Dynamika, inwentaryzacja i struktura gatunkowa populacji zwierzyny w Polsce

Transkrypt

1 Dynamika, inwentaryzacja i struktura gatunkowa populacji zwierzyny w Polsce Roman Dziedzic Jan Błaszczyk Zakład Ekologii Zwierząt i Łowiectwa Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Zespół ds. Łowiectwa Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych

2 Zwierzęta łowne Średniowiecze, Odrodzenie zwierzęta łowne? Polowanie dla mięsa, skór i innych produktów- zbijanie bąków XIX w. - zwierzęta poŝyteczne i szkodliwe - Reumann 1844; zwierzęta poŝyteczne: Ŝubry, łosie, jelenie, daniele, sarny, dziki, zające głuszce, cietrzewie, jarząbki i kuropatwy, zwierzęta szkodliwe: wilki, lisy, rysie, borsuki, niedźwiedzie, kuny, wydry i Ŝbiki, - Starkel 1896: lista poŝytecznych zwierząt podobna, a do grupy - szkodliwych zaliczył patki drapieŝne (szponiaste i sowy)

3 Okres międzywojenny Zwierzęta łowne Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 3.XII.1927 r : wykaz gatunków łownych i delegacja dla ministra rolnictwa dokonywania zmian w wykazie gatunków i czasach ochronnych. W 1929 r. w wykazie gatunków łownych między innymi były: Ŝubry, kozice, świstaki, bobry, czarne bociany z całorocznym okresem ochronnym. Za zabicie ww. gatunków groziła kara do 5000 zł i 6 miesięcy więzienia. W dalszych latach usunięto je z listy gatunków łownych.

4 Gatunki łowne Po 1945 roku lista gatunków łownych, a znaczące zmiany w wykazie gatunków łownych wystąpiły w 1995 roku. - z listy gatunków łownych usunięto: wilki, rysie, głuszce, cietrzewie, dubelty, kszyki, ograniczono liczbę gatunków kaczek i gęsi, - obecna lista obejmuje 31 gatunków łownych, w tym 25 % gatunków nie są rodzimymi. - w krajach europejskich najbardziej pospolitym gatunkiem łownym jest zając szarak (27 krajów), jeleń szlachetny (26), sarna i dzik (25 krajów). Lista gatunków które są łownymi tylko w jednym kraju wynosi 13, a są to między innymi: jeleń Dybowskiego, królik kalifornijski, bóbr kanadyjski, foka obrączkowana i szara, Ŝubr i jak.

5 Liczebności zwierząt - pierwsze informacje dotyczyły ilości zabijanych zwierząt na arenach rzymskich; np. za panowania cesarza Trajana zginęło ok zwierząt, a za panowania cesarza Nerona ok. 600 zwierząt w ciągu kilku dni. - Polska 1229 r. raport bobrowniczego Jaszka z Makowa dla księcia Konrada Mazowieckiego: liczba bobrów 251, pozyskano 60, r. J. Starkel podał ilości pozyskanych zwierząt w Galicji za okres 10 lat r. W. Wielopolski podał ilości zwierząt w carskim gospodarstwie łowieckim w Spale pow ,9 dziesięciny = ok ha. W czasie zakładania gospodarstwa (1877 r.) było: 927 jeleni, 534 sarny, 757 dzików. Po 20 latach (1913 r.) Ŝyło: ok jeleni, ok. 500 saren i ok. 800 dzików. Na początku XX w. liczba jeleni sięgała

6 Tab. 1. Liczebności zwierzyny w Lasach Państwowych wg J. Ejsmonda z Kalendarza Myśliwskiego na 1929 r. Jednostka administracyjna łoś jeleń sarna dzik RDLP: Poznań Bydgoszcz Toruń Białowieża Warszawa Siedlce Łuck Radom Lwów Wilno Razem Województwa: Poznańskie Pomorskie Białostockie Kieleckie Wołyńskie Lubelskie Poleskie Stanisławowskie Warszawskie Ślaskie Nowogródzkie Wileńskie Łódzkie Lwowskie Krakowskie

