Warszawa, dnia 19 lutego 2009 r. SPRAWOZDANIE z podróŝy słuŝbowej poza granicami kraju A. Część ogólna 1. Skład delegacji Krzysztof Dyl Zastępca Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej Mirosław Sabat Główny Specjalista w Wydziale Ofert Ramowych, Departament Hurtowego Rynku Telekomunikacyjnego, Radosław Pacewicz Starszy Specjalista w Wydziale Współpracy Międzyoperatorskiej, Departament Hurtowego Rynku Telekomunikacyjnego. 2. Cel podróŝy Poznanie technicznych i ekonomicznych aspektów budowy nowoczesnych sieci optycznych przeznaczonych do świadczenia zaawansowanych technicznie usług multimedialnych. Zapoznanie ze sprzętem i moŝliwościami oferowanymi przez zestawiony i funkcjonujący model sieci GPON uruchomiony w warunkach laboratoryjnych przez jednego z dostawców urządzeń telekomunikacyjnych. 3. Czas trwania i miejsce delegacji Czas trwania delegacji: 31 stycznia - 05 lutego 2009 r. Miejsce delegacji: USA, Lowell koło Bostonu w stanie Massachusetts. Laboratoria Badawczo Rozwojowe firmy Motorola 4. Informacja o zawarciu w sprawozdaniu informacji poufnych uniemoŝliwiających podanie sprawozdania do publicznej wiadomości Sprawozdanie nie zawiera informacji poufnych. B. Część szczegółowa Mając na uwadze strategię rozwoju technicznego sieci telekomunikacyjnych w Polsce, Urząd Komunikacji Elektronicznej rozpoczął rekonesans rozwiązań telekomunikacyjnych dotyczących sieci dostępowych w Europie i na świecie. Celem podjętych działań jest stwierdzenie, jakie technologie dostępowe zyskują poparcie u operatorów telekomunikacyjnych oraz jakiego rodzaju rozwiązania techniczne są wdraŝane przez operatorów na rynkach telekomunikacyjnych. W związku z tym, Ŝe nowe technologie oferują zupełnie inne podejście koncepcyjne do sposobu dostarczania usług uŝytkownikom końcowym, Urząd Komunikacji Elektronicznej największą uwagę przyłoŝył do kwestii regulacyjnych, które wynikają z wspomnianych koncepcji. Ponadto, wziąwszy pod uwagę 1
sygnały napływające z polskiego rynku telekomunikacyjnego świadczące o coraz większym zainteresowaniu dostarczeniem wyŝszych przepływności bitowych uŝytkownikom końcowym oraz faktem, Ŝe przedsiębiorcy telekomunikacyjni w Polsce zaczynają coraz powaŝniej rozwaŝać potrzebę inwestycji w sieci dostępowe nowej generacji oparte przede wszystkim na technice światłowodowej, zasadnym było poznanie i stwierdzenie jak w praktyce wygląda i funkcjonuje infrastruktura telekomunikacyjna zapewniająca moŝliwość oferowania klientom transmisji danych na poziomie przewyŝszającym 10 Mb/s. Istotnym jest równieŝ, Ŝe intensywne równoległe prace i badania są prowadzone w krajach Unii Europejskiej, przy czym krajowi regulatorzy mają juŝ częstokroć do czynienia z uruchomionymi sieciami NGA (Next Generation Access). Analizy rynków europejskich wykazały, Ŝe dotychczas zarówno regulatorzy krajowi jak i operatorzy nie podjęli decyzji, w jaki sposób moŝliwe byłoby zapewnienie dostępu wszystkim operatorom do uŝytkownika w oparciu o nowo wybudowaną sieć NGA. U podstaw problemu naleŝy się dopatrywać między innymi bardzo krótkiego upływu czasu od momentu, gdy zostały uruchomione pierwsze sieci NGA. Ponadto często ich zasięg ogranicza się wyłącznie do terenów wysoko zurbanizowanych, a więc trudno tu mówić o powszechności tego typu sieci w ujęciu krajowym. Podczas wizyty przedstawiciele UKE mieli okazję spotkać się, wysłuchać i zadać pytania producentowi urządzeń telekomunikacyjnych. Spotkanie oraz demonstracja urządzeń miała miejsce na terenie centrum badawczego. Ze strony dostawcy w spotkaniu udział wzięło 5 osób. Spotkanie zostało podzielone na pięć części 1) Technika GPON oraz rozwiązania oferowane przez dostawcę. 