końcowej części tego rozdziału przedstawiono zasady oznakowania przewodów, armatury i urządzeń po wykonaniu zewnętrznej ochrony antykorozyjnej i izolacji cieplnej. 5. Odbiór robót Badania odbiorcze węzła powinny być prowadzone w zakresie i według metodyki określonej PN-B-02423 z podziałem na badania przy odbiorach częściowych i odbiorze końcowym. Ponieważ norma nie precyzuje metodyki niektórych badań istotnych dla oceny wykonawstwa i funkcjonowania węzła, w Warunkach... uszczegółowiono zakres niektórych badań obejmujących m.in.: 5
badania szczelności węzła w stanie zimnym, które należy przeprowadzić przy zamkniętej i zaślepionej głównej armaturze odcinającej węzeł od źródła ciepła i instalacji odbiorczych, kolejno dla każdego wydzielonego obiegu funkcyjnego, w przypadku gdy dwa obiegi funkcjonalne oddzielone są od siebie urządzeniem o dopuszczalnej różnicy ciśnienia mniejszej niż ciśnienie próbne, badanie szczelności dla tych obiegów należy przeprowadzić jednocześnie tak, aby dopuszczalna różnica ciśnienia dla tego urządzenia nie została przekroczona, próby szczelności na zimno po stronie wody grzejnej ze źródła ciepła powinna być przeprowadzona dla ciśnienia próbnego, którego wartość powinna być określona przez projektanta, próby szczelności na zimno po stronie czynników ogrzewanych zasilających instalacje c.o., c.w.u., c.t. powinny być przeprowadzane dla ciśnienia próbnego określonego dla tych instalacji (przez projektanta), badania zaworów bezpieczeństwa. Badania węzła w stanie gorącym, podczas ruchu próbnego, powinny obejmować m.in.: badanie przepływu czynnika grzejnego przez poszczególne funkcje węzła, badanie wymienników ciepła przez pomiar temperatury na dopływie i wypływie czynnika grzejnego i ogrzewanego, badanie działania zabezpieczeń termicznych instalacji o ograniczonej odporności termicznej poprzez spowodowanie kontrolowanego wzrostu temperatury wody wypływającej do instalacji odbiorczej i obserwację zadziałania i utrzymania stanu zabezpieczenia, badanie regulatora różnicy ciśnienia w oparciu o odczyty ciśnienia na manometrach umiejscowionych w pobliżu punktów impulsowych regulatora, badania zaworów redukcyjnych poprzez wymuszenie zmian przepływu czynnika grzejnego i cykliczne odczyty ciśnienia za zaworem redukcyjnym, badanie działania urządzeń automatycznej regulacji poszczególnych funkcji węzła poprzez cykliczne odczyty i rejestrację, w określonych przedziałach czasowych, temperatury zasilania poszczególnych instalacji, pożądaną metodą badania działania urządzeń automatycznej regulacji jest automatyczna rejestracja ciągła temperatury w wybranych punktach obiegów funkcyjnych węzła, badanie działania regulacji ręcznej (awaryjnej) zaworów regulacyjnych z siłownikami elektrycznymi. Odbiory częściowe węzła powinny obejmować m.in.: pomieszczenie, elementy i urządzenia których badania nie mogą być przeprowadzone przy odbiorze końcowym, lub wykonane prace, jeśli dalsze roboty w tym zakresie będą wykonywane przez inne osoby (firmę). Protokoły wykonanych badań odbiorczych powinny stanowić załącznik do końcowego protokołu odbioru węzła. Węzeł ciepłowniczy powinien być przedstawiony do odbioru po spełnieniu określonych warunków, w tym m.in.: zakończeniu wszystkich robót montażowych, wypłukaniu, napełnieniu wodą i odpowietrzeniu wszystkich obiegów funkcyjnych, 6
dokonaniu badań odbiorczych, z których wszystkie zakończyły się wynikiem pozytywnym, zakończeniu uruchamiania węzła obejmującego w szczególności regulację montażową oraz badania na gorąco w ruchu ciągłym, podczas którego źródło ciepła zasilające węzeł zapewniało założone parametry czynnika grzejnego, z pozytywnym wynikiem zakończono ruch próbny. W zakresie odbioru technicznego należy: sprawdzić zgodność wykonania węzła z projektem technicznym i powykonawczym, sprawdzić zgodność wykonania węzła z wymaganiami odniesionymi w projekcie do odpowiednich punktów WTWiORB, a w przypadku odstępstw, sprawdzić w dzienniku budowy uzasadnienie konieczności ich wprowadzenia, sprawdzić protokoły odbiorów częściowych, sprawdzić protokoły zawierające wyniki badań odbiorczych, uruchomić instalację węzła i sprawdzić osiągane parametry obliczeniowe. Przy końcowym odbiorze technicznym węzła powinny być przedstawione następujące dokumenty: projekt techniczny powykonawczy węzła z naniesionymi zmianami i uzupełnieniami dokonanymi w czasie budowy, dziennik budowy, potwierdzenie zgodności wykonania węzła z projektem technicznym, warunkami pozwolenia na budowę i przepisami, obmiary powykonawcze, protokoły odbiorów częściowych, protokoły badań odbiorczych, dokumenty dopuszczające do obrotu i stosowania w budownictwie wyrobów wykorzystanych do wykonania węzła, dokumenty wymagane dla urządzeń podlegających odbiorom dozoru technicznego, instrukcje obsługi i gwarancja dla wbudowanych wyrobów, instrukcja obsługi węzła ciepłowniczego. Protokół końcowy odbioru węzła nie powinien zawierać postanowień warunkowych. W końcowym rozdziale Warunków... zawarto zestawienie ustaw, rozporządzeń i norm związanych z procesem realizacji węzłów ciepłowniczych (aktualnych na 06-2010r), oraz przykładowy wzór protokołu częściowego i końcowego odbioru technicznego węzła ciepłowniczego. 7