Zatrucia grzybami Stosunkowo wysokie temperatury powietrza oraz znaczna wilgotność podłoŝa sprzyjają obecnie rozwojowi grzybów. Wielka jest róŝnorodność grzybów jadalnych i trujących. Botanicy rozróŝniają około 3 tysięcy gatunków grzybów występujących w Europie. NaleŜy pamiętać, Ŝe nie ma uniwersalnego sposobu odróŝniania grzybów trujących od jadalnych. Mylą się ci, którzy uwaŝają, Ŝe cechą grzybów trujących jest gorzki lub piekący smak, czernienie srebrnej łyŝeczki, zmiana barwy po przełamaniu na siną lub czarną albo przykry zapach. Gwarancją uniknięcia śmiertelnego zatrucia grzybami w 95% przypadków jest rezygnacja ze zbierania grzybów blaszkowatych (gdyŝ blaszki pod kapeluszem posiadają prawie wszystkie grzyby trujące), a takŝe rezygnacja ze zbierania grzybów blaszkowych, które wydają się nam znane: gołąbków, kani, czy pieczarek rosnących w warunkach naturalnych. Zatrucia grzybami są najczęściej skutkiem lekkomyślności lub pomyłki. Gubi nas zbytnia pewność siebie i przekonanie, Ŝe doskonale zna się na grzybach,. Zbiera się grzyby niezbyt znane, a jest ich w Polsce duŝa rozmaitość. Ryzykowne jest kupno grzybów świeŝych, a jeszcze bardziej suszonych. Zatrucia grzybami są powaŝnym problemem epidemiologicznym, mimo Ŝe nie rozszerzają się w sposób ściśle epidemiczny (jak zatrucia o etiologii bakteryjnej np. gronkowce). NaleŜą do grupy zatruć sporadycznych lub typowo rodzinnych, gdyŝ na jedno ognisko przypada zwykle od jednej do kilku osób. Zatrucia grzybami stanowią niewielki procent ogólnej liczby zatruć pokarmowych, lecz wysoki wskaźnik zapadalności i zgonów świadczą o niebezpieczeństwie, jakie przedstawiają grzyby trujące. Sytuacja epidemiologiczna zatruć grzybami w Polsce i w województwie lubuskim: W Polsce ochrona zdrowia wobec zagroŝeń grzybami zasługuje na dobrą ocenę. Obserwuje się stały postęp w świadomości społecznej, wiedzy lekarzy, poprawie metod rozpoznawania i leczenia zatruć. Dowodem są dane słuŝb sanitarno-epidemiologicznych w Polsce określające liczby osób, które uległy zatruciu grzybami. Lp. Rok Polska -liczba zatruć grzybami Polska - zapadalność Lubuskie liczba zatruć grzybami Lubuskie - zapadalność 1 1999 126 0,33 1 0,10 2 2000 300 0,78 18 1,76 3 2001 237 0,61 8 0,78 4 2002 66 0,17 1 0,10 5 2003 78 0,20 2 0,20 6 2004 156 0,41 0 0 7 2005 125 0,33 13 1,39 8 2006 150 0,39 3 0,33 9 2007 73 0,19 1 0,10 10 2008 90 0,21 7 0,69 11 2009 30 0,08 0 0 12 2010 92 0,24 9 0,89 13 2011 do 15.08.11 8 0,02 3 0,33
Zatrucia grzybami w Polsce w latach 1999-2011 350 300 250 200 150 100 50 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 do 15.08.11 Lubuskie liczba zatruć grzybam i w latach 1999-2011 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 do 15.08.11 W okresie od 2004 do 15 sierpnia 2011r. w województwie lubuskim z powodu zatruć grzybami zmarło 5 osób (3 zgony zanotowano w 2005 roku, po jednym w 2008 i 2010 roku). Sytuacja epidemiologiczna zatruć grzybami w województwie lubuskim w latach 2010 i 2011 roku: W województwie lubuskim w 2010 roku zarejestrowano 9 osób (zap. 0,89), które uległy zatruciu po spoŝyciu potraw z grzybów. Najwięcej zatruć pochodziło z terenu działalności: PSSE w Drezdenku zap. 5,94 (3 zach.) oraz PSSE Zielona Góra (powiat ziemski) zap. 2,20 (2 zach.). Pojedyncze zachorowania zarejestrowano w: PSSE Słubice zap. 2,16 (1 zach.), PSSE Krosno Odrzańskie zap.1,76 (1 zach.), PSSE śagań zap. 1,21 (1 zach.), PSSE Zielona Góra (powiat grodzki) zap.0,87 (1 zach.). Wiek osób, które uległy zatruciu od 11 lat do 81 lat. Wszystkie osoby hospitalizowano.
