Chcemy mieć szlaki rowerowe jak to zrobić

Karolina Kiwior Krzysztof Plamowski Chcemy mieć szlaki rowerowe jak to zrobić

Bieszczadzkie Towarzystwo Cyklistów oferuje profesjonalne usługi dotyczące organizacji imprez rowerowych amatorskich, zawodowych dla licencjonowanych zawodników PZKol, rajdów rowerowych. Dysponujemy wysoko ocenianą grupą techniczną wielokrotnie wspomagającą organizację imprez kolarskich amatorskich i zawodowych rangi od regionalnej po międzynarodową, nie wyłączając wielokrotnej organizacji m.in. Mistrzostw Polski PZKol w mtb i na szosie. Organizujemy wyjazdy rowerowe na Słowację, Ukrainę, Węgry i do Austrii. Współpracujemy z organizacjami pozarządowymi z krajów karpackich. Organizujemy imprezy integracyjne na terenie Karpat Wschodnich. Współpracujemy z biurami oraz agencjami turystycznymi z kraju i z zagranicy. Oferujemy usługi dotyczące: kompleksowego opracowywania szlaków rowerowych, przygotowywania wykonawczej dokumentacji technicznej, uzgodnień z właścicielami dróg, opracowywania map, znaków, tablic informacyjnych oraz całościowego oznakowywania szlaku. Bazujemy na najnowocześniejszych urządzeniach GPS, profesjonalnych mapach turystycznych, swoje działania opieramy o doświadczoną kadrą znakarską. Współpracujemy ze specjalistami od organizacji ruchu rowerowego w kraju oraz na Słowacji i Ukrainie. Zapraszamy do współpracy Bieszczadzkie Towarzystwo Cyklistów 38-700 Ustrzyki Dolne, ul. 29 Listopada 51/1 tel. +48 693 131 033; fax +48 13 461 18 78 e-mail: biuro@btc.bieszczady-online.pl www.bieszczady-online.pl

Wstęp Na początku XXI wieku wraz z rozwojem nowoczesnych technologii można zaobserwować bardzo ciekawe zjawisko odrodzenie fenomenu roweru. Oprócz klasycznego wykorzystania go do różnych przejawów życia codziennego, pojawia się zataczający coraz większe kręgi i obejmujący coraz szersze warstwy społeczne, światowy trend spędzania czasu wolnego na rowerze podróżowania po świecie, spędzania urlopu. Z jednej strony rower staje się ważnym składnikiem turystyki aktywnej, z drugiej strony zajmuje bardzo ważne miejsce w profilaktyce zdrowotnej, jak również w zapobieganiu uzależnieniom wśród młodzieży. W Europie Wschodniej coraz dynamiczniej rozwija się turystyka rowerowa, widać początki tworzenia wspólnego systemu szlaków rowerowych, łączącego w szczególności kraje karpackie. W założeniach współpracujących ze sobą organizacji społecznych, system ma stworzyć sieć szlaków, ścieżek, a w przyszłości dróg rowero- 1

wych połączonych nie tylko wzajemnie, lecz także z siecią Eurovelo. Jednocześnie po wejściu Polski do Unii Europejskiej oraz dzięki zwiększonemu przez to dopływowi środków finansowych, poprawiły się możliwości tworzenia infrastruktury turystycznej przez stowarzyszenia i samorządy. Dlatego bardzo ważna jest koordynacja działalności związanej ze znakowaniem szlaków rowerowych i wymiana doświadczeń. Nie można pozwolić na radosną twórczość poszczególnych podmiotów, które uzyskały dofinansowanie na stworzenie szlaku rowerowego. Metodyka znakowania szlaków została opisana przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Zatwierdzone zostały również wzory znaków szlaku rowerowego, obowiązujące na terenie całego kraju. Można się z nimi nie zgadzać, można je krytykować, ale dopóki obowiązują należy je stosować. Na początku lat 90. XX wieku powstała pierwsza sieć szlaków rowerowych, tworzona przez Komisję Turystyki Kolarskiej PTTK. Wiodły one głównie przez tereny ciekawe krajobrazowo, prowadząc turystę od jednego zabytku do drugiego. Na początku XXI wieku zaczęły powstawać, początkowo w oparciu o ideę Greenway s, szlaki dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego oraz szlaki kulturowe, bazujące na zasobach regionalnych dziedzictwa kulturowego. Idea, jaka przyświecała twórcom tych szlaków to pokazanie turyście całego dziedzictwa kulturowego regionu, połączonego ze współczesnością. Opracowanie takiego szlaku nie jest łatwe. Musi on bowiem łączyć przyrodę, historię, ludzi. Musi starać się pokazać najciekawsze elementy regionu, wskrzesić dziedzictwo kulturowe w miejscach, w których ono zanikło nie z winy żyjących tam ludzi. Znamiennym przykładem takiego regionu naszego kraju są Bieszczady. Opuszczone po drugiej wonie światowej przez Boga i ludzi. Pozbawione kultury materialnej i duchowej, znaczone zdziczałymi sadami w pustych, pozbawionych domów 2