7 Tab. 2. Liczebności zwierzyny wg kalendarza Myśliwskiego 1937 r Gatunek Liczebność Łoś 1130 Jeleń Sarna Dzik Zając Kuropatwa Lis 25980

8 Tab. 3. Liczebność jeleni w 1950 r. Województwo Liczebność Białostockie 380 Bydgoskie 1758 Gdańskie 1200 Katowickie 714 Kieleckie 55 Koszalińskie 2101 Krakowskie 450 Lubelskie 0 Łódzkie 560 Olsztyńskie 3092 Opolskie 2385 Poznańskie 6401 Rzeszowskie 290 Szczecińskie 3999 Warszawskie 128 Wrocławskie 3723 Zielonogórskie 3099 Razem 30315

9 Tab. 4. Liczebności zwierzyny w latach rok łoś jeleń daniel sarna dzik zając kuropatwa lis

10 Tab. 5. Pozyskanie wybranych gatunków łownych w latach 1974/ /91 Rok łoś jeleń daniel sarna dzik zając kuropatwa lis gospodarczy 1974/ / / / / / / / / / / / / / / / /

11 Tab. 6. Dynamika liczebności wybranych gatunków łownych w latach rok łoś jeleń daniel sarna dzik zając kuropatwa lis

12 Tab. 7. Pozyskanie wybranych gatunków łownych w latach Rok łoś jeleń daniel sarna dzik zając kuropatwa lis gospodarczy 2000/ / / / / / / / / / / / / /

13 w.b.p - wskaźnik bilansu populacji ( X + A) ( X + B) w. b. p. = a b 100 ( X + B) b gdzie: X a - liczba zwierząt na końcowy rok gospodarczy A - liczba pozyskanych (odstrzelonych + odłowionych) zwierząt pomiędzy rokiem początkowym X b, a rokiem końcowym X a X b - ilość zwierząt w początkowym roku gospodarczym B - ilość zwierząt wsiedlonych pomiędzy okresem X a i X b

14 Tab. 8. Wskaźnik bilansu populacji ( %) i poziom eksploatacji populacji (%) w latach Porównywane łoś jeleń daniel sarna dzik zając kuropatwa lis lata wbp pep wbp pep wbp pep wbp pep wbp pep wbp pep wbp pep wbp pep 1975/76 36,7 17,3 32,1 23,2 23,9 9,8 26,1 15,9 99,6 81,6 21,3 21,7 22,8 19,6 123,4 61,9 1976/77 30,8 16,4 38,8 25,6 17,3 9,0 23,3 16,9 87,9 77,3 13,9 18,9 26,0 21,5-7,5 31,7 1977/78 25,1 15,5 29,1 23,2 16,7 9,8 27,1 18,6 101,7 87,5-7,4 12,5 5,7 17,6 61,5 55,9 1978/79 20,5 16,0 35,3 22,5 19,5 10,7 14,3 17,8 86,8 82,6-19,6 10,4-38,1 15,5 45,8 47,3 1979/80 29,9 16,2 32,9 20,8 13,0 7,7 18,9 7,8 102,3 91,7-0,5 12,3-35,9 2,7 65,6 56,5 1980/81 24,9 18,3 34,6 25,9 15,7 10,5 26,1 13,3 94,9 94,5 2,5 12,2-26,1 1,1 27,3 37,3 1981/82 15,1 18,0 30,6 30,1 21,3 12,3 19,7 14,8 70,3 87,5 22,2 12,9 26,2 3,7 45,6 45,0 1982/83 8,1 26,9 28,3 38,6 0,2 19,0 17,1 21,1 78,0 97,9 17,5 22,3 9,5 7,5 44,5 50,5 1983/84 22,0 28,1 49,7 47,0 31,5 25,4 30,0 24,8 115,2 116,5 38,8 31,4 50,4 16,3 52,3 53,6 1984/85 26,9 30,6 48,7 46,7 30,8 27,4 22,8 24,0 117,7 115,5 11,8 20,0 12,7 15,5 42,8 46,4 1985/86 28,9 29,3 58,3 52,7 32,7 26,1 31,9 26,5 142,7 134,5 16,9 21,1-5,9 10,4 56,9 53,4 1986/87 24,6 31,9 55,7 55,2 36,6 29,0 23,0 24,6 125,3 124,0 11,4 20,0 1,9 14,7 54,4 53,0 1987/88 35,2 30,3 49,6 49,1 31,9 25,9 17,6 20,2 129,0 125,4 10,2 16,7 1,7 10,6 67,7 61,3 1988/89 42,5 30,2 53,9 48,1 21,6 22,1 26,2 22,6 123,9 115,4 23,6 21,8 34,5 17,6 60,6 56,9 1989/90 36,3 24,3 62,7 53,0 36,5 28,5 38,1 27,0 144,7 131,0 25,9 23,2 35,0 20,5 49,9 51,6 1990/91 27,8 28,4 67,2 59,0 56,0 32,2 32,4 30,0 158,7 152,2 9,6 20,0 32,2 24,6 39,4 46,8

