Wpływ czasu magazynowania na emisję LZO z wybranych elementów wyposażenia kabiny samochodu osobowego

BRODZIK Krzysztof 1 FABER Joanna 1 GOŁDA-KOPEK Anna 1 ŁOMANKIEWICZ Damian 1 NOWAK Jan 1 ŚWIĄTEK Antoni 1 Wpływ czasu magazynowania na emisję LZO z wybranych elementów wyposażenia kabiny samochodu osobowego WSTĘP Jakość powietrza w kabinie samochodu ma istotny wpływ na komfort i bezpieczeństwo podróżujących nim osób. Praktycznie każdy element wyposażenia wnętrza, począwszy od wykładziny, przez tapicerkę, deskę rozdzielczą czy koło kierownicy emituje substancje lotne. Wśród nich znajdują się węglowodory alifatyczne i aromatyczne, związki karbonylowe, aminy czy alkohole. Podstawowym podziałem lotnych związków organicznych (LZO ang. volatile organic compounds) jest ten uwzględniający ich temperatury wrzenia. Rozróżnia się trzy podstawowe grupy: bardzo lotne związki organiczne (ang. very volatile organic compounds), lotne związki organiczne, ciężkie lotne związki organiczne (ang. semivolatile organic compounds) i organiczne cząstki stałe [1]. Do grupy lotnych związków organicznych w praktyce zalicza się zazwyczaj te substancje, które w wyniku rozdziału chromatograficznego eluują się pomiędzy heksanem a heksadekanem. Dwie pozostałe grupy to związki, których czasy są krótsze od C 6 związki lekkie, lub dłuższe od C 16 związki ciężkie. O obecności LZO w powietrzu wewnątrz kabiny samochodu świadczy jej zapach tzw. zapach nowego samochodu. Pomimo, że stężenia nie wszystkich związków obecnych w powietrzu wewnątrz pojazdu są na tyle wysokie, aby były wyczuwalne, mogą oddziaływać negatywnie na samopoczucie czy zdrowie użytkowników. Do związków szkodliwych, obecnych w pojazdach, zalicza się związki aromatyczne (m.in. benzen, toluen, ksyleny), związki karbonylowe, w tym przede wszystkim formaldehyd, aminy, ftalany i inne [2-4]. W przypadku, gdy z materiałów emitowane są ciężkie związki organiczne mogą one osadzać się na szybach powodując efekt ich zamglenia (ang. fogging), co ograniczając widoczność kierowcy ma bezpośredni negatywny wpływ na bezpieczeństwo w ruchu drogowym [5]. W trakcie eksploatacji pojazdów w powietrzu wewnątrz kabin zmniejsza się stężenie LZO wydzielających się z materiałów wykończeniowych, a zwiększa się udział substancji pochodzących z zanieczyszczonego spalinami powietrza zewnętrznego [6-9]. W celu poprawy jakości powietrza w kabinach nowych samochodów należy więc wykorzystywać materiały emitujące jak najmniejszą ilość LZO. Istotnym etapem w łańcuchu logistycznym produkcji samochodu jest magazynowanie elementów wyposażenia. Pomimo tendencji do zminimalizowania czasu magazynowania produktów, czas pomiędzy wyprodukowaniem, a montażem poszczególnych elementów może wynosić kilka tygodni. W tym czasie w sposób ciągły zachodzi emisja lotnych związków organicznych z materiałów. W związku z tym intersujące jest określenie zmian zachodzących w ilości emitowanych związków w długim okresie czasu. W niniejszej pracy przedstawiono wyniki badań emisji substancji lotnych z wybranych elementów wyposażenia kabiny samochodu osobowego, które poddane zostały długotrwałemu magazynowaniu. Uzyskane wyniki porównano z wynikami uzyskanymi podczas badań identycznych obiektów niezwłocznie po ich dostarczeniu do magazynu końcowego odbiorcy producenta samochodów. 1 Instytut Badań i Rozwoju Motoryzacji BOSMAL Sp. z o.o., ul. Sarni Stok 93, 43-300 Bielsko Biała, Tel.: (+48) 33 8130 404, Fax.: (+48) 33 8125 038, e-mail: krzysztof.brodzik@bosmal.com.pl 567

