Inseminator w centrum uwagi

Nr 2 (Rok VI, nr 17) Inseminator w centrum uwagi W czasie zachodzących w firmie zmian, wiele różnych spraw przykuwało naszą uwagę, przepychając się na pierwszy plan; prywatyzacja spółki, reorganizacja jednostek, redukcja kosztów, przyszłość programów hodowlanych czy poszukiwanie nowych rynków zbytu. Jak wiadomo, sukces zawsze składa się z wielu współdziałających ze sobą elementów i jeśli w przyszłości wszystkie obecne działania odczytane zostaną jako sukces, to dzisiaj zdecydowanie na pierwszym planie znajduje się grupa inseminatorów, współpracujących z MCB nierzadko od kilkanastu a nawet kilkudziesięciu lat. Choć oczywiście dla firmy zawsze najważniejszy jest klient, to trzeba pamiętać, iż w naszym przypadku relacje z klientem będą zawsze tak dobre, jak dobra jest nasza współpraca z inseminatorem, jak dobrze czuje się on w strukturach firmy, jak bardzo chce identyfikować się z założeniami biznesowymi, marketingowymi, sprzedażowymi czy wreszcie hodowlanymi. Wspierany przez grupę regionalnych kierowników ds. sprzedaży, wspiera ich również swoją wiedzą merytoryczną i praktyczną, bo inseminator, jak rzadko który zawód, łączy w sobie wiedzę z praktyką. Skutecznie, czyli profesjonalnie wykonany zabieg jest podsumowaniem założeń programów oceny i selekcji buhajów. Bez skuteczności, czyli potwierdzonej cielności, a potem zdrowo urodzonego potomstwa, nawet najlepszy buhaj z katalogu jest tylko buhajem ze zdjęcia z opisującymi go cyframi. Niełatwo być dzisiaj partnerem hodowcy w zakresie żywienia, utrzymania zwierząt, rozrodu, ale też niełatwo w ogóle zdobyć zaufanie. Marka firmy jest mocna wiedzą inseminatora, a jeśli inseminator jest kojarzony z marką firmy, to znaczy, że osiągnięto sukces. To właśnie dzięki inseminatorom od wielu lat budujemy markę Małopolskie Centrum Biotechniki, kojarzoną nie tylko ze sprzedażą nasienia, ale także ze świadczeniem usług unasienniania na najwyższym poziomie. Dzisiaj, kiedy na skuteczne pokrycie krowy inseminatorzy związani z MCB wykorzystują średnio 1,55 porcji, świadczy to o ich szczególnej dbałości przy przechowywaniu nasienia, rozmrażaniu, higienie zabiegu, ale też o szczególnej dbałości w kontakcie z hodowcą, o punktualności, dyspozycyjności, rzetelności. Zachęcam, aby przyjrzeć się tej pracy i docenić ją, jej znaczenie w utrzymaniu wysokiego statusu higienicznego gospodarstw, wkład w zwalczanie chorób zakaźnych wpływających na rozród zwierząt i ich produkcję. Dzisiaj w centrum uwagi jest każdy z inseminatorów i wszyscy razem jako grupa budująca zaufanie hodowców w ich własnym gospodarstwie. Za to im bardzo dziękuję w imieniu własnym i całej grupy pracowników produkcji, marketingu i administracji. Prezes Zarządu Bartłomiej BABUŚKA Jak selekcja genomowa zmieniła i zmienia hodowlę na świecie, w Europie, w Polsce, w twoim gospodarstwie Od kilku lat jesteśmy świadkami prawdziwej rewolucji w hodowli bydła mlecznego, głównie rasy holsztyńskofryzyjskiej, która została wywołana praktycznym zastosowaniem markerów genetycznych w selekcji bydła (tzw. selekcja genomowa). Możliwość przyśpieszenia postępu genetycznego, poznania wartości hodowlanej zwierzęcia w bardzo młodym wieku spowodowała zmiany w programach hodowlanych w wielu krajach, takich jak między innymi Francja, Niemcy, Holandia, Włochy, Australia, Nowa Zelandia, Irlandia, kraje skandynawskie, USA czy Kanada. Markerami genetycznymi i ich wykorzystaniem w hodowli zaczęto się interesować już w latach 50. XX wieku, kiedy to rozpoczęto prowadzenie badań nad markerami genetycznymi cech produkcyjnych bydła. W miarę rozwoju technik badawczych, sprzętu laboratoryjnego, a także nowych odkryć naukowych w późniejszych latach naukowcy rozpoczęli intensywne badania DNA, w którym zgromadzona jest cała informacja genetyczna zwierzęcia. W pierwszej połowie lat 90. XX wieku zostały zapoczątkowane projekty mające na celu poznanie genomów zwierząt domowych. Zaowocowało to między innymi poznaniem genomu bydła, który, jak się okazało, składa się z 3 mln par zasad i zawiera ponad 22 tys. genów. Analiza sekwencji genomu dostarczyła informacji na temat polimorfizmu DNA, a także umożliwiła wykrycie dużej liczby polimorfizmów typu SNP (ang. single nucleotide polymorphism) w genomie bydła około 2 mln. Obecnie to właśnie markery genetyczne typu SNP wykorzystywane są w selekcji genomowej. Rozwój badań nad markerami genetycznymi, a także techniki (w roku 2006 skonstruowano chip) doprowadził, 2

Wrzesień 2012 a nawet można powiedzieć, że wymusił zmiany we współczesnych programach hodowlanych bydła mlecznego. W krajach europejskich oraz Ameryki Północnej spółki inseminacyjne, jak również organizacje reprezentujące hodowców bydła od początku ściśle współpracowały z naukowcami, upatrując w nowej metodzie oceny wartości hodowlanej nie tylko dużych oszczędności, ale również nowych rewolucyjnych możliwości dla hodowli bydła. Tradycyjne programy hodowlane są (były) kosztochłonne oraz rozciągnięte w czasie. Niezależnie od kraju schemat postępowania jest zbliżony i w praktyce wygląda to tak, że najpierw ustala się cechy, które wymagają poprawy w danej populacji mogą być to zarówno cechy pokroju, użytkowe, funkcjonalne - im więcej cech tym selekcja trudniejsza, bowiem jest więcej kryteriów, jakie musi spełnić zwierzę, aby zostało wybrane na rodzica pokolenia następnego. Po każdej wycenie wartości hodowlanej ustala się pewien minimalny poziom cech, którymi musi charakteryzować się krowa kandydatka na matkę buhajów. Specjaliści od hodowli bydła analizują/oceniają wygląd kandydatki (między innymi budowę wymienia, nogi) oraz rodowód i wybierają matki buhajów. Selekcja jest ostra i z krów objętych oceną użytkowości mlecznej wybiera się średnio zaledwie 0,1% najlepszych. Następnie przeprowadzany jest indywidualny program kojarzeń dla każdej matki buhajów dobierany jest najlepszy buhaj, który wzmocni lub jeszcze bardziej poprawi wybrane przez nas cechy. Buhajek urodzony z takiego kojarzenia trafia najczęściej do stacji inseminacyjnej w wieku około 7-8 miesięcy, a cieliczka zostaje u hodowcy i włączana jest do programu hodowlanego. W stacji inseminacyjnej od buhajka w wieku 12-16 miesięcy pobierane jest nasienie (buhaj staje się buhajem testowym), a jego nasienie (w ograniczonej ilości) jest używane tylko w oborach objętych oceną użytkowości mlecznej w celu uzyskania około 80 100 córek. Po ukończeniu pierwszych laktacji córek buhaja testowego obliczana jest jego wartość hodowlana (zarówno dla cech produkcji, jak i pokroju), a buhaj zostaje buhajem wycenionym. Średnio cały proces od wyboru matki buhaja i ojca buhaja do uzyskania przez ich syna wyceny wartości hodowlanej, która dopiero nam może powiedzieć, czy nasze wcześniejsze działania i podjęte decyzje były słuszne, trwa około 4-6 lat. Czas oczekiwania na wycenę wartości hodowlanej to czas stracony zarówno dla stacji inseminacyjnej, jak również hodowcy: stacja inseminacyjna utrzymuje buhaje wyczekujące na wycenę wartości hodowlanej, mając nadzieję, że buhaj uzyska wysoką wartość hodowlaną, hodowca nie może używać w inseminacji nasienia buhaja o potencjalnie wysokiej wartości hodowlanej, co przyspieszyłoby postęp hodowlany w jego stadzie, ponieważ nie jest on wyceniony. Ponadto, tradycyjnie obliczana wartość hodowlana preferuje osobniki męskie, które mogą poprzez inseminację mieć dużą liczbę potomstwa, a więc wiele źródeł informacji do obliczeń (nie licząc informacji od krewnych bliższych i dalszych). W przypadku krów tak już nie jest - ograniczona liczba potomstwa (najlepszego źródła informacji o wartości hodowlanej) powoduje, że tradycyjnie oszacowana wartość hodowlana nie jest tak wiarygodna jak w przypadku buhajów. Pierwszą przewagą programów hodowlanych wykorzystujących selekcję genomową jest to, że markery genetyczne można oznaczyć u obu płci w dowolnym wieku. Obecnie selekcja genomowa wykorzystująca wiele tysięcy markerów, pozwalająca stwierdzić, jaki zestaw genów zwierzę otrzymało od rodziców dobrych czy złych sprawia, że decyzję o losie zwierzęcia (do hodowli lub na rzeź) można podjąć już w kilka dni po urodzeniu (a nawet przed urodzeniem na etapie zarodka). Nie zmieniły się poszczególne etapy programu hodowlanego (wybór matek buhajów, ojców buhajów, kojarzenie), ale czas oczekiwania na wycenę wartości hodowlanej uległ znacznemu skróceniu. Buhaj testowy został zastąpiony buhajem z oszacowaną genomową wartością hodowlaną. W tej chwili problemem może być nie czas oczekiwania na wycenę hodowlaną, ale czas, w jakim buhaj staje się zdolny do produkcji nasienia. Dzięki zastosowaniu markerów genetycznych selekcji można poddać większą liczbę zwierząt zarówno krów, jak i buhajków a wybór może być bardziej świadomy i prawidłowy: stacja inseminacyjna utrzymuje tylko buhaje wycenione tzn. z oszacowaną wartością genomową, co ogranicza liczbę utrzymywanych buhajów, hodowca ma szybki dostęp do nasienia buhajów o wysokiej wartości hodowlanej, co przyśpiesza postęp hodowlany w jego stadzie. Obecnie, kiedy koszt badań nie jest już wysoki, prawie wszystkie kraje o wysokiej kulturze hodowlanej wykorzystują markery genetyczne w programach hodowlanych. Sposób ich wykorzystania w poszczególnych krajach jest różny, do niedawna można było wyróżnić dwa trendy: genomową wartość hodowlaną obliczano zarówno dla osobników męskich, jak i żeńskich (np. Francja, Włochy, USA, Kanada, Niemcy) lub tylko dla osobników męskich (np. Niemcy). W pierwszym przypadku badane są zarówno kandydatki na matki buhajów, jak również kandydaci na ojców buhajów, wybierane są osobniki najlepsze pod względem doskonalonych cech i kojarzone między sobą w oparciu o oszacowaną genomową wartość hodowlaną. Uzyskane w ten sposób potomstwo (buhajki i jałówki) również poddawane jest badaniom i tylko najlepsze osobniki zostają zakwalifikowane do dalszej hodowli (buhajki trafiają do stacji inseminacyjnej, a jałówki mogą być poddawane embriotransferowi, co umożliwia uzyskanie dużej liczby potomstwa od jednej krowy). W drugim przypadku badaniami zostają objęte tylko osobniki męskie (kandydaci na ojców buhajów oraz męskie potomstwo), kandydatki na matki buhajów oceniane są tradycyjnymi metodami (ocena pokroju przez selekcjonera, ocena rodowodu, ocena cech produkcyjnych na podstawie laktacji). Do stacji inseminacyjnej są kupowane tylko buhajki, które uzyskały najwyższą genomową wartość hodowlaną. Oczywiście należy pamiętać, że obecnie jesteśmy w okresie przejściowym tzn. w programach hodowlanych nadal wykorzystywane jest nasienie buhajów zakwalifikowanych na ojców buhajów na podstawie wyników tradycyjnej wyceny wartości hodowlanej, natomiast kwalifikacja młodych buhajków do zakupu odbywa się już w oparciu o wyniki selekcji genomowej. Jeszcze przez jakiś czas realizacja programów hodowlanych będzie bazowała na wycenie tradycyjnej z jednoczesnym wykorzystaniem markerów genetycznych. Ocena wartości hodowlanej z wykorzystaniem markerów genetycznych jest korzystna nie tylko dla stacji inseminacyjnych (realizujących programy hodowlane), ale również i dla hodowców, bowiem pozwala na: lepszy wybór buhajów na ojców buhajów, lepszy wybór matek buhajów poprzez eliminację krów nieprzedstawiających żadnej wartości z punktu widzenia realizacji programu hodowlanego, wykrywanie nowych rodzin krów, ścisłą kontrolę inbredu spowolnienie jego wzrostu, skrócenie odstępu międzypokoleniowego o kilka lat, zakup buhajków tylko z wysoką wartością hodowlaną, zakup nasienia młodych buhajów z oszacowaną wartością hodowlaną, lepszy wybór jałowic na remont stada, które nie tylko prezentują się ładnie, ale również prezentują najwyższą wartość hodowlaną, doskonalenie poszczególnych cech lepiej i wiarygodniej nie tylko w ramach krajowych populacji bydła, ale również w poszczególnych stadach krów. W Europie poziom badań nad markerami genetycznymi był różny. Najbardziej zaawansowane były prace w Holandii i Francji. Holenderska organizacja hodowlana CRV/Holland Genetics w praktyce zaczęła stosować markery genetyczne już od roku 2006, co pozwoliło znacznie ograniczyć liczbę testowanych buhajów, a od 1 września 2008 roku wprowadziła zasadę wstępnej preselekcji 23