1 zachorowanie 71 letniego męŝczyzny zakończone zgonem. W analizowanym okresie wystąpiły 2 zbiorowe ogniska zatruć pokarmowych po spoŝyciu grzybów obejmujące po 3 i po 2 osoby. Na podstawie dochodzenia epidemiologicznego ustalono, iŝ w większości przypadków (88,9%) zachorowań przyczyną było omyłkowe spoŝycie muchomora sromotnikowego, który najczęściej był mylony z czubajką kanią. W 1 przypadku, u 11 letniej dziewczynki objawy zatrucia wystąpiły po spoŝyciu krowiaka podwiniętego. Do dnia 15 sierpnia 2011 roku, juŝ 3 mieszkańców województwa lubuskiego zatruło się grzybami. 2 męŝczyzn po spoŝyciu smaŝonych grzybów, wśród których znajdował się muchomor sromotnikowy było hospitalizowanych w Oddziale Toksykologii Kliniki w Poznaniu. Zatrucia grzybami zarejestrowano na terenie działalności: PSSE Słubice- zap.4,30 (2 zach.) oraz PSSE Międzyrzecz zap.1,71 (1 zach.). Klasyfikacja zatruć grzybami Istnieją róŝne metody klasyfikacji zatruć grzybami, lecz wszystkie za podstawę przyjmują ośrodek działania substancji toksycznych w organizmie ludzkim oraz okres utajenia, czyli czas, który upływa od spoŝycia grzybów do wystąpienia pierwszych objawów chorobowych. Zatrucia z krótkim okresem utajenia (od 15 minut do 2 godzin) są na ogół mniej niebezpieczne dla Ŝycia od zatruć z długim okresem (powyŝej 5 godzin lub nawet kilka dni), w których śmiertelność jest bardzo wysoka. WyróŜnia się trzy zasadnicze typy zatruć pokarmowych grzybami: cytotropowe, neurotropowe i gastryczne. Zatrucia cytotropowe: Zatrucia cytotropowe charakteryzują się przede wszystkim uszkodzeniem komórek narządów wewnętrznych: wątroby, śledziony, nerek, serca itp. Objawy chorobowe występują po długim okresie utajenia, wynoszącym po spoŝyciu muchomora sromotnikowego, wiosennego i jadowitego od 8 do 14 godzin (wyjątkowo do 40 godzin), piestrzenicy kasztanowatej od 5 do 8 godzin; natomiast w przypadku spoŝycia zasłonaka rudego od 3 do 14 dni. Zatrucia cytotropowe bardzo często kończą się śmiercią; zanim bowiem wystąpią pierwsze objawy zatrucia, dochodzi do znacznego uszkodzenia narządów wewnętrznych, a nawet, jak w przypadku spoŝycia muchomora sromotnikowego, do hemolizy krwi. Zatrucia neurotropowe: Zatrucia neurotropowe cechuje ujemny wpływ na system nerwowy człowieka. Pierwsze objawy chorobowe występują po krótkim okresie utajenia, wynoszącym od 15 minut do 2 godzin. Ze względu na róŝne objawy kliniczne dzieli się je na dwie grupy: Pierwsza grupa charakteryzuje się zwolnieniem akcji serca, spadkiem tętna, zaburzeniem oddychania, uczuciem gorąca i silnym ślinotokiem. Objawy te wywołuje muskaryna, zawarta głównie w strzępniakach i niektórych lejkówkach, juŝ po 15-30 minutach od spoŝycia grzybów.