1. PROCEDURA BADAWCZA 1.1. Obiekty badań Do badań wpływu długotrwałego magazynowania elementów wyposażenia kabiny samochodu osobowego na wielkość emisji lotnych związków organicznych wytypowano elementy mające bardzo istotny wpływ na jakość powietrza w kabinie samochodu, koła kierownicy: pokryte czarną skórą naturalną oraz pokryte tworzywem sztucznym, pianką poliuretanową. W obydwu przypadkach elementy pochodzące z tej samej dostawy poddano badaniom niezwłocznie po ich dostarczeniu do magazynu odbiorcy końcowego oraz po sześciu miesiącach magazynowania w warunkach kontrolowanych (temperatura 21-23 ºC, wilgotność względna 25-40 %RH). 1.2. Komora badawcza Badania emisji lotnych związków organicznych z elementów wyposażenia kabiny samochodu osobowego realizowane były w szczelnej komorze środowiskowej WKE 1000 (Weiss, Niemcy) o pojemności roboczej 1 m 3, przedstawionej na rysunku 1. Powierzchnie wewnętrzne komory badawczej wykonane są ze stali elektopolerowanej. Ogrzewanie komory odbywa się w oparciu o płaszcz powietrzny. W trakcie badania bezpośrednio ogrzewana jest komora zewnętrzna, w której umieszczona jest komora badawcza, zapewnia to jednorodny rozkład temperatury na powierzchni ścian komory testowej. Układ umożliwia regulację temperatury od ok. 16 do 120 ºC w trybie badawczym i do 240 ºC w trybie czyszczenia. Badania mogą być prowadzone w trybie statycznym, tzn. bez wymiany powietrza, lub w trybie dynamicznym z przepływem powietrza od 0,1 do 30,0 L/min i regulowaną wilgotnością. Jednoczesne pobieranie maksymalnie czterech próbek powietrza możliwe jest dzięki zastosowaniu ogrzewanej linii transferowej o regulowanej temperaturze. Badania emisji LZO z kół kierownicy prowadzono w warunkach dynamicznych w 65 ºC. Przepływ oczyszczonego powietrza wynosił 5,4 L/min, a wilgotność względna 5% RH. Próbki powietrza pobierano po 5 godzinach kondycjonowania elementu w komorze środowiskowej. Rys. 1. Komora środowiskowa WKE 1000 w laboratorium chemicznym BOSMAL z umieszczonym wewnątrz obiektem badań kierownicą pokrytą tworzywem sztucznym 568

1.3. Pobieranie i analiza próbek powietrza Po 5 godzinach kondycjonowania detali w komorze, próbki powietrza pobierano jednocześnie na sorbenty: węglowy Carbograph 1TD (Markes, UK), polimerowy Tenax TA (Markes, UK) oraz DNPH na silikażelu (Sigma-Aldrich, Polska). Próbki pobierane na sorbenty Carbograph 1TD (umieszczony w rurkach kwarcowych) i Tenax TA (umieszczony w rurkach stalowych) z przepływem powietrza ustalonym na 100 ml/min przeznaczone były do analizy LZO. Próbki pobierane na na silikażelu impregnowanym DNPH (2,4-dinitrofenylohydrazyna) z przepływem powietrza ustalonym na 750 ml/min przeznaczone były do analiz związków karbonylowych. Do pobierania próbek wykorzystano aspiratory PCMTX-8 (SKC, UK) kalibrowane za pomocą kalibratora DRYCAL (BIOS, USA). Linia transferowa wyposażona w cztery porty probiercze ogrzana była do 65 ºC. Całkowita objętość pobranych próbek wynosiła 2,0 L w przypadku sorbentów Carbograph 1TD i Tenax TA oraz 15 L w przypadku DNPH na silikażelu. Tab. 1. Parametry analizy chromatograficznej Grzanie rurki: 280 ºC (Tenax TA), 300 ºC (Carbograph 1TD) Przepłukiwanie: 