ZATRUCIA GRZYBAMI. stąd zasada mówiąca o tym, Ŝe aby uniknąć zatrucia nie powinno się zbierać grzybów z blaszkami pod kapeluszem.

Transkrypt

1 ZATRUCIA GRZYBAMI Zatrucia grzybami są przewaŝnie przypadkowe i wynikają najczęściej z nieznajomości gatunków grzybów jadalnych i częstego mylenia z innymi, jadalnymi, grzybami. Prawie wszystkie grzyby, które mają właściwości trujące to grzyby blaszkowe (z wyjątkiem, posiadającego strukturę rurkowatą spodniej części kapelusza, borowika szatańskiego, który jest jednak niezwykle rzadkim gatunkiem) stąd zasada mówiąca o tym, Ŝe aby uniknąć zatrucia nie powinno się zbierać grzybów z blaszkami pod kapeluszem. Zakres toksycznego działania substancji zawartych w grzybach moŝe ograniczyć się do zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego, ale moŝe równieŝ prowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego, wątroby i nerek. Szczególnie naraŝone na działanie toksyn grzybów są małe dzieci oraz osoby starsze. 1

2 PODZIAŁ ZATRUĆ: Zatrucia wg okresu utajenia objawów chorobowych * zatrucia o krótkim okresie inkubacji: od 30 minut do 2-3 godzin; od zaburzeń systemu nerwowego do dolegliwości Ŝołądkowo jelitowych (tylko) strzępiaki, niektóre lejkówki, muchomor czerwony, mleczaje, gąski, wieruszki, niektóre czubajki. * zatrucia o średnim okresie inkubacji: od 3-4 godzin do kilkunastu godzin krowiak podwinięty, piestrzenica kasztanowata, muchomor plamisty. zatrucia o długim okresie inkubacji: powyŝej 10 godzin muchomor sromotnikowy, muchomor wiosenny, muchomor jadowity, zasłonak rudy, niektóre hełmówki. Zatrucia wg mechanizmu działania toksyn I. TYP CYTOTROPOWY II. TYP NEUROTROPOWY III. TYP Z OBJAWAMI śołądowo - JELITOWYMI IV. TYP ZATRUCIA NIESWOISTE V. TYP - NIEśYTY śołądowo JELITOWE VI. TYP ZATRUCIA SUBSTANCJAMI EGZOGENNYMI 2

3 I. TYP CYTOTROPOWY 1. Muchomor sromotnikowy 2. Muchomor jadowity 3. Muchomor wiosenny ZESPÓŁ SROMOTNIKOWY Muchomor wiosenny, muchomor sromotnikowy, muchomor jadowity substancje toksycznie czynne to AMANITYNY i FALLOIDYNY objawy po 8-12 lub teŝ nawet po 24 h. Temp. rozkładu falloidyn wynosi C. Temp. rozkładu amanityn wynosi 245 C Toksyny są odporne na działanie soku Ŝołądkowego!!!!!!! MUCHOMOR SROMOTNIKOWY Owocnik średniej wielkości, o masie ok. 50 g stanowi dawkę śmiertelną dla dorosłego człowieka. 3

4 Najgroźniejsze są owocniki surowe, smaŝone na blasze lub ognisku z uwagi na duŝe skondensowanie toksyn. Objawy oraz przebieg zatrucia zaleŝą od ilości spoŝytych grzybów, indywidualnej wraŝliwości, wieku i stanu zatruciem. zdrowia przed Pierwsza faza - faza intensywnych zaburzeń Ŝołądkowo - jelitowych Pierwsze objawy występują po 8 12 h, czasem nawet dopiero po 24 h po spoŝyciu. -nudności -obfite wymioty -gwałtowna, wodnista biegunka -ból brzucha i głowy -sinica -bóle kurczowe mięśni kończyn górnych i dolnych -osłabienie -cięŝkie zaburzenia gospodarki wodno elektrolitowej Druga faza - faza względnego zacisza Krótkotrwała, pozorna poprawa trwa od kilku do kilkunastu godzin. Trzecia faza faza uszkodzeń narządów miąŝszowych (przede wszystkim wątroby i nerek) - bóle brzucha - luźne stolce(często z krwią, ciemne, smołowate) - powiększenie wątroby (czasem pomniejszona) - Ŝółtaczka - narastają objawy niewydolności nerek 4