15 Tab. 9. Wskaźnik bilansu populacji (%) i poziom eksploatacji populacji (%) w latach Porównywane łoś jeleń daniel sarna dzik zając kuropatwa lis lata wbp pep wbp pep wbp pep wbp pep wbp pep wbp pep wbp pep wbp pep 2000/01 20,0 14,5 36,1 34,9 26,0 27,6 24,9 26,5 82,4 78,6-5,7 11,8-5,0 6,7 79,1 69,6 2001/02 1,1 33,1 26,1 24,9 83,3 14,4 6,5 66,4 2002/ / /05 14,4 0,0 36,5 29,5 41,4 24,9 28,8 22,8 94,2 84,1 7,8 6,4 22,7 5,4 85,3 76,5 2005/06 18,6 0,0 33,9 29,1 39,3 25,2 23,4 21,3 81,6 79,5 12,9 6,3 11,1 5,2 95,7 87,0 2006/07 17,2 0,0 31,8 27,1 26,4 23,4 18,9 19,0 67,6 66,6 4,9 3,2 5,5 3,5 63,3 64,9 2007/08 19,7 0,0 32,7 26,6 38,9 23,3 27,7 20,0 101,8 83,3 7,6 4,5 12,9 3,7 65,5 68,2 2008/09 16,0 0,0 35,8 28,1 40,0 24,1 29,5 20,7 125,2 106,7 9,1 3,4 12,0 3,7 66,7 69,7 2009/10 11,6 0,0 31,3 29,0 37,5 24,7 20,6 21,3 86,4 86,9 2,7 3,4-9,5 2,7 66,9 69,4 2010/11 17,9 0,3 38,0 30,0 41,2 27,4 20,5 19,6 100,4 93,2 10,0 3,2-14,2 0,8 78,5 71,6 2011/12 18,8 0,0 35,2 31,0 29,2 26,6 20,0 20,1 68,6 73,1 2,5 1,7-11,0 0,5 60,0 61,2 2012/13 16,8 0,0 40,8 33,8 31,2 27,6 26,4 20,8 104,1 93,8 10,9 3,0 0,0 0,6 71,0 69,1 2013/14 13,6 0,0 35,9 35,6 29,3 29,7 21,0 21,3 86,6 85,7 5,9 2,0-2,0 0,7 56,5 60,8

16 Rycina 1. Liczebność i pozyskanie łosi (n) oraz wskaźnik bilansu populacji i poziom eksploatacji populacji (w %) w latach liczebność pozyskanie wskaźnik bilansu % % pozyskania liczebność i pozyskanie (n) wskaźnik bilansu i poziom eksploatacji (w %) Lata

17 Rycina 2. Liczebność i pozyskanie jeleni (n) oraz wskaźnik bilansu populacji i poziom eksploatacji populacji (w %) w latach liczebność pozyskanie wskaźnik bilansu % % pozyskania liczebność i pozyskanie (n) wskaźnik bilansu i poziom eksploatacji (w %) Lata