wioskach. Pozbawione ludzi i historii. Teraz, po wielu latach, należy, a nawet trzeba przywrócić tym ziemiom ich ducha. Historia bowiem nie znosi pustki. Kilka stowarzyszeń próbuje to zrobić, tworząc turystyczne szlaki kulturowe, nawiązujące do historii dawnej i najnowszej, próbujące poprowadzić turystę przez obiekty tzw. Linii Mołotowa, o której nikt nie śmiał wspomnieć przez kilkadziesiąt lat. Szlaki przypominające dzieje szlachty polskiej i ruskiej, żyjącej na tym terenie na przełomie XVI/XVII wieku, opisane przez Władysława Łozińskiego w Prawem i Lewem. Szlaki przypominające dzieje zbójników karpackich, zwanych też beskidnikami, tołhajami i miejsc związanych z prowadzonym przez nich rzemiosłem. Nie zapomniano też o czasach rozbiorowych, kiedy ziemia ta była pod władaniem Habsburgów, zakończonych pierwszą wojną światową. Kultowy już szlak rowerowy powstał w oparciu o prozę Jarosława Haszka, prowadzącego dobrego wojaka Szwejka przez Bieszczady na front rosyjski. W przygotowaniu produktów turystycznych przybliżających turyście region karpacki, nie sposób było pominąć sakralnej architektury drewnianej. Perły architektury drewnianej cerkwie położone wzdłuż rowerowego Szlaku Ikon odkrywają turystom świat Bizancjum. Jak to zrobić, jak się do tego zabrać, jak przygotować dokumentację, zebrać materiały potrzebne do uzyskania pozwoleń, gdzie szukać wsparcia i sprzymierzeńców? są to zasadnicze pytania, nurtujące wszystkich, którzy chcieliby stworzyć na swoim terenie turystyczny szlak rowerowy, będący czymś więcej niż tylko ścieżką, po której poruszają się turyści, mijając przy okazji zabytki, pomniki przyrody, podziwiając krajobrazy. Szlak, który ma być miejscem edukacji, sprzyjać rozwojowi regionu, łączyć ludzi i przybliżać kulturę regionu. Produkt turystyczny rozumiany jest jako Temu celowi ma służyć niniejsza publikacja. Przeznaczona jest dla wszystkich, którzy chcą aktywrych celem jest zaspokojenie potrzeb osób możliwie najszerzej ujęty pakiet usług, któnie uczestniczyć w procesie budowania szlaków, odwiedzających go w celach turystycznych, ale też potrzeb rekreacyjnych mieszkańców tras i ścieżek rowerowych w krajach Wschodniej obszaru i najbliższego otoczenia. Składniki tak rozumianego produktu stanowią: i Środkowej Europy. Skierowana jest do samorządów, stowarzyszeń oraz tych, którzy noszą się walory turystyczne, infrastruktura i odpowiednie usługi obszaru (miejsca docelowego) z zamiarem stworzenia nowego szlaku rowerowego. Podpowiada, nie jak znakować szlak, ale oraz jego dostępność komunikacyjna. jak 3