5 U ok. 15 % występuje śpiączka wątrobowa, która moŝe trwać od kilku godzin do kilku dni. Bywa poprzedzona apatią, sennością lub duŝym pobudzeniem psychoruchowym. Występują zaburzenia w oddychaniu, krąŝeniu, przemianie materii. Następuje uszkodzenie mięśnia sercowego. Muchomor sromotnikowy często jest mylony z zielonymi gatunkami gołąbków, gąską zielonką, czubajką kanią. Muchomor jadowity i wiosenny często są mylone z dziko rosnącymi pieczarkami. MUCHOMOR JADOWITY I MUCHOMOR WIOSENNY POWODUJĄ TE SAME OBJAWY CO MUCHOMOR SROMOTNIKOWY

6 Piestrzenica kasztanowata ZESPÓŁ PIESTRZENICY KASZTANOWATEJ PIESTRZENICA KASZTANOWATA Na podstawie obserwacji stwierdzono, Ŝe jeŝeli potrawa ze świeŝej piestrzenicy w danym roku była spoŝywana pierwszy raz to nie obserwowano występowania klinicznych objawów zatrucia. Ponowne spoŝycie, w krótkim odstępie czasu, wywoływano zatrucie cytotropowe. Jest to efekt tzw. alergii enzymatycznej, która utrzymuje się przez okres 6 miesięcy od pierwszego spoŝycia grzyba. Substancją toksyczną jest GIROMITRYNA. Objawy zatrucia: - po 6-12 godzin po spoŝyciu - nudności - wymioty - kurczowe bóle brzucha - bóle i zawroty głowy - duŝe osłabienie - biegunka (czasem krwista) - często stwierdza się teŝ zaparcia - duŝe pragnienie, czasem ślinotok - następuje niewydolność nerek, stany poŝółtaczkowe, bolesne powiększenie wątroby, mocz przybiera barwę czerwono-brązową 6

7 - w niektórych cięŝkich zatruciach obserwowano działanie na ośrodkowy układ nerwowy, wywołujące zaburzenia świadomości, koordynacji i drgawki. Przyczyną śmierci najczęściej jest śpiączka wątrobowa. Ulatniająca się podczas suszenia giromitryna wywołuje zapalenie spojówek, błon śluzowych nosa i gardzieli, nieŝyt górnych dróg oddechowych. Piestrzenica kasztanowata 7

8 Zasłonak rudy ZESPÓŁ ZASŁONAKA RUDEGO ZASŁONAK RUDY Do niedawna opisywany był jako gatunek jadalny. Pierwsze doniesienia o jego toksyczności pochodzą z Polski. S. Grzymała opisał 135 przypadków zatruć, w tym 19 śmiertelnych. Substancją toksyczną jest ORELLANINA (temp. rozkładu wynosi 260 º C). - okres utajenia choroby trwa 2-7 dni, czasem teŝ toksyna uszkadza nerki, nadnercza (śmierć nawet po 2 miesiącach) Objawy zatrucia: -pieczenie i suchość w jamie ustnej -pragnienie -w cięŝkich przypadkach podraŝnienie opon mózgowych -rozlane bóle brzucha -nudności i wymioty -dreszcze bez podwyŝszonej temperatury ciała -uczucie zimna -objawy uszkodzenia wątroby -po ok. 10 dniach rozwija się ostra niewydolność nerek -zaparcia 8

9 -dreszcze -pieczenie i suchość w jamie ustnej -niewydolność nerek -uczucie zimna -podraŝnienie opon mózgowych W cięŝkich przypadkach niewydolność nerek moŝe rozwinąć się juŝ po 2-3 dniach. Nie ma odtrutki śmierć następuje po 2-3 miesiącach. Zasłonak rudy 9

