Atopowe zapalenie skóry Poradnik dla rodziców praca zbiorowa pod redakcją Ryszarda Kurzawy Kraków 2014
Copyright by Wydawnictwo Help-Med s.c. Kraków 2014 All rights reserved. Wszelkie prawa zastrzeżone Wszelkie prawa zastrzeżone, zwłaszcza prawo do przedruku i tłumaczenia na inne języki. Żadna część tej książki nie może być w jakiejkolwiek formie publikowana bez uprzedniej pisemnej zgody wydawcy. Dotyczy to również sporządzania fotokopii, mikrofilmów, gromadzenia w pamięci komputerowej oraz powielania na nośnikach komputerowych. pod redakcją: prof. zw. dr hab. n. med. Ryszarda Kurzawy autorzy: dr n. med. Łukasz Błażowski dr n. med. Andrzej Jaworek prof. zw. dr hab. n. med. Ryszard Kurzawa lek. med. Małgorzata Wanat-Krzak dr n. med. Alicja Widerska-Kurzawa wydanie I ISBN 978-83-933064-6-6 okładka zdjęcie Natalki (z lewej) oraz Daruni (z prawej) wykorzystane za zgodą rodziców skład i opracowanie graficzne Wydawnictwo Help-Med korekta mgr Dorota Bednarska ryciny własne, Fotolia, Chroma Stock Wydawca: Wydawnictwo Help-Med s.c. 30-444 Kraków-Libertów, ul. Zgodna 15 tel. +48122703161, fax. +4812/270 31 65 e-mail: info@help-med.pl http://www.help-med.pl
Od autorów Atopowe zapalenie skóry jest najczęstszą chorobą skóry u dzieci poniżej 5. roku życia i w wielu przypadkach stanowi początek tzw. marszu alergicznego przez dzieciństwo. Ze względu na wysoką częstość jej występowania, zarówno w Europie, jak i na świecie, uznawana jest za chorobę cywilizacyjną, w której obok pewnych predyspozycji genetycznie uwarunkowanych oraz zaburzeń immunologicznych bardzo istotną rolę odgrywają szeroko rozumiane czynniki środowiskowe, wpływające niekorzystnie na obniżenie jakości życia nie tylko samych pacjentów, ale także ich rodzin. Napisana przez nas monografia stanowić będzie dla Państwa, jako rodziców dzieci chorujących na AZS, praktyczny poradnik dotyczący najnowszej wiedzy na temat złożonej patogenezy tego schorzenia, podstawowych zasad rozpoznawania i praktycznego podejścia do kompleksowego leczenia. Ponieważ atopowe zapalenie skóry jest chorobą przewlekłą, trwającą przez długie miesiące, lata, a nawet czasami towarzyszącą choremu przez całe życie, mamy nadzieję, że zawarte w tym poradniku praktyczne informacje umożliwią naszym pacjentom i ich rodzicom/opiekunom lepsze radzenie sobie z tą chorobą, zarówno w czasie leczenia zaostrzeń, jak i w codziennym, regularnie stosowanym leczeniu przewlekłym. Mamy nadzieję, że tylko tą drogą, razem z lekarzem prowadzącym, wyedukowanym pacjentem oraz jego rodzicami/opiekunami osiągniemy wspólnie pełny i optymalny sukces terapeutyczny, jakim powinno być ustąpienie lub złagodzenie świądu i zmian chorobowych, zmniejszenie częstości zaostrzeń choroby, a także poprawienie komfortu życia naszych małych pacjentów. W imieniu autorów Prof. zw. dr hab. n. med. Ryszard Kurzawa Kierownik Kliniki Alergologii i Pneumonologii OTIG i CHP w Rabce-Zdroju od autorów
O autorach o autorach dr n. med. Łukasz Błażowski Klinika Alergologii i Pneumonologii, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc Oddział Terenowy w Rabce-Zdroju Oddział Pediatrii i Alergologii, Szpital Specjalistyczny w Jaśle dr n. med. Andrzej Jaworek Katedra i Klinika Dermatologii Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum w Krakowie prof. zw. dr hab. n. med. Ryszard Kurzawa Kierownik Kliniki Alergologii i Pneumonologii, Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc Oddział Terenowy w Rabce-Zdroju lek. med. Małgorzata Wanat-Krzak były asystent Kliniki Alergologii i Pneumonologii, Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc Oddział Terenowy w Rabce-Zdroju. Aktualnie prowadzi prywatną specjalistyczną praktykę lekarską w Skive w Danii. dr n. med. Alicja Widerska-Kurzawa Kierownik Zakładu Pulmonologii Pediatrycznej, Wydział Ochrony Zdrowia Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