Druga grupa zatruć charakteryzuje się silnym podnieceniem nerwowym, aŝ do napadów szału i halucynacji oraz przyspieszeniem akcji serca. Objawy te powoduje substancja o działaniu psychotropowym zbliŝona budową chemiczną do atropiny, zwana mikoatropiną zawarta w muchomorze plamistym i czerwonym. Okres utajenia objawów chorobowych wynosi około 2 godzin. Podobne objawy występują po spoŝyciu potrawy z czernidłaków, jeśli następnie wypije się choćby niewielką ilość alkoholu. Czernidłak pospolity zawiera substancję, zwaną kopriną, składem chemicznym i działaniem na organizm ludzki zbliŝoną do antabusu, znanego środka przeciwalkoholowego. Dlatego teŝ po spoŝyciu czernidłaków naleŝy wstrzymać się od picia alkoholu przez 3 dni. Zatrucia gastryczne: Zatrucia gastryczne charakteryzują się objawami ostrych nieŝytów Ŝołądkowojelitowych, jak bóle brzucha, wymioty, biegunka, czasami podwyŝszona temperatura. Następuje znaczne odwodnienie organizmu i zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej płynów ustrojowych. Objawy te występują od 2 do 5 godzin po spoŝyciu niektórych (uznanych za trujące) gołąbków i mleczajów, wieruszki zatokowatej, gąski tygrysowatej, borowika grubotrzonowego, tęgoskóra i innych gatunków spoŝytych szczególnie w stanie surowym. Substancjami toksycznymi są związki terpenowe i inne jeszcze nieznane związki organiczne. Do tego typu zatruć grzybami zaliczane są równieŝ zatrucia nieswoiste spowodowane spoŝyciem potrawy grzybowej zakaŝonej drobnoustrojami chorobotwórczymi. Rokowanie w zatruciach grzybami: Najpowszechniej panuje pogląd, Ŝe o wyzdrowieniu decyduje rodzaj i ilość spoŝytych grzybów. Najgroźniejsze są grzyby surowe, krótko smaŝone lub pieczone na ognisku lub płycie kuchennej. Gotowanie grzybów pozwala na usunięcie części toksyn wraz z wywarem. Istotny jest sezon zbioru, gdyŝ grzyby jesienne zawierają mniej toksyn. DuŜy wpływ na przebieg zatrucia ma równieŝ stan zdrowia osoby zatrutej choroby przewlekle np. układu krąŝenia, wątroby, nerek, trzustki zwiększają ryzyko niekorzystnych następstw. Dzieci są bardziej naraŝone na cięŝkie zatrucia przy tych samych dawkach, co osoby dorosłe. Przyczyną jest szybkie wchłanianie i metabolizm toksyn grzybów u dzieci. Lepsze rokowanie jest w zatruciach wczesnoobjawowych, w których znaczna część toksyn bywa wydalana, niŝ w późnoobjawowych. W celu ochrony zdrowia społeczeństwa w stacjach sanitarno-epidemiologicznych powołuje się grzyboznawców. Szerzy się edukację, wydaje informatory, atlasy grzybów na wysokim poziomie fachowym z pięknymi ilustracjami. Do zalet wynikających z samej czynności zbierania grzybów naleŝą: czynny odpoczynek wymagający sporo ruchu, kontakt z naturą, moŝliwość odreagowania stresu Ŝycia codziennego. Więcej o zasadach bezpiecznego grzybobrania na stronie www.gis.gov.pl
Sporządziła: Jolanta Owsińska Wykorzystano: dane epidemiologiczne NIZP PZH, dane epidemiologiczne WSSE w Gorzowie Wlkp., informacje zawarte w opracowaniu D. Prokopowicz Rośliny trujące, zwierzęta jadowite oraz informacje zawarte na stronach internetowych poświęcone zatruciom grzybami.