SŁOWNICZEK Nr 2 (Rok VI, nr 17) Selekcja genomowa jest to selekcja przeprowadzana w oparciu o markery genetyczne. Marker genetyczny jest to segment DNA (lub dowolny gen) o znanym położeniu w chromosomie, którego obecność można łatwo zidentyfikować, który dziedziczy się zgodnie z prawami Mendla w kolejnych pokoleniach i występuje w wielu wariantach (minimum dwóch). Genom cała informacja genetyczna danego organizmu. Markery SNP (ang. single nucleotide polymorphism) - oparte są na mutacjach punktowych - czyli różnicach w obrębie jednego nukleotydu. Zaletą SNP jest ich olbrzymia liczba w genomie, ewolucyjna stabilność (brak zmian z pokolenia na pokolenie), wysoka wydajność identyfikacji i szybkość oznaczenia. Detekcja SNP jest szybka - wykorzystuje tzw. technologię chip DNA. Chip DNA to płytka z wieloma rodzajami nukleotydów. Baza referencyjna jest to grupa buhajów ocenionych tradycyjnie na potomstwie, która posłuży do określenia przydatności każdego markera DNA w przewidywaniu rzeczywistej wartości hodowlanej ocenianego buhaja. w stosunku do wszystkich buhajów kierowanych do testowania na potomstwie. W tym samym roku wprowadziła do oferty sprzedaży nasienie młodych buhajów w wieku powyżej 12 miesięcy życia, wycenionych tylko w oparciu o markery genetyczne. Opisany powyżej schemat postępowania był zbliżony również w pozostałych krajach (Francja, Niemcy, kraje skandynawskie, USA, Kanada). Początkowo poszczególne kraje prowadziły indywidualnie badania, tworząc własne bazy referencyjne, biorąc udział w swoistym wyścigu pod nazwą kto pierwszy wdroży markery genetyczne do hodowli. Baza referencyjna musi być jednak odpowiednio liczna, szczególnie biorąc pod uwagę cechy niskoodziedziczalne (min. 16 000 buhajów), aby obliczone genomowe wartości hodowlane miały wysoką wiarygodność. USA i Kanada szybko się porozumiały i połączyły swoje bazy referencyjne w celu zwiększenia wiarygodności uzyskanych obliczeń, a niedawno przyłączyły się do nich Włochy. W Europie w roku 2009 utworzono program EuroGenomics, w którym obecnie uczestniczą: Viking Genetics (wspólna organizacja spółdzielni hodowlanych ze Szwecji, Danii i Finlandii), UNCEIA reprezentant firm hodowlanych z Francji, CRV/Holland Genetics z Holandii, dwie organizacje z Niemiec DHV (Niemiecki Związek Hodowców Bydła HF) i VIT (największa niemiecka organizacja zajmująca się gromadzeniem, przetwarzaniem i udostępnianiem danych hodowlanych zwierząt gospodarskich) oraz Hiszpania reprezentowana przez CONAFE (Hiszpański Związek Hodowców Bydła Fryzyjskiego). Obecnie baza referencyjna EuroGenomics liczy ponad 22 000 buhajów i choć członkowie EuroGenomics nadal prowadzą badania w ramach swoich krajów, wspólna baza referencyjna daje im komfort wysokiej wiarygodności obliczeń genomowej wartości hodowlanej. W większości krajów europejskich, USA czy Kanadzie nasienie buhajów ocenionych tylko genomowo zostało już kilka lat temu dopuszczone do obrotu i obecnie udział tego nasienia w sprzedaży przekracza (w niektórych krajach) 50%. A gdzie w tym wszystkim jest Polska? W roku 2008 zostało utworzone Konsorcjum MASinBULL, w skład którego obecnie wchodzi: Stacja Hodowli i Unasieniania Zwierząt Sp. z o.o. z siedzibą w Bydgoszczy, Małopolskie Centrum Biotechniki Sp. z o.o. z siedzibą w Krasnem, Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka z siedzibą w Warszawie, Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Balicach, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu oraz Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie. Obecnie polska baza referencyjna liczy około 2500 buhajów. Dzięki działalności MASinBULL Polska znalazła się w elitarnej grupie zaledwie 7 państw, które przeszły tzw. test walidacyjny, potwierdzający poprawność obliczeń wyceny genomowej oraz ich wysoką jakość. Pod koniec 2011 roku Konsorcjum MASinBULL zostało zaproszone przez EuroGenomics do przystąpienia (rozmowy nadal trwają). Działalność konsorcjum była finansowana przede wszystkim przez SHiUZ Sp. z o.o. bez wsparcia ze strony Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi czy innych instytucji rządowych i dlatego uzyskane wyniki to niewątpliwy sukces. Nie można jednak zapomnieć o tym, że w Polsce nadal nie ma oficjalnie zatwierdzonej metodyki szacowania genomowej wartości hodowlanej, a nasienie buhajów tylko z wyceną genomową nie może być oferowane do sprzedaży hodowcom. Sprawia to, że nadal odstajemy od czołówki światowej powinniśmy to jak najszybciej nadrobić. Selekcja genomowa ostatecznie wyprze tradycyjną metodę oceny wartości hodowlanej na potomstwie choć nadal będą zbierane dane, a buhaje będą miały szacowaną wartość hodowlaną w sposób tradycyjny tj. na potomstwie. Znaczenie wyceny tradycyjnej będzie ograniczone tylko do celów kontrolnych sprawdzenia wyceny genomowej. Proces ten potrwa kilka lub kilkanaście lat. Selekcja genomowa nie kończy badań nad szukaniem nowych narzędzi, które będzie można wdrożyć do pracy hodowlanej. Już teraz naukowcy badają możliwość wykorzystania sekwencjonowania DNA do oceny wartości hodowlanej. Być może za kilka lat jakaś inna nowatorska metoda wyprze selekcję genomową. Nie wiadomo co przyniesie przyszłość jednak obecnie to selekcja genomowa rewolucjonizuje hodowlę bydła mlecznego i powinniśmy dążyć, aby jak najszybciej ta metoda została wdrożona do polskiego programu oceny i selekcji buhajów rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej. dr inż. Monika SKARWECKA Dyrektor ds. organizacji hodowli i rozrodu zwierząt SHiUZ Sp. z o.o. w Bydgoszczy Przy okazji artykułu dr Moniki Skarweckiej prezentujemy buhaje rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej odmiany czerwonobiałej, które trafią do testu w najbliższym czasie. Prezentowane buhaje pochodzą z tej części programu oceny i selekcji dla rasy phf odmiany czerwono-białej, która od ponad 10 lat realizowana jest z francuskim partnerem spółdzielnią hodowców Creavia. Realizując wspólny program oceny i selekcji buhajów polegający na jednoczesnym testowaniu buhajów w Polsce i we Francji, obydwie organizacje stanęły w obliczu nowej sytuacji, ponieważ genomowa ocena wartości hodowlanej stała się dostępna w wymiarze praktycznym we Francji, wykorzystując genomikę jako narzędzie o wysokiej dokładności oceny. Buhaje pochodzące z francuskiej części tego programu posiadają taką ocenę i wprowadzane są do testu z krótką charakterystyką przedstawiająca najmocniejsze strony młodego buhajka lub coraz częściej, o czym wspomina artykuł dr Skarweckiej, najlepsze z nich wykorzystywane są komercyjnie. Zgodnie z umową buhajki o najwyższych wartościach trafiają do MCB, gdzie poddawane są tradycyjnemu testowaniu. FANTA FR2930879809 (o. JERUDO x m.divine max I lak. mleko: 7618 kg, tł. 347,00 kg, bi. 258,00 kg, tł. 4,56%, bi. 3,39%, o.m. PAGAN), - genomowa wartość dla produkcji mleka jest imponująca +1453 kg, jednak buhaj ten powinien zostać zauważony głównie ze względu na komórki somatyczne, płodność i długowieczność, a także typ i budowę, ze szczególnym uwzględnieniem budowy wymienia i kalibru potomstwa. 4

Wrzesień 2012 FANTOMAS FR2932576666 (o. JERUDO x m. DONNA, o.m. HEIHOEVE DELTA SPENCER) jeden z najlepszych synów JERUDO, matka i babka były krowami nagradzanymi na wielu lokalnych wystawach - genomowa wartość dla kilogramów mleka jest równie wysoka +1169 z bardzo wysokimi indeksami budowy wymienia i nóg oraz komórek somatycznych. FULMEN FR5645214417 (o. DOLMEN x m. BELVIA max II lak. mleko: 6835 kg, tł. 325,00 kg, bi. 325,00 kg, tł. 4,76%, bi. 3,72%, o.m.poos STADEL CLASSIC) - zarówno matka jak i babka były nagradzane na wystawach, a szczególnie babka - SYLVIA wygrywając w 2008 SPACE! Ojciec tego buhaja DOLMEN został wybrany do kojarzeń na podstawie oceny genomowej. Fulmen jest buhajem interesującym głównie ze względu na przekazywaną budowę wymienia i nóg, a szczególnie mocne więzadło, głębokość wymienia i jego zawieszenie oraz dobre cechy funkcjonalne. FLAVIUS FR2931364524 (o. DOLMEN x m.douce, o.m. STING) - wysokie mleko przy niskiej zawartości komórek somatycznych i dobrych indeksach budowy wymienia. FOXTAR FR2931897505 (o. VAN DE PEUL KYLIAN x m. BANANA max II lak. mleko: 7989 kg, tł. 387,00 kg, bi. 268,00 kg, tł. 4,84%, bi. 3,36%, o.m.ludox) - jeden z najlepszych synów Kyliana - wysokie mleko + 1347, doskonałe indeksy budowy nóg i racic, a także wymienia ze szczególnym naciskiem na więzadło i zawieszenie. Atrakcyjny również ze względu na rodowód. FORD FR2924468629 (o. JERUDO, o.m.sting) -wysokie indeksy dla cech funkcjonalnych, a szczególnie komórek somatycznych i płodności, przy umiarkowanym mleku, dobrych indeksach dla wymienia i kończyn. Pochodzi z dobrej rodziny pod względem składu mlekabiałka i budowy wymienia. FRELON FR5616673123(o. JERUDO, o.m. MASSIA LEO SUNNY)- prawdopodobnie jeden z najlepszych synów Jerudo obecnie, wysokie mleko +1158, bardzo dobre indeksy dla nóg i wymienia, komórek somatycznych. Rodowód pozwalający na szerokie wykorzystanie buhaja bez obawy o spokrewnienia. FATAL FR5616673132(o. JERUDO, o.m. MASSIA LEO SUNNY) - Pełny brat Frelona, ale o trochę innych cechach. Mleko +869 z dobrym składem, poprawną budową potomstwa, dobra płodność i niskie komórki somatyczne. Rodowód pozwalający na szerokie wykorzystanie buhaja bez obawy o spokrewnienia. Opracowanie: Jarosław JĘDRASZCZYK, Zdjęcia: Katarzyna ŁĄCKA 5

Nr 2 (Rok VI, nr 17) NOWOŚCI w ofercie simentalskiej wspólnego programu MCB i BVN Myśląc o cechach funkcjonalnych, w pierwszej kolejności myślimy o zdrowiu zwierząt, o zrównoważonej produkcji, kojarzonej przez konsumentów z dobrostanem utrzymywanych zwierząt, wreszcie o mniejszych kosztach związanych z produkcją. Na indeks Fitness (Fitnesswert) składają się głównie następujące cechy: długowieczność, płodność, komórki somatyczne, łatwość wycieleń, liczba martwo urodzonych cieląt i wytrwałość. Wśród buhajów pochodzących ze wspólnego programu z BVN Neustadt, które w swojej pierwszej wycenie uzyskały wysoki indeks Fitness i znalazły się w ofercie MCB, na uwagę zasługuje: Jak ważne są zdrowe nogi i racice w dzisiejszym systemie utrzymania, obrazuje wykres próbujący oszacować straty ekonomiczne wynikające z problemów z kulejącymi krowami. 0,13 Straty ekonomiczne wynikaj ce z chorób nóg i racic 0,02 13% 0,28 0,04 4% 0,11 11% 28% 2% 29% 0,29 13% 0,13 Usuni cie ze stada Obni enie p odno ci Obni enie wydajno ci Zwi kszone koszty pracy Koszty weterynaryjne Straty przyrostów Inne MANPOWER (Manso x Stego) Indeks Fitness 121. Na uwagę zasługuje bardzo wysoki indeks dla komórek somatycznych 126, wysokie indeksy dla łatwości wycieleń zarówno ze strony ojcowskiej 111, jak i matecznej 107, wysoka płodność ze strony matecznej 109, niewielka liczba martwo urodzonych cieląt i wysoki indeks dla szybkości oddawania mleka 110. Przy średnim mleku +567 kg, prawidłowej ocenie typu i budowy i łącznym indeksie GZW 119 buhaj ten może być ciekawą propozycją dla hodowców chcących poprawić w swoim stadzie funkcjonalność, nie tracąc innych cech ważnych w produkcji. Wśród buhajów z pierwszą oceną, charakteryzujących się wyokim indeksem dla nóg i racic (Fundament), na uwagę zasługują: ZARTBITTER (Zahner x Humlang) Buhaj z indeksem nog i racic 111, wysokim indeksem wymienia 112 oraz dobrymi parametrami z grupy fitness, szczególnie płodnością i wytrwałością laktacji. SALVE (Samut x Vanstein) Buhaj z indeksem nóg i racic 114, wysokimi indeksami dla budowy wymienia 115 i kalibru 111, dobrym mlekiem +708 kg, dobrym indeksem dla cech mięsnych może zainteresować hodowców poszukujących buhaja, który przekazuje córkom dobrą budowę nóg i racic. HUTTOS (Hutmann x Morror) Buhaj z indeksem nóg i racic 104, wysokim indeksem wymienia 115 i kalibru 115, dobrym mlekiem +921 kg, dobrymi cechami mięsnymi, polecany jest dla hodowców szukających dobrych parametrów za rozsądną cenę. Opracowanie: Jarosław JĘDRASZCZYK 6

