Biblioteka Przewoźnika Manipulacje w tachografie cyfrowym wykrywanie koszty kary
Manipulacje w tachografie cyfrowym Wykrywanie, koszty, kary
Autor: Marek Herma biegły sądowy z zakresu tachografów samochodowych i analizy czasu pracy kierowców; wieloletni szkoleniowiec. Dyrektor serwisu prawnego i działu szkoleń w firmie LONTEX autoryzowanego przedstawiciela producenta tachografów CONTINENTAL VDO str. 5 42 Redakcja: Joanna Banasiak-Lach Menedżer produktu: Alina Sulgostowska Kierownik marketingu i sprzedaży: Agnieszka Konopacka-Kuramochi Zdjęcie na okładce: fotolia.pl Korekta: Zespół Koordynator produkcji: Mariusz Jezierski Druk: Miller Skład i łamanie: Dariusz Ziach ISBN 978-83-269-4460-4 Copyright by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. Warszawa 2015 Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. ul. Łotewska 9a, 03-918 Warszawa, tel. 22 518 29 29, faks 22 617 60 10, e-mail: cok@wip.pl NIP: 526-19-92-256, KRS: 0000098264 Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie, XIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego, Wysokość kapitału zakładowego 200.000 zł Publikacja Manipulacje w tachografie cyfrowym. Wykrywanie, koszty, kary została przygotowana z zachowaniem najwyższej staranności i wykorzystaniem wysokich kwalifikacji, wiedzy oraz doświadczenia jej twórców. Zaproponowane w niej wskazówki, porady i interpretacje dotyczą sytuacji typowych. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłębionych konsultacji. Opublikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowisko organów i urzędów państwowych. W związku z powyższym autorzy, konsultanci oraz redakcja nie mogą ponosić odpowiedzialności prawnej za zastosowanie zawartych w publikacji Manipulacje w tachografie cyfrowym. Wykrywanie, koszty, kary wskazówek, przykładów, informacji itp. do konkretnych przypadków.
Spis treści Spis treści Rozdział 1. Manipulacje w tachografie cyfrowym... 5 1.1. Konsekwencje i koszty manipulacji w tachografie cyfrowym... 5 1.1.1. Sposoby manipulacji przy tachografach... 6 1.1.2. Manipulacje przy tachografie a koszty takiego działania... 7 1.2. Generacje tachografów najbardziej narażone na manipulacje... 8 1.3. Ingerencja w układ tachografu cyfrowego... 10 1.3.1. Zdalne wyłączanie czujnika ruchu... 10 1.3.2. Inne rodzaje ingerowania w tachografy... 12 1.4. Metody wykrywania manipulacji... 18 1.4.1. Metoda dwóch punktów kontrolnych z analizą faktycznej prędkości pojazdu i pokonywanej przez niego odległości... 19 1.4.2. Metoda jednego punktu kontrolnego ze szczegółową analizą wczytanych danych... 21 1.4.3. Metoda jednego punktu kontrolnego oparta na technicznej kontroli plomb... 23 1.5. Pamięć tachografu co na wydruku może świadczyć o ingerencji... 24 1.6. Komputer pojazdu co świadczy o manipulacji w instalacji tachografu... 26 1.7. Magnes na czujniku ruchu... 27 1.8. Tachograf VDO... 28 1.8.1. Nowy tachograf VDO 2.2... 29 1.8.2. Łatwiejsza praca kierowcy poprawiony licznik czasu pracy kierowcy... 30 1.9. Obowiązki technika warsztatu i ich zaniechanie pomoc przy manipulacji... 31 1.9.1. Nowe obowiązki warsztatów... 32 1.9.2. Usługi poza miejscem do tego upoważnionym... 32 1.9.3. Pozbawienie warsztatu zezwolenia na jego prowadzenie... 32 1.9.4. Tachografy typu SMART... 32 1.10. Ceramiczny czujnik ruchu mity i fakty... 33 1.11. Modyfikacje czujników ruchu... 34 1.11.1. Włączenie do układu tachografu dwóch czujników ruchu... 35 1.11.2. Potwierdzenie kalibracją tachografu... 35 3