10 II. TYP NEUROTROPOWY 1. Strzępiak ceglasty, czerwony, ziemisty 2. Lejkówka odbielona, strumykowa ZESPÓŁ MUSKARYNOWY RODZAJ STRZĘPIAKI ORAZ RODZAJ LEJKÓWKI Substancją toksyczną jest MUSKARYNA. Objawy zatrucia: - pierwsze objawy po minut po spoŝyciu - zaburzenia Ŝołądkowo jelitowe - nudności i wymioty - ból brzucha spowodowany skurczami mięśni gładkich - wzmoŝone wydzielanie gruczołów potowych, ślinowych, łzowych - zaburzenia wzroku, zwęŝenie źrenic - zaburzenia akomodacji - zaburzenia krąŝenia i oddychania (duszności z objawami spastycznymi oskrzeli) - spadek ciśnienia tętniczego krwi, zwolnienie tętna - obrzęk płuc - w lekkich przypadkach objawy ustępują w ciągu 8-12 godzin, w cięŝkich notuje się zgony. 10

11 Strzępiak ceglasty często jest mylony z gąską majówką oraz płachetką kołpakowatą. Strzępiak ziemisty mylony jest z gąską ziemistą i niekształtną. Strzępiak ceglasty 11

12 Krowiak podwinięty (olszówka) 2. Muchomor czerwony ZATRUCIA Z OBJAWAMI MUSKARYNOWYMI MASKOWANYMI OBECNOŚCIĄ INNYCH TOKSYN KROWIAK PODWINIĘTY (OLSZÓWKA) Podczas gotowania część trucizn przechodzi do wywaru i zostaje usunięta. W ten sposób zmniejsza się zawartość toksyn w grzybie, ale nie usuwa całkowicie. W 90 % przypadków objawy zatrucia wystąpiły mimo jednorazowego obgotowania grzybów i odrzucenia wywaru. Substancja toksycznie czynna MUSKARYNA, BETAINA, ACETYLOCHOLINA. Objawy zatrucia: - pierwsze objawy po 4,5 5 godzinach - nudności i wymioty - zawroty i ból głowy - ogólne osłabienie - ślinotok, pocenie i dreszcze - zaburzenia krąŝenia i oddychania - podwyŝszenie ciepłoty ciała - pojedyncze zgony - zdarza się, Ŝe olszówka powoduje zatrucia z objawami zaburzeń Ŝołądkowo jelitowych bez wystąpienia objawów muskarynowych. 12

13 Krowiak podwinięty (olszówka) MUCHOMOR CZERWONY Substancja toksycznie czynna MUSKARYNA, KWAS IBOTENOWY, PANTERYNA, MUSKAZON Gatunek trujący, zawiera dwie grupy trucizn antagonistycznie działające na organizm, co znacznie zmniejsza jego toksyczność. Objawy zatrucia: - u dorosłych najpierw lekkie objawy muskarynowe, później atropinowe - u małych dzieci zjedzony na surowo daje tylko silne objawy muskarynowe (nie wolno wówczas podawać atropiny) -objawy ujawniają się juŝ po minut po spoŝyciu - następuje zwęŝenie źrenic i zaburzenia wzroku -zmęczenie -zaburzenia równowagi -wzmoŝone wydzielanie gruczołów -bardzo silne poty -ślinotok (szczególnie u dzieci) 13

14 - nudności i wymioty -niewielka biegunka -zwolnienie tętna, zaczerwienienie twarzy -niepokój, szum w uszach, zawroty -pobudzenie psychoruchowe -rozszerzenie źrenic -u dzieci drgawki -dochodzi do głębokiej śpiączki ze spadkiem ciśnienia krwi i zaburzeniami oddychania -notowano zgony małych dzieci Pokrojony, zalany wodą, osłodzony i pozostawiony na talerzyku bywa stosowany do zwalczania much. Notuje się zatrucia zamierzone, w celach samobójczych lub próbach odurzania się. Muchomor czerwony

