dr hab. Andrzej Tomek prof. wizyt. UP w Poznaniu (emerytowany prof. UR w Krakowie) dr Marek Wajdzik Wydział Leśny UR w Krakowie Ewolucja koncepcji oceny liczebności zwierzyny grubej w polskich lasach 9 czerwca 2016
Czy dawniej liczono zwierzęta? Jakub Kazimierz Haur (1632 1709) - ekonomista, autor książek o tematyce rolniczej pisał o sarnach żyjących na stepach Janczarych w rudlach po 100 i więcej osobników, a na stepach kijowszczyzny nawet i po 300 Bronisław Gustawicz (1852 1916) przyrodnik, Geograficzny zasięg łosia ongi i dzisiaj (1901) - na terenie regencji królewskiej w Prusach Wschodnich występowało w roku 1837 450 łosi
Puszcza Białowieska 6000 n 5000 4769 4000 3000 3482 1890 rok 1909 rok 2000 1000 0 1209 1413 696 391 375 541 144 4 329 żubr łoś jeleń szl. daniel sarna dzik Wróblewski K.1927. Żubr Puszczy Białowieskiej. Wydawnictwo Polskie. Poznań.
Brak informacji Jak liczono? Babiatyński I. 1825. Nauka łowiectwa we dwóch tomach. Drukiem Józefa Zawadzkiego. Wilno. Kurowski W. 1865. Myślistwo w Polsce i Litwie. W księgarni J. K. Żupańskiego. Poznań. Krawczyński W. 1924. Łowiectwo. Podręcznik dla leśników i myśliwych. Nakład Gebethnera i Wolffa. Warszawa-Kraków- Lublin-Łódż- Poznań- Wilno-Zakopane.
Jak liczono? Najprawdopodobniej źródłem danych były: Raporty (relacje) ludzi zatrudnionych w lasach dla celów łowieckich szacujący stany zwierzyny na podstawie systematycznych lub przypadkowych informacji dokonywanych podczas całego roku; sposób nazwany dużo później szacowaniem liczebności zwierzyny metodą całorocznych obserwacji; informacje uzupełniano rozpoznawaniem tropów oraz różnych innych oznak bytowania.
Puszcza Białowieska 1909 r. Rejon myśliwski Liczba ucząstek Żubry ogółem Liczebność poszczególnych gatunków (w osobnikach) Łosie Jelenie Daniele Sarny Dziki Gajnowski 5 70-1580 460 260 240 Browski 6 179 62 735 24 987 350 Świsłocki 5 146 43 163-1120 102 Starzyński 4 101-1293 625 265 331 Królewski 6 181 39 970 100 850 390 Zwierzyniec - 19-28 - - - Ogółem 26 696 144 4769 1209 3482 1413
Rewolucja! zmiany ustrojowe - zwierzyny w stanie wolnym jest własnością Państwową; Łowiectwo oznacza planowe gospodarowanie zwierzyną zgodnie z potrzebami gospodarstwa narodowego i wymaganiami ochrony przyrody (Ustawa z dnia 17 czerwca 1959 r. o hodowli, ochronie zwierząt łownych i prawie łowieckim) planowe gospodarowanie podawane liczebności to subiektywne odczucia osób liczących tworzenie planów łowieckich stany liczebne zwierzyny wiarygodna metoda tropienia (instrukcja Naczelnego Zarządu LP)
Tropienia niedoszacowanie liczebności (np. sarny, pokrywa śnieżna)
Autorzy Tereny Krotność zaniżenia w różnych warunkach w odniesieniu do gatunków Miłkowski 1969 Bobek i Tomek 1973 Puszcza Białowieska Tropienia pędzenia próbne Puszcza Niepołomicka jeleń 2,8 razy (od 0,6 w Hajnówce do 44,0 w Browsku) sarna 2,9 razy (od 1,4 w Hajnówce do 47,0 w Leśnej) dzik 1,8 razy (od 0,2 w Hajnówce do 9,0 w Narewce) jelenie i sarny w grądach 1,90 razy jelenie i sarny w borach 1,17 razy Pucek i in.1975 osiem kompleksów leśnych w różnych regionach Polski jelenie, daniele i łosie od 1,7 do 2,5 razy sarny od 1,7 do 3,5 razy dziki od 1,1 do 1,9 razy
Pokłosie Odstąpienie od obowiązkowego stosowania metody tropień Powrót do całorocznych obserwacji (najłatwiejszy sposób uzyskania danych) Pędzenia próbne Zachęcające wyniki i w połączeniu z tropieniami pozwolą (być może) na dokładniejsze ustalenie liczebności zwierzyny grubej Lata 80 90 te XX wieku sarna pędzenia próbne jeleń i dzik tropienia i całoroczne obserwacje
Pędzenia próbne lepiej odzwierciedlają liczebności zwierząt; trudności poprawnego wykonania prac terenowych; różne skupiskowe lub losowe rozmieszczenie zwierząt zależne od wielu czynników (gatunek, pora roku itp.); ujawnione rozkłady nie są zgodne z rozkładem normalnym średnia zagęszczeń nie oddaje obrazu liczebności populacji; poszukiwanie innych metod oceny liczebności;