Dokumentacja w transporcie drogowym Rozdział 2. Manipulacje na karcie kierowcy... 37 2.1. Wyjątek zgubienie, uszkodzenie lub kradzież karty... 37 2.2. Jazda na karcie innego kierowcy... 38 2.3. Wysokie kary dla kierowcy... 39 2.4. Kary również dla zarządzającego... 39 2.5. Jazda bez prawidłowej karty... 39 2.6. Kary dla kierowcy i zarządzającego... 40 2.7. Nieprawidłowo zamknięta sesja ostatniej karty... 40 2.8. Kary dla kierowcy i przedsiębiorstwa... 41 2.9. Włożenie karty podczas jazdy... 41 Rozdział 3. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 165/2014... 43 Rozdział 4. Taryfikator kar nakładanych przez Inspekcję Transportu Drogowego za brak dokumentacji... 115 4.1. Kary dla kierowców wyszczególnione w załączniku nr 1 ustawy o transporcie... 115 4.2. Kary dla zarządzających transportem wyszczególnione w załączniku nr 2 ustawy o transporcie... 119 4.3. Kary dla firm wykonujących przewozy drogowe wyszczególnione w załączniku nr 3 ustawy o transporcie... 121 Rozdział 5. Ważne adresy i numery telefonów... 129 4
ROZDZIAŁ 1. MANIPULACJE W TACHOGRAFIE CYFROWYM 1.1. Konsekwencje i koszty manipulacji w tachografie cyfrowym Pod koniec lat 90. XX wieku Komisja Europejska zainicjowała projekt wykorzystania nowych technologii informatycznych w celu zapewnienia bezpieczeństwa i nienaruszalności danych opisujących czas pracy kierowców. Celem priorytetowym było sprawienie, aby nowy system był mniej podatny na próby fałszowania zapisu przez użytkowników. Założono również możliwość łatwiejszej i efektywniejszej kontroli czasu pracy kierowców przez ich pracodawców oraz przez organy kontrolne. Czołowe marki producentów tachografów analogowych rozpoczęły prace nad budową nowego tachografu cyfrowego. Minęło dużo czasu, zanim pierwsze tachografy pojawiły się na rynku i otrzymały homologację. Manipulacje w tachografach analogowych to proceder, który niestety od dawna jest stosowany w zarządzaniu firmami transportowymi i bezpośrednio wpływa na atrakcyjność składanych przez nie ofert handlowych. To zadecydowało, że firmy te, obawiając się problemów w funkcjonowaniu swojej działalności, zamawiały pojazdy u dealerów z początkiem roku 5
Manipulacje w tachografie cyfrowym 2006, aby zdążyć odebrać swoje samochody przed datą 1 maja 2006 r. Dlaczego? Aby miały one jeszcze tachograf analogowy. Jak powszechnie wiadomo, tachograf analogowy można było zmanipulować w bardzo prosty sposób. Urządzenia takie jak wyłącznik śpioch lub generator impulsów bączek można było kupić za niewielkie pieniądze. Dzięki nim kierowcy mogli zakłócać pracę tachografu i modyfikować przebiegi pojazdu. W przypadku braku pomysłów na możliwość manipulacji często kończyło się to wyrzuceniem wykresówki. 1.1.1. Sposoby manipulacji przy tachografach Wprowadzenie tachografów cyfrowych tylko w niewielkim stopniu utrudniło proceder manipulacji. Częste przypadki ingerencji doprowadziły do konieczności prowadzenia ciągłych badań nad próbami manipulacji w stosunku do systemu tachografu cyfrowego. Badania te pokazały również, że istnieją różne sposoby manipulacji, z których faktycznie korzysta się w sektorze transportu drogowego celem oszukania tachografu, a w szczególności systemu tachografu cyfrowego. Tego rodzaju działania i próby manipulacji stanowią poważne zagrożenie dla bezpieczeństwa drogowego, wywierając