1 min Desorber temperaturowy Zimna pułapka: -30 ºC do 300 ºC z szybkością ok. 60 ºC/min Ciśnienie na kolumnie: 23 psi Współczynnik podziału (split): 5:1 Kolumna kapilarna: DB-5MS UI (60m x 1 µm x 0,32 mm) Gaz nośny: hel 99,9999% Chromatograf gazowy (GC/FID) Program temperaturowy: od 40 ºC (2 min) 3 ºC/min to 92 ºC, 5 ºC/min do 160 ºC, 10 ºC/min do 290 ºC (12 min) Linia transferowa do MS: 300 ºC Źródło jonów: EI Temperatura źródła jonów: 230 ºC Spektrometr masowy (MS) Tryb skanowania: SCAN m/z: 35-260 amu biblioteka NIST08 Próbki pobrane na złoża sorbentów Carbograph 1TD i Tenax TA poddawane były desorpcji temperaturowej w układzie Unity2 (Markes, UK) w temperaturze 300 ºC przez 15 minut. Następnie próbki wprowadzano do chromatografu gazowego przez ogrzewaną linię transferową. Analizę próbek prowadzono jednocześnie na detektorze płomieniowo-jonizacyjnym (Agilent 7890A, USA) i spektrometrze masowym (Agilent MSD 5975C, USA). Parametry analizy przedstawiono w tabeli 1. Analizę ilościową pobranych próbek powietrza oparto na krzywych kalibracyjnych toluenu przygotowanych dla obydwu typów sorbentów. Identyfikacja lotnych związków organicznych oparta była na bazie ok. 130 wzorców, poddanych analizie chromatograficznej w identycznych warunkach oraz na bibliotece spektrogramów masowych NIST08, przy czym za zidentyfikowane uznawano związki, których współczynnik dopasowania po zastosowaniu algorytmu PBM (probability-based matching) wynosił nie mniej niż 80 %. Analiza związków karbonylowych pobranych na złoże DNPH na silikażelu poprzedzona była ekstrakcją 5 ml acetonitrylu (Sigma-Aldrich, Polska). Wyekstrahowane próbki poddawane były analizie metodą wysokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC) (Agilent 1260 Infinity, USA) na kolumnie ZORBAX Stablebond C-18. Analiza ilościowa oparta była na 9-cio punktowych krzywych kalibracyjnych przygotowanych dla 14 aldehydów i 3 ketonów. 2. WYNIKI BADAŃ Badania koła kierownicy pokrytego pianką poliuretanową wykazały, że bezpośrednio po dostarczeniu tego elementu do magazynu odbiorcy emituje on znaczące ilości LZO. Całkowite stężenie lotnych związków organicznych oznaczonych z próbki powietrza pobranej na sorbent węglowy Carbograph 1TD wynosiła ponad 7,3 mg/m 3 a w przypadku próbki pobranej na sorbent polimerowy Tenax TA ponad 10,5 mg/m 3. Różnice w ilości oznaczonych LZO wynikają ze zdolności sorpcyjnej obydwu sorbentów. Sorbent węglowy łatwiej adsorbuje lekkie związki organiczne, 569

natomiast ciężkie związki organiczne są lepiej adsorbowane przez sorbent polimerowy. Na rysunku 2 przedstawiono porównanie chromatogramów próbek pobranych za pomocą obydwu sorbentów. Carbograph 1TD pozwolił na oznaczenie dwóch istotnych LZO: trimetyloaminy (czas 4,46 min.) oraz 4-metylomorfoliny (czas 16,81 min.). Zaskakujące jest to, że metylomorfolina nie zaadsorbowała się na złożu polimerowym, prawdopodobnie ze względu na bardzo duże stężenie etylooksyzadoliny (czas 32,74 min.), która mogła zablokować dostęp do centrów sorpcyjnych tego sorbentu. Rys. 2. Porównanie chromatogramów próbek pobranych w trakcie badań koła kierownicy pokrytego pianką poliuretanową w stanie wyjściowym Tab. 2. Uśrednione wartości całkowitego stężenia lotnych związków organicznych emitowanych z kierownicy pokrytej PUR i udział w nim 10 dominujących LZO Stan wyjściowy Stan po 