18 Rycina 3. Liczebność i pozyskanie danieli (n) oraz wskaźnik bilansu populacji i poziom eksploatacji populacji (w %) w latach liczebność 60 pozyskanie liczebność i pozyskanie (n) wskaźnik bilansu i poziom eksploatacji (w %) wskaźnik bilansu % % pozyskania Lata

19 Rycina 4. Liczebność i pozyskanie saren (n) oraz wskaźnik bilansu populacji i poziom eksploatacji populacji (w %) w latach liczebność pozyskanie wskaźnik bilansu % % pozyskania liczebność i pozyskanie (n) wskaźnik bilansu i poziom eksploatacji (w %) Lata

20 Rycina 5. Liczebność i pozyskanie dzików (n) oraz wskaźnik bilansu populacji i poziom eksploatacji populacji (w %) w latach liczebność pozyskanie wskaźnik bilansu % % pozyskania liczebność i pozyskanie (n) wskaźnik bilansu i poziom eksploatacji (w %) Lata

21 Rycina 6. Liczebność i pozyskanie zajęcy (n) oraz wskaźnik bilansu populacji i poziom eksploatacji populacji (w %) w latach liczebność pozyskanie wskaźnik bilansu % % pozyskania liczebność i pozyskanie (n) wskaźnik bilansu i poziom eksploatacji (w %) Lata

22 Rycina 7. Liczebność i pozyskanie kuropatw (n) oraz wskaźnik bilansu populacji i poziom eksploatacji populacji (w %) w latach liczebność pozyskanie wskaźnik bilansu % % pozyskania liczebność i pozyskanie (n) wskaźnik bilansu i poziom eksploatacji (w %) Lata

23 Rycina 8. Liczebność i pozyskanie lisów (n) oraz wskaźnik bilansu populacji i poziom eksploatacji populacji (w %) w latach liczebność pozyskanie wskaźnik bilansu % % pozyskania liczebność i pozyskanie (n) wskaźnik bilansu i poziom eksploatacji (w %) Lata

24 Rycina 9. Zagęszczenia łosi w województwach (n/1000 ha) w 2014 r. zachodnio-pomorskie pomorskie warmiń sko-mazurskie kujawsko-pomorskie podlaskie lubuskie wielkopolskie mazowieckie łódzkie dolnośą l skie lubelskie Legenda opolskie śą l skie świętokrzyskie < 1,0 1,1-3,5 3,6-5,0 > 5,0 małopolskie podkarpackie

25 Rycina 10. Zagęszczenia jeleni w województwach (n/1000 ha) w 2014 r. zachodnio-pomorskie pomorskie warmiń sko-mazurskie kujawsko-pomorskie podlaskie lubuskie wielkopolskie mazowieckie łódzkie dolnośą l skie lubelskie Legenda opolskie śą l skie świętokrzyskie < 10,0 10,1-20,0 20,1-30,0 > 30,1 małopolskie podkarpackie

26 Rycina 11. Zagęszczenia danieli w województwach (n/1000 ha) w 2014 r. zachodnio-pomorskie pomorskie warmiń sko-mazurskie kujawsko-pomorskie podlaskie lubuskie wielkopolskie mazowieckie łódzkie dolnośą l skie lubelskie Legenda opolskie śą l skie świętokrzyskie < 1,0 1,1-3,0 3,1-5,0 > 5,1 małopolskie podkarpackie

27 Rycina 12. Zagęszczenia saren w województwach (n/100 ha) w 2014 r. zachodnio-pomorskie pomorskie warmiń sko-mazurskie kujawsko-pomorskie podlaskie lubuskie wielkopolskie mazowieckie łódzkie dolnośą l skie lubelskie Legenda opolskie śą l skie świętokrzyskie < 2,0 2,0-3,0 3,1-4,0 > 4,1 małopolskie podkarpackie

28 Rycina 13. Zagęszczenia dzików w województwach (n/1000 ha) w 2014 r. zachodnio-pomorskie pomorskie warmiń sko-mazurskie kujawsko-pomorskie podlaskie lubuskie wielkopolskie mazowieckie łódzkie dolnośą l skie lubelskie Legenda opolskie śą l skie świętokrzyskie < 20,0 20,1-30,0 30,1-40,0 > 40,1 małopolskie podkarpackie