Wrzesień 2012 Mocne strony bydła simentalskiego W Polsce od kilku lat wzrasta populacja krów simentalskich objętych oceną wartości użytkowej. Według danych Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka przeciętna liczba ocenianych krów w tej rasie wynosi 9559, ze średnią wydajnością mleka 5450 kg. Praktycznie już w każdym województwie można znaleźć krowy simentalskie objęte oceną wartości użytkowej, a obserwowany wzrost zainteresowania nasieniem najlepszych buhajów simentalskich prognozuje, że liczba krów pod oceną będzie dalej systematycznie wzrastać. W Polsce, ale także w całej Europie Środkowej, bydło simentalskie utrzymywane jest głównie jako rasa o dwukierunkowym typie użytkowania, gdzie oprócz doskonalenia produkcji mleka, duży nacisk kładzie się na poprawę oceny mięsnej, uwzględniając także cechy funkcjonalne. Simentaler z powodzeniem używany jest dzisiaj do krzyżówek z bydłem mlecznym, nie tylko ulepszając tempo wzrostu, jakość tuszy i mięsa, ale coraz częściej potomstwo żeńskie pozostaje w oborach z powodzeniem produkując mleko. Poniżej przedstawiamy tylko niektóre z wielu mocnych stron simentalera, obrazując tekst konkretnym przykładem z naszej najnowszej oferty. Oferta ta jest odpowiedzią na najczęściej spotykane problemy w hodowli, a dobór buhajów uwzględnia takie cechy, jak łatwość wycieleń, wysoka produkcja mleka i mięsa, prawidłowa budowa wymienia czy cechy pokrojowe. Prezentowane buhaje są efektem ponad dziesięcioletniej współpracy MCB i niemieckiej stacji BVN, która obecnie realizuje największy program oceny i selekcji simentalera na świecie. Udowodniono, że występuje genetycznie uwarunkowana mniejsza wrażliwość bydła simentalskiego na występowanie zapalenia wymienia. Zapalenia wymion wymieniane są na pierwszym miejscu wśród czynników w zasadniczy sposób pogarszających jakość otrzymywanej żywności oraz wskaźniki ekonomiczne gospodarstw produkujących mleko. Szczególnie kliniczne i podkliniczne mastity mają wpływ na obniżenie ilości produkowanego mleka oraz mają bezpośredni związek z liczbą komórek somatycznych. Pamiętać należy więc, że cena za mleko jest i będzie uzależniona od liczby komórek somatycznych. Przepisy w tym zakresie mogą być tylko coraz bardziej rygorystyczne. Nie bez znaczenia jest fakt, że konsumenci przejawiają coraz większe zainteresowanie zdrową żywnością pochodzącą z gospodarstw ekologicznych, wykorzystujących naturalne możliwości krów. Wielu, mając do wyboru mleko pochodzące od krowy ekologicznej w porównaniu do mleka krowy bardzo intensywnie eksploatowanej (często na granicy możliwości fizjologicznych organizmu), wybierze mleko pochodzące od krów simentalskich. W badaniach dotyczących zależności między koncentracją i typem białek mleka a ilością i jakością mleka udowodniono, że u krów różnice w wydajności i zawartości poszczególnych składników oraz we właściwościach fizykochemicznych i technologicznych mleka związane są m.in. z frakcją β allelu κ kazeiny. Częstotliwość występowania β allelu κ kazeiny jest wyższa u bydła simentalskiego niż u innych ras, co pozwala z tej samej ilości mleka uzyskać znacznie więcej sera. Może to w przyszłości być źródłem dodatkowych dochodów rodzimych gospodarstw. Należy zdawać sobie sprawę, że surowcem do produkcji sera może być mleko tylko wysokiej jakości. Na zachodzie hodowcy bydła holsztyńskiego często wprowadzają do stada krowy simentalskie aby podnieść procentową zawartość białka i tłuszczu w produkowanym mleku. W procesie produkcji wołowiny najważniejszym czynnikiem jest płodność. Stosunek wskaźników płodności do tempa wzrostu i do jakości tuszy jest jak 10:2:1, co oznacza, że płodność z ekonomicznego punktu widzenia jest pięć razy ważniejsza niż przyrosty i dziesięć razy ważniejsza niż jakość tuszy. W rasie simentalskiej także krowy wysokowydajne wykazują znakomitą płodność. Nawet w stadach o najwyższej intensywności selekcji okres międzywycieleniowy może być krótszy niż 390 dni, co pozwala wyprodukować więcej mleka w całym okresie użytkowania krowy i wygenerować większe zyski dla właściciela. W ostatnich latach wielu hodowców pod presją systemu limitowania produkcji mlecznej rozpoczęło opas uzyskiwanych cieląt w celu zwiększenia dochodów. Szczególnie młode buhajki są pożądane przez ubojnie dzięki ich lepszej klasyfikacji w systemie EUROPE. Cena uzyskiwana za cielę simentalskie jest średnio dwa razy wyższa niż za cielęta ras mlecznych. Także tusze np. krów brakowanych uzyskują wyższe ceny w porównaniu z tuszami krów mlecznych. Długowieczność można zdefiniować w różny sposób. Jedna z definicji mówi, że długowieczność cechuje się utrzymaniem produkcyjności i zdrowia tak długo, jak to tylko możliwe. Inna wskazuje na pokrewieństwo długowieczności z przyczyną brakowania krowy, które może być sklasyfikowane jako dobrowolne lub niechciane. Np. brakowania z powodu niskiej wydajności są dobrowolne, a z powodu niepłodności, choroby itp. są niechciane. Zdolność krowy do pozostania w stadzie tak długo jak to tylko możliwe, zachowanie zdrowia niezależnie od poziomu wydajności, to wszystko stanowi treść długowieczności, która ostatecznie definiuje się jako zdolność uniknięcia niechcianego brakowania. Dowiedziono, że dłuższy okres użytkowania krów zwiększa dochody farmy, unikając niechcianych brakowań i zastępowania krów dojrzałych młodszymi. Ponadto krowy starsze należą do wyższej grupy produkcyjnej, a większa liczba tych krów zwiększa średnią ilość pozyskiwanego mleka i dochody producenta. Faktem jest, że cecha długowieczności jest trudna do uchwycenia ze względu na niewielką liczbę danych i małą odziedziczalność, ale biorąc pod uwagę liczbę laktacji krowy simentalskie na pewno należą do długowiecznych. W użytkowaniu tych krów zakłada się uzyskanie przynajmniej pięciu laktacji, co znacznie odbiega od maksymalnie trzech laktacji krów wysoko produkcyjnych innych ras. Zapewniając prawidłowe żywienie, można uzyskać bardzo wysokie wydajności, ciesząc się jednocześnie długowiecznością krowy simentalskiej oraz wygenerowanymi zyskami. 7

Nr 2 (Rok VI, nr 17) VALENCIA - syn Vansteina, buhaja urodzonego w 2000 roku, który ciągle utrzymuje swoje wysokie wartości hodowlane zarówno dla produkcji mleka +777 kg, zawartości tłuszczu +0,02, białka +0,05, z indeksem mlecznym 123, jak i wybitne wartości dla cech mięsnych: przyrostów netto 119, zawartości mięsa w tuszy 113 i klasy handlowej mięsa 102 z łącznym indeksem mięsnym 116. Vanstein był wyjątkowym buhajem także dla cech funkcjonalnych, łatwości porodów oraz typu i budowy. Jego syn VALENCIA, dostępny w ofercie, odziedziczył po ojcu cechy łatwego porodu, wysoki indeks mięsny 122, dobrą produkcję mleka +786 kg z indeksem mlecznym 118 i dobrą ocenę typu i budowy przekazywaną swoim córkom. Indeks mleczny łączy w sobie tłuszcz i białko w proporcji 1:4, co odzwierciedla znaczenie ekonomiczne zawartości białka w mleku. WAPULS - syn Waterberga, buhaja urodzonego w 1999 roku. Waterberg jest buhajem ocenionym na wielu tysiącach córek. Utrzymuje swoje dobre wartości dla produkcji mleka i mięsa z indeksami odpowiednio 118 i 106. Córki tego buhaja charakteryzowały się znacznie dłuższym okresem użytkowania produkcyjnego, co ma duże znaczenie ekonomiczne. Również indeksy dla nóg, wymienia i łatwości porodów zadecydowały, że buhaj w swoim czasie był pożądanym ojcem następnego pokolenia. WAPULS, dostępny w ofercie, podobnie jak jego ojciec charakteryzuje się dobrymi parametrami w zakresie długości użytkowania córek, szybkości doju, co ma znaczenie organizacyjne oraz bardzo wysokimi wartościami dla łatwości porodów, zarówno ze strony matecznej, jak i ojcowskiej. Również odnotowano niewielką liczbę martwo urodzonych cieląt po unasiennianiu nasieniem tego buhaja. WEBURG - syn Webala, buhaja urodzonego w 1999 roku. Webal charakteryzował się wysokimi wartościami hodowlanymi dla produkcji mlecznej i interesującymi cechami funkcjonalnymi, co przełożyło się na wysoki indeks zbiorczy, który łączy w sobie wszystkie najważniejsze dla hodowcy cechy podlegające ocenie. WEBURG, dostępny w ofercie, to buhaj z imponującą wartością hodowlaną dla produkcji mleka: +1366 kg, wydajnością tłuszczu 42 kg, % tłuszczu -0,17, wydajnością białka +40 kg, % białka -0,09, co złożyło się na bardzo wysoki indeks mleczny +129! Równie imponująco wyglądają indeksy dla wytrwałości laktacji 109 i szybkości doju 117 oraz cechy związane z łatwością porodów. W ocenie typu i budowy warto zwrócić uwagę szczególnie na budowę wymienia i nóg. ESTRAGON - buhaj pochodzący z polskiego programu, zyskuje zainteresowanie nie tylko hodowców, ale także mleczarni ze względu na bardzo dobrą ocenę pokroju córek i wysoki indeks produkcyjny. Warto podkreślić, że obecność pożądanych allelów κ kazeiny predysponuje wykorzystanie mleka jego córek do produkcji serowarskiej. Całą ofertę można poznać zamawiając w Małopolskim Centrum Biotechniki katalog buhajów po ostatniej wycenie. Opracowanie: Jarosław JĘDRASZCZYK 8