6 miesiącach magazynowania Średnia emisja LZO 9,8 mg/m 3 Średnia emisja LZO 4,6 mg/m 3 Związki dominujące 32,74 4-ethyloxazolidine 71,5 % 32,74 4-ethyloxazolidine 45,1 % 16,81 Morpholine, 4-methyl- 3,8 % 44,37 Hexadecane 2,5 % 4,46 Trimethylamine 3,2 % 45,88 Heptadecane 2,2 % 49,72 Squalene 1,4 % 37,78 Butanedinitrile, 2,3-diethyl- 2,3-dimethyl-, 1,2 % 37,90 2,3-diethyl-2,3- Pentadecane, 2,6,10-1,3 % 45,07 dimethylsuccinonitrile trimethyl- 1,2 % 33,25 2-(dimethylaminoethyl) Carbamic acid, 2-1,2 % 32,80 iminoaminomethyl sulfide (dimethylamino)ethyl ester 1,1 % 18,09 Acetic acid, butyl ester 1,0 % 33,78 Pentanedioic acid, dimethyl ester 1,0 % 21,17 1-methoxy-2-propyl acetate 1,0 % 16,81 Morpholine, 4-methyl- 1,0 % 33,78 Pentanedioic acid, dimethyl ester 0,8 % 30,28 Benzyl alcohol 1,0 % 23,74 1,3-propanediamine, n,n,n',n'- 4-nitrophenyl (2e)-2-0,7 % 49,08 tetramethyl- butenoate 0,9 % 570

W przypadku koła kierownicy poddanego 6-cio miesięcznemu magazynowaniu emisja lotnych związków organicznych zmalała o niemal połowę. Sumaryczne stężenie LZO po 5-cio godzinnym teście emisji wynosiło średnio 4,6 mg/m 3 : 3,7 mg/m 3 w przypadku próbki powietrza pobieranej na sorbent Carbograph 1TD oraz 5,6 mg/m 3 w przypadku próbki pobieranej na Tenax TA. W trakcie magazynowania w całości wyemitowana została trimetylamina i znacząco uległa zmniejszeniu ilość emitowanej metylomorfoliny. Ponadto porównanie chromatogramów przedstawione na rysunku 3 świadczy o znaczącym zwiększeniu udziału w emisji ciężkich substancji lotnych. W tabeli 2 przedstawiono porównanie udziału dziesięciu dominujących związków w sumarycznym stężeniu LZO. Pomimo bardzo długiego magazynowania obiektu, etylooksazolidyna pozostaje głównym związkiem emitowanym z koła kierownicy. Rys. 3. Porównanie chromatogramów próbek pobranych w trakcie badań koła kierownicy pokrytego pianką poliuretanową po półrocznym magazynowaniu Tab. 3. Związki karbonylowe emitowane z koła kierownicy pokrytego pianka PUR Stan wyjściowy Stan po 6 miesiącach magazynowania Suma stężeń zw. karbonylowych 210 µg/m 3 Suma stężeń zw. karbonylowych 148 µg/m 3 Oznaczone związki karbonylowe 5,61 Formaldehyd 43,8 % 9,34 Aceton 85,8 % 9,34 Aceton 20,7 % 5,61 Formaldehyd 8,5 % 10,25 Aldehyd propionowy 13,3 % 14,12 2-butanon (MEK) 5,7 % 16,06 Benzaldehyd 11,5 % 14,12 2-butanon (MEK) 8,5 % 19,46 Aldehyd izowalerianowy 2,2 % Magazynowanie znacząco wpłynęło na rodzaj emitowanych związków karbonylowych. W stanie wyjściowym koło kierownicy pokrytej pianką poliuretanową emitowało o połowę większą liczbę oznaczanych związków karbonylowych niż po okresie magazynowania, jednak zmiany ilościowe nie były już tak wyraźne. Zestawienie związków karbonylowych oznaczonych w próbkach powietrza 571

pobranego po pięciu godzinach testu emisji LZO z koła kierownicy pokrytego tworzywem sztucznym przedstawiono w tablicy 3. Analogiczne badania przeprowadzone na kołach kierownicy pokrytej skóra naturalną wykazały, że emituje ona mniejszą ilość substancji lotnych niż kierownica pokryta pianką poliuretanową. W stanie wyjściowym analiza LZO oparta na próbce pobranej na sorbent węglowy Carbograph 1TD wykazała sumaryczne stężenie wynoszące 6,7 mg/m 3. Zastosowanie Tenaxu TA pozwoliło na oznaczenie łącznie 7,7 mg/m 3, co daje średnio 7,2 mg/m 3 LZO. Charakterystyka substancji lotnych emitowanych