15 1. Muchomor plamisty ZATRUCIA Z OBJAWAMI ATROPINOWYMI- ZESPÓŁ ATROPINOWY MUCHOMOR PLAMISTY Substancja toksycznie czynna - KWAS IBOTENOWY, MUSCYMOL (PANTERYNA), MUSKAZON, nieznaczne ilości MUSKARYNY. Objawy zatrucia: -objawy występują po 1-4 godzin od spoŝycia -wymioty -osłabienie i duŝe zmęczenie -suchość błon śluzowych nosa i gardzieli -ból i zawroty głowy -rozszerzenie źrenic -brak reakcji na światło -zaburzenia akomodacji i widzenia -zaczerwienienie twarzy -przyspieszenie akcji serca -zaburzenia równowagi -silne pobudzenie psychoruchowe (towarzyszą mu omamy wzrokowe i słuchowe) -duŝa zmienność nastrojów i zaburzenia psychiczne -dochodzi do głębokiej śpiączki ze spadkiem ciśnienia krwi i zaburzeniami oddychania i krąŝenia. Dawkę śmiertelną moŝe stanowić 1 owocnik. W stanach lŝejszych, leczonych, objawy szybko cofają się i juŝ po 24 h wracają do normy. 15

16 Muchomor plamisty często jest mylony z czubajką kanią. Muchomor plamisty Czubajka kania Czernidlak pospolity. ZATRUCIA UWARUNOWANE SPOśYCIEM ALKOHOLU CZERNIDLAK POSPOLITY Substancja toksycznie czynna KOPRYNA. Młode owocniki są jadalne. 16

17 W przypadku wypicia do 3 dni od spoŝycia potrawy niewielkiej ilości alkoholu (szklanka piwa, kieliszek wina), występują objawy zatrucia (ustępują po kilku, kilkunastu godzinach). Efekt taki utrzymuje się przez 3 doby. Objawy zatrucia: - po minutach (czasem 2-3 godzin) od wypicia alkoholu - nudności, wymioty - silne zaczerwienienie skóry twarzy, szyi, klatki piersiowej - pobudzenie - przyspieszenie czynności serca z równoczesnym przyspieszeniem tętna - spadek ciśnienia krwi - rozszerzone źrenice - uczucie drętwienia kończyn - czasem równieŝ zaburzenia świadomości (śpiączka) i drgawki Czernidlak pospolity

18 1. Łysiczka lancetowata 2. Kołpaczek motylkowaty ZATRUCIA HALUCYNOGENNE ŁYSICZKA LANCETOWATA I KOŁAPACZEK MOTLKOWATY Substancja toksycznie czynna przede wszystkim PSYLOCYNA I PSYLOCYBINA Objawy zatrucia: - po minutach od spoŝycia - przyspieszona czynność serca - uczucie suchości w jamie ustnej - halucynacje wzrokowe i czuciowe - zmienność nastrojów (od łagodnych do ostrej psychozy) - pobudzenie psychoruchowe - zawroty i bóle głowy - bezwład - bóle brzucha - wymioty - bezwiedne oddawanie moczu i stolca Substancje halucynogenne zawarte w grzybach powodują trwałe zmiany znaczna destrukcja ośrodkowego układu nerwowego

19 III. TYP Z OBJAWAMI śołądkowo- JELITOWYMI RóŜne gatunki z rodzaju Gąska RóŜne gatunki z rodzaju Gołąbek RóŜne gatunki z rodzaju Maślanka RóŜne gatunki z rodzaju Mleczaj Muchomor cytrynowy Pieczarka Ŝółtawa Tęgoskór pospolity Borowik ponury Substancje toksycznie czynne SUBSTANCJE śywicowate I TERPENOWE (rozpuszczają się w treści jelit, wywołują miejscowe działanie draŝniące na błonę śluzową przewodu pokarmowego i w ten sposób wywołują zaburzenia Ŝołądkowo jelitowe). Objawy zatrucia w/w grzybami: - od 2 do 3 godzin po spoŝyciu - nudności, wymioty -biegunka -bóle brzucha -bóle kurczowe mięśni kończyn dolnych -bóle i zawroty głowy -szum w uszach - ogólne osłabienie - zaburzenia tętna - duszność - w cięŝkich przypadkach obserwowano uszkodzenie wątroby 19