2) Prezentacja zestawionego i funkcjonującego modelu GPON. 3) Koncepcja FTTP/FiOS u operatora amerykańskiego Verizon. 4) IPTV End to End w rozwiązaniu desygnowanym przez dostawcę. 5) Wizyta w laboratoriach badawczo-rozwojowych dostawcy. Prezentacje dotyczyły rozwiązania technicznego wspieranego przez dostawcę sprzętu. Poruszony równieŝ został wątek ekonomiczny sieci GPON na tle innych rozwiązań technicznych. Rozwiązanie zostało oparte na koncepcji światłowodowej transmisji danych od i do uŝytkownika opartej na technice Gigabit Passive Optical Network (GPON). GPON jest jedną z technologii spełniających nieformalne wymagania postawione przez sieć NGA, tzn. zapewniających moŝliwie najwyŝszą przepływność do uŝytkownika końcowego (w tym przypadku na poziomie do 50 Mb/s) oraz pozwalającym na skonstruowanie biznesplanu do celów wdroŝenia NGA przez operatora w ramach obsługiwanego regionu, kraju. Główną cechą sieci GPON jest pasywny charakter elementów pośredniczących pomiędzy częścią stacyjną a zakończeniem liniowym, wykorzystanych przy budowie infrastruktury sieciowej. Koncepcja ta polega na tym, Ŝe pomiędzy urządzeniem stacjonarnym OLT (optical line terminal) zlokalizowanym po stronie operatora a urządzeniem końcowym ONT (optical network terminals) brak jest elementów aktywnych, które do pracy wymagają zasilania zewnętrznego. Na trasie światłowodu łączącego OLT i ONT stosowane są wyłącznie tzw. splittery, których celem jest rozdzielenie sygnału optycznego przenoszącego informację i dostarczenie go włóknami światłowodowym nawet do 32 (lub 64) niezaleŝnych uŝytkowników końcowych. Cechą charakterystyczną jest maksymalna długość pętli światłowodowej wynosząca maksymalnie do 10 (do 20) km pomiędzy OLT i ONT 2
niezaleŝnie od miejsca, w którym zostanie wpięty splitter rozdzielający sygnał. Trwają równieŝ prace nad zwiększeniem ilości obsługiwanych zakończeń sieciowych jeden moduł OLT do 128 sztuk. MoŜliwe jest wpięcie kilku splitterów w ciągu włókna światłowodowego na zasadzie połączeń kaskadowych jednak nie zwiększa to pojemności systemu. Do transmisji danych do i od uŝytkowników wykorzystywana jest w światłowodzie jedna para okien transmisyjnych, przy czym wszyscy uŝytkownicy współdzielą do niej dostęp równocześnie. Urządzenia ONT mogą mieć charakter zakończeń sieciowych instalowanych np. na ścianach budynków jak równieŝ mogą by umieszczane w estetycznych obudowach przypominających tradycyjne modemy ADSL. Ponadto, mogą one stanowić rodzaj zakończenia sieciowego, które będzie pośredniczyć w dostarczaniu sygnału za pomocą innego medium transmisyjnego, takiego jak kabel koncentryczny lub kable typu cat 3 lub cat 5. Maksymalna prędkość transmisji danych od OLT do ONT wynosi 2,48 Gb/s, natomiast w kierunku przeciwnym prędkość wynosi 1,24 Gb/s. Ponadto, bez szkody dla opisanych przepływności moŝliwa jest równoległa transmisja usługi RF Video z wykorzystaniem techniki Video Overlay. PowyŜsze rozwiązanie do transmisji danych i video wykorzystuje 3 okna transmisyjne w światłowodzie. 