z koła kierownicy pokrytej skórą naturalna znacząco różni się od tych pochodzących z kierownicy pokrytej tworzywem sztucznym. Podstawową cechą widoczną na chromatogramach przedstawionych na rysunku 4 i 5, jest obecność znacznie szerszej gamy związków, niż w przypadku elementu pokrytego pianką poliuretanową. Dominujący związek emitowany z kierownicy obszytej skórą naturalną zidentyfikowano jako hydroksypirolidynodion (czas 44,17 min.). Odpowiada on za ok. 15 % całkowitego stężenia LZO w przypadku badań prowadzonych na elemencie w stanie wyjściowym oraz za ok. 7 % całkowitego stężenia substancji lotnych w przypadku badań prowadzonych na elemencie poddanym długotrwałemu magazynowaniu. Różnice pomiędzy wynikami uzyskanymi w oparciu o różne sorbenty są większe niż w przypadku koła kierownicy w stanie wyjściowym i wynoszą 3,4 mg/m 3 oraz 5,5 mg/m 3 odpowiednio w przypadku Carbograph 1TD i Tenax TA. Wynika to z faktu większego udziału ciężkich substancji lotnych w mieszaninie związków emitowanych po sześciu miesiącach przechowywania elementu wyposażenia. W oparciu o wyniki uzyskane przy zastosowaniu sorbentu polimerowego można stwierdzić, że w stanie wyjściowym LZO o czasach krótszych od 40 min. stanowią 67 % sumarycznej emisji, natomiast po długotrwałym magazynowaniu udział ten zmniejsza się do 25 %. Najistotniejsze lotne związki organiczne emitowane z koła kierownicy obszytej skórą naturalną przedstawiono w tablicy 4. Rys. 4. Porównanie chromatogramów próbek pobranych w trakcie badań koła kierownicy obszytego skórą naturalną w stanie wyjściowym 572

Rys. 5. Porównanie chromatogramów próbek pobranych w trakcie badań koła kierownicy obszytego skórą naturalną po półrocznym magazynowaniu Tab. 4. Uśrednione wartości całkowitego stężenia lotnych związków organicznych emitowanych z kierownicy pokrytej skórą naturalną i udział w nim 10 dominujących LZO Stan wyjściowy Stan po 6 miesiącach magazynowania Średnia emisja LZO 7,2 mg/m 3 Średnia emisja LZO 4,5 mg/m 3 Związki dominujące 44,17 2,5-pyrrolidinedione, 1-14,6% 44,17 2,5-pyrrolidinedione, 1-6,6% hydroxy- hydroxy- 42,42 Butanedioic acid, bis(2-4,6% 44,38 Hexadecane 5,0% methylpropyl) ester 31,83 2-butoxyethyl acetate 3,6% 45,97 Heptadecane 4,7% 33,11 1-ethyl-2-pyrrolidinone 3,5% 45,68 Hexanedioic acid, bis(2-4,1% methylpropyl) ester 45,68 Hexanedioic acid, bis(2-3,0% 45,07 Pentadecane, 2,6,10-2,6% methylpropyl) ester trimethyl- 7,52 2-butanone 2,3% 46,27 2-[(2-2,2% thienylmethyl)(deuteroformyl methyl)]amino pyridine 19,82 Cyclohexane, ethyl- 1,9% 42,42 Butanedioic acid, bis(2-2,1% methylpropyl) ester 35,81 Ethanol, 2-(2-butoxyethoxy)- 1,7% 44,73 Diethyl phthalate 2,0% 28,9 2-propanol, 1-(2-1,7% 45,34 Tetracontane, 3,5,24-1,9% methoxypropoxy)- trimethyl- 13,08 Cyclohexane, methyl- 1,7% 42,7 Tetradecane 1,7% Bardzo istotne zmiany zaobserwowano również w przypadku związków karbonylowych, których zestawienie przedstawia tablica 5. Można zauważyć, że długotrwałe magazynowanie miało największy wpływ na emisję 2-butanonu, którego stężenie zmniejszyło się ponad 150-krotnie, keton ten był również jednym z dominujących związków oznaczonych w oparciu o próbki powietrza 573

