Kim jest logopeda? To terapeuta zajmujący się pomocą dla dzieci, młodzieży i dorosłych z wadami wymowy takimi jak: seplenienie, rotacyzm, mowa bezdźwięczna, jąkanie. Zadaniem logopedy szkolnego jest zapobieganie zaburzeniom mowy (profilaktyka), rozpoznawanie (diagnoza) oraz usuwanie wad w trakcie terapii logopedycznej. W ostatnich latach systematycznie wzrasta liczba dzieci z wadami wymowy. Na podstawie diagnozy logopedycznej do najczęściej spotykanych wad zalicza się: - Seplenienie międzyzębowe - podczas artykulacji głosek syczących (s,z,c,dz) język wsuwany jest między zęby; - Seplenienie proste - czyli zamiana głosek szumiących (sz,ż,cz,dż) na syczące (s,z,c,dz) np. zamiast szafa - safa, czapka - capka - Bezdźwięczność całkowita lub częściowa, wymawianie głosek dźwięcznych (g,b,d,z, w,dz) jak bezdźwięcznych (k,p,t,s,f,c) np. woda - fota, zegar - sekar; - Rotacyzm - brak artykulacji głoski r lub jej deformacja; - Artykulacja zmiękczona głosek syczących np. sanki - sianki, zupa - ziupa, cebula - ciebula ; - Artykulacja twarda głosek miękkich np. ciasto - casto, siano - sano, nie - ne - Wymowa niedbała spowodowana brakiem otwierania ust przy mówieniu, zaciśnięciem szczęk, co powoduje, że mowa jest niewyraźna i niezrozumiała. Jeśli uczeń prawidłowo wymawia wcześniej zaburzone głoski nie tylko w mowie kontrolowanej w czasie ćwiczeń ale także spontanicznie w każdej sytuacji, wówczas następuje zakończenie terapii. Wadom wymowy towarzyszą często wady zgryzu (konieczna wizyta u ortodonty), trudności w nauce, problemy związane z zachowaniem i koncentracją uwagi, a także zaburzenia emocjonalne i psychiczne. W czasie terapii logopeda skupia się przede wszystkim na korygowaniu zaburzonej mowy, ale pamięta również o ćwiczeniach usprawniających percepcję wzrokową, słuchową, orientację przestrzenną. Wprowadza też elementy ćwiczeń ułatwiających naukę czytania i pisania, doskonali rozwój ruchowy i emocjonalny. W zajęciach mogą uczestniczą rodzice (szczególnie w początkowym etapie) po to, aby mogli prawidłowo utrwalać mowę dziecka w trakcie ćwiczeń domowych. Dzięki systematycznej pracy uczeń szybko i skutecznie nauczy się poprawnie mówić i pisać. 1 / 11
Godziny pracy logopedy Dzień Godziny Poniedziałek 8:30-14:45 Wtorek 8:00 15:00 Środa 8:00-14:40 2 / 11
Czwartek 8:00-14:00 Piątek 8:00-13:00 Gabinet logopedyczny mieści się w sali 28 (II piętro). KIEDY NALEŻY UDAĆ SIĘ Z DZIECKIEM DO LOGOPEDY? 1. Dziecko nieprawidłowo oddycha, ma ciągle otwartą buzię, mówi przez nos, często choruje. 2. Dziecko ma trudności z gryzieniem, żuciem i odgryzaniem pokarmów, brzydko je i pije. 3. Gdy tylko mamy jakiekolwiek wątpliwości czy dziecko dobrze słyszy. 3 / 11
4. Podczas artykulacji głosek ś, ź, ć, dź, s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, t, d, n dziecko wsuwa język między zęby. 5. Dziecko zniekształca głoski, zastępuje je innymi, mowa jest niewyraźna. 6. Jeśli utrzymuje się rozwojowa niepłynność mówienia, dziecko często zacina się, powtarza sylaby. Rodzicu! Jeżeli masz jakąkolwiek wątpliwość, czy rozwój mowy twojego dziecka przebiega prawidłowo, udaj się natychmiast do logopedy. Wczesne wykrycie zaburzenia mowy zwiększa szanse na powodzenie terapii logopedycznej. JAK MOŻEMY WSPIERAĆ ROZWÓJ MOWY DZIECKA? 1. Naturalny trening języka, warg, podniebienia. Ważnym ćwiczeniem, które usprawnia aparat artykulacyjny jest karmienie piersią, następnie picie z kubka, jedzenie łyżeczką, samodzielne żucie i gryzienie pokarmów. Dziecko powinno gryźć twarde pokarmy, np. skórkę od chleba, marchew, jabłko. Ważne jest wczesne zrezygnowanie ze smoczków i butelek. 2. Zadbajmy o prawidłowe oddychanie: 4 / 11
Oddychanie przez nos, nie przez usta! Pamiętajmy o częstym oczyszczaniu nosa dziecka. Jeśli infekcje pojawiają się często, skonsultujmy się z lekarzem laryngologiem lub alergologiem. 3. Kontrolujmy zgryz dziecka. W przypadku wątpliwości skonsultujmy się z ortodontą. 4. Rozwijajmy słuch dziecka: Śpiewajmy razem z nim, słuchajmy muzyki! 5. Rozwijajmy słownictwo dziecka: Czytajmy bajki, wiersze, uczmy rymowanek, a przede wszystkim dużo z nim rozmawiajmy! Rozmowa jest najważniejsza ponieważ buduje ważną więź emocjonalną między Wami. JAK ROZWIJAĆ SPRAWNOŚĆ JĘZYKOWĄ DZIECKA? Sprawność językowa jest bardzo ważna dla rozwoju dziecka i jego powodzenia w nauce ponieważ często ocenia się możliwości ucznia na podstawie jego umiejętności werbalnych. 5 / 11