go stworzyć, jak go poprowadzić, by mógł stanowić podstawę do budowy nowych produktów turystycznych. Publikacja ta stanowi efekt kilkuletniej pracy członków Bieszczadzkiego Towarzystwa Cyklistów, zajmujących się tworzeniem szlaków rowerowych na Podkarpaciu. Dzięki ich pracy powstało kilka tysięcy kilometrów szlaków dziedzictwa przyrodniczo kulturowego przybliżającego choć w części historię i współczesność regionu. Towarzystwo działa w różnych konfiguracjach partnerskich, mających jak najlepiej wykorzystać potencjał regionu. To wszystko o czym piszą autorzy jest oparte na doświadczeniach własnych, jest sprawdzone w praktyce. Na początek kilka informacji podstawowych. Szlaki rowerowe Instrukcja znakarska PTTK w następujący sposób definiuje rodzaje turystycznych szlaków rowerowych:»» szlak rowerowy szlak dla rowerów oznakowany w terenie, prowadzony zazwyczaj istniejącymi ścieżkami i drogami.»» trasa rowerowa rowerowy, znakowany szlak turystyczny, prowadzony drogami dla rowerów i innymi drogami o nawierzchni przystosowanej do ruchu rowerów, z elementami infrastruktury dla rowerzystów, np. punktami odpoczynkowymi. Najwyższym osiągnięciem infrastruktury rowerowej są drogi rowerowe, przeznaczone jedynie dla rowerów. To drogi o dobrej jakości nawierzchni asfaltowej, wystarczająco szerokiej, by można po nich jechać obok siebie i nie przeszkadzać nadjeżdżającym z przeciwka. Przykładem mogą być niektóre odcinki Dunajskiej Drogi Rowerowej (Donnauradweg), prowadzącej przez kilka państw, od źródeł Dunaju w Niemczech, przez Austrię, Słowację, Węgry. Wiele ścieżek rowerowych przebiega niezależnie od ruchu samochodowego. Zdarza się jednak często, nawet w rozwiniętych krajach, że nie ma możliwości budowy ścieżki rowerowej poza ruchem drogowym. Rowerzysta staje się wtedy normalnym uczestnikiem ruchu drogowego. Bardzo często wydzielane są dla niego niezależne pasy ruchu, oznaczone innym kolorem nawierzchni. Stosuje się również inne możliwości techniczne, powodujące spowolnienie 4

ruchu samochodowego na wspólnych odcinkach (ronda na skrzyżowaniach zapobiegające niebezpiecznym lewoskrętom, progi zwalniające dla samochodów, ograniczenie prędkości do 40 km/h na drogach i ulicach po których poruszają się rowerzyści). Turystyczne szlaki rowerowe są pierwszym etapem tworzenia infrastruktury przeznaczonej dla turysty rowerowego. Nie jest to może bardzo zaawansowany etap, ale od czegoś trzeba zacząć, szczególnie wtedy, gdy większość środków finansowych jest przeznaczona na stworzenie najpierw infrastruktury komunikacji drogowej. Ponadto, w przyszłości, zwiększony ruch na rowerowych szlakach turystycznych powinien wymusić na decydentach tworzenie ścieżek i dróg rowerowych poprowadzonych wzdłuż dróg. Szlak rowerowy zgodnie z jego przeznaczeniem powinien poprowadzić turystę do miejsc dla niego nieznanych, wartych zobaczenia. Ścieżki i drogi rowerowe mają zapewnić mu bezpieczeństwo.

Znakowanie ścieżek rowerowych w Europie W ostatnich latach, przy coraz dynamiczniej rozwijającym się ruchu rowerowym, zaczyna zarysowywać się trend do unifikacji znakowania szlaków rowerowych na terenie poszczególnych krajów europejskich. Program Eurovelo zwraca szczególną uwagę na stworzenie europejskiego systemu dalekobieżnych ścieżek rowerowych, bierze również pod uwagę połączenie istniejących już narodowych ścieżek rowerowych i narodowe znakowanie. System znakowania tworzą znaki poziome i pionowe oraz inne elementy służące orientacji rowerzysty. Znaki poziome (zwykle różne loga rowerów) są narysowane na ziemi, na drodze. Znaki pionowe są narysowane na słupach, drzewach etc. Do znakowania wykorzystywane są również różnej wielkości dodatkowe znaki drogowe w formie tabliczek kierunkowych, kierunkowskazów. W Polsce obowiązują określone 6