Spis treści Od autorów... 3 O autorach... 4 1. Co to jest atopowe zapalenie skóry... 7 2. Jak powstaje atopowe zapalenie skóry... 9 3. Obraz kliniczny atopowego zapalenia skóry... 12 4. Jakie badania wykonuje się w diagnostyce chorych na atopowe zapalenie skóry... 17 5. Co to jest marsz atopowy...18 6. Leczenie atopowego zapalenia skóry... 20 6.1 Działania profilaktyczne... 21 Alergeny pokarmowe... 23 Alergeny powietrznopochodne... 25 Roztocze kurzu domowego... 26 Pyłek roślin... 28 Alergeny zwierząt... 29 Pleśnie i ich zarodniki... 30 6.2 Leczenie stosowane miejscowo.... 32 Pielęgnacja skóry... 32 Emolienty... 33 Kąpiel... 34 spis treści 5
spis treści Miejscowo stosowane glikokortykosteroidy mgks... 36 Wilgotne opatrunki... 37 Miejscowo stosowane inhibitory kalcyneuryny mik... 39 Inne leki stosowane miejscowo... 41 6.3 Leczenie stosowane ogólnie... 42 Inne metody leczenia... 43 7. Rokowanie... 44 8. Wybór zawodu... 45 9. Przydane adresy internetowe... 46 10. Słowniczek... 47 11. Spis rycin... 50 12. Formularze SCORAD ocena stopnia nasilenia objawów choroby...51 6
1. Co to jest atopowe zapalenie skóry Termin atopowe zapalenie skóry (AZS) powstał na początku lat osiemdziesiątych w celu połączenia zebranych jednostek chorobowych o podobnej etiologii i obrazie klinicznym, które w zależności od wieku pacjenta i lokalizacji zmian rozpoznawane były wcześniej jako różne choroby dermatologiczne. Atopowe zapalenie skóry (zwane także wypryskiem atopowym, wypryskiem endogennym, neurodermitem, świerzbiączką Besniera) jest przewlekłym i nawrotowym schorzeniem z wybitnie nasilonym świądem, typową lokalizacją i charakterystycznym obrazem zmian. U pacjenta lub w jego rodzinie notuje się współistnienie innych schorzeń atopowych. AZS istotnie wpływa na jakość życia chorych i ich opiekunów. Obecność szpecących zmian skórnych powoduje często izolację pacjentów, a dokuczliwy świąd zaburza codzienne funkcjonowanie i utrudnia sen. AZS jest najprawdopodobniej najczęstszą chorobą skóry wieku wczesnodziecięcego i jednym z najpoważniejszych problemów dermatologiczno-alergologicznych, wg najnowszych danych na AZS choruje 1,5 2,5 mln Polaków! W większości krajów świata na atopowe zapalenie skóry choruje 20% dzieci i 1 3% dorosłych. Jest to najczęstsza choroba małych dzieci, u 45% dzieci chorych na AZS pierwsze objawy pojawiają się przed 6. miesiącem życia, u 60% przed ukończeniem 1. roku życia, a u 90% przed ukończeniem 5. roku życia. Choroba może pojawić się w każdym wieku, także u osób dorosłych (szczególnie wtedy wymagana jest czujność diagnostyczna i szeroka diagnostyka różnicowa zmian skórnych). AZS występuje nieznacznie częściej u dziewcząt niż u chłopców, a cięższy przebieg schorzenia obserwowano częściej u chłopców. Częstsze występowanie choroby u dzieci ze środowiska miejskiego, pochodzących z rodzin małodzietnych i dobrze sytuowanych materialnie sugeruje, że narażenie na zanieczyszczenia środowiska, brak ekspozycji na infekcje i kontaktu z alergenami w okresie wczesnego dzieciństwa może odgrywać znaczącą rolę w powstawaniu alergicznego stanu zapalnego. Czynnikiem, który także może odgrywać rolę w częstszym występowaniu AZS, jest późny wiek matki w chwili urodzenia dziecka. co to jest 7
co to jest Istotną rolę w powstawaniu choroby odgrywa również klimat AZS występuje częściej w rejonach o klimacie umiarkowanym, chłodnym i suchym niż wilgotnym i tropikalnym. U większości dzieci AZS to tylko niewielkiego stopnia skaza atopowa ustępująca w okresie wczesnego dzieciństwa do 10. roku życia zmiany skórne utrzymują się u mniej niż 10% chorych. Niestety, AZS jest często pierwszą manifestacją kliniczną atopii u dziecka skłonnego do rozwoju chorób alergicznych i u około 30 50% dzieci z atopowym zapaleniem skóry w wieku późniejszym dochodzi do rozwoju astmy oskrzelowej oraz alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa. 8