20 GĄSKA TYGRYSOWATA Gatunek silnie trujący. Objawy zatrucia mogą się utrzymać do 1 tygodnia. Po spoŝyciu duŝych ilości wywołuje zatrucie parafaloidynowy z cytolitycznym uszkodzeniem wątroby. Gąska tygrysowata często jest mylona z gąską niekształtną lub gąską ziemistą. Gąska tygrysowata Gąska ziemista 20

21 GĄSKA SIARKOWA Gąska siarkowa Gąska zielonka Gąska siarkowa często jest mylona z gąską zielonką. 21

22 Zapach owoców; smak ostry. GOŁĄBEK WYMIOTNY Gołąbek wymiotny często jest mylony z czerwono zabarwionymi gołąbkami jadalnymi, w szczególności z gołąbkiem cukrówką. Gołąbek wymiotny MAŚLANKA WIĄZKOWA Oprócz podanych objawów moŝe dodatkowo powodować wzmoŝone wydzielanie gruczołów potowych, ślinowych, łzowych, zaburzenia równowagi, zaburzenia wzroku (oczopląs, widzenie jak przez mgłę, zanik widzenia) cały ten cykl moŝe trwać ok dni. Maślanka wiązkowa często jest mylona z jadalną opieńką miodową. 22

23 Maślanka wiązkowa MLECZAJ WEŁNIANKA Gatunek słabo trujący, po dłuŝszym moczeniu traci swoje toksyczne właściwości. lub gotowaniu Mleczaj wełnianka często jest mylony z bardzo popularnym mleczajem rydzem. Mleczaj wełnianka 23

24 LISÓWKA POMARAŃCZOWA Lisówka pomarańczowa często jest mylona z pieprznikiem jadalnym. Lisówka pomarańczowa Pieprznik jadalny (kurka) 24

25 MUCHOMOR CYTRYNOWY Muchomor cytrynowy często jest mylony z równieŝ trującym muchomorem sromotnikowym Muchomor cytrynowy PIECZARKA śółtawa Zatrucie pieczarką Ŝółtawą naleŝy do najlŝejszych zatruć grzybowych. Pieczarka Ŝółtawa często jest mylona z jadalnymi pieczarkami. Pieczarka Ŝółtawa 25

26 BOROWIK PONURY Gatunek na surowo słabo trujący. TĘGOSKÓR POSPOLITY Grzyb nabiera właściwości trujących w miarę dojrzewania. Gatunek ten często bywa suszony, sproszkowany i uŝywany jako przyprawa. W takiej ilości nie wywołuje Ŝadnych objawów zatrucia, natomiast spoŝycie 4-5 świeŝych owocników moŝe wywołać objawy zatrucia. Tęgoskór pospolity często jest mylony z jadalnymi młodymi purchawkami oraz z truflami, które w Polsce nie występują. Tęgoskór pospolity 26

27 IV. TYP ZATRUCIA NIESWOISTE Zatrucia nieswoiste to zatrucia, które wystąpiły po zjedzeniu jadalnych gatunków grzybów. Najczęstsze przyczyny tego typu zatruć: - powstawanie toksycznych substancji w grzybach jadalnych - spoŝycie grzybów surowych albo niedogotowanych - spoŝycie grzybów warunkowo jadalnych bez wstępnej obróbki kulinarnej - spoŝycie grzybów w nadmiernej ilości (szczególnie przez małe dzieci, osoby starsze i chore), kilkakrotnie odgrzewanych, zepsutych lub teŝ zakaŝonych bakteriami chorobotwórczymi. Nie naleŝy zapominać, Ŝe grzyby podczas zbierania w niewłaściwych warunkach (zbieranie do plastikowych wiaderek, reklamówek) mogą ulec zaparzeniu, w efekcie czego powstają substancje 27

28 trujące. Grzyby zawierają duŝo choliny, która w tych warunkach przechodzi w trującą neurynę. Potrawy z takich owocników mogą powodować wystąpienie objawów zatrucia w postaci zaburzeń Ŝołądkowo jelitowych. Zatrucie grzybami warunkowo jadalnymi to efekt niewłaściwej obróbki kulinarnej. Niektóre gatunki grzybów (mleczaj rudy, gąsówka naga, borowik ponury) wymagają obgotowania i odrzucenia wywaru lub przynajmniej dłuŝszego moczenia. Tego typu grzyby zawierają substancje czynne, łatwo rozpuszczalne w wodzie, dlatego dzięki obróbce kulinarnej tracą właściwości trujące. SpoŜywanie bez takiego zabiegu powodują wystąpienie zaburzeń Ŝołądkowo jelitowych. Grzyby zawierają duŝe ilości substancji chitynowych, które nie są trawione. Szczególnie duŝo ma ich pieprznik jadalny (kurka). SpoŜywanie duŝych ilości grzybów, szczególnie przez dzieci, osoby starsze, chore, u których jest zaburzone funkcjonowanie układu pokarmowego, moŝe być przyczyną wystąpienia zaburzeń Ŝołądkowo jelitowych. Grzyby są równieŝ produktem, który bardzo szybko ulega zepsuciu. Grzyby i potrawy z nich długo przechowywane i kilkakrotnie odgrzewane stanowią poŝywkę dla bakterii i pleśni. Grzyby mogą być takŝe zakaŝone bakteriami chorobotwórczymi. 28

29 V. TYP NIEśYTY śołądkowo- JELITOWE Niektóre gatunki grzybów zawierają substancje powodujące zaleganie w Ŝołądku potraw np. maślak zwyczajny. Zawarte w nim substancje śluzowe powodują zaleganie treści w Ŝołądku nawet przez 3 doby, co z kolei prowadzi do nieŝytu. Dlatego teŝ przy obróbce maślaka zwyczajnego naleŝy zdejmować z niego skórkę. Maślak zwyczajny 29

30 VI. TYP ZATRUCIA SUBSTANCJAMI EGZOGENNYMI Tego typu zatrucia są efektem spoŝywania grzybów, które zawierają róŝne związki chemiczne, wprowadzone z zewnątrz. NaleŜą tu: - insektycydy, czyli środki uŝywane do oprysku lasów przed szkodliwymi owadami, pasoŝytami drzew (w trakcie masowych zabiegów wydaje się zakaz wstępu do lasu i zamyka punkty skupu grzybów, aby nie dopuścić do zatrucia) - stosowane w pieczarkarstwie środki ochrony roślin -metale cięŝkie (przede wszystkim ołów) gromadzone w grzybach rosnących przy traktach komunikacyjnych. ================================================== 30

31 PAMIĘTAJ!!! PIERWSZYMI OBJAWAMI ZATRUCIA GRZYBAMI SĄ: -NUDNOŚCI -WYMIOTY -BÓL BRZUCHA -BIEGUNKA -PODWYśSZONA TEMPERATURA NASILENIE OBJAWÓW ZALEśY OD TAKICH CZYNNIKÓW JAK: ilość spoŝytej potrawy gatunek spoŝytych grzybów wraŝliwość osobnicza CO NALEśY WTEDY ZROBIĆ?! sprowokuj wymioty (wypij szklankę ciepłej wody z solą lub podraŝnij tylną ścianę gardła) zabezpiecz materiał (wymiociny, popłuczyny, resztki potrawy, obierzyny po grzybach pomogą zidentyfikować grzyby, którymi się zatrułeś) 31

32 udaj się do lekarza chorym nie podawaj alkoholu ani mleka (tłuszcze ułatwiają wchłanianie niektórych substancji toksycznych) Opracowane przez: Mgr inŝ. Alina Maciąg Oddział Higieny śywności, śywienia i Przedmiotów UŜytku Wojewódzka Stacja Sanitarno Epidemiologiczna w Poznaniu Na podstawie: 1. Piotr R. Burda,,Zatrucia ostre grzybami i roślinami wyŝszymi Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Maria Klawiter,,Diagnostyka mikologiczna zatruć grzybami,,śląsk Wydawnictwo Naukowe, Katowice