wzory znaków szlaku rowerowego, zgodnie z rozporządzeniem o znakach i sygnałach drogowych Istota pojmowania szlaków turystycznych. Przestrzeni turystycznej nie odkrył klient, dział dodatkowe znaki szlaków rowerowych, ale zauroczony nią wędrowiec, dla którego 83. 1. i 2. znaki szlaku rowerowego. wędrówka stałą się wartością, a o przestrzeni zaczął mówić moja: moja ojcowizna, Jednak nie wszyscy się do tego rozporządzenia moje góry, moja rzeka. stosują. Niektórzy autorzy szlaków rowerowych Andrzej Gordon opracowują własne wzory oznakowań. Przeważnie jest tak wtedy, gdy szlak powstaje nie dla turysty rowerowego, a na zapotrzebowanie lokalne (np. zobowiązania wyborcze). Wprowadza to pewne zamieszanie w ruchu turystycznym. Przyjeżdżający na ten teren turyści z innych regionów kraju muszą się domyślać, że są na szlaku rowerowym. Chcielibyśmy mieć szlaki rowerowe jak się do tego zabrać? Żeby odpowiedzieć na tak postawione pytanie ogólne, znaleźć jego sensowne rozwiązanie, musimy wcześniej zastanowić się nad kilkoma sprawami, odpowiedzieć sobie na kilka pytań szczegółowych, znaleźć rozwiązanie kilku problemów, które na pewno w trakcie realizacji naszego pomysłu stanął nam na drodze, komplikując działania. Pierwsze pytanie jakie należy sobie zadać to dlaczego chcemy robić szlak rowerowy, do czego jest on nam potrzebny? Czy jest to związane z panującą ostatnio modą na robienie szlaków rowerowych, czy może potrzebny on jest, by dostać więcej punktów w projekcie niezupełnie związanym z turystyką rowerową? A może chcielibyśmy stworzyć infrastrukturę turystyczną, wspomagającą rozwój regionu, w którym Wyróżnienie szlaku turystycznego jedynie mieszkamy, stwarzającą nowe formy aktywnego poprzez system oznakowania nie jest wyrazem wykreowania markowego produktu wypoczynku zarówno dla mieszkańców, jak i dla turystycznego. Istnieje potrzeba wdrożenia przybywających turystów oraz innych odwiedzających. Może chcielibyśmy znaleźć nowy sposób pozwalającej wytworzyć pozytywne skoja- zintegrowanej koncepcji rozwoju produktu, na promocję terenów mało, wydawałoby się, rzenia z Regionem i jednocześnie wykorzystać w pełni ich potencjał. Według specjalistów każdy produkt turystyczny potrze- atrakcyjnych turystycznie. Bo nie zawsze mieszkańcy danego regionu potrafią dostrzec te atrakcje turystyczne, które dostrzegają obcy. na buje co najmniej 3 lat, aby w pełni wejść rynek. 7

Drugie pytanie to kto będzie tworzył szlak, Turystyka od początku swojego istnienia traktuje przestrzeń turystyczną jako wartość i to na wielu płaszczyznach: i utrzymywał? Czy będą to urzędnicy, którym kto będzie go wytyczał, opracowywał, znakował krajoznawstwa zostało odgórnie zlecone napisanie projektu bo wartości przyrodniczych akurat są pieniądze na szlaki, czy też pasjonaci, wartości kulturowych wartości estetycznych ludzie związani z turystyką rowerową, własnym właściwego terenu regeneracji sił siedzeniem czujący trasę, po której można wytyczyć potencjalny szlak? Tacy, którzy przemierzyli psychofizycznych człowieka. wzdłuż i wszerz region w czasie wycieczek rowerowych, pieszych, samochodowych, znający na pamięć każdą ścieżkę, każdą dziurę, każdą leśną przecinkę. Wiedzący wszystko o atrakcjach turystycznych w okolicy, możliwościach dojazdów do nich i połączenia ich w sensowny system, umożliwiający zaproponowanie szlaku oprowadzającego turystę po regionie. A może przy wytyczaniu szlaku i jego opracowywaniu sensownie będzie połączyć siły samorządowe, organizacji non profit i na dodatek zaprosić do udziału w tworzeniu infrastruktury turystycznej również miejscowy biznes. Pozwoli to wytyczyć szlak w taki sposób, by mógł on na siebie zarabiać, by przynosił korzyści jak największej liczbie mieszkańców, pozwalał na tworzenie wokół niego produktów turystycznych powiązanych ze sobą w pakiety sprzedawane później przez biura turystyczne. Następnym problemem, z którym będziemy musieli się zmierzyć to w jaki sposób nasz szlak oznakować, czy za pomocą znaków malowanych, czy też przy pomocy tabliczek szlaku rowerowego, skąd wziąć pieniądze na zakup materiałów i robociznę, jakie formalności należy spełnić. Nie jest łatwa również odpowiedź na pytanie dotyczące sposobu wypromowania szlaku. Bo po co komu szlak rowerowy, po którym nikt nie jeździ, nikt go nie używa. No i najważniejsze pytanie, może nie na początku podejmowanych działań, ale na pewno już po kilku miesiącach, bądź latach użytkowania kto odpowiada za utrzymanie szlaku, jego odnowę? Jest to bardzo ważne pytanie. Samorządy czasami uzyskują dotacje na budowę infrastruktury turystycznej. Powstają różne obiekty przeznaczone do turystyki aktywnej, często umiejscowione na prywatnych gruntach, oczywiście za zgodą gospodarza terenu. Jednak w pierwszej fazie projektowania nie ustalono kto i na jakich zasadach będzie odpowiedzialny za bieżącą konserwację, odnowę 8