Metody testowane lecz nie wprowadzone do powszechnego stosowania zliczanie grup odchodów; rejestracja ryczących byków; metoda lotnicza z wykorzystaniem helikoptera;
Doskonalenie lub modyfikowanie metody pędzeń próbnych liczenie zwierząt w małych kompleksach leśnych
Pędzenia próbne usprawnienia i modyfikacje Opracowanie nowych metod bazujących na wcześniejszych doświadczeniach - mniejsza liczba osób; -eliminowanie podwójnego lub kilkukrotnego liczenia tych samych zwierząt; Usprawnienie lub udoskonalenie metody pędzeń próbnych
Przemarsz na transektach pasowych (metoda opolska) na 10 tys. ha 30 km transekt (kilka po 3-4 km); wszyscy uczestnicy notują napotkane zwierzęta; oddział oddział oddział przemarsz na tych samych transektach powtórzyć 3 razy w odstępach 5 7 dni;
miot 400 500 ha; Taksacja w miotach 50 osób (2 3 mioty dziennie); 20% - powierzchni leśnej; dwie pary tropicieli zacierają napotkane tropy i rejestrują wszystkie widziane zwierzęta;
Taksacja w miotach 2-3 os. na oddział leśny penetrują przez godzinę teren i rejestrują widziane zwierzęta, wielkość ugrupowań, płeć, wiek oraz kierunek ucieczki i czas obserwacji;
Taksacja w miotach Po wyjściu obserwatorów z miotu dwie pary tropicieli otrapiają miot wokół i zliczają tropy wyjściowe oraz widziane zwierzęta;
Taksacja w miotach brak śniegu przy braku śniegu połowa osób wchodzi do miotu i płoszy oraz obserwuje zwierzęta, a połowa stoi na zewnątrz i liczy zwierzęta opuszczające miot; po godzinie obserwatorzy wchodzą do miotu;
Metoda aktywnych tropień liczebność sarny; 2 oddziały (50 60 ha); zatarcie tropów; penetracja miotu przez 4 osoby oraz 1 (2) psy; otropienie powierzchni
Liczenie tropów na liniowych transektach (metoda karpacka) na każde 10 tys. ha 50 km transektu; zatarcie tropów; przez 5 kolejnych dni zliczanie tropów i ich zacieranie; liczebność populacji określana na podstawie zagęszczeń tropów (n/km)
Usprawnienie lub udoskonalenie metody pędzeń próbnych zrezygnowano z wypędzania zwierząt; zaproponowano liczenie tyralierą; okres liczenia przedwiośnie; powierzchnie próbne podobnej wielkości (50 100 ha); testowano w LZD Krynica, nadleśnictwach: Chrzanów, Głogów Małopolski, Krasiczyn, Sieniawa, Rudnik oraz parkach Narodowych: Ojcowskim, Roztoczańskim i Magurskim; w MPN wykazano korelację pełną pomiędzy zagęszczeniami zwierząt (liczenie tyralierą), a zagęszczeniami tropów (n/100m);
Zastosowanie technik komputerowych wykazano, że rozkłady zagęszczeń to rozkłady złożone rozkład zewnętrzny zero jedynkowy (jelenie, dziki) rozkład wewnętrzny o zazwyczaj jednym maksimum, nie był normalny ale dał się opisać uogólnionym rozkładem Rayleigh a 0,12 0,10 0,08 0,06 0,04 0,02 0,00 0 5 10 15 20 25 30
Histogram rozkładu zagęszczeń zwierząt na powierzchniach próbnych (A) i przebieg funkcji Reyleigh a opisującej ten rozkład z zaznaczeniem wartości średniej wraz z jej odchyleniem standardowym (B) A B
Możliwość zastosowania duże obszary np. rejony hodowlane (nie wystarczy kilka prób obwód łowiecki); poszczególne próby powinny być duże (100 ha); czasem rozkład wewnętrzny ma więcej niż jedno maksimum (nakładanie się np. dwóch rozkładów)
Błędy możliwe do wystąpienia próby o różnych wielkościach np. 30 i 100 ha niemożliwość policzenia powierzchni zasiedlanej przez dany gatunek gdy wystąpi rozkład 0 1. Komplikacja na małej powierzchni policzone zostanie stado wysokie zagęszczenie uniemożliwia znalezienie dobrze pasującego rozkładu; błędy terenowe (rozerwana linia, fałszowane wyniki, osobniki rejestrowane przez kilku uczestników itp.)
Techniki molekularne (tzw. badania DNA) Słowacja - liczebność niedźwiedzi 1256 ± 233
Drony
Dziękuję za uwagę