29 Rycina 14. Zagęszczenia zajęcy w województwach (n/100 ha) w 2014 r. zachodnio-pomorskie pomorskie warmiń sko-mazurskie kujawsko-pomorskie podlaskie lubuskie wielkopolskie mazowieckie łódzkie dolnośą l skie lubelskie Legenda opolskie śą l skie świętokrzyskie 2,5 < 2,6-3,5 3,6-5,0 > 5,1 małopolskie podkarpackie

30 Rycina 15. Zagęszczenia kuropatww województwach (n/100 ha) w 2014 r. zachodnio-pomorskie pomorskie warmiń sko-mazurskie kujawsko-pomorskie podlaskie lubuskie wielkopolskie mazowieckie łódzkie dolnośą l skie lubelskie Legenda opolskie śą l skie świętokrzyskie < 1,0 1,1-2,0 2,1-3,0 3,1-4 i > małopolskie podkarpackie

31 Rycina 16. Zagęszczenia lisów w województwach (n/1000 ha) w 2014 r. zachodnio-pomorskie pomorskie warmiń sko-mazurskie kujawsko-pomorskie podlaskie lubuskie wielkopolskie mazowieckie łódzkie dolnośą l skie lubelskie Legenda opolskie śą l skie świętokrzyskie < 6,0 6,1-7,0 7,1-8,0 > 8,0 małopolskie podkarpackie

32

33

34

35 Interpretacja występujących zmian w dynamice liczebności zwierząt 1. Czynniki wpływające na dynamikę liczebności kopytnych: -wzrost bazy Ŝerowej w lasach: wzrasta Ŝyzność siedlisk leśnych, powiększa się średni wiek drzewostanów, powiększa się podszyt, runo, - na gruntach ornych otaczających lasy dominują rośliny zboŝowe, zapewniające wysokoenergetyczny pokarm i osłony (szczególnie kukurydza), - poprawa kondycji zwierząt, wpływ na potencjał rozrodczy widoczny szczególnie u dzików, - zmiany w behawiorze zwierząt, podwyŝszenie progu reakcji na czynniki stresogenne; zajmowanie stanowisk w uŝytkach rolnych, w terenach zamieszkałych przez ludzi.

36 2. Czynniki wpływające na dynamikę liczebności zwierząt w agrocenozach: - zmiany w uŝytkowaniu gruntów rolnych; wzrost powierzchni pól zanik stref ekotonowych, dominacja roślin zboŝowych (monokultury) o duŝej wysokości. - tereny te dla zajęcy i kuropatw są nieuŝytkami, - pola z uprawami zbóŝ stymulują liczebność gryzoni, te jako baza pokarmowa sprzyjają wzrostowi liczby drapieŝców, - jako pojawiające się mechanizmy adaptacyjne i obronne u zajęcy moŝna wskazać wykorzystywanie terenów zadrzewionych jako miejsc osłonowych, a takŝe pojawiające się pierwsze porody na przełomie stycznia i lutego, - u zajęcy obserwuje się stabilizację lub nieduŝy wzrost liczebności, natomiast u kuropatw niskie zagęszczenia sprzyjają izolacji terytorialnej co moŝe pogłębiać dalszy regres tego gatunku

37 Podsumowanie 1.Trendy dynamiki liczebności są podobne w innych krajach europejskich. 2. Obecne terytorialne rozmieszczenie zagęszczeń kopytnych w Polsce wskazuje na podobieństwo z okresem sprzed 90 lat. 3. Efekty duŝego wzrostu liczebności kopytnych i regresu zajęcy i kuropatw mają znaczący aspekt gospodarczy i przyrodniczy. 4. Konieczne jest opracowanie minimalizacji zagroŝeń gospodarczych wynikających z duŝych liczebności kopytnych i kontynuowanie działań restytucyjnych kuropatwy i zająca.

38 Dziękuję za uwagę