1310 nm okno wykorzystywane jest do transmisji danych w górę (upstream) przy pomocy dostępu TDM. 1490 nm okno wykorzystywane jest do transmisji danych w dół (downstream) metodą rozsiewczą typu punkt wielopunkt, 1550 nm okno wykorzystywane do transmisji video metodą rozsiewczą typu punkt wielopunkt. Jak wynika z analiz prowadzonych przez dostawcę, technika GPON jest rozwiązaniem najbardziej obiecującym, patrząc przez pryzmat oczekiwań sieci NGA. Znaczący przyrost GPON w udziale na rynku jako medium transmisyjnego dla NGA planowany jest w roku 2009. (rys. 1). W ramach prezentacji techniki GPON dostawca przedstawił szczegółowe, kompleksowe koncepcje rozwiązań technicznych adekwatnych do oczekiwań dostawców usług względem rodzaju techniki wykorzystanej w realizacji ostatniej mili oraz przedstawił swoją pozycję względem innych dostawców rozwiązań technicznych GPON. Ponadto, poruszono wątki ekonomiczne uzasadniające wdraŝanie sieci opartej na technologii GPON oraz spodziewane korzyści z uruchomienia sieci tego typu. Niewątpliwie wysoka przepływność oferowana przez omawianą technologię pozwoli na zapewnienie znacznie szerszego wachlarza usług abonentom końcowym niŝ tylko dostęp do Internetu czy usługę głosową. Wśród nich naleŝy wyróŝnić usługi takie jak telewizja o jakości HD, Video on Demand, czy transmisję IPTV. Z drugiej jednak strony koszty budowy sieci oraz terminali abonenckich stanowią nadal powaŝną barierę negatywnie weryfikująca koncepcję FTTH. 3
Rys. 1 Ogólnoświatowy rozwój FTTP Biorąc pod uwagę aspekt współdzielenia zasobów włókna przez operatorów alternatywnych naleŝy zauwaŝyć, Ŝe w wyniku analizy przedstawionych rozwiązań opartych o GPON Urząd uzyskał odpowiedź na kluczowe pytanie Czy wprowadzenie w Polsce sieci opartych o technologie PON da moŝliwość przyłączenia niezaleŝnego dostawcy usług. Sytuacja taka jest moŝliwa w przypadku podłączenia dostawcy na poziomie urządzenia OLT i dostarczenie usługi do uŝytkownika w sposób równoległy z dostawcą innej usługi. Dostawca na dzień dzisiejszy przy zastosowaniu obecnie istniejących technologii jest w stanie zapewnić dostęp do modułu OLT kilku operatorom alternatywnym. Podkreślić naleŝy, Ŝe sieć NGA oparta na technice GPON wyklucza ze swoich elementów pętlę miedzianą. Stawia to zupełnie nowe wyzwania zarówno operatorom telekomunikacyjnym i regulatorom. Wszystkie usługi są świadczone w oparciu o podział logiczny przepływności dostarczanej abonentowi. Filozofia pozyskania dostępu do uŝytkownika końcowego ma więc zupełnie inny wymiar. Przede wszystkim znacznie bardziej skomplikowany charakter mają aspekty techniczne i bilingowe świadczenia usług. Dochodzi równieŝ kwestia ochrony danych i bezpieczeństwa w sieci GPON, która do transmisji danych do abonenta wykorzystuje metodę typu broadcast. Kwestią istotną pozostaje równieŝ konieczność zapewnienia dostępu abonentom do numerów alarmowych na wypadek awarii bądź utraty zasilania terminala abonenckiego. Wyzwaniem staje się równieŝ opracowanie strategii regulacyjnej dotyczącej zasad pozyskiwania dostępu do urządzeń telekomunikacyjnych, sposobu rozdziału usług pomiędzy operatorów, o ile abonent zdecyduje się na róŝnych dostawców, sposobu zapewnienia jakości i ciągłości usługi oraz szeregu innych aspektów wynikających ze specyfiki zastosowanej techniki. Przedstawiciele UKE bezpośrednio zapoznali się z funkcjonującym modelem sieci opartej o technikę GPON. Dokonano przeglądu urządzeń typu OLT, splitterów oraz urządzeń ONT o róŝnych profilach instalatorskich zaleŝnych od miejsca instalacji. Jednym z ciekawszych 4