szlaku, już po jego oddaniu. I po pewnym czasie należałoby go odnowić, naprawić czy też wymienić uszkodzone oznakowanie, zrekonstruować brakujące czy też zużyte elementy małej architektury. Właściciel gruntów nie ma na to pieniędzy, samorząd również nie przeznaczył na ten cel żadnych środków. I okazuje się, że szlak ginie, nikt o niego nie dba. A szkoda. I na koniec, siadając do projektowania szlaku powinniśmy założyć, że szlak robimy dla rowerzystów, a nie dla pieszych, samochodziarzy czy też koniarzy. Szlak rowerowy jest dla rowerów i ich użytkowników i dlatego powinien być dostosowany do ruchu rowerowego, stworzony dla wygody rowerzysty, a nie na pamiątkę kogoś, komu przyszedł taki pomysł do głowy. Dlatego najważniejszym partnerem w tworzeniu szlaków rowerowych są rowerzyści. I to najlepiej tacy, którzy uprawiają turystykę rowerową. Udział zawodowych kolarzy nie na wiele się zda. Po prostu nie czują oni turystyki rowerowej. Są zorientowani na wynik, a nie na wypoczynek. 9

Są to krańcowe formy jazdy na rowerze. Kolarz wyczynowy połyka kilometry, turysta rowerowy zwiedza, podziwiając zabytki, widoki. Dla kogo? Turyści rowerowi są bardzo atrakcyjną grupą klientów. Z badań przeprowadzanych przez instytucje zajmujące się turystyką wynika, że są to ludzie wykształceni, o zarobkach wyższych niż średnie, wysokim statusie społecznym. Turystyczne trasy rowerowe zaczynają stanowić bardzo ważny element oferty aktywnego wypoczynku: rowerowych wakacji oraz weekendów, spędzanych na rowerze poza wielkim ruchem samochodowym i niezależne od samochodu Turystów rowerowych można podzielić na wiele grup, stosując wiele kryteriów np. ze względu na wiek, rodzaj roweru na którym się poruszają (trekking, mtb, poziomy) oraz jego wyposażenie (z przyczepką, czy bez) czy też czas jaki poświęcają na jazdę na rowerze (wyjazdy sporadyczne, weekendowo czy tez długie wyprawy urlopowe). Można również zastosować podział ze względu na zainteresowania (historia, przyroda, socjologia itp.). Dlatego też ważne jest, aby tworzonemu przez nas szlakowi przyświecała jakaś idea, myśl przewodnia. Czasy, gdy szlaki turystyczne prowadziły jedynie przez tereny piękne przyrodniczo już minęły. Obecny turysta, oprócz widoków szuka informacji. I to od razu wielu, z różnych dziedzin. Nie wystarcza mu odpoczynek połączony jedynie z podziwianiem widoków. Chciałby poznać historię regionu po którym się porusza, jego najważniejsze zabytki, ciekawych ludzi. Potrudzić się o rozwiązanie jakiejś zagadki, zapoznać się z ciekawostkami niedostępnymi nawet w Internecie (chociaż zaczyna to być już czasami niemożliwe). Dlatego warto potrudzić się o stworzenie szlaku kulturowego, szlaku z myślą przewodnią przyciągającą turystę, oferującego mu oprócz jazdy na rowerze jeszcze coś. W kraju powstało już kilkanaście lub nawet kilkadziesiąt takich szlaków. Należą do nich m.in. szlaki Greenway: Naszyjnik Północy na Pomorzu, Szlak Odry, Szlak Bursztynowy wzdłuż Wisły, Szlak Bociani na Podlasiu, szlaki międzynarodowe Kraków Morawy 10

Wiedeń czy też Zielony Rower Greenway Karpaty Wschodnie na terenie jedynego na świecie trójstronnego Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery UNESCO Karpaty Wschodnie położonego na terenie Polski, Słowacji i Ukrainy. Powstają też coraz liczniej Ekomuzea, których ideę wprowadza na terenie kraju Fundacja Partnerstwo dla Środowiska z Krakowa. Powstają rowerowe szlaki dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego jak na przykład bieszczadzkie: Szlak Ikon, Szlak nadsańskich umocnień, Szlak Prawem i Lewem czy też kultowy już szlak Śladami przygód dobrego wojaka Szwejka nawiązujący do prozy Jarosłava Haszka, Galicji z czasów Habsburgów oraz pierwszej wojny światowej. Wszystkie one mają za zadanie po pierwsze przyciągnąć turystę w region do tej pory przez niego nieodwiedzany, proponując mu zapoznanie się z historią połączone z turystyką aktywną. Jest to połączenie w ostatnich latach coraz bardziej poszukiwane przez wykształconą część społeczeństwa. W jaki sposób? Coraz większe nasycenie samochodami polskich dróg i niedostateczna ilość autostrad i dróg szybkiego ruchu pozwalających na szybkie przemieszczanie się samochodów między miejscowościami powoduje, że drogi krajowe, wojewódzkie, powiatowe i nawet lokalne są zatłoczone. Jazda rowerem po nich staje się niebezpieczna i mało komfortowa (spaliny i hałas). Powinny powstawać wyasfaltowane ścieżki rowerowe oddzielone od pasa ruchu dla samochodów, lub ciągi pieszo- -rowerowe, wspólne drogi dla pieszych i rowerzystów. Ale jak na razie jest to marzenie. Marzeniem Ekomuzeum to sieć rozproszonych w terenie obiektów, które tworzą żywą kolekcję, obrazującą wartości przyrodnicze i kulturowe regionu oraz dorobek jego mieszkańców. Jego celem jest zachowanie i eksponowanie lokalnych tradycji i forom gospodarowania, charakterystycznego rzemiosła czy sposobu życia poprzez prezentacje, warsztaty, czy pokazy dla turystów, organizowane przez mieszkańców regionu. Ekomuzeum to sieć obiektów, które dzięki wspólnej promocji, stanowią całościowy produkt turystyczny. 11