Wrzesień 2012 Nowości w Katalogu Nasienia Buhajów 3/2012 Ostatnia wycena, która ukazała się w sierpniu, wyłoniła kilka interesujących propozycji buhajów rasy polskiej holsztyńskofryzyjskiej odmiany czerwono-białej, rasy simentalskiej, jak również polskiej czerwonej, które dołączyły do szerokiej oferty Małopolskiego Centrum Biotechniki. Mamy nadzieję, że prezentowane poniżej nowości, jak również buhaje już Państwu znane znajdą uznanie oraz praktyczne zastosowanie w wielu gospodarstwach. W pierwszej kolejności pragniemy zwrócić Państwa uwagę na 5 buhajów holsztyńsko-fryzyjskich odmiany czerwono-białej. CLERMONT PL005141681422 Syn znakomitego buhaja hodowli holenderskiej KIAN, wnuk AGRIPRIZE CADI i ANDRIES. Warto zwrócić uwagę na cechy produkcyjne córek - wyraźnie poprawia skład mleka: % tłuszczu 0,20, % białka 0,23. Potomstwo charakteryzuje się pożądanymi cechami pokrojowymi gwarantującymi zdrowe i długie użytkowanie zwierząt w stadzie. LA MANCHE PL005158156869 Polski buhaj, którego ojcem jest ceniony niemiecki buhaj LICHTBLICK, o.o. LENTINI, o.m. MARTINUS. Daje córki o dobrej wyrostowości, szlachetnej sylwetce, z szerokim i pojemnym wymieniem o wysokim zawieszeniu tylnym, z predyspozycją do niskiej zawartości komórek somatycznych. Składowa cech funcjonalno-produkcyjnych dała mu indeks PF na poziomie 109. LE FIGARO PL005158156845 To kolejny buhaj pochodzący z embriotransferu z francuskiej hodowli ze strony matki, ojciec LICHTBLICK, o.o. LENTINI, o.m. MARTINUS. Buhaj pochodzi z gospodarstwa MLEKO- LAND Sp. z o.o. w Glubczycach. Przekazuje na córki dobre cechy produkcyjne z przewagą mleka 707, mające odzwierciedlenie w ocenie podindeksu produkcyjnego 115 oraz poprawną budową ciała z wyraźnie zaznaczonymi cechami mlecznymi. LYON PL005141681224 Buhaj z polskiej hodowli po ojcu LICHTBLICK, o.o. LENTINI, o.m. MARTINUS. Warto zwrócić uwagę na niską zawartość komórek somatycznych przekazywaną na potomstwo, podindeks płodności, który wyniósł 109 oraz harmonijną budowę ciała z głęboką i szeroką klatką piersiową, co przekłada się na podindeks pokroju ogólny 103. LONDON PL005157184023 Buhaj pochodzi z polskiej hodowli z gospodarstwa Stadniny Koni w Prudniku. Syn buhaja LICHTBLICK, o.m. LENTINI. Mocną stroną tego buhaja są cechy funkcjonalne w zakresie zdrowotności wymienia oraz płodności (podindeks 112). Cechy te wraz z bardzo poprawnie zbudowanym ciałem u potomstwa (podindeks kalibru 108, podindeks typu i budowy 109) z pewnością znajdą uznanie wśród wielu hodowców. Szeregi buhajów rasy simentalskiej z polskiej hodowli zasilił buhaj, który po pierwszej swojej wycenie uplasował się bardzo wysoko i ma zadatki na bycie godnym następcą takich buhajów, jak MUR czy MERON. W rasie polskiej czerwonej do buhajów FIGIEL, PELE, SŁO- DEK, SODEK, SPISZAK już Państwu znanych z naszej katalogowej oferty dołączył kolejny buhaj PAGON. ROBOT PL005111959421 syn ROBERTO, o.m. GILBERT, o.o. REPORT. Robot jest buhajem kompletnym. Zrównoważona produkcja mleka o dobrym składzie ze wskazaniem na tłuszcz 0,19%, w oparciu o zdrowe i dobrze zawieszone wymię, uzupełnione mocną nogą z dobrym umięśnieniem ciała stanowi harmonijność pożądanych cech tak typowych dla rasy simentalskiej. PAGON PL005184751243 ojciec PAGET o.m. TRANSIT, o.o. PAGART o wysokim pedigree indeksie +33,4, z przewagą dla mleka 342 kg, wzbogacający jego skład w tłuszcz. Opracowanie: Marta NYKIEL 9

Nr 2 (Rok VI, nr 17) Pierwszomajowa parada buhajów w Neustadt Nadejdą czasy, iż w każdej godzinie, w każdym miejscu będzie możliwe stosowanie nasienia dowolnego buhaja, bez względu na odległość. K. Eibl Stacja BVN, z którą współpracujemy od wielu lat, nieprzypadkowo leży przy Karl-Eibl-Straße. Wspominając udział w kolejnej pierwszomajowej paradzie buhajów, która również odbywa się przy tej ulicy, warto przybliżyć postać, która przyczyniła się do powstania jednej z największych stacji w Niemczech i w Europie. Osoba Karla Eibla związana była z regionem środkowej Frankonii (Bawaria) oraz z początkami stacji unasieniania BVN Neustadt. U podstaw powstania stacji leżała troska ówczesnego powiatowego lekarza weterynarii Karla Eibla o zdrowie stad bydła nękanych na początku lat pięćdziesiątych zarazą rzęsistkową, chorobą rozprzestrzeniającą się wtedy głównie poprzez akt krycia. Niepowodzenia w zwalczaniu choroby uwarunkowane były systemem organizacji rozrodu, opierającym się na utrzymywaniu gminnych lub powiatowych punktów kopulacyjnych. To właśnie z inicjatywy Karla Eibla zaprzestano krycia naturalnego w regionach objętych tą epidemią i zastąpieniu go sztucznym unasienianiem. Początkowe trudności przerodziły się w pełne uznanie dla tego sposobu postępowania i coraz szersze grono hodowców zaczęło korzystać z nowej metody, co przyczyniło się do eliminacji tej choroby w niecałe trzy lata od wprowadzenia inseminacji. 22 września 1948 roku Karl Eibl wraz z 25 rolnikami z północnej Bawarii złożyli podwaliny dla organizacji zrzeszającej w latach siedemdziesiątych 87 400 członków i wykonującej niemal 600 000 zabiegów pierwszych. Dziś BVN jest największą organizacją inseminacyjną w Niemczech, którą tworzy 15 tys. hodowców będących udziałowcami tej spółdzielni. Istotne okazało się również pełne zrozumienie i poparcie miejscowych władz dla pomysłu zorganizowania centrum produkcji i dystrybucji nasienia buhajów. Z pomocą środków amerykańskich powstała w 1950 roku pierwsza w Niemczech stacja unasieniania w Neustadt a.d. Aish. Odbyło się to z osobistym, ogromnym zaangażowaniem dr. Karla Eibla, który swoją niewyczerpaną energią i optymizmem potrafił zarazić odpowiednich ludzi. Wprowadzenie inseminacji na szeroką skalę utrudniał wtedy brak skutecznego sposobu konserwacji nasienia. Problem ten dopiero w 1965 roku został pokonany po wprowadzeniu mrożenia nasienia jako metody rutynowej. Od tego czasu motto dr Karla Eibla nadejdą czasy, iż w każdej godzinie, w każdym miejscu będzie możliwe stosowanie nasienia dowolnego buhaja, bez względu na odległość stało się rzeczywistością. Karl Eibl kierował tą organizacją do swojej śmierci w 1972 roku. Był inicjatorem powstania związku, a w późniejszym czasie także federacji związków hodowców. Przyczynił się również do wprowadzenia do praktyki metody stacyjnej oceny wartości hodowlanej buhajów oraz do zastosowania kojarzeń indywidualnych, jako narzędzia pracy hodowlanej, a w konsekwencji do powstania w 1968 roku pierwszego spójnego programu hodowlanego. Warto przy tej okazji wspomnieć że 1 maja 2004 roku podczas parady buhajów Franz Ehrsam, dziękując ówczesnemu Prezesowi MCB, Stanisławowi Drausowi za dotychczasową współpracę, powiedział: Prezes Draus jest jednym z pionierów inseminacji nasieniem simentalerów w Polsce. Bardzo wcześnie dostrzegł on możliwości, jakie daje ta rasa dla rozwoju gospodarstw w południowej Polsce. Poświęcił wiele sił zawiązaniu, a następnie zacieśnianiu współpracy z zachodnią stacją unasieniania i niemal przez 10 lat pracuje w klimacie pełnego zaufania z BVN Neustadt. Dzięki tej współpracy zostały osiągnięte dwa cele, jakie stawiał sobie prezes Draus: dostęp i udział w najlepszym programie hodowlanym dla bydła simentalskiego oraz umożliwienie polskim hodowcom dostępu do najlepszych buhajów po bardzo rozsądnych cenach. Jednocześnie, dzięki niemu został uczyniony ważny, pierwszy krok dla rozwoju inseminacji w Polsce. W marcu 1997 roku SHiUZ Krasne otrzymała licencję Unii Europejskiej. Ten fakt podkreśla zdolność przewidywania prezesa Drausa. W aspekcie wstąpienia Polski do Unii Europejskiej było to ważnym argumentem w zachowaniu konkurencyjności stacji. W tym roku zaprezentowano osiemdziesiąt buhajów, a wśród nich znalazły się jak zwykle buhaje, które część swojego życia spędziły w Krasnem lub te, które aktualnie dostępne są w naszej ofercie. RUPTAL buhaj o bardzo wysokiej wartości hodowlanej dla kilogramów mleka +1273, dobrej ocenie typu i budowy, z indeksem 112 dla wymienia i 115 dla kalibru oraz bardzo dobrej ocenie cech mięsnych z indeksem FW 117! BUSSERL - buhaj o łącznym indeksie GZW 125, dobrym mleku +875 i wysokim indeksie mięsnym - 109, a w szczególności wysokich przyrostach i dobrej klasie handlowej mięsa, mógłby znaleźć się w każdej z grup opisywanych w tym wydaniu. Wysoki indeks Fitness z wybitnymi wartościami dla długowieczności 116 i szybkości oddawania mleka 122 a także bardzo dobrym indeksem dla nóg 119 może umieścić tego buhaja w czołówce oferty simentalskiej. RINGWANDL - buhaj o łącznym indeksie GZW 129, bardzo wysokim mleku +864 z bardzo dobrym składem mleka, będzie doskonałą propozycją dla wszystkich, którzy szukają połączenia wysokiej produkcji, doskonałej budowy, mięsności i cech z grupy Fitness. Na podkreślenie zasługuje wysoki indeks dla komórek somatycznych 117 i cechy związane z łatwym przebiegiem porodów zarówno od matecznej jak i ojcowskiej. Opracowanie: Jarosław JĘDRASZCZYK 10

Wrzesień 2012 Mięsna strona simentalera WARBERG DE0940324027 Buhaj o imponującym indeksie dla cech mięsnych (FW) 129. Indeks ten jest kombinacją wszystkich dostępnych informacji dotyczących min. przyrostów netto, zawartości mięsa w tuszy i klasy handlowej. Dodatkowym atutem jest łatwość porodów po unasienianiu nasieniem tego buhaja. VALENCIA DE0940600201 Kolejny wybitny buhaj pod względem cech mięsnych - indeks (FW) 122 z bardzo wysokim indeksem dotyczącym przyrostów netto (125). Przebieg porodów, uwzględniając zarówno komponent ojcowski, jak i matczyny, wskazuje na bezproblemowe porody po unasienianiu tym buhajem. HIZOP PL005051287264 Indeks wartości opasowej i rzeźnej (IW) 115 i indeks mięsności (IM) 126-buhaj oceniony w Polsce jest przykładem dobrego połączenia wartości hodowlanych dla produkcji mleka z cechami mięsnymi. Cel hodowlany dla krajowej populacji bydła rasy simentalskiej zakłada doskonalenie w równym stopniu cech mlecznych i mięsnych. Na przyszłość, oprócz wzrostu produkcji mlecznej, zakłada się utrzymanie wysokiej wydajności i jakości mięsa oraz poświęcenie większej uwagi cechom jakościowym jak marmurkowatość czy delikatność oraz cechom funkcjonalnym podkreślającym charakterystyczną i wrodzoną dla simentalera długowieczność. Przewaga wydajności mięsnej rasy simental nad rasami jednokierunkowo mlecznymi musi znaleźć swoje odzwierciedlenie w cenie cieląt. Cena sprzedawanego materiału rzeźnego, oprócz produkowanego mleka, powinna wyrównać dochody uzyskiwane z prowadzenia gospodarstwa jednostronnie mlecznego. Warto podkreślić, że ewentualne ryzyko w aspekcie ekonomicznym zostaje rozłożone na dwa kierunki produkcji: mleko oraz mięso. Jeśli chodzi o mięsną stronę dwukierunkowej użytkowości simentala dalszy rozwój tej rasy może być widziany następująco: - Simentaler stanie się najważniejszą rasą bydła na świecie i jedną z najważniejszych do krzyżowania towarowego, - Zapłata adekwatna do jakości tuszy będzie odgrywać coraz większą rolę. Za dobrą jakość cena będzie wyższa, - Krzyżówki z simentalerem spełnią oczekiwania konsumentów, tzn. uzyskane zostanie zwierzę zrównoważone, które nie popada w skrajności produkcyjne. W programach hodowlanych dla tej rasy ojcowie buhajów wybierani są spośród rozpłodników ocenionych zarówno w kraju, jak i za granicą. Podstawę wyboru ojca buhajów spośród rozpłodników wykorzystywanych w Polsce stanowią m.in. wyniki oceny wartości hodowlanej wyrażone indeksem selekcyjnym dla cech opasowych i rzeźnych (Iw) oraz indeksem mięsności (Im) lub w przypadku buhajów zagranicznych wyniki oceny wartości hodowlanej dla cech opasowych i rzeźnych uzyskane w kraju pochodzenia. Z drugiej strony, na matki buhajów wybierane są krowy, które charaktery- zują się nie tylko pozytywnym wynikiem oceny typu i budowy uzyskując min. 80 pkt za ocenę ogólną i 80 pkt. za wymię, ale także dobrym umięśnieniem. Taki dobór rodziców gwarantuje uzyskanie buhajów i potomstwa zachowującego cechy mięsne. W Polsce wartość hodowlana buhajów w zakresie cech mięsnych szacowana jest na podstawie oceny przyżyciowej 6-10 synów oraz na podstawie oceny poubojowej minimum 4 synów. Istotnym jest fakt, że opas kontrolny potomstwa prowadzony jest w oparciu o pasze gospodarskie, tj. siano, kiszonkę oraz dodatek paszy treściwej, do osiągnięcia masy ciała 500 kg netto. Dobre wykorzystanie pasz objętościowych przy mniejszych nakładach na pasze treściwe sprawia, że kłopoty z przemianą materii, a przede wszystkim z przemieszczeniem trawieńca należą do rzadkości. Obniża to koszty opasu i opieki weterynaryjnej. Oceny buhajów dokonuje się w seriach rocznych, uwzględniając cechy przyżyciowe jak: przyrost masy ciała i zużycie jednostek pokarmowych. Doskonalenie tych cech na przestrzeni ostatnich lat doprowadziło do zwiększenia przyrostów dobowych i tempa wzrostu, co powoduje uzyskanie optymalnej masy rzeźnej w krótkim czasie. Wysoka przydatność rzeźna i opasowa cechuje nie tylko zwierzęta czystej rasy, ale także mieszańce z krowami ras mlecznych. Rosnące buhaje mogą być opasane do 600 kg, osiągając 1200-1300 g/dzień. Praktyka wykazała, że w przypadku wyboru buhaja simentalskiego do krzyżowania towarowego, uwzględniając informacje dotyczące wartości hodowlanej dla przebiegu wycieleń, występuje mniejsza liczba ciężkich porodów, a mieszańce uzyskując wysokie przyrosty i klasy rzeźne, osiągają bardzo wysokie ceny. 11

Ocenie podlegają także cechy poubojowe: wydajność rzeźna, pomiary poubojowe, skład tkankowy tuszy. Tusze poddawane są także klasyfikacji EUROP. Średnio dla simentalerów jest to klasa R prezentująca surowiec pożądany przez przemysł mięsny, a często tusze krzyżówek znajdują się w najlepszych klasach, tj. E lub U. Podsumowaniem oceny wartości hodowlanej buhajów w zakresie przekazywania cech mięsnych na potomstwo jest uszeregowanie ich wg uzyskanych indeksów wartości opasowej i rzeźnej (Iw) oraz indeksu umięśnienia (Im). Ze względu na różnice w żywieniu dane dotyczące opasu w wielu państwach są różne, ale jedno jest pewne: wraz ze wzrostem wydajności mlecznej simentaler nie traci swoich zdolności opasowych. Przykładem może być sposób oceny wartości hodowlanej niemieckiego simentalera, gdzie podobnie jak w Polsce równolegle z oceną mleczną prowadzona jest ocena wartości użytkowej dla cech mięsnych. Męskie potomstwo ocenianych osobników dostarcza informacji o cechach jakościowych tuszy, tj. zawartości mięsa w tuszy oraz klasie handlowej. Ponadto oceniane są dzienne przyrosty wagowe. Informacje te przekazują zakłady mięsne. Uzyskane dane służą do oszacowania indeksu hodowlanego dla cech mięsnych i publikowane są po każdej kolejnej serii ocenianych zwierząt. Prezentujemy nazwy indeksów niemieckich, które pomogą w przyszłości hodowcom wybrać odpowiedniego buhaja: - FW - indeks hodowlany dla cech mięsnych z procentowo wyrażoną powtarzalnością, - RZW - relatywne wartości hodowlane dla: - RZW Nettozunahme - przyrostów netto, - RZW Fleischanteil - zawartości mięsa w tuszy, - RZW Handelsklasse - klasy handlowej. Przewagę rasy simentalskiej zapewniają m.in.: - wysoka wydajność mleczna i mięsna, - lepsza przydatność buhajków do opasu, - wyższe wyniki opasowe i rzeźne, - lepsze ceny sprzedaży brakowanych krów. W artykule przedstawiamy buhaje, które w naszej ofercie charakteryzują się co najmniej dobrą przydatnością cech opasowych i rzeźnych. Warty podkreślenia jest fakt, że jest to obecnie jedyna rasa w Polsce, która oceniana jest na potomstwie męskim pod względem tych cech. Gwarantuje to przekazywanie na potomstwo cech wydajności mięsnej ułatwiając hodowcom wybór tej rasy do krzyżowania towarowego. Opracowanie: Jarosław JĘDRASZCZYK W dniach 26-27 maja 2012 r. w Szczyrzycu odbyła się VI Krajowa Wystawa Czerwonego Bydła Polskiego. Wydarzenie to zgromadziło hodowców, którzy poświęcili się hodowli tej wyjątkowej rasy na terenie całego kraju. Wystawa w Szczyrzycu relacja oraz streszczenie z panelu dyskusyjnego na temat przyszłości rasy polskiej czerwonej W czasie wystawy przeprowadzono panel dyskusyjny na temat przyszłości rasy polskiej czerwonej w Polsce. Anna Majewska, koordynator programu ochrony zasobów genetycznych zwierząt, zastanawiała się wraz z hodowcami, w jaki sposób utrzymać hodowlę jedynej rodzimej rasy. Prace hodowlane w tej rasie rozpoczęły się końcem XIX w. z chwilą powołania Towarzystwa Hodowców Bydła Czerwonego Polskiego w Galicji Zachodniej, w tym czasie powstał również Związek Hodowców Bydła Czerwonego. Zainicjowano prowadzenie ksiąg rodowych dla krów i buhajów. Szczególny nacisk kładziono na hodowlę w czystości rasy, do poprawy pokroju i wydajności stosując jedynie selekcję. Początek XX wieku zapisuje rekordzistki dające ponad 7000 kg mleka z zawartością tłuszczu na poziomie 4,0%. Czasy obu wojen światowych przyczyniają się do zdziesiątkowania populacji krów polskich czerwonych, dodatkowo zmiany terytorialne powodują, że hodowla tej rasy odrodzić się musi ze sztuk, które przetrwały w małych gospodarstwach. Zajmują się tym Ośrodki Hodowli Bydła Rasy Polskiej Czerwonej: Podhalański, Beskidzki, Świętokrzyski, Mazowiecki, Lubelski, Cieszyński, Lubliniecki i Rawicki. W połowie XX wieku określono pożądane parametry dla krów tej rasy: masa ok. 500 kg, typ użytkowy mięsno-mleczny, roczna wydajność mleka 3500 4000 kg, zawartość tłuszczu około 4,0%. Szczególną wagę przywiązywano do utrzymania mocnej budowy, odporności na choroby i długowieczności. Sposobem na to miała być poprawa warunków hodowli, odpowiednia selekcja oraz dobór buhajów. W latach 60. zaczęto stosować unasieniania buhajami innych ras, co miało polepszyć wydajności mleczne i mięsne oraz dostosować budowę wymienia do wchodzących na szeroką skalę dojarek. Różne efekty tych zabiegów zaskutkowały wnioskiem, że najbezpieczniejszą rasą do doskonalenia rasy polskiej czerwonej będzie Angler. Rozpowszechnianie hodowli wysokowydajnych krów rasy holsztyńsko-fryzyjskiej spowodowało, że Ministerstwo Rolnictwa w 1973 roku wprowadziło rejonizację hodowli bydła, spychająć tym samym bydło polskie czerwone do trzech podgórskich powiatów obecnego woj. małopolskiego. Skutek był opłakany w przeciągu 10 lat populacja zmalała ponad pięciokrotnie, poniżej 200 tys. sztuk pozostało w regionie białostockim, rzeszowskim i krakowskim. Wtedy część powiatów nowosądeckiego, nowotarskiego i limanowskiego uznana została za rejon zachowawczy rodzimej rasy czerwonej, obejmował on ok. 55 tys. sztuk, a hodowcom wyłącznie tej rasy zapewniono dotację, bezpłatne usługi inseminacyjne oraz ocenę użytkowości. Nie trwało to jednak długo, w 1981 r. rejonizacja hodowli bydła została zniesiona, czego konsekwencją była likwidacja rejonu zachowawczej hodowli krów PC oraz wstrzymanie wprowadzonych wcześniej form pomocy. Nastąpił kolejny spadek liczebności populacji. Miłośnicy rasy doprowadzili do stworzenia rezerwy genetycznej rasy polskiej czerwonej: od 1999 roku realizowany jest program ochrony zasobów genetycznych bydła polskiego czerwonego. Jego celem jest odtworzenie oraz zachowanie populacji bydła PC przez odtworzenie i stabilizację cech genotypowych i genetycznych, utrzymanie zmienności genetycznej oraz obniżenie dolewu obcych ras. Na początku było to 150 krów w 16 gospodarstwach. Programy Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006, 2007-2013 oraz Program Rolnośrodowiskowy i dofinansowania dla hodowców tej rasy poprawiły opłacalność tej działalności, na koniec 2011 roku program obejmuje 286 gospodarstw, w których utrzymywane jest około 2500 krów. Charakterystyczne cechy bydła polskiego czerwonego: - przystosowanie do ciężkich warunków środowiska, owis k, - odporność i dobra zdrowotność, - łatwość utrzymania na podstawie pasz gospodarskich, od skic - wysoka płodność z łatwymi porodami, - wysoka żywotność cieląt łatwych w odchowie, owie - bogaty skład mleka użytecznego ego w przemyśle serowarskim (4-5% tłuszczu, >3% białka, przy wydajności ś mleka 2-5 tys. kg), - dobre parametry mięsne. Nr 2 (Rok VI, nr 17) 12

Wrzesień 2012 Na dzień dzisiejszy populacja rasy wynosi około 30 000 krów, w większości hodowane są na terenie południowych powiatów Małopolski, z rzadka na Podkarpaciu, Podlasiu, Warmii i Mazurach oraz w rejonie świętokrzyskim. Główny teren hodowli bydła PC ze względu na warunki glebowo-klimatyczne opiera żywienie zwierząt na pastwisku trawa, sianokiszonka, siano, co zdecydowanie wpływa na ograniczenie wydajności krów. Jak wykazały badania skład mleka w dużej mierze zależy od uwarunkowań genetycznych, a te u krów rasy polskiej czerwonej predysponują oddawane mleko do użycia w przemyśle serowarskim. Szczególne ważna jest wyższa zawartość białek, głównie kazeiny (ponad 2,5%), zapewniająca dużą użyteczność technologiczną mleka od krów PC. Żywienie krów na pastwisku pozwala dodatkowo wzbogacić mleko w składniki działające prozdrowotnie, wykazujące działanie antyoksydacyjne (białka, peptydy, aminokwasy, witaminy, enzymy, lipidy eterowe, koenzym Q10, skoniugowany kwas linolowy - CLA). Takimi argumentami poparty został wniosek o wpisanie mleka od krów polskich czerwonych na Listę Produktów Tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Oto fragment uzasadnienia wniosku: Południowy rejon woj. małopolskiego stanowi bazę rekreacyjno-wypoczynkową nie tylko dla aglomeracji krakowskiej i śląskiej, ale i dla całego kraju. Stąd wynika na rynku duże zapotrzebowanie na mleko prozdrowotne, które powinno być przeznaczone dla ludzi starszych, dzieci i młodzieży. Aby temu sprostać, w oparciu o mleko o wysokiej wartości biologicznej uznane za produkt regionalny, powinno się opracować i wdrożyć kompleksową technologię produkcji mleka spożywczego spełniającego funkcję nutraceutyku. W ramach powyższego opracowania proponujemy m.in. podjąć: zaostrzenie kontroli mleka na ewentualną zawartość leków i substancji hamujących w mleczarniach i gospodarstwach, w przetwórstwie dopuścić jedynie pasteryzację w temperaturze do 72 o C w czasie 20 sek, starać się wprowadzić do usuwania drobnoustrojów z mleka metodę ultrafiltracji, zreorganizować skup i transport mleka oraz jego magazynowanie, aby skrócić drogę mleka od wymienia krowy do stołu konsumenta. Traktowane w ten sposób produkty regionalne mogłyby być lepiej promowane a to, poprzez podwyższenie ceny skupu mleka w mleczarniach, podwyższyłoby zysk hodowców tej wyjątkowej rasy. Na podstawie materiałów wydrukowanych na panel dyskusyjny przez MODR w Karniowicach Opracowała: Katarzyna ŁĄCKA Spośród 80 sztuk zgłoszonych do konkursu wyłoniono czempionów i wiceczempionów w 8 kategoriach: 1 2 3 4 5 6 SUPERCZEMPIONEM w programie doskonalenia rasy została krowa BIKA z hodowli Jana Solarczyka z Wróblówki. SUPERCZEMPIONEM w programie ochrony zasobów genetycznych została krowa JO- DŁA PL005126851499 z hodowli Wojciecha Gala z Mochnaczki Wyżnej Tola Sara KATEGORIA CZEMPION WICECZEMPION Jałowice w wieku 12-16 miesięcy Jałowice w wieku 17-21 miesięcy Krowy pierwiastki - program doskonalenia rasy Krowy pierwiastki - program ochrony zasobów genetycznych Krowy II i III laktacja - progr. doskonalenia rasy Krowy II i III laktacja - progr. ochrony zasobów genet. 7 Krowy IV i V laktacja 8 Krowy VI i wyższe laktacje W drugim dniu wystawy tradycyjnie odbył się pokaz cieliczek prowadzonych przez Najmłodszych Hodowców. Zaprezentowane zostało 9 cieląt. Z przyjemnością obserwowaliśmy, ile energii i pasji dzieci wkładały w jak najkorzystniejsze zaprezentowanie swoich podopiecznych. Ponieważ wszystkie wypadły znakomicie, obdarowane zostały równorzędnymi nagrodami. VI Krajowa Wystawa Czerwonego Bydła Polskiego niewątpliwie upewniła MILKA PL005285536657 z hodowli Mateusza Stasika, Mochnaczka Wyżna TOLA PL005278000509 z hodowli Bogusławy Gał, Bańska Niżna MALWA PL005213897836 z hodowli Stefana Lacha, Jodłownik SARA PL005186904364 z hodowli Jadwigi i Jana Litwin, Czarna Góra BERTA PL005173778091 z hodowli Jana Solarczyka, Wróblówka WIŚNIA PL005188997760 z hodowli Mirosława Staniszewskiego, Zawadka BIKA PL005123574377 z hodowli Jana Solarczyka, Wróblówka WERA PL005050469647 z hodowli Ewy i Wojciecha Łukasz, Krempachy Malwa Wera Wera CYNIA 1 PL005293028373 z hodowli Henryka Kulpy, Słopnice MONIKA PL005308532567 z hodowli Grzegorza Stalmach, Zbydniów SIMONA PL005183393994 z hodowli Tadeusza Szymusiaka, Załuczne WATRA PL005234725989 z hodowli Henryka Ćwiklik, Łużna BRZOZA PL005173777995 z hodowli Edwarda Solarczyka, Czarny Dunajec MIRABELKA PL005218429810 z hodowli Adama Kordeczka, Wilkowisko LALKA PL005133389619 z hodowli Krzysztofa Bartoszek, Maruszyna WOJTA 26 PL005003313263 z hodowli Pawła Piechówka, Jodłownik 13

Nr 2 (Rok VI, nr 17) 1. SODEK PL005170569661 2. FIGIEL PL005183394083 3. PAGON PL005184751243 wszystkich o zaletach i urodzie tej rasy. Zainteresowanych odsyłamy do naszego katalogu buhajów, w którym zawarte są informacje o dostępnym nasieniu. W tym miejscu jedynie skrótowo prezentujemy najważniejsze informacje o wybranych buhajach. 4. SŁODEK PL005215711932 5. PELE PL005173778145 6. SPISZAK PL005160366225 Zdjęcia i opracowanie: Katarzyna ŁĄCKA Program oceny i selekcji knura hybrydowego Hypor Maxter w MCB Sp. z o.o. z/s w Krasnem Hypor Maxter to jeden z wiodących knurów towarowych Pietrain w Europie, w szczególności we Francji, gdzie posiada około 25% udziału w rynku Pietrain. Maxter dowiódł wysokiej jakości swojej marki. Po raz pierwszy Maxter pojawił się w 1971 roku i do tej pory jest niewątpliwie jednym z liderów na rynku. Maxter doskonały ojciec do produkcji towarowej, który maksymalizuje tempo wzrostu tucznika, poprawia mięsność i jakość tuszy. Potomstwo po tym ojcu charakteryzuje się: wysokim tempem wzrostu, wysoką mięsnością i dużym okiem polędwicy. Ocenie podlegają następujące parametry hodowlane: Oceniane cechy (tucznik po Maxterze) Parametry Waga bita ciepła 90-93 Grubość słoniny 15,0-16,0 Wielkość polędwicy 62,5-64,5 Uzysk mięsa chudego 62,0-62,5 Długość polędwicy 47,5-48,5 14

Wrzesień 2012 Średnie parametry knurów reproduktorów wykorzystywanych do namnażania Hypor Maxter w Chlewni Reprodukcyjnej w Kleczy Dolnej przedstawiają się następująco: mięsność 64,8% tłuszcz grzbietowy badany usg 7,35 przyrost przyżyciowy 749 g oko polędwicy 93,0 mm przyrost testowy 1039 g NN wolny od genu stresu. I. Zasady wyboru reproduktorów na ojców następnego pokolenia: 1. Wybrane rozpłodniki będą posiadały własny wpis do rejestrów i będą pochodziły po rodzicach wpisanych do rejestrów. 2. Wybrane rozpłodniki pochodzące z zamkniętych programów krzyżowania zwierząt, w zakresie cech tucznych i rzeźnych muszą spełnić następujące, minimalne wymagania: średni przyrost dzienny - 750 g, zawartość mięsa w tuszy w ocenie przyżyciowej - 61%, indeks hodowlany: klasyfikacja według Europejskiego Indeksu (Estimated Breeding Value). Wartości hodowlane i użytkowe reproduktorów pochodzących z importu mogą być przedstawiane w sposób przyjęty w ich kraju pochodzenia. 3. Niedopuszczalna jest obecność sutków kraterowych. 4. Knury wolne od genu stresu. II. Zasady wyboru samic na matki reproduktorów Matki są wybierane w zamkniętych programach krzyżowania zwierząt według minimalnej wartości dla średniej liczby prosiąt żywo urodzonych (użytkowość rozpłodowa matki knura) - 9,0 sztuk. Minimalna liczba sutków - 12 prawidłowo wykształconych i symetrycznie rozmieszczonych. Niedopuszczalna jest obecność sutków kraterowych. III. Sposób i zasady doboru rodziców w celu uzyskania następnego pokolenia reproduktorów Dobór rodziców odbywa się na zasadzie kojarzeń indywidualnych z uwzględnieniem: wyników oceny wartości użytkowej, wartości hodowlanej, stopnia spokrewnienia. IV. Zasady selekcji potomstwa męskiego oraz sposób prowadzenia oceny tego potomstwa Selekcję potomstwa męskiego przeprowadza się w stadzie hodowlanym w chlewni reprodukcyjnej Klecza Dolna na podstawie: wyniku oceny wartości użytkowej, wyniku oceny wartości hodowlanej, oceny budowy i pokroju, oceny tempa wzrostu i zużycia paszy, przyżyciowego pomiaru zawartość mięsa w tuszy (grubość słoniny, pomiar polędwicy), stada prarodzicielskiego z wykorzystaniem światowych zasobów genetycznych pozwalających na ciągłą poprawę cech, importu nasienia z Francji do inseminacji osobników o najwyższej wartości hodowlanej. V. Zasady i metody oceny wartości hodowlanej reproduktorów 1. Ocenie wartości hodowlanej podlegają wyłącznie rozpłodniki wpisane do rejestrów. 2. Ocena jest przeprowadzana z wykorzystaniem metody BLUP. Nasza oferta knura Maxter skierowana jest do wiodących producentów wieprzowiny, dla których głównym celem jest produkcja mięsa wieprzowego przy jak najmniejszych kosztach produkcji. Tym kierujemy się podejmując decyzje przy wyznaczaniu celów hodowlanych. Koncentrujemy się na prostocie i zdrowym rozsądku. Ciągłe doskonalenie hodowli powoduje, że nasze knury są liderem na rynku. Opracowanie: dr Stanisław ORLICKI inż. Mirosława SABUDA Najczęstsze błędy popełniane w rozrodzie świń Intensywna, postępowa pod względem rozwoju genetycznego, praca hodowców trzody chlewnej i rozwój inseminacji loch, to w ostatnich latach okres ciężkiej pracy wszystkich podmiotów odpowiedzialnych za prawidłowo funkcjonujący rozród, m.in. stacji unasieniania loch, lekarzy weterynarii, ośrodków doradztwa rolniczego, instytutów i placówek naukowych. Praca ta polega na przełamywaniu ugruntowanego stereotypu myślenia polskiego producenta żywca wieprzowego, z uzmysłowieniem jemu roli właściciela samic w powodzeniu tego najważniejszego w produkcji świń przedsięwzięcia, jakim jest rozród. Na podstawie wielu lat doświadczeń we współpracy z hodowcami można określić podział współodpowiedzialności poszczególnych czynników, wpływających na prawidłowy przebieg reprodukcji świń: - hodowca co najmniej w połowie odpowiada za wyniki w rozrodzie prowadzonym na własnej fermie. Ma on największy wpływ na przygotowanie loszek i loch do rozrodu, ich pielęgnację i żywienie prośnych loch. Nie do przecenienia jest oczywiście organizacja pracy w chlewni, a w niej sprawna i systemowa organizacja sektora rozrodu. - inseminacja i/lub krycie tu skupia się około 40% odpowiedzialności za skuteczność rozrodu. W tym aspekcie najważniejsze wydają się: jakość nasienia, czynniki genetyczne, postępowanie z nasieniem oraz sam zabieg unasieniania w rozbiciu na termin wykonania zabiegu, jego technikę, a także higienę przeprowadzanych czynności. - choroby zakaźne i czynniki środowiskowe ich rola jest najczęściej przeceniana, gdyż tylko w 10% utrudniają prawidłową pracę w sektorze rozrodu. Największe znaczenie w tym zakresie mają czynniki zakaźne, takie jak: PRRS, leptospiroza, parwowiroza czy chlamydioza. 15

Przyczyny zaburzeń w rozrodzie Niestety, przyczyn obniżonej, a często wręcz niskiej skuteczności prowadzonego rozrodu, jest wiele. Przyczyny zaburzeń w rozrodzie trzody chlewnej, zależne głównie od hodowcy, można spróbować poszeregować, dzieląc je na dwie grupy: 1. Organizacyjne przyczyny niepłodności - spowodowane przez człowieka: - zaburzenia cykli rozrodczych spowodowane błędami żywieniowymi, - nieumiejętne rozpoznawanie rui, ograniczone jej występowanie lub wręcz brak, - zaburzenia hormonalne, - niezadowalająca skuteczność inseminacji lub krycia loch, - zbyt niski odsetek skutecznie zapładnianych młodych loszek przeznaczonych na remont stada, - niska plenność stada podstawowego, to jest poniżej 26 prosiąt urodzonych od lochy w roku. 2. Biologiczne przyczyny niskiej płodności - spowodowane zaburzeniami ze strony knura lub lochy. Błędy żywieniowe Do najczęściej spotykanych błędów popełnianych w żywieniu trzody chlewnej należą: złe i nieprawidłowe dawkowanie paszy w okresach przygotowania loszki czy lochy do porodu, w okresie laktacji, w okresie okołoodsadzeniowym i bezpośrednio po pokryciu. Układając dawki żywieniowe dla poszczególnych grup, a zwłaszcza loch, konieczne jest, aby uwzględnić zmieniające się zapotrzebowanie na poszczególne składniki paszowe w różnych okresach. Prawidłowo zatem zbilansowane żywienie pozwala na odchowywanie zdrowych, licznych miotów, odpornych na zachorowania, nie doprowadzając jednocześnie do nadmiernego eksploatowania karmiącej lochy. Jest to możliwe tylko wówczas, gdy czas laktacji nie przekracza 4-5 tygodni. Nadmiernie wychudzona lub otłuszczona maciora trudniej będzie wchodzić w ruję i oczywiście, trudniej będzie doprowadzić do jej zapłodnienia. Jedną z powszechniejszych przyczyn obniżenia płodności jest obniżanie wskaźników rozrodu w okresach intensywnych upałów, tj. w czerwcu, lipcu i sierpniu. W celu zapobiegania tym zjawiskom można, a nawet należy, stosować kwas askorbinowy w ilości 1 g na lochę w ciągu doby, w formie dodatku do paszy lub wody. Dodatek ten znakomicie zmniejsza negatywny wpływ temperatury na zimnolubne zwierzęta. W celu poprawienia wszystkich parametrów krycia (wielkość i liczba komórek jajowych, jakość błony śluzowej macicy, wyrazistość prezentowanej rui i jej długość), na około 10 dni przed odsadzeniem prosiąt powinno się stosować w dawce pokarmowej dodatek flushingowy. Kolejnym, często popełnianym błędem żywieniowym jest stosowanie białka o niskiej wartości biologicznej (śruty: rzepakowa, słonecznikowa, DDGS). Ponadto, spotykane często niedobory witamin, mikroelementów i nieprawidłowy wzajemny stosunek poszczególnych aminokwasów w dawce, doprowadza do pogorszenia wskaźników rozrodczych. Do błędów należy zaliczyć również przekarmianie, a w konsekwencji zatuczanie młodych loszek, co bardzo niekorzystnie wpływa na manifestowanie objawów zewnętrznych rui i w dalszej kolejności zmniejszanie skuteczności ich pokrycia. Ruja jest wtedy krótka i może zostać przeoczona. Rozpoznawanie rui Do najczęściej popełnianych błędów, mających wpływ na występowanie rui należą: utrzymywanie loszek w bardzo dużych kojcach grupowych, często przepełnionych, pozbawionych odpowiedniej wielkości wybiegów, a także utrzymywanie zwierząt w bardzo zróżnicowanych grupach wiekowych (od 40 do 100 kg) albo w kojcach indywidualnych, co zdecydowanie utrudnia obserwacje i znakowanie rui. Również otoczenie ma niebagatelny wpływ na jakość rui. Zbyt zimne, o niedostatecznej ilości światła i wilgotne pomieszczenia, ze śliskimi posadzkami, obniżają efektywną pracę z młodzieżą w chlewni. Często spotykanymi błędami są zarówno brak kontrolowanego kontaktu loszek z dojrzałym płciowo knurem, jak i niewłaściwa obserwacja rui, doprowadzająca w konsekwencji do przeoczenia pierwszej rui, a to utrudnia wystąpienie każdej następnej. Zaburzenia hormonalne Do błędów o podłożu hormonalnym, popełnianych z winy obsługi, zaliczyć należy: zbyt krótką lub zbyt długo trwającą laktację, liczne stresy loch spowodowane niewłaściwym formowaniem grup technologicznych po odsadzeniu, nadmierne przegrzewanie loch podczas upałów oraz brak pobudzania hormonalnego loch poprzez systematyczny, lecz nie ciągły, kontakt z knurem lub lepiej z knurami. Skuteczność inseminacji Skuteczność inseminacji jest ściśle zależna od optymalnego terminu pierwszego wprowadzenia nasienia do dróg rodnych loszki oraz liczby przeprowadzonych zabiegów reinseminacyjnych. Wyraźna ruja u loch trwa przeciętnie od 30 do 50 godzin, zaś u loszek zazwyczaj jest krótsza. Uwolnienie komórek jajowych następuje na kilka godzin przed wystąpieniem odruchu tolerancji na knura (w 30-40-tej godzinie trwania rui). Czas trwania owulacji wynosi od 4 do 7 godzin, natomiast żywotność uwolnionych podczas owulacji komórek jajowych jest niestety krótka (ok. 4-6 godzin). Okres utrzymywania zdolności plemników do zapłodnienia w narządzie rozrodczym lochy wynosi aż 24 godziny. Należy jednak mieć na uwadze fakt, że krócej żyjące komórki jajowe muszą jeszcze pokonać drogę do lejka jajowodu, gdzie oczekują na plemniki. Zatem niezmiernie ważne staje się dla hodowcy zgranie tych wszystkich elementów, by wszystkie czynności wykonywać we właściwym czasie i z dużą dbałością o szczegóły. Płodność loch Nr 2 (Rok VI, nr 17) Ostatnim, lecz nie mniej istotnym czynnikiem wpływającym na uzyskiwanie wysokich wskaźników rozrodu, jest obniżona plenność loch. Zagadnienie plenności związane jest nierozerwalnie z drugą grupą czynników - czynników biologicznych, zależnych w głównej mierze od statusu zdrowotnego zwierząt użytkowanych w chlewni. Przyczyn obniżenia plenności loch należy upatrywać przede wszystkim w nieprzestrzeganiu optymalnych terminów krycia czy inseminacji oraz w tzw. podwyższonym procesie zamieralności zarodków. Zamieralność zarodków, a dalej płodów, spowodowana jest wielokrotnie czynnikami chorobotwórczymi, tj. wirusami i bakteriami. Do najczęściej spotykanych w chlewniach, które mają wpływ na plenność, należą drobnoustroje wywołujące: PRRS, leptospirozę, chorobę Aujeszky ego i zakażenia parwowirusowe. Zespół rozrodczooddechowy (PRRS) Objawy kliniczne ulegają ciągłym zmianom na przestrzeni kilku lat od momentu wystąpienia w stadzie. PRRS oprócz formy klinicznej występuje w naszych chlewniach w postaci podklinicznej (subklinicznej) lub bezobjawowej. U loch oraz knurów występuje rozrodcza forma tej choroby, u warchlaków oraz tuczników główne objawy dotyczą układu oddechowego. Przebieg tego schorzenia uzależniony jest również od zjadliwości wirusa PRRS. Do najczęściej występujących objawów, związanych z rozrodem u loch, zalicza się ronienia, przedwczesne porody, rodzenie się martwych i słabych prosiąt. Mioty zakażonych loch mogą być normalne, częściej jednak prosięta są bardzo słabe i śmiertelność ich sięga 80%. 16

Wrzesień 2012 W stadach dawno zakażonych choroba nie ma ekonomicznego znaczenia, lecz może być groźna dla potencjalnych nabywców materiału zarodowego. W obiektach zakażonych wirusem należy prowadzić szczepienia, używając do tego celu szczepionki, w której jest wirus zabity. Powoduje to uniknięcie zjawiska siewstwa żywego wirusa przez materiał uprzednio zakażony. Leptospiroza W polskich chlewniach leptospiroza przebiega najczęściej w postaci zakażeń bezobjawowych. W przypadku zakażeń loch prośnych do poronień dochodzi około 100-115 dnia ciąży ronienie w 3 trymestrze. Innymi objawami są: rodzenie się miotów w całości martwych, zmumifikowanych lub czasami słabo żywotnych prosiąt, które wkrótce po urodzeniu padają. Roniące maciory uodparniają się i sieją zarazki wraz z moczem. W wyniku zakażenia leptospirozami może także wystąpić bezmleczność u loch. Choroba Aujeszky ego Objawy kliniczne dotyczą ok. 20% stada. Przedstawiają się nieregularnymi cyklami rujowymi, częstym powtarzaniem rui, niską skutecznością krycia/inseminacji oraz w końcu poronieniami, po czym lochy bardzo trudno zachodzą w ciążę. Ruja występuje po 10-14 dniach i charakteryzuje się wzmożonymi objawami zewnętrznymi. Rodzą się małe mioty. Choroba Aujeszky ego powoduje duże starty ekonomiczne w zakażonych nią stadach, dlatego w Polsce trwa proces jej rozpoznawania i zwalczania. Zakażenia parwowirusowe Zakażenie ciężarnych loch parwowirusami objawia się występowaniem nieregularnych cykli płciowych, co związane jest z zamieraniem embrionów, rodzeniem się prosiąt martwych oraz niską plennością loch i loszek. Dodatkowo, obserwuje się obniżenie skuteczności krycia/inseminacji. Rodzące się mioty są bardzo nieliczne, poniżej 5 prosiąt, płody są martwe, często zmumifikowane, różnej wielkości (w zależności od wieku zaatakowanych przez wirusa płodów), lecz obok nich rodzą się także normalne, w pełni rozwinięte prosięta. Objawy te obserwuje się głównie u młodych loszek, najczęściej w pierwszym miocie lub w świeżo utworzonych, nowych stadach. Skuteczność pierwszych kryć kształtuje się na poziomie nawet 30%. Poronienia występują rzadko, wyproszenia odbywają się w terminie lub są nieco późniejsze. Te ostatnie występują wówczas, gdy miot w całości lub znacznej części jest zmumifikowany. Objawy, które powinny skłonić hodowcę do kontaktu z lekarzem weterynarii, to przede wszystkim: nieregularne cykle płciowe i niska plenność. Czynniki środowiskowe, zaburzenia płodności Czynniki niezakaźne to kolejna grupa mająca wpływ na liczbę obumarłych zarodków. Nieodpowiednie postępowanie z lochami po inseminacji/kryciu, w tym przede wszystkim przepędzanie zapłodnionych zwierząt do innych grup przed upływem 30 dni po zabiegu, rotowanie grupami loch pokrytych, drastyczne zmiany w jakości paszy, niedobór wody, makro- i mikroelementów, mają decydujący wpływ na liczbę urodzonych prosiąt. Nie bez znaczenia w tym zakresie jest również błędny termin inseminacji. Obumieranie nawet 30% zapłodnionych komórek jajowych lub zarodków jest zjawiskiem fizjologicznym. Pomimo to powinien urodzić się miot o liczebności 12-14 prosiąt. Jednakże istotne obniżenie liczebności miotu, nawet do 6-7 prosiąt, powinno zmusić właściciela lochy do poszukiwania przyczyn takiego stanu. Liczba urodzonych prosiąt znacznie odbiega od liczby uwolnionych podczas owulacji komórek jajowych. Zależna jest ona od wieku lochy i pojemności macicy (macica loszki może pomieścić co najwyżej 11-12 w pełni rozwiniętych prosiąt). Utrzymanie ciąży zależy od ilości progesteronu wydzielanego przez ciałka żółte. Jeśli jest go zbyt mało (mało prosiąt w miocie) dochodzi do poronienia. Jeśli jednak rodzi się tylko 5 prosiąt oznacza to, że zarodków było znacznie więcej tylko po pewnym czasie zamarły. Częstymi przyczynami zaburzeń płodności loch jest tzw. zespół zaburzeń rozrodczych knura. Zaburzenia te można podzielić na dwie grupy: a. spowodowane czynnikiem chorobotwórczym, b. wywołane czynnikami nieinfekcyjnymi: brak popędu płciowego, libido lub ograniczenie bądź całkowity brak zdolności do krycia. Nasienie knura zawiera pewien odsetek zanieczyszczeń, które nie są patogenne i nie stanowią zagrożenia dla żywotności produkowanych plemników. Jednak przekroczenia tej normy fizjologicznej może zaburzyć efektywność krycia lub inseminacji. Występowanie w nasieniu drobnoustrojów patogennych może doprowadzić do zaburzeń w stanie zdrowia narządu rozrodczego knura, a także spowodować przeniesienie choroby na całe inseminowane stado. Do najczęściej występujących chorób, które mogą zostać rozprzestrzenione wraz z nasieniem należą: 1. leptospiroza, parwowiroza i choroba Aujeszky ego, powodujące u samców najczęściej bezobjawowy przebieg choroby, 2. zespół rozrodczo-oddechowy (PRRS) - choroba wykrywana u knurów prawie wyłącznie po badaniach serologicznych, powodująca okresowe pogorszenie jakości nasienia i skuteczności krycia/inseminacji. Poza wyżej wymienionymi może następować zakażenie licznymi drobnoustrojami, które powodują uszkodzenia narządów płciowych i obniżenie libido knurów, a w konsekwencji zaburzenia płodności. Są to: różyca, salmonelloza, zakażenia mykoplazmą i adenowirusami. O braku popędu płciowego możemy mówić wówczas, gdy knur w obecności lochy będącej w rui nie wykazuje chęci do krycia. Przyczynami takiego stanu rzeczy mogą być: niedorozwój jąder i związany z tym niski poziom hormonów płciowych, przebyte schorzenia układu kostnego, a w konsekwencji lęk przed bólem podczas wspinania się na samicę, mechaniczne lub rozwojowe uszkodzenia prącia, zbyt wczesne rozpoczęcie intensywnej eksploatacji młodych knurów, stres spowodowany przewiezieniem knura w nowe miejsce, ale także i złe traktowanie knura przez obsługę oraz błędy żywieniowe. Najczęstsze przyczyny obniżonej zdolności knura do krycia to przede wszystkim zmiany wrodzone lub po przebytych chorobach narządu ruchu zmiany w stawach, kościach długich lub racicach, wrodzona wada w budowie lub funkcjonowaniu narządu płciowego, brak wzwodu lub niedostateczny wzwód i zaburzenia w oddawaniu nasienia oraz ogólne osłabienie organizmu na skutek przebytych wcześniej chorób. Brak zdolności do zapłodnienia występuje wówczas, gdy pomimo prawidłowo odbytego aktu płciowego i aktu ejakulacji, locha powtarza ruję. Przyczyną ze strony knura jest najczęściej nieprawidłowa jakość nasienia. Mogą to być ejakulaty niezawierające plemników, zawierające niedostateczną ich liczbę lub zawierające plemniki o ograniczonej zdolności do zapłodnienia, np. na skutek dużego odsetka plemników o nieprawidłowej budowie morfologicznej. Są to już zmiany mające przyczyny w momencie wytwarzania plemników w jądrach. I tak, mogą to być zaburzenia w prawidłowym rozwoju jąder lub najądrzy, zaburzenia w przebiegu procesu spermatogenezy, przebyte choroby lub zaburzenia spowodowane błędnym żywieniem. Na jakość nasienia mogą niekorzystnie wpływać również skrajne warunki klimatyczne długotrwałe upały, silne mrozy oraz niedoskonałe warunki zoohigieniczne pomieszczeń czy niewłaściwe utrzymanie i pielęgnacja. Opracowanie: Piotr KOŁODZIEJCZYK PZHiPTCh POLSUS 17

Nr 2 (Rok VI, nr 17) Żywienie a ilość i jakość otrzymanego mleka Olbrzymi wpływ na ilość mleka, a zarazem na poziom białka w mleku ma ilość dostarczonej energii w paszy. Dlatego też główną bazą paszową dla krów w okresie laktacji powinna być kiszonka z kukurydzy. Oczywiście należy ilości pasz energetycznych po 100 dniu po wycieleniu zmniejszać wraz z zbliżaniem się okresu zasuszania. Przy nastawieniu na skarmianie kiszonki z kukurydzy pamiętajmy o kilku ważnych rzeczach m.in.: dobór odmiany z uwzględnieniem liczby FAO, warunków glebowych i gęstości siewu termin zbioru ustalić, gdy zawartość s.m. w roślinie stanowi około 30%, a w kolbie około 50%, najlepiej nie wcześniej niż w fazie woskowej, rozdrobnienie w zależności od dojrzałości ziarna i posiadanego sprzętu (długość sieczki około 5 mm), koszenie na wysokość powyżej 25 cm, a nawet wyżej, by polepszyć jakość produktu i odpowiednio ukierunkować fermentację dobrze jest dodać odpowiedni zakwaszacz, napełnianie silosu powinno trwać do 3 dni a następnie należy dokładnie i szczelnie przykryć, skarmianie najlepiej rozpocząć po około 6 tygodniach, kiszonkę wybierać tak, by zachować gładką ścianę. Znaną regułą jest, że krowa pyskiem doi. Niestety często nie może to być spełnione i to z przyczyn bardzo prozaicznych - braku pasz objętościowych. Często, szczególnie w ostatnich latach, jest to spowodowane warunkami atmosferycznymi (brak opadów, chłody) lub warunkami środowiskowymi (zwierzyna, czynnik ludzki). Źle jest, jeśli ilość i jakość pasz objętościowych jest niewystarczająca z powodu słabej organizacji i zarządzania gospodarstwem. Często spotykanymi czynnikami niepozwalającymi zbilansować dawek są słabe parametry kiszonek. Pamiętajmy więc, że dobra kiszonka z kukurydzy powinna mieć: swoisty, lekko chlebowy, przyjemny zapach, wygląd taki jak materiał wyjściowy, ziarno musi być uszkodzone, sieczka powinna mieć długość 0,5-1 cm, s.m. 32-35%, energia ME[MJ/kg s.m.] 11, energia NL[MJ/m kg s.m.] 6,5, JPM 0,9, Włókno surowe 18-20% s.m., B.o. 9% s.m., skrobia 35% s.m. Aby osiągnąć powyższe parametry musimy pamiętać o wielu czynnikach m.in.: dobór materiału siewnego pod kiszonkę i pod daną glebę, odpowiedni siew - odległości między rzędami dla kukurydzy powyżej 60 cm, prawidłowe zabiegi agrotechniczne, prawidłowe terminy i fazy zbioru, dobry sprzęt do zbioru, szybkie formowanie i bardzo szczelne przykrycie pryzmy lub silosu. Pamiętajmy, że jeśli któraś z wymienionych czynności będzie przeprowadzona niedostatecznie, może to wpłynąć na obniżenie jakości paszy. Musimy zdać sobie sprawę, że również częstotliwość i sposób zadawania mają olbrzymi wpływ na jakość paszy i ilość wyprodukowanego mleka. Błędem jest przywożenie kiszonki do obory na 2 czy nawet 7 dni! Błędem jest również dopuszczanie do sytuacji, gdy przez kilka godzin stół paszowy czy koryto jest puste lub krowy nie mogą dosięgnąć paszy! Wpływ na to czy dana pasza kisi się lepiej czy gorzej ma ilość cukru i stosunek cukru do białka. Kukurydza należy do roślin łatwych do zakiszania, nie zwalnia to jednak z żadnych ustępstw. W kiszonce niedopuszczalna jest obecność pleśni, stęchlizny czy zanieczyszczeń. Smaczna pełnowartościowa kiszonka ma ph 4,0-4,6 a udział kwasu mlekowego powinien wynosić powyżej 75%, najlepiej bez udziału kwasu masłowego. Ilość mleka, którą otrzymamy z kiszonek zależy przede wszystkim od: rodzaju roślin, zabiegów agrotechnicznych, nawożenia, fazy zbioru, jakości sprzętu zbierającego, czasu zbioru, przygotowania pryzmy czy silosu. Pamiętajmy jednak, że kiszenie to proces fermentacji beztlenowej. Dla najlepszego jej przebiegu powinny być spełnione m.in. warunki: optymalna ilość cukrów jako pożywki dla bakterii, dokładne rozdrobnienie, Nazwa ilość dziennie na 1 sztukę Pasza 394 (18% b.o.), Do 10 kg Korektory białkowe 340 i 330 Mlekoplus 332, Mlekoma 381 Rumica 475,474 Rumi 481, Somatostop 4190 0,5 do 2 kg 0,5 do 2 kg odpowiednia wilgotność, odcięcie powietrza, bardzo dobre ugniecenie. Obliczanie zapotrzebowania na kiszonki to uwzględnienie ilości, które krowy spożywają przeciętnie. Gdy dzienna dawka kukurydzy wynosi 30 kg x 365 dni x 50 krów daje ok. 548 ton. Uwzględniając warunki pogodowe, psucie się kiszonek, straty dobrze jest planować ok.15-30% dodatkowej rezerwy, co przy naszych wyliczeniach daje całościowo ok. 680 ton świeżej masy kukurydzy. Planując ilość kiszonek, uwzględniajmy, że 1 tona kiszonki z kukurydzy to ok. 1,3m 3 Jakości kiszonek dobrze jest potwierdzić analizą laboratoryjną, w której należy umieścić parametry potrzebne do zbilansowania dawki (system INRA) oraz inne parametry pozwalające ocenić bardzo dokładnie jakość pasz m.in.: włókna według amerykańskiego systemu NRC (ADF i NDF), popiół surowy, ph, zawartość kwasów (mlekowy, octowy, masłowy). Pamiętajmy o różnym zapotrzebowaniu energetyczno-białkowym, a co za tym idzie również innym żywieniu krów o różnych wydajnościach i o różnych stanach fizjologicznych. Przeznaczmy pasze o wysokim poziomie energii i białka dla bydła o wysokiej wydajności mleka (kiszonki z kukurydzy, wysłodki, sianokiszonki, kiszonki z lucerny i traw), a pasze o słabszych parametrach czy wyższym poziomie suchej masy i włókna przeznaczmy dla bydła o mniejszych wydajnościach czy dla krów zasuszonych (słoma, siano, słabe sianokiszonki i GPS). Rozgraniczajmy i to dość mocno żywienie różnych grup technologicznych, a szczególny nacisk kładźmy na różnice między żywieniem krów dojnych a zasuszonych. Nie możemy oszczędzać na żywieniu krów po wycieleniu, które wymagają stałego dostępu do wysokiej jakości Przedstawiciele firmy DOSSCHE pomogą Państwu ułożyć optymalne dawki pokarmowe. Dla prawidłowego żywienia w oparciu o kiszonkę z kukurydzy Dossche proponuje: Uwagi - polecenia dzięki wysokim poziomom energii i białka stymulują produkcję mleka przy kiszonkach z kukurydzy, burakach, wysłodkach, ziemniakach, sianie, mniejszych ilościach i sianokiszonkach słabej jakości produkty o wysokim poziomie białka 32-38% z równie wysokim poziomem energii 0,99-1,01 JPM 100 do 200 gram dla krów mlecznych 18

Wrzesień 2012 pasz soczystych. Dobre i zbilansowane żywienie w pierwszych 100 dniach laktacji zapewni nam wysokie wydajności. Przy stosowaniu monodiety z kiszonej kukurydzy należy pamiętać o tym, że narażamy się m.in. na: niski poziom białka ogólnego (ok. 10%) w porównaniu do sianokiszonek, lucerny, młóta, konieczność uzupełnienia dawki o korektor białkowy np. Bovilux 340 lub 330 małą ilość karotenu, niski poziom włókna strukturalnego, niski poziom związków mineralnych, wąski stosunek wapnia do fosforu i sodu do potasu. Uzmysłowić sobie trzeba, że niewłaściwe ilości i proporcje pomiędzy paszami białkowymi i energetycznymi oprócz niepotrzebnych wydatków finansowych mogą przynieść problemy z metabolizmem, co odbije się na parametrach mleka i zdrowotności bydła. By temu zapobiec, należy wykonać analizę kiszonek lub skorzystać z wartości tabelarycznych oraz zbilansować dawkę pokarmową, najlepiej przy pomocy systemu żywieniowego INRA. Opracowanie: Maciej CISZEWSKI Dossche V Śląska Wystawa Bydła Hodowlanego w Kamieniu Śląskim W dniach 15 17 czerwca 2012 r. w Kamieniu Śląskim odbyła się kolejna edycja OPOLAGRY - największej wystawy rolniczej w południowej Polsce. Wzięło w niej udział 350 wystawców, a zwiedziło 44 000 osób. Na wystawie prezentowano technikę rolniczą w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej oraz branże związane z rolnictwem: wydawnictwa, związki, organizacje, banki, towarzystwa ubezpieczeniowe. W trakcie OPOLAGRY odbyła się także wystawa bydła hodowlanego. Hodowcy bydła mlecznego z województw opolskiego i śląskiego wystawili łącznie 90 krów i jałowic rasy polskiej holsztyńsko fryzyjskiej obu odmian barwnych oraz rasy jersey. Bydło mięsne reprezentowały zwierzęta ras: limousine, highland, charolaise i welsh black. W rasach mlecznych przyznano 17 czempionatów i 14 wiceczempionatów oraz 2 tytuły superczempiona. Tytuły superczempionów zdobyły: - w kategorii krów: BALLADA PL005148455248 z hodowli Kombinatu Rolnego w Kietrzu Sp. z o.o., - w kategorii jałowic: LARA 7 PL005210190336 z hodowli Ryszarda Klimczyka z Poręby. Tytuły czempionów wg kategorii zdobyły: - jałowice 10 11 m-cy phf RW: BUL- WA PL005311798998 z hodowli OHZ Głogówek Sp. z o.o., - jałowice 10 11 m-cy phf HO: KAMA PL005304821337 z hodowli Norberta Klinika z Łęgu, - jałowice 12 13 m-cy phf: AGA 4 PL005228801880 z hodowli KR Kietrz Sp. z o.o., - jałowice 14 15 m-cy phf RW: RO- LANDA PL005031797663 z hodowli OHZ Głogówek Sp. z o.o., - jałowice 14 15 m-cy phf HO: IN- DIANKA I PL005224731990 z hodowli Klaudiusza Matejki z Krępnej, - jałowice 16 17 m-cy phf RW: SYMPHON PL005228290752 z hodowli OHZ Głogówek Sp. z o.o., - jałowice 16 17 m-cy phf HO: NADIA 8 PL005259054521 z hodowli Ryszarda Klimczyka z Poręby, - jałowice 18 19 m-cy phf RW: SONNTAG PL005265532501 z hodowli OHZ Głogówek Sp. z o.o., - jałowice 18 19 m-cy phf HO: LARA 7 PL005210190336 z hodowli Ryszarda Klimczyka z Poręby, - jałowice cielne phf RW: DALIA PL005232511003 z hodowli OHZ Głogówek Sp. z o.o. - jałowice cielne phf HO: DOLINA PL005192515684 z hodowli Henryka Grabińskiego z Łagiewnik Wielkich, - krowy w I laktacji phf RW: JĘDR- NA PL005206715062 z hodowli OHZ Głogówek Sp. z o.o., - krowy w I laktacji phf HO: PARMA 3 PL005216810498 z hodowli Pana Mariana Pawlika z Żerdzin, - krowy w II laktacji i starsze phf RW: ZEMSTA PL005167501650 z hodowli OHZ Głogówek Sp. z o.o., - krowy w II laktacji phf HO: DRA- WA PL005214564836 z hodowli KR Kietrz Sp. z o.o., Superczempionka krowa w III laktacji PHF HO Superczempion jałówka PHF HO Prezes MCB wręcza dyplomy oraz nagrody Superczempiony Czempiony PHF RW 19

Wiceczempiony PHF HO Wiceczempiony PHF RW - krowy w III laktacji i starsze phf HO: BALLADA PL005148455248 z hodowli KR Kietrz Sp. z o.o., - krowy rasy jersey: JEŻYNA PL005187898600. Tytuły wiceczempionów wg kategorii zdobyły: - jałowice 10 11 m-cy phf RW: ASTRID PL005228739039 z hodowli Teodora i Urszuli Kara z Mochowa, - jałowice 10 11 m-cy phf HO: KAROLCIA 1 PL005266586589 z hodowli Joachima Matejki z Obrowca - jałowice 12 13 m-cy phf: POZA PL005245280750 z hodowli Marcina Chrząszcza z Mionowa, - jałowice 14 15 m-cy phf RW: OSI- KA PL005228290950 z hodowli OHZ Głogówek Sp. z o.o., - jałowice 14 15 m-cy phf HO: MA- LINA 46 PL005259054593 z hodowli Ryszarda Klimczyka z Poręby, - jałowice 16 17 m-cy phf RW: ESKA PL005228290752 z hodowli Marcina Chrząszcza z Mionowa, - jałowice 16 17 m-cy phf HO: ARKA IV PL005244143220 z hodowli RSP Krzyżanowice, - jałowice 18 19 m-cy phf RW: OSIĘCINKA PL005265532747 z hodowli OHZ Głogówek Sp. z o.o., - jałowice 18 19 m-cy phf HO: SABA 6 PL005305011127 z hodowli Kietrz Sp. z o.o., - jałowice cielne phf RW: DEKA PL005245280637 z hodowli Marcina Chrząszcza z Mionowa, - jałowice cielne phf HO: CELTA 9 PL005225769664 z hodowli Mariana Pawlik z Żerdzin, - krowy w I laktacji phf RW: LINDA PL005289258150 z hodowli OHZ Głogówek Sp. z o.o., - krowy w II laktacji i starsze phf RW: MALINA PL005167501261 z hodowli OHZ Głogówek Sp. z o.o., - krowy w II laktacji phf HO: SARA 11 PL005157558190 z hodowli Ryszarda Klimczyka z Poręby. W niedzielę odbyła się prezentacja stawek pokazowych krów córek buhajów odmiany czerwono białej z programu oceny i selekcji buhajów realizowanego przez Małopolskie Centrum Biotechniki Sp.z o.o. z/s w Krasnem: - buhaja Vikan: czempionka ZEMSTA i wiceczempionka MALINA; - buhaja Biblo: ARYSKA i wiceczempionka LINDA; - buhaja Clermont ET: AIDA i RINA. Hodowcą tych krów jest Ośrodek Hodowli Zarodowej w Głogówku Sp. z o.o., który na tegorocznej wystawie zdobył najwięcej tytułów czempiona (7) i wiceczempiona (4). W Konkursie Młodego Hodowcy udział wzięło 17 młodych hodowców, którzy prezentowali cieliczki po buhajach: Stable, Makler, Bolman, Valjean, Vitonson, Virchow, Jukatan, Gajus, Sterlitz, Vigor, Ojoli i Serano. Komisja w osobach Pani Mirosławy Sabudy (MCB SEK Klecza Dolna) oraz Pana Pawła Brychcy (Mlekoland Przecza) przyznała tytuł zwycięzcy Anicie Sumyk z cieliczką Osięcinką córką buhaja Makler (OHZ Głogówek). Stawka krów po buhaju Vikan Stawka krów po buhaju Biblo Nr 2 (Rok VI, nr 17) Nagradzanie przez prezesa MCB Prezentację stawek pokazowych oraz Konkurs Młodego Hodowcy przygotowali pracownicy Stacji Inseminacyjno-Hodowlanej w Karczowie, a nagrody ufundowali sponsorzy: - MCB Sp. z o.o. w Krasnem, - Blattin Polska Sp. z o.o. w Ozimku - Firma Handlowo Usługowa Mipol z Moszczenicy Wyżnej, - Zott Polska Sp. z o.o. w Opolu, - Agravet w Głogówku, - Sano Nowoczesne Żywienie Zwierząt Sp. z o.