Ucz swoje dziecko rozmowy Dzięki rozmowie dziecko uczy się wzajemnego kontaktu, uczy się kiedy i co powiedzieć. Uczy się również tego, że w rozmowie jest czas na mówienie i słuchanie. Wyjaśniaj znaczenie czynności i zdarzeń Dziecko dopiero po wyjaśnieniu znaczenia zdarzeń, czy czynności zaczyna rozumieć ich sens, co pomaga w tworzeniu wzorów logicznego myślenia. Dzięki komentarzom, głośnej analizie wydarzeń przyswaja sobie podstawowe wzorce językowe. Zatem niezmiernie ważne jest aby mówić wyraźnie i poprawnie językowo. Używaj języka rozwiniętego Nie należy ograniczać bogactwa swoich wypowiedzi tylko dla tego, że dziecko nie rozumie trudnych słów. Dziecko powinno być otaczane kąpielą słowną- nowe, nieznane słowa są równie ciekawe jak zabawki. Używaj języka zmysłów Warto mówić nie tylko o tym co się widzi, ale też o tym, co się słyszy i czuje. Taka wypowiedź jest lepiej rozumiana i lepiej zapamiętywana. Rozwijaj naturalną skłonność do mówienia Należy słuchać wypowiedzi dziecka, starać się odpowiadać za każdym razem, kiedy do nas mówi i zadawać pytania. Dziecko będzie znacznie chętniej i więcej mówiło, gdy przekona się, że przynosi to efekty. Nigdy nie zbywaj dziecka obojętnością i cierpką uwagą. 6 / 11
Wzbogacaj słownictwo przez cały czas Opowiadaj dziecku o tym, co robisz - ze szczegółami. Podczas ubierania się uczymy nazw ubrań i ich części (rękaw, kołnierz, kieszeń), podczas jedzenia uczymy nazw produktów żywieniowych, ich cech (słodki, kwaśny) oraz wykonywane przy tym czynności (gryzę, połykam). Dzieci łącząc słowa z konkretnymi przedmiotami i sytuacjami tworzą i wzbogacają swój zasób słownika. Mówienie do siebie na temat tego, co się robi lub będzie się robiło, ułatwia dziecku wyrażanie swoich uczuć i emocji. Wykorzystując czynności wykonywane przez dziecko możemy rozbudowywać wypowiedź dziecka. Ważne jest też czytanie ponieważ doskonale stymuluje rozwój mowy. Wskazane jest zatem częste czytanie, opowiadanie bajek, wspólne oglądanie filmów i rozmawianie na ich temat. Ćwiczenia logopedyczne DLA RODZICÓW DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM Dzieci w wieku przedszkolnym mają często problemy z pionizacją języka (jego ruchami w płaszczyźnie pionowej) i opieraniem czubka języka o podniebienie, które jest jego normalną pozycją spoczynkową. Język albo zalega płasko na dnie jamy ustnej, albo wychodzi poza łuki zębów. W tym drugim przypadku usta dziecka są uchylone. Oba zjawiska są bardzo niepożądane. Często dochodzi do wad zgryzu: przodozgryzu (w przypadku płasko zalegającego języka) lub tyłozgryzu (w przypadku międzyzębowego ułożenia czubka języka). Warto zaznaczyć, że od momentu wypełnienia łuków dziąsłowych zębami, co następuje ok. 3 roku życia, język nie powinien opuszczać jamy ustnej. Język zalegający lub wsuwany ciągle między zęby uniemożliwia dziecku prawidłowe połykanie śliny i pokarmów. Język, któremu brak tendencji do unoszenia się, spowoduje przetrwanie infantylnego tj. niemowlęcego typu połykania. Takie połykanie odbywa się z towarzyszącym napinaniem warg, skurczem mięśnia bródkowego, ale za to bez udziału mięśni dna jamy ustnej. 7 / 11
Brak pionizacji języka może być cechą dziedziczną, częściej jednak działają tu przeszkody mechaniczne, które spychają język w dół, np. ssanie palca, zbyt długie używanie smoczków i gryzaków, karmienie butelką, nawykowe oddychanie ustami itp. Niemożność pionizacji języka rzutuje też na artykulację niektórych głosek, szczególnie przedniojęzykowych, których artykulacja ulega zdeformowaniu np. międzyzębowa wymowa głosek: t, d, n, l, r, s, z, c, dz. Przykłady ćwiczeń pionizujących język: 1. Można pokazywać prawidłowe układanie języka na sobie. Innym sposobem jest dotykanie końca języka i podniebienia jakimś przedmiotem np. schłodzoną łyżeczką lub palcem dla ułatwienia trafienia nim na właściwe miejsce. 2. Unoszenie języka z pozycji poziomej do podniebienia z wykorzystaniem głoski l. Warunkiem skuteczności tej metody jest prawidłowa realizacja tej głoski, tzn. przy górnym wałku dziąsłowym: - Dziecko wymawia słowa z głoską,,l np. lala, Lila, lak, lok, lampa, Ala, Ola... - Dziecko powtarza zdania: Alka lubi lalę Oli, Latem latają motyle, Ela lubi lody itp. 3. Zabawa w,,język Alów Główną zasadą tego języka jest dodawanie,,al. do wyrazów kończących się spółgłoską, np. lis lisal, pies piesal, kot kotal, dom domal oraz,,la do wyrazów zakończonych samogłoską, np. oko okola, usta ustala, mama mamala, krowa kowala. 8 / 11
4. Zabawa w,,język na gumce. Dziecko wymawia sylaby typu: al, ol, ul, el przy szeroko otwartych ustach. Nauka prawidłowego połykania śliny: Ćwiczenia polegają na uczeniu dziecka połykania śliny z końcem języka ukierunkowanym do podniebienia. Trudność polega na utrzymaniu języka przez cały akt połykania na podniebieniu, a nie tylko w jego fazie początkowej. Zachowanie języka sprawdza się w sposób następujący: trzymając prawą ręką głowę dziecka od tyłu, dwoma palcami lewej ręki rozchyla się wargi, a kciuk układa na krtani; polecamy unieść język do podniebienia, zaciskając zęby i przełknąć ślinę. Nieprawidłowemu połknięciu towarzyszy przeważnie napinanie warg, często,,za wszelką cenę, co wyczuwa się pod rozchylającymi wargi palcami i jest momentem utwierdzającym o takim połykaniu. Wynika to z faktu przeciwstawiania warg, szczególnie dolnej, naporowi języka do przodu i ma na celu powstrzymanie go przed wysunięciem poza jamę ustną. W takim przypadku należy powtórzyć ćwiczenie od początku. Ćwiczenie połykania śliny powinny być wykonywane możliwie często w ciągu dnia. Równocześnie należy przypominać dziecku o konieczności trzymania języka cały czas na podniebieniu, szczególnie przed każdym posiłkiem. Ma to na celu wytworzenie skojarzenia ułożenia języka w czasie ćwiczeń z przełykaniem płynnych i stałych pokarmów. Sprawą niezwykle ważną jest osiągnięcie prawidłowego przebiegu połykania od początku do końca dla osiągnięcia celu w postaci zmiany sposobu połykania pokarmów. Połykanie z językiem uniesionym do podniebienia i bez towarzyszącego napięcia warg jest dowodem opanowania przez ćwiczącego tego etapu i pozwala na przejście do dalszej nauki. Szczególnie ważne jest, aby funkcja połykania była właściwa przed wymianą przednich zębów mlecznych na stałe. Brak siekaczy stwarza szczelinę prowokującą język do wciskania się w nią, co powoduje utrwalenie istniejącego nieprawidłowego połykania lub jego nawrót. 9 / 11
Nauka oddychania przez nos: Działaniom rodziców powinna stale towarzyszyć dbałość o zamknięcie buzi dziecka, a tym samym przeciwdziałanie niefizjologicznemu oddychaniu ustami. W tym celu rodzice powinni: - zakładać dzieciom czapeczki z zapięciem pod brodą, - obserwować i domykać usta podczas snu, jeśli są uchylone, - szybko odzwyczajać dziecko od ssania pustego smoczka, - przypominać dzieciom otwierającym usta o ich zamknięciu jeśli oczywiście dziecko nie jest przeziębione i może oddychać nosem, - stosować ćwiczenia mięśnia okrężnego ust za pomocą plastikowej płytki przedsionkowej, którą można kupić w sklepie ze sprzętem medycznym. Dziecko zakłada ją pod wargi, następnie mocno zaciska usta. Z kolei palcem założonym na kółko odciąga płytkę do przodu, aż do odczucia zmęczenia, po czym rozluźnia wargi, odpoczywa i powtarza ćwiczenie od początku. Napinanie mięśni warg powinno się odbywać ok. 10 razy dziennie po ok. 3 minuty. Decydująca jest tutaj systematyczność, mająca na celu uzyskanie nawyku zamykania ust i oddychania przez nos. Czasami zachodzi konieczność zmiany kształtu płytki, która uraża śluzówkę swoimi zbyt zagiętymi końcami. Uzyskujemy to przez jej rozgięcie po uprzednim uplastycznieniu w bardzo gorącej wodzie i z kolei utrwaleniu nowego kształtu w zimnej. LITERATURA: 10 / 11
B. Rocławski (red), Opieka logopedyczna od poczęcia, Gdańsk 1989; M. Skorek, Oblicza wad wymowy, Warszawa 1993; I. Styczek, Logopedia, Warszawa 1981; 11 / 11