każdego rowerzysty są również asfaltowe drogi Doświadczenia krajów zachodnioeuropejskich wskazują, że turystyka rowerowa rowerowe, prowadzące z dala od ruchliwej szosy, może stać się również w Polsce zaczynem malowniczymi trasami wśród nieskazitelnej przyrody w krystalicznie czystym powietrzu, z miejsca- rozwoju gospodarczego. Turysta musi coś zjeść, musi się wyspać, musi skorzystać z lokalnych atrakcji, musi naprawić rower, mi wypoczynkowymi na każdym punkcie widokowym, koszami na śmieci, grillami gotowymi do musi pozostawić go w bezpiecznym miejscu, musi dokonać zakupu akcesoriów, musi rozpalenia itp. Ale niestety na razie są to tylko dokonać zakupu roweru lub jego wyposażenia. Te wszystkie aktywności wiążą się marzenia. Trzeba będzie jeszcze trochę poczekać z koniecznością zapewnienia odpowiednich na ich spełnienie. Najbardziej realne są rowerowe, usług, które dają czyste, ekologiczne miejsca pracy i szansę rozwoju. nie bocznymi drogami o nawierzchni asfaltowej, znakowane szlaki turystyczne, prowadzące głów- a także drogami o nawierzchni tłuczniowej lub gruntowej (zwłaszcza na terenach leśnych). Tylko w ostateczności krótkie odcinki tych tras prowadzą głównymi drogami. Nie wymagają one zmiany nawierzchni, a jedynie dokładnego oznakowania przebiegu szlaku. Są to jak na razie, poza większymi aglomeracjami miejskimi, jedyne do osiągnięcia bez większych nakładów finansowych elementy infrastruktury rowerowej. Po co? Turystyka jest przemysłem opartym na walorach Murphy (1985 r.). Cytat ten powinien nam uświadomić do czego potrzebne są nam szlaki rowerowe. Po prostu chcemy sprzedać to, w co przyroda i historia wyposażyła nasz region. Można również elegancko opakować czasy współczesne i sprzedać turyście kontakt z ciekawymi ludźmi, rzemieślnikami, artystami, gawędziarzami, właścicielami galerii, twórcami ludowymi. Trzeba tylko znaleźć pomysł. Ważne jest również, żeby zachować równowagę w realizacji naszego pomysłu i przy okazji realizacji szlaków nie zatracić tego, co w naszym regionie będzie trudne do odtworzenia. Strategia potrójnego wyniku (triple Trzeba w tym miejscu przytoczyć definicję, która bottom line), uwzględniającego jednocześnie rozkwit gospodarczy, sprawiedliwość powinna ustrzec nasze działania przed popełnieniem kardynalnych błędów: społeczną oraz ochronę środowiska zaczyna stanowić podstawę strategii gospodarczej Turystyka zrównoważona (sustainable towielu światowych przedsiębiorstw. urism) polega na takim korzystaniu z zasobów 12

materialnych i niematerialnych środowiska, aby była zachowana równowaga w sferze ekonomicznej, społecznej, ekologicznej i przestrzennej. Najważniejszym rezultatem jej rozwoju jest wzrost poziomu i jakości życia ludzi, zarówno mieszkańców regionów recepcji turystycznej jak i samych turystów. Ważnym kodeksem zasad turystyki zrównoważonej, którym posługujemy się jest Agenda 21 dla Podróży i Przemysłu Turystycznego opracowana w 1995 r. przez Światową Radę Podróży i Turystyki WTTC, Światową Organizację Turystyki WTO oraz Radę Ziemi. I to na pewno jest jedna z najważniejszych zasad, które powinny przyświecać autorom nowo powstających szlaków rowerowych turystyka powinna być zrównoważona. Greenway s to ZIELONE SZLAKI dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego tworzone wzdłuż zielonych korytarzy rzek, tradycyjnych, historycznych tras handlowych, naturalnych korytarzy przyrodniczych etc. Łączą regiony, atrakcje turystyczne i lokalne inicjatywy, wspierają rozwój turystyki przyjaznej dla środowiska i rekreacji oraz promują zdrowy styl życia i niezmotoryzowane formy transportu. Greenways stwarzają szansę na partnerską współpracę społeczności lokalnych, organizacji pozarządowych, samorządów, instytucji rządowych i przedsiębiorców na rzecz poprawy jakości życia i środowiska, ożywiania gospodarki lokalnej, wzmacniania przedsiębiorczości wśród ludzi miejscowych oraz zachowania unikalnych wartości przyrody, krajobrazu i kultury.

Dlaczego trasy rowerowe? Odpowiedź na to pytanie jest łatwa. Bo to po prostu się opłaca. I to z wielu względów. Materialnych, zdrowotnych, promocyjnych. Rower jest jedynym środkiem transportu, oprócz nóg, który nie niszczy środowiska naturalnego, a infrastruktura rowerowa nie jest tak kosztowna w utrzymaniu i rozbudowie jak infrastruktura samochodowa. Proekologiczna zmiana zachowań społecznych powinna iść w kierunku wykształcenia nawyku korzystania z roweru jako środka lokomocji, rekreacji i turystyki. Tablica 1.1 Porównanie różnych środków komunikacji z punktu widzenia ekologicznego w stosunku do samochodu indywidualnego przy identycznym przebiegu osobokilometrów. Podstawa = 100 (samochód indywidualny bez katalizatora) samochód osobowy samochód osobowy* samochód ciężarowy rower samolot pociąg Zużycie powierzchni 100 100 10 8 1 6 Zużycie energii 100 100 30 0 405 34 C0 2 100 100 29 0 420 30 Tlenki azotu Węglowodory CO Zatrucie atmosferyczne całkowite Niebezpieczeństwo wypadków 100 15 9 0 290 4 100 15 8 0 140 2 100 15 2 0 93 1 100 15 9 0 250 3 100 100 9 2 12 3 * należy przypomnieć, że katalizator działa prawidłowo tylko przy rozgrzanym silniku. Na krótkich trasach w mieście nie można liczyć na prawdziwy efekt zmniejszający zanieczyszczenia. Źródło: Rapport UPI Heidelberg, 1989, cytowany przez niemieckiego ministra transportu. 14

Jazda na rowerze to najlepsze ćwiczenie aerobowe (tlenowe), co powoduje, że korzystanie z roweru jako środka w dojeździe do pracy lub szkoły oraz jako środka aktywnego wypoczynku pozwala nam zachować dobry stan zdrowia. Badania wykazują, że zmniejszanie się udziału cięższych wysiłków fizycznych w pracy zawodowej i w innych czynnościach życia codziennego, a szczególnie nadużywanie samochodu wpływa ujemnie na właściwości biologiczne człowieka i jego możliwości przystosowawcze. Zarówno turystyka jak i inne formy gospodarki zależą bezpośrednio od ochrony krajobrazu i środowiska. Niszczenie zasobów, o które opiera się rozwój np. turystyki w regionie nieuchronnie doprowadzi w przyszłości do jej samozagłady; dlatego mówienie o rozwoju turystyki musi zawsze iść w parze z mówieniem i myśleniem o ochronie dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Człowiek pod względem fizjologicznym jest zaprzeczeniem maszyny, której elementy w miarę wzrostu pracy zużywają się. W układach biologicznych w miarę trwania pracy następuje w odpowiednich warunkach doskonalenie się wszelkich mechanizmów biorących udział w czynności organizmu. Układ krążenia i aparat ruchowy człowieka nie tylko nie zużywa się pod wpływem ćwiczeń, ale przeciwnie wzmacnia się. W etiologii przyczyn chorób cywilizacyjnych znajduje się niejednokrotnie czynnik toksyczności, a z badań wynika, że stan wytrenowania zwiększa odporność na działanie substancji chemicznych, trujących dla organizmu. Odporność organizmu można zwiększyć przez nasiloną aktywność ruchową. Dlaczego trasy rowerowe? trochę ekonomii W 2002 roku turystyka rowerowa generowała aż 21,5 mld euro do gospodarki europejskiej. Większość tych dochodów generowana jest na terenach wiejskich. Rozwój długodystansowych tras rowerowych będzie wytwarzać popyt na żywność, zakwaterowanie i inne usługi w małych społecznościach (Dane Eurovelo). W miejscowości Grein, na trasie Donauradweg w Austrii aż 60-80% miejsc hotelowych wykorzystywanych jest przez turystów rowerowych. 15

Zasady wytyczenia szlaków turystycznych: W Austrii promuje się turystykę rowerową od»»»»»»»» bezpieczeństwo, spójność, bezpośredniość, atrakcyjność. 1987 roku. Obecnie z trasy Donauradweg korzysta dziennie ok. 1000 turystów, pozostawiających średnio 30 euro/dzień, wydając na towarzyszącą infrastrukturę turystyczną 54 mln marek rocznie. Miasto Drenthe w Holandii przyciąga rocznie na różne imprezy 30 000 turystów rowerowych, którzy pozostawiają w mieście 90 mln euro. Badania holenderskie wykazują, że profesjonalnie przygotowana trasa rowerowa o długości 250 km może wykreować wykorzystanie 56 000 miejsc noclegowych rocznie. W Danii na 3300 km dróg rowerowych spędza wolny czas przeszło 1 mln turystów rocznie. Każdy turysta, który spędza wakacje na rowerze wydaje dziennie 350 koron duńskich. Dało to możliwość stworzenia 17 tys. miejsc pracy w turystyce rowerowej. Pierwsze kroki Siadając do projektowania szlaku zaprośmy do współpracy ludzi związanych z turystyką (np. z PTTK, Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, innych stowarzyszeń związanych z turystyką) przyrodników, kartografów, historyków, przedstawicieli samorządów lokalnych, ludzi zajmujących się ochroną środowiska, przedstawicieli właścicieli dróg oraz innych instytucji lokalnych, Szlakiem turystycznym jest wytyczona które mogą nam pomóc w realizacji zadania w terenie trasa, służąca do odbywania wy- czy też w zaprojektowaniu szlaku. Nie możemy cieczek, oznakowana jednolitymi znakami zapomnieć o przedsiębiorcach zajmujących się (symbolami) i wyposażona w urządzenia turystyką rowerową biura podróży, wypożyczalnie informacyjne, które zapewniają bezpieczne i spokojne jej przebycie turyście o dowolnym poziomie umiejętności i doświadczenia, rowerów, serwisy rowerowe, sklepy sportowe również mogą się stać nieocenionymi partnerami przy budowie szlaku. Dobrze by było zaprosić o każdej porze roku i w każdych warunkach pogodowych, o ile szczegółowe wymagania nie stanowią inaczej okresowe zamykanie również przedstawicieli organizacji zrzeszających w przypadku niekorzystnych warunków gestorów bazy turystycznej oferujących noclegi pogodowych lub ze względów przyrodniczych na terenach chronionych. i wyżywienie pozwoli to na stworzenie w przyszłości sieci obiektów przyjaznych rowerzystom. 16

Przy projektowaniu szlaków dłuższych, o znaczeniu regionalnym czy też w późniejszym okresie międzynarodowym dobrze by było zaprosić na konsultacje przedstawiciela organizacji zajmującej się w danym regionie, województwie szlakami rowerowymi i ich koordynacją. Udział osób z zewnątrz jest potrzebny również dlatego, że często szlaki są tworzone przez mieszkańców okolic, którzy poruszają się intuicyjnie po swoim terenie. Próbują oni tworzyć szlaki dla siebie, a nie dla turysty. Przebieg i oznakowanie szlaku powinno być bardzo czytelne, przeznaczone dla ludzi, którzy znajdą się w okolicy po raz pierwszy, nie znają się na mapie ani na topografii, a chcą spędzić miło i aktywnie kilka chwil podczas urlopu. Muszą oni korzystać ze szlaków w sposób bezpieczny, z wiarą, że się nie zgubią i w każdej chwili będą wiedzieli jak dojechać do celu. Spojrzenie doświadczonego człowieka z zewnątrz na pewno pomoże rozwiązać problemy. 17

Realizacja przedsięwzięcia Podstawy prawne 1. Wytyczanie szlaków turystycznych następuje zgodnie z ustaleniami ustawy z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 707 z późn. zm.); 2. Znakowanie górskich szlaków turystycznych odbywa się zgodnie z ustaleniami ustawy z 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej (jedn. tekst Dz. U. z 2001 r. Nr 81, poz. 889 z późn. zm.) oraz wydanego na jej podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z 6 maja 1997 r. w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne (załącznika nr 2, Dz. U. Nr 57, poz. 358); 3. Znakowanie rowerowych szlaków turystycznych następuje zgodnie z ustaleniami ustawy z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (tekst jedn. Dz. U. 2007 r. Nr 19, poz. 115) i ustawy z 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (tekst jedn. Dz. U. 18