pobierane na sorbenty węglowy i polimerowy (tablica 4). Podobnie jak miało to miejsce w przypadku koła kierownicy pokrytego pianką poliuretanową najbardziej dominującym związkiem karbonylowym po długotrwałym kondycjonowaniu był aceton. Co ciekawe, praktycznie nie zmieniło się stężenie emitowanego formaldehydu, które w stanie wyjściowym wynosiło 166 µg/m 3 po pięciu godzinach badania emisji w 65 ºC, natomiast po 6-cio miesięcznym magazynowaniu zmniejszyło się do 163 µg/m 3. Długi czas magazynowania promuje wydzielanie z elementów ciężkich substancji lotnych co potwierdza obecność tzw. góry olejowej na chromatogramach próbek pobranych po półrocznym magazynowaniu (czas 40-50 min., rysunek 3 i 5), która świadczy o obecności dużej liczby bardzo podobnych, ciężkich i trudnych do rozdzielania w warunkach prowadzonej analizy chromatograficznej związków. Tab. 5. Związki karbonylowe emitowane z koła kierownicy obszytej skórą naturalną Stan wyjściowy Stan po 6 miesiącach magazynowania Suma stężeń zw. karbonylowych 2559 µg/m 3 Suma stężeń zw. karbonylowych 500 µg/m 3 Oznaczone związki karbonylowe 14,12 2-butanon (MEK) 85,3 % 9,34 Aceton 52,4 % 5,61 Formaldehyd 6,5 % 5,61 Formaldehyd 32,6 % 9,34 Aceton 3,5 % 24,21 Heksaldehyd 7,1 % 24,21 Heksaldehyd 2,3 % 14,12 2-butanon (MEK) 2,9 % 10,25 Aldehyd propionowy 1,5 % 10,25 Aldehyd propionowy 2,7 % 16,06 Benzaldehyd 0,7 % 16,06 Benzaldehyd 2,0 % 19,46 Aldehyd izowalerianowy 0,3 % 19,46 Aldehyd izowalerianowy 0,4 % WNIOSKI Długotrwałe magazynowanie elementów powoduje zmniejszenie ich zdolności do emitowania lotnych związków organicznych. Jest to wynikiem stałego zubożania materiałów, z których zbudowany jest element wyposażenia, w substancje lotne, gdyż ich emisja jest procesem, który trwa nieprzerwanie od momentu ich wyprodukowania. Uzyskane w trakcie badań wyniki dotyczące elementów wyposażenia różniących się materiałem poszycia wskazują, że zmniejszenie całkowitej emisji LZO może przekraczać 50 %, jak ma to miejsce w przypadku koła kierownicy pokrytego pianką poliuretanową. W przypadku koła kierownicy obszytego skórą emisja LZO zmniejszyła się o niecałe 40 % przy bardzo istotnym zmniejszeniu emisji związków karbonylowych (ponad 80 %). Uzyskane wyniki są zgodne z obserwacjami dotyczącymi jakości powietrza w kabinach samochodów eksploatowanych [7, 8], gdzie stwierdzono, że początkowo LZO obecne wewnątrz pojazdu są wynikiem odgazowania materiałów, natomiast w czasie użytkowania ich udział ulega zmniejszeniu. Oznacza to również, że elementy wyposażenia kabiny samochodu emitują do jej wnętrza substancje lotne przez bardzo długi czas. Początkowo w mieszaninie emitowanych związków duży udział mają stosunkowo lekkie LZO, z czasem ich udział jednak maleje na korzyść związków ciężkich. Praca została sfinansowana ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju w ramach projektu rozwojowego N R10 0048 10. Streszczenie Celem niniejszej pracy było określenie wpływu długotrwałego magazynowania wybranych elementów wyposażenia kabiny samochodu osobowego kół kierownic pokrytych różnym rodzajem materiału, na emitowane substancje lotne. Badania wykazały, że zarówno skład jakościowy jak i ilościowy emitowanej mieszaniny substancji lotnych ulega istotnym zmianom. Wykazano, że zmiany składu emitowanych LZO są zależne od materiału, z którego zbudowany jest badany element. Można się jednak spodziewać, że bez względu na materiał, w miarę upływu czasu udział w emisji ciężkich lotnych związków organicznych będzie ulegał zwiększeniu. Sumaryczne stężenie emitowanych lotnych związków organicznych zmniejszyło się po sześciu miesiącach magazynowania o ponad 50 % w przypadku koła kierownicy pokrytego pianką poliuretanową oraz o niecałe 40 % w przypadku podobnego elementu pokrytego skórą naturalną. Emisja związków karbonylowych 574

z elementu pokrytego skórą naturalną jest znacznie większa niż z PUR, jednak jej wielkość ulega zmniejszeniu o ponad 80 % w badanym okresie czasu. Słowa kluczowe: lotne związki organiczne, jakość powietrza, elementy wyposażenia kabiny, emisja LZO, GC- MS Influence of conditioning time on volatile organic compunds emission from interior parts of car cabin Abstract The aim of present work was determination of long term storage influence of selected interior parts- steering wheels covered with different materials, on emitted volatile substances. Performed analyses indicate that both, the quantitative and qualitative composition of emitted volatile substances mixture significantly changes. It was shown that changes in emitted VOC composition depends on tested element building material. It can be expected that regardless the material used, semivolatile organic compounds share in total emission will increase over time. Total volatile organic compounds concentration decreased after six months of storage more than 50 % in case of steering wheel covered polyurethane foam, and less than 40 % in case of similar part covered with natural leather. Carbonyl compounds emission from steering wheel covered with natural leather was significantly larger than from PUR, however it decreased over the testing time for more than 80 %. Keywords: volatile organic compounds, air quality, car cabin interior parts, VOC emissions, GC-MS BIBLIOGRAFIA 1. World Health Organization. Indoor air quality: organic pollutants. EURO Reports and Studies 111, Kopenhaga 1999 2. Levin H., Indoor air pollutants. Part 1: general description of pollutants, levels and standards. Ventilation Information Paper 2 2003. 3. Andersson K., Bakke J. V., Bjørseth O., Bornehag C.-G., Clausen G., Hongslo J. K., Kjellman M., Kjargaard S., Levy F., Mølhave L., Skerfving S., Sundell J., TVOC and health in non-industrial indoor environments. Indoor Air 1997, nr 7 (78-91). 4. Kataoka H., Ohashi Y., Mamiya T., Nami K., Saito K., Ohcho K., Takigawa T., Indoor air monitoring of volatile organic compounds and evaluation of their emission from various building materials and common products by gas chromatography-mass spectrometry. Advanced Gas Chromatography Progress in Agricultural, Biomedical and Industrial Applications. InTech 2012. 5. Wensing M., Standard test methods for the determination of VOCs and SVOCs in automobile interiors, w Salthammer T., Uhde E., Organic indoor air pollutants, Wiley-VCH, Weinheim, 2009 6. Chien Y. Ch., Variations in amounts and potential sources of volatile organic chemicals in new cars. The Science of the Total Environment 2007, nr 382 (228-239). 7. Zhang G. S., Li T. T., Luo M., Lin J. F., Lin Z. R., Bai Y. H., Air pollution in the microenvironment of parked new cars. Building and Environment 2008, nr 43 (315-319). 8. Faber J., Brodzik K., Gołda-Kopek A., Łomankiewicz D., Benzene, toulene and xylenes levels in new and used vehicles of the same model, Journal of Environmental Studies 2013, nr 25 (2324-2330) 575