rozwiązań technicznych był rodzaj ONT przyłączony za pomocą włókna światłowodowego, przeznaczony do ustawienia w bezpośredniej bliskości komputera osobistego. Przedstawiciele UKE mieli równieŝ moŝliwość zapoznania się z laboratoriami dostawcy, w których prowadzone były testy i badania na modelu kompleksowego rozwiązania odzwierciedlającego rzeczywistą sieć GPON, którą potencjalnie kaŝdy z operatorów mógłby zestawić na terenie świadczenia usługi. W celu potwierdzenia słuszności obranej koncepcji rozwoju i badań nad sieciami GPON, dostawca przytoczył przykład jednego z operatorów świadczących usługi telekomunikacyjne na terenie USA, firmę Verizon. Firma ta zdecydowała się wykorzystać w swojej infrastrukturze technikę GPON i w oparciu o nią świadczy usługę ok. 12 mln abonentów. W ramach oferty uŝytkownicy mogą korzystać z 3 rodzajów usług: telewizji, telefonu i dostępu do Internetu. 5
C. Wnioski Operatorzy telekomunikacyjni w ciągu najbliŝszych miesięcy muszą podjąć decyzję o wyborze techniki, w którą zainwestują i na której będzie opierał się ich biznes przez najbliŝsze lata. Nakłady inwestycyjne, przed którymi będą stali wymagają przemyślenia i wybrania odpowiedniej techniki adekwatnej do planowanych inwestycji. Zwiększająca się jakość i szybkość połączeń bezprzewodowych oraz wzrost ich popularności zaczyna stawiać sieci stacjonarne w coraz mniej uprzywilejowanej sytuacji na rzecz operatorów mobilnych. Wizyta i zasięgnięcie opinii ekspertów pozwoliła uzyskać odpowiedź na pytanie czy nowe sieci NGA pozwolą operatorom alternatywnym na uzyskanie dostępu do abonenta w oparciu o włókno światłowodowe niebędące ich własnością. W kontekście oczekiwań UKE informacja ta ma kolosalne znaczenie. ZwaŜywszy na fakt, Ŝe koszty budowy sieci światłowodowej oraz całej infrastruktury z nią związanej są i będą wysokie, czego dowodzą obserwacje rynków europejskich, juŝ teraz oczywistym jest, Ŝe jedynym sposobem na zapewnienie konkurencyjności na rynku jest pozyskanie dostępu do abonenta poprzez moŝliwość dostarczenia usługi we wspólnym dla dostawców usług włóknie światłowodowym. W rozwiązaniu oferowanym przez firmę dostawcę taka moŝliwość istnieje i stanowi ona część oferowanego systemu. Ponadto moŝliwość skorelowania wiedzy o technologii GPON nabytej w oparciu o własne analizy UKE z wiedzą praktyczną dostarczoną przez wybitnych ekspertów producenta sprzętu pozwoliły na znaczne doprecyzowanie niektórych aspektów, które pozostawały do tej pory wątpliwe. Dzięki informacjom uzyskanym bezpośrednio od producenta, niedostępnym w powszechnych materiałach i opracowaniach, naleŝy stwierdzić, Ŝe wizyta w centrum badawczo-rozwojowym dostawcy była owocna. A uzyskanie odpowiedzi na pytanie czy i jak moŝliwe jest współdzielenie łącza w technologii PON ma kolosalne znaczenie dla przyszłego rozwoju usług opartych na technologiach FTTX w Polsce. 6