także niedopuszczalny, negatywny wpływ na uczciwą konkurencję oraz warunki pracy kierowców. Dzięki lepszemu zabezpieczeniu tachografu cyfrowego w porównaniu z jego analogowym odpowiednikiem nawet same próby manipulacji systemu mogą być łatwiej wykrywane, co powinno działać odstraszająco. Wbrew obiegowym opiniom krążącym w środowisku kierowców stosowanie magnesów, wyłączników, podwójnych impulsatorów i innych tego typu rozwiązań nie jest procederem nie do sprawdzenia. Wykrywanie przypadków użycia tych urządzeń oraz zapobieganie ich użyciu stanowi ciągły proces, który wymaga stałego zaangażowania. Wraz z postępem technicznym rośnie liczba możliwości ingerencji w system, a tym samym ewentualnych zagrożeń. W związku z tym istotna rola przypada wszystkim podmiotom zaangażowanym w zapewnienie bezpieczeństwa systemu tachografu, w tym funkcjonariuszom służb kontrolnych, uprawnionym warsztatom i instalatorom oraz przestrzegającym przepisów przedsiębiorcom i kierowcom. 6
Rozdział 1. Manipulacje w tachografie cyfrowym 1.1.2. Manipulacje przy tachografie a koszty takiego działania Zacznijmy od konsekwencji manipulacji wynikających z ingerencji w komputer pojazdu. 1. Koszty naprawy pojazdu informacje, które mogłyby świadczyć o manipulacji w instalacji tachografu, mogą również spowodować nieodwracalne konsekwencje takiego działania. Wiąże się to przede wszystkim z tym, że wiele funkcji pojazdu jest uzależnionych od sygnału prędkości pobieranego wprost z tachografu. Zakłócenie tego sygnału lub jego wyłączenie powoduje wystąpienie wielu błędów w jednostce sterującej pojazdem. W niektórych pojazdach doprowadzało to również do uszkodzenia skrzyni biegów a to już generuje koszty sięgające nierzadko kilkanaście tysięcy złotych. 2. Brak sygnału prędkości zakłóca pracę urządzeń do poboru opłat drogowych. 3. Zakłócenia sygnału prędkości mają bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo na drodze. Zaburzony sygnał powoduje również poważniejszą w skutkach zależność, mianowicie przestaje działać urządzenie do ograniczania prędkości pojazdu, czyli ogranicznik prędkości, który ma nie dopuścić do przekroczenia zadanej górnej prędkości. Samochody ciężarowe mają obowiązek posiadania ogranicznika prędkości, który jest fabrycznie ustawiony na 90 km/h lub mniej w zależności od marki pojazdu. Wyłączenie tachografu powoduje, że ogranicznik nie otrzymuje sygnału prędkości, a tym samym nie ogranicza maksymalnie osiągniętej prędkości. Podczas kolizji drogowej z pojazdem osobowym, kiedy pojazd ciężarowy porusza się z prędkością na przykład 110 km/h, kierowca pojazdu osobowego i współpasażerowie są pozbawieni jakichkolwiek szans na przeżycie. 4. Konsekwencje w ruchu drogowym, które wynikają ze zmęczenia kierowcy, wydłużenia jego czasu reakcji i możliwości zaśnięcia za kierownicą. 5. Kary wynikające z takiego działania nie tylko dla kierowcy, ale również dla zarządzającego transportem i samego przedsiębiorstwa. Te wymierzane za granicą wiążą się z bardzo dotkliwymi konsekwencjami finansowymi. 7
Manipulacje w tachografie cyfrowym 6. Dotkliwe konsekwencje podczas samej kontroli drogowej bardziej szczegółowa i wydłużona kontrola to w efekcie zmarnowany czas pracy kierowcy i ryzyko niedostarczenia ładunku w terminie. 1.2. G eneracje tachografów najbardziej narażone na manipulacje Wygląd tachografów nie uległ praktycznie żadnej zmianie, ale zmiany, jakie się w nich dokonywały w ciągu kilku lat, można prześledzić po wersji oprogramowania. Od niej zależy możliwość zweryfikowania sposobów manipulacji tachografu. Jak rozpoznać wersję oprogramowania tachografu? Na przykład w tachografie VDO możemy to zrobić, otwierając szufladę drukarki (rys. 1a). Znajdziemy tutaj tabliczkę znamionową z niezbędnymi informacjami (rys. 1b). Rysunek 1. Tachograf VDO szuflada drukarki przed otwarciem i po otwarciu 8
Rozdział 1. Manipulacje w tachografie cyfrowym Podział generacji tachografów cyfrowych Wersje oprogramowania tachografów: DTCO 1381 oraz Stoneridge SE5000 I generacja II generacja III generacja DTCO 1.0 1.3x DTCO 1.4x DTCO 2.0 2.1 SE5000 5.0 7.2 SE5000 Exact SE5000 Exact 7.3 Duo 7.4 7.5 Cechy szczególne Reguła 1 minuty Drugi niezależny sygnał (IMS), nowy czujnik ruchu KITAS 2+ Wymagany czujnik KITAS 2 KITAS 2 KITAS 2+ ruchu Wymagana instalacja dla pojazdów zarejestrowanych Od 1 maja 2006 r. Od 1 października 2011 r. Od 1 października 2012 r. I i II generacja to tachografy najbardziej narażone na proste manipulacje, takie jak choćby przykładanie magnesu. Te dwie generacje tachografów nie posiadały żadnych dodatkowych zabezpieczeń oprócz rejestracji w pamięci masowej błędów, które czasami pojawiały się po przyłożeniu magnesu. Oczywiście postęp rozwiązań technicznych stosowanych w systemie tachografów cyfrowych wymusił na osobach trudniących się procederem manipulacji stosowanie nowych, trudnych do wychwycenia metod manipulowania danymi. Szczególną formą zabezpieczenia było wprowadzenie od 1 października 2012 r. drugiego niezależnego sygnału (IMS) w układzie z czujnikiem ruchu typu KITAS 2+, jako charakterystycznego układu dla III generacji. Założeniem Komisji Europejskiej było uniemożliwienie osobom trzecim działania poprzez weryfikację sygnału prędkości i drogi pochodzącą ze źródła pojazdu w tym z ABS lub ASR, który to sygnał jest jednocześnie porównywany z sygnałem pochodzącym z czujnika ruchu. Weryfikacja poprawności takiego rozwiązania została pokazana w treści wydruku danych technicznych (szczegółowe omówienie na str. 24 Pamięć tachografu co na wydruku może świadczyć o ingerencji ). 9
Manipulacje w tachografie cyfrowym 1.3. Ingerencja w układ tachografu cyfrowego Stosowane dotychczas sposoby ingerencji w prace tachografu bywały uciążliwe użytkownicy po jakimś czasie zaczęli poszukiwać innych metod zakłócania pracy tego urządzenia. Przykładanie magnesu było niewygodne kierowca musiał zatrzymać pojazd, wyjść z kabiny i zamocować magnes na czujniku. Różne konstrukcje skrzyń biegów wpływały na montaż czujników w rozmaitej lokalizacji, w zależności od marki pojazdu. Dodatkowo w niektórych pojazdach, gdzie czujnik ruchu znajdował się od dołu skrzyni biegów, trzeba było wsuwać się pod samochód, aby założyć magnes. Często pojazdy wyposażane były w metalowe obudowy (podest nad skrzynią), co również utrudniało tego typu manipulację. 1.3.1. Zdalne wyłączanie czujnika ruchu Elektronicy trudniący się konstruowaniem układów manipulacji szukali więc bardziej zawansowanych metod zniekształcania informacji rejestrowanych przez tachograf. Pojawiły się urządzenia do zdalnego wyłączania czujnika ruchu, wykorzystujące do tego odpowiednio zamaskowany wyłącznik lub w bardziej zaawansowanych rozwiązaniach pilot sterujący zewnętrznym układem. Do wykonania takiej manipulacji potrzebna już była fachowa wiedza i odpowiednie wyposażenie. Wynikiem tych poszukiwań była modyfikacja samego czujnika ruchu. Poniżej, na rysunku 1, przedstawiamy przykładowy schemat blokowy. Takie rozwiązanie pozwalało kierowcy zatrzymać tachograf za pomocą pilota. Wystarczyło, że kierowca zatrzymał pojazd, nacisnął jeden przycisk i bez wysiadania mógł jechać dalej, wykonując przerwę np. 9-godzinną. Ta manipulacja działała bardzo podobnie jak magnes. Jeśli jednak na drodze podczas kontroli drogowej pojawiło się podejrzenie o manipulację, wówczas służby kontrolne kierowały pojazd na oględziny całego układu tachografu. Urządzenie takie w 90% przypadków jest wykrywane przez serwis, ponieważ fabrycznie czujniki są zabezpieczane przez zaprasowanie 10
Rozdział 1. Manipulacje w tachografie cyfrowym połączenia kabla i każde otwarcie obudowy jest widoczne. Firmy, które dokonują takiej modyfikacji, najczęściej zamalowują otwieraną część czujnika farbą w kolorze np. skrzyni biegów lub montują plastikowe fabryczne plomby, które przysłaniają korpus czujnika. ZDALNE STEROWANIE CZUJNIK TACHOGRAF Rysunek 1. Przykładowy schemat blokowy Tego typu rozwiązanie często jest wykorzystywane również w celu zamaskowania przykładania magnesu, co często pozostawia ślad w postaci porysowanej obudowy czujnika. Rysunek 2. Przykład zabezpieczenia czujnika ruchu plastikową osłoną Na rysunku 2 prezentujemy przykład zabezpieczenia czujnika plastikową plombą, która nie stanowi odpowiedniego zabezpieczenia przed 11
Manipulacje w tachografie cyfrowym manipulacją. Ten rodzaj zabezpieczenia często spotykany jest w pojazdach marki Man i Scania. W przypadku tej drugiej marki mamy również do czynienia z sytuacją wykorzystywania magnesu neodymowego w kształcie podłużnej sztaby, która normalnie stanowi element składowy kieszeni kokpitu pojazdu (zabezpieczając tym samym kieszeń kokpitu przed przypadkowym wysunięciem), czyli jest elementem wyposażenia pojazdu. 1.3.2. Inne rodzaje ingerowania w tachografy Występują również inne rodzaje ingerencji świadczących o manipulacji. Mogą to być przykładowo: 1. Przekroczona dopuszczalna średnia dzienna prędkość pojazdu przez kierowcę Przekroczenie dopuszczalne średniej prędkości powyżej zadanego limitu może oznaczać użycie dodatkowych urządzeń, których celem jest wyłączenie ogranicznika prędkości w pojeździe. Warto pamiętać, że jeżeli w trakcie kontroli zapisy na tachografie będą wzbudzały podejrzenia celowego działania, samochód może być odesłany do najbliższego warsztatu w celu dokładnej weryfikacji pojazdu. 2. Zmiana numeru identyfikacyjnego pojazdu (VIN) Tego typu manipulacja występuje w sytuacji, gdy w trakcie analizy danych odczytanych z tachografu cyfrowego zostanie wykryta zmiana numeru VIN pomiędzy dwiema kalibracjami. Taka zmiana jest sytuacją prawidłową, jeżeli tachograf został zamontowany w innym pojeździe na przykład w wyniku trwałego uszkodzenia pojazdu, wymontowany tachograf został zamontowany w innym pojeździe. Zdarzają się jednak przypadki, że w nowym pojeździe, zakupionym z najnowszym modelem tachografu, w którym obsługiwane są m.in. dwa sygnały ruchu, montowany jest starszy model tachografu, który nie posiada takiej funkcjonalności. W takiej sytuacji służby kontroli weryfikują, czy zmiana numeru VIN nie wynika z błędu warsztatu w trakcie wprowadzania kalibracji oraz czy dane umieszczone na tabliczce instalacyjnej są prawidłowe i pokrywają się z danymi zawartymi 12