Konkurs 2014! Młodzi dla Wolności Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze Ziemi! Tej ziemi Polska droga do wolności. Scenariusz zajęć Opracowała: mgr Beata Zapiór
Scenariusz zajęć: Niech zstąpi Duch Twój i odnowi oblicze Ziemi! Tej ziemi Polska droga do wolności. Przedmiot historia Kształcenie w szkole ponadgimnazjalnej w zakresie podstawowym Treści nauczania Upadek komunizmu świat w nowej epoce Odniesienie do podstawy programowej a) Uczeń przedstawia realia gospodarcze i społeczne PRL ( 11.3) b) Uczeń ocenia polityczną i społeczna rolę Kościoła katolickiego w PRL u (11.5) c) Uczeń wyjaśnia znaczenie pontyfikatu Jana Pawła II dla przemian politycznych w Polsce (12.1) d) Uczeń wyjaśnia przyczyny i skutki wydarzeń sierpniowych z 1980 r., ocenia rolę Solidarności w przemianach politycznych i ustrojowych (12.2) e) Uczeń przedstawia okoliczności wprowadzenia i następstwa stanu wojennego (12.3) f) Uczeń i tłumaczy najważniejsze obrady i postanowienia Okrągłego Stołu (12.4) Cele lekcji: 1. Przypomnienie głównych aspektów życia gospodarczego i społecznego w PRL 2. Omówienie przyczyn i skutków wydarzeń sierpniowych 1980 roku 3. Przedstawienie roli Solidarności dla przemian ustrojowych i politycznych 4. Pokazanie okoliczności wprowadzenia stanu wojennego 5. Omówienie genezy, przebiegu i decyzji obrad Okrągłego Stołu 6. Przedstawienie roli Kościoła katolickiego i pontyfikatu Jana Pawła II dla przemian politycznych w Polsce 7. Omówienie sytuacji gospodarczej i społecznej w Polsce w końcu lat 80 - tych Przewidywane osiągnięcia ucznia: 1. Potrafi przedstawić i scharakteryzować główne aspekty życia gospodarczego i społecznego PRL 2. Rozumie znaczenie pojęć: Niezależny Samorządny Związek Zawodowy ( NSZZ) Solidarność, Międzyzakładowe Komitety Strajkowe (MKS), porozumienia sierpniowe, Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego (WRON), pacyfikacja kopalni Wujek, Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (OPZZ), stan wojenny, obrady Okrągłego Stołu, Komitet Obywatelski, lista krajowa, wybory czerwcowe, sejm kontraktowy 3. Potrafi wskazać i omówić główne postaci i ich rolę w omawianym okresie: M. Gorbaczow, L. Wałęsa, Ks. J. Popiełuszko, Jan Paweł II, W. Jaruzelski, T. Mazowiecki. 4. Wymienia główne przyczyny upadku komunizmu w Polsce 2
5. Potrafi omówić główne założenia wypracowane przy Okrągłym Stole 6. Potrafi przestawić następstwa wyborów czerwcowych 1989 roku 7. Potrafi analizować teksty źródłowe i wypowiedzi polityków 8. Trafnie argumentuje swoje wypowiedzi 9. Analizuje poprawnie obrazy 10. Potrafi wyciągać wnioski i oceniać wydarzenia Czas trwania 45 minut Metody i formy pracy 1. Wykład 2. Burza mózgów 3. Praca w grupach z tekstami źródłowymi 4. Tabela analizy SWOT 5. Dyskusja 6. Rozmowa nauczająca Środki i materiały dydaktyczne 1. Teksty źródłowe 2. Prezentacja multimedialna 3. Podręczniki do nauki historii dla klasy I szkoły ponadgimnazjalnej 4. Plakaty oraz materiały ikonograficzne przygotowane przez uczniów PRZEBIEG LEKCJI Etap Czynności Czas trwania Etap ZAANGAŻOWANIE (część wstępna) 6 minut BADANIE ( część główna) 1. Czynności organizacyjne 2. Podanie tematu lekcji i zapoznanie uczniów z jej celami 3. Nauczyciel na zasadzie burzy mózgów prosi uczniów o przypomnienie głównych skojarzeń dotyczących realiów życia gospodarczego i społecznego okresu KOMUNIZMU. Różne propozycje są zapisywane na tablicy. Nauczyciel włącza prezentację i wyświetla główne hasła. Młodzież krótko tłumaczy pojęcia. 4. Nauczyciel krótko przypomina na podstawie slajdu główne wydarzenia, które wpłynęły na kształtowanie się sytuacji w sierpniu 1980 roku. ( KOR, ROPCiO, KPN). Mówi posługując się prezentacją o złej sytuacji gospodarczej w Polsce pod koniec lat 70 tych. (slajd) Nauczyciel wskazuje wydarzenia lata 1980 roku strajki na Lubelszczyźnie, strajki na Wybrzeżu. Przedstawia postać A. Walentynowicz i L. Wałęsy. 1 minuta 1 minuta 4 minuty 3
Omawia rolę jaką odegrali w opozycji. Wskazuje na postawy robotników i tworzenie 21 postulatów (slajdy) 5. Nauczyciel prosi uczniów o przeczytanie tekstu źródłowego 21 Postulatów MKS w Gdańsku z 17 sierpnia 1980 roku i odpowiedzi na pytania: a) Jakie zasady miały obowiązywać w ruchu związkowym b) Wymień postulatu ekonomiczne c) Uzasadnij twierdzenie, że to porozumienie zawierało przesłanki przemian politycznych d) Wyjaśnij pojęcie pluralizm związkowy W podsumowaniu nauczyciel mówi o podpisaniu porozumień sierpniowych na Wybrzeżu i na Śląsku, legalizacji Solidarności. (slajd) Wyjaśnia zmiany na stanowisku I sekretarza PZPR, (S. Kania), pogarszającą się sytuację gospodarczą i powołanie gen. Jaruzelskiego na premiera II 1981 r. 6. Nauczyciel przedstawia przyczyny wprowadzenia stanu wojennego, wyjaśnia uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne tego wydarzenia. ( kartki na prawie wszystkie produkty, obrady IX zjazdu PZPR i I zjazdu Solidarności i ich konsekwencje, domaganie się przez sojuszników rozwiązania problemów opozycji). Nauczyciel mówi o wprowadzeniu stanu wojennego (slajdy) i rozdaje teksty źródłowe dotyczące tego wydarzenia. Na ich podstawie uczniowie mają wyjaśnić: a) Do jakich postaw nakłania społeczeństwo WRON a do jakich Solidarność b) Oceńcie argumenty obu stron Następny element lekcji to przedstawienie sytuacji w Polsce w okresie stanu wojennego ( slajd ) i omówienie najważniejszych wydarzeń ostatnich lat PRL ( zabójstwo księdza J. Popiełuszki,, Nagroda Nobla dla L. Wałęsy, kolejne pielgrzymki Jana Pawła II do Ojczyzny, zmiany w PZPR, strajki roku 1988, zmiany w polityce ZSRR Gorbaczow, zebrania w Magdalence, zapowiedź zmian M. Rakowski premierem) (slajdy) 7. Tematem lekcji jest droga do wolnej Polski. Nauczyciel rozdaje teksty dotyczące porozumień Okrągłego Stołu pokazuje slajdy dotyczące tego tematu, dzieli klasę na 3 zespoły. Mają przygotować odpowiedź na pytanie : 8. 1 grupa jakie zmiany przewidziano w strukturze najwyższych organów państwowych. 9. 2 grupa wymień uzgodnione kompetencje Senatu i Prezydenta. 10. 3 grupa - jakie zasady ustrojowe miały gwarantować zasadę niezawisłości sędziowskiej. 11. Każda grupa po przeczytaniu wyjaśnia najważniejsze kwestie. 12. Następnie każda grupa otrzymuje arkusze analizy 10 minut 5 minut 5 minut 15 minut 4
REKAPITULACJA (posumowanie) 4 minuty SWOT i na podstawie zdobytej wiedzy ma uzupełnić wspólnie tabelę. Tematem jest Przemiany 1989 roku w Polsce. 13. Młodzież po upływie ok. 7 minut prezentuje swoje tabele. ( powinny się pojawić zmiany, które zaistniały w 1989 roku wolne wybory, niekomunistyczny rząd, przemiany polityczne) 14. Nauczyciel dokonuje podsumowania na podstawie tabel analizy SWOT wskazuje na szanse, które wynikają z tematu opracowanego przez uczniów ale zwraca też uwagę na zagrożenia. 15. Zadanie domowe: Które zmiany 1989 roku są według Ciebie najważniejsze dla dzisiejszej Polski uzasadnij krótko swoja wypowiedź 4 minuty Opracowała: Beata Zapiór 5
TABELA ANALIZY SWOT Przemiany 1989 roku w Polsce MOCNE STRONY SŁABE STRONY SZANSE WYNIKAJĄCE Z MOCNYCH STRON ZAGROŻENIA WYNIKAJĄCE ZE SŁABYCH STRON 6
21 postulatów Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego z 17 sierpnia 1980 Żądania strajkujących załóg reprezentowanych przez Międzyzakładowy Komitet Strajkowy były następujące: 1. Akceptacja niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków zawodowych, wynikająca z ratyfikowanej przez PRL Konwencji nr 87 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej wolności związkowych. 2. Zagwarantowanie prawa do strajku oraz bezpieczeństwa strajkującym i osobom wspomagającym. 3. Przestrzegać zagwarantowaną w Konstytucji PRL wolność słowa, druku, publikacji, a tym samym nie represjonować niezależnych wydawnictw oraz udostępnić środki masowego przekazu dla przedstawicieli wszystkich wyznań. 4. a) przywrócić do poprzednich praw: ludzi zwolnionych z pracy po strajkach w 1970 i 1976, studentów wydalonych z uczelni za przekonania, b) zwolnić wszystkich więźniów politycznych (w tym Edmunda Zadrożyńskiego, Jana Kozłowskiego, Marka Kozłowskiego), c) znieść represje za przekonania. 5. Podać w środkach masowego przekazu informację o utworzeniu Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego oraz publikować jego żądania. 6. Podjąć realne działania mające na celu wyprowadzenie kraju z sytuacji kryzysowej poprzez: a) podawanie do publicznej wiadomości pełnej informacji o sytuacji społeczno-gospodarczej, b) umożliwienie wszystkim środowiskom i warstwom społecznym uczestniczenie w dyskusji nad programem reform. 7. Wypłacić wszystkim pracownikom biorącym udział w strajku wynagrodzenie za okres strajku jak za urlop wypoczynkowy z funduszu CRZZ. 8. Podnieść wynagrodzenie zasadnicze każdego pracownika o 2000 zł na miesiąc jako rekompensatę dotychczasowego wzrostu cen. 9. Zagwarantować automatyczny wzrost płac równolegle do wzrostu cen i spadku wartości pieniądza. 10. Realizować pełne zaopatrzenie rynku wewnętrznego w artykuły żywnościowe, a eksportować tylko i wyłącznie nadwyżki. 11. Wprowadzić na mięso i przetwory kartki bony żywnościowe (do czasu opanowania sytuacji na rynku). 12. Znieść ceny komercyjne i sprzedaż za dewizy w tzw. eksporcie wewnętrznym. 13. Wprowadzić zasady doboru kadry kierowniczej na zasadach kwalifikacji, a nie przynależności partyjnej, oraz znieść przywileje MO, SB i aparatu partyjnego poprzez: zrównanie zasiłków rodzinnych, zlikwidowanie specjalnej sprzedaży itp. 14. Obniżyć wiek emerytalny dla kobiet do 50 lat, a dla mężczyzn do lat 55 lub [zaliczyć] przepracowanie w PRL 30 lat dla kobiet i 35 lat dla mężczyzn bez względu na wiek. 15. Zrównać renty i emerytury starego portfela do poziomu aktualnie wypłacanych. 7
16. Poprawić warunki pracy służby zdrowia, co zapewni pełną opiekę medyczną osobom pracującym. 17. Zapewnić odpowiednią liczbę miejsc w żłobkach i przedszkolach dla dzieci kobiet pracujących. 18. Wprowadzić urlop macierzyński płatny przez okres trzech lat na wychowanie dziecka. 19. Skrócić czas oczekiwania na mieszkanie. 20. Podnieść diety z 40 zł do 100 zł i dodatek za rozłąkę. 21. Wprowadzić wszystkie soboty wolne od pracy. Pracownikom w ruchu ciągłym i systemie 4- brygadowym brak wolnych sobót zrekompensować zwiększonym wymiarem urlopu wypoczynkowego lub innymi płatnymi dniami wolnymi od pracy. 8
Porozumienia Okrągłego stołu (fragment) Sejm, Senat, Prezydent, Sądy Reforma instytucji państwowych obejmuje Sejm, Senat, urząd Prezydenta i sądy. Sejm pozostaje najwyższym organem władzy ustawodawczej. Będzie obradował w sposób ciągły, a obecność posłów opozycyjnych zmieni sposób jego działania. Istotnym umocnieniem władzy ustawodawczej będzie nowa instytucja Senatu. Senat będzie miał inicjatywę ustawodawczą oraz będzie rozważał ustawy uchwalone przez Sejm i jeśli wyrazi sprzeciw wobec danej ustawy,jej ponowne uchwalenie przez Sejm będzie wymagało większości 2/3 głosów. Ponadto kandydatury powoływanych przez Sejm Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Prezesa Najwyższej Izby Kontroli będą wymagały zgody Senatu. Senat będzie wraz z Sejmem uczestniczył w nowelizowaniu i uchwalaniu Konstytucji. Senat połączony z Sejmem w Zgromadzenie Narodowe dokona wyboru Prezydenta pierwszej kadencji bezwzględną większością głosów. Kandydata na Prezydenta zgłosić może 1/4 posłów i senatorów. Senat wybrany suwerenną wolą narodu będzie sprawował istotną kontrolę w szczególności w zakresie praw człowieka i praworządności oraz życia społecznogospodarczego. Ustanowienie urzędu Prezydenta uzasadnione zostało potrzebą utrzymania stabilności państwa oraz podejmowania decyzji w przypadku zablokowania prac w Sejmie i Senacie lub przewlekłego kryzysu rządowego. Kadencja Prezydenta będzie trwała 6 lat. Uprawnienia Prezydenta będą szerokie w zakresie reprezentowania państwa oraz władzy wykonawczej. Prezydent może odmówić podpisania ustawy i z umotywowanym wnioskiem przekazać Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. Sejm może uchylić veto prezydenta większością 2/3 głosów. Akty Prezydenta o istotnym znaczeniu (akty władcze) z wyjątkiem aktów realizujących uprawnienia w dziedzinie polityki zagranicznej i obronnej kraju będą wymagały kontrasygnaty [ ] Prezesa Rady Ministrów. Prezydent będzie mógł wprowadzić na trzy miesiące stan wyjątkowy w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa lub klęski żywiołowej. Przedłużanie na trzy następne miesiące mogą uchwalić tylko jeden raz zgodną decyzją Sejm i Senat. W okresie stanu wyjątkowego nie można rozwiązać Sejmu i Senatu, ani zmienić Konstytucji i Ordynacji Wyborczej. Prezydent może rozwiązać Sejm,jeżeli Sejm w ciągu trzech miesięcy nie może powołać rządu, uchwalić wieloletniego planu społeczno-gospodarczego oraz jeżeli 9
ustawa sejmowa godzi w konstytucyjne prerogatywy Prezydenta. Po rozwiązaniu parlamentu Prezydent ogłasza nowe wybory. Niezawisłości sędziowskiej strzec będzie Krajowa Rada Sądownictwa, składająca się w większości z sędziów delegowanych przez zgromadzenie ogólne Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego i sądów powszechnych. Będzie ona przedstawiała Prezydentowi do powołania na stanowisko sędziego lub awansowania do wyższego sądu jednego z dwóch kandydatów zgłoszonych przez zgromadzenie ogólne sądów z okręgu, w którym powstała potrzeba powołania sędziów. Niezawisłość sędziowska będzie opierać się na zapisanej w Konstytucji zasadzie nieusuwalności sędziów (poza przypadkami określonymi w ustawie) i nieprzenoszenia sędziów, wbrew ich woli, na inne miejsce urzędowania. [ ] 10
Ogłoszenie stanu wojennego Proklamacja Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego z 13 grudnia 1981 r. Polki i Polacy! Obywatele Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej! [ ] Ojczyźnie naszej grozi śmiertelne niebezpieczeństwo. Antypaństwowe, wywrotowe działania sił wrogich socjalizmowi zepchnęły społeczeństwo na krawędź wojny domowej. Bezprawie, samowola i chaos rujnują gospodarkę, obezwładniają kraj, narażają suwerenność i byt biologiczny narodu. Jawne już przygotowania reakcyjnego zamachu, groźba terroru doprowadzić może do przelewu krwi. Wysiłki Sejmu Rzeczypospolitej Ludowej, rządu i organów administracji państwowej okazały się nieskuteczne. Apele o patriotyczną rozwagę i wszystkie akty dobrej woli są lekceważone. Agresywność sił antysocjalistycznych, nierzadko inspirowanych i wspieranych materialnie z zagranicy, godzi w konstytucyjne zasady ustroju, torpeduje porozumienie narodowe. Siły te pod szyldem NSZZ Solidarność bojkotują rozmyślnie inicjatywy mogące przyczynić się do wyprowadzenie Polski z kryzysu. Czas zejść z drogi klęski, zapobiec narodowej zgubie. Czas na stanowcze działania w imię wyższej konieczności. Natychmiastowo zapewnione musi być wykonanie i poszanowanie decyzji legalnych władz i organów państwowych, dyscyplina, ład i porządek. Powodując się nadrzędnym interesem narodowym i powagą historycznej chwili, Rada Państwa na mocy art. 33 Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wprowadziła z dniem 13 grudnia 1981 roku stan wojenny na obszarze całego kraju. Ograniczenie, jakie niesie ze soba stan wojenny, są na okres przejściowy niezbędne. Zrozumie to każdy, kto chce zapobiec rozpadowi państwa oraz umożliwić kontynuację reform sprawowania władzy oraz sytemu gospodarki, kto chce socjalistycznej odnowy. Źródło; Trybuna Ludu 13 XII. 1981 r. 11
Zarząd Regionu Mazowsze NSZZ Solidarność Rada Państwa ogłosiła w Polsce stan wojenny. W nocy z soboty na niedzielę jednostko ZOMO dokonały ataku na siedzibę Regionu Mazowsze. Aresztowano wielu przywódców, lecz także setki działaczy Komisji Zakładowych zabranych przemocą z domów. W Gdańsku aresztowano członków Komisji Krajowej. Jednak Zarząd Regionu działa nadal! Gdyby nawet aresztowano nas wszystkich, nasze obowiązki przejmą delegaci na Walne Zebranie Delegatów Regionu i członkowie Komisji Zakładowych wielkich zakładów pracy. Solidarność istnieje i istnieć będzie dopóty, dopóki działać będzie ostatnia Komórka naszego Związku, dopóki nie aresztują 10 milionów ludzi. [ ] W związku z represjami w stosunku do władz Związku, zgodnie z art. 33 pkt.4 statutu Solidarności, apelem Lecha Wałęsy w nocy z soboty na niedzielę Zarząd Regionu ogłosił strajk generalny w całym Regionie. Bagnetami nikt nie jest w stanie zmusić nas do pracy! Załogi zakładów nie podejmują pracy, stosując bierny opór. Cała Polska protestuje wobec gwałtu dokonanego na narodzie! Żądamy uwolnienia wszystkich aresztowanych. O porozumieniu narodowym możemy mówić tylko w stanie pokoju a nie wojny władzy przeciwko narodowi! Całego Związku, całego narodu nikt nie jest w stanie aresztować! Walkę z narodem władza musi przegrać! Naród zwycięży! Źródło: P. Spiski; Od trzynastego do trzynastego. Analizy, dokumenty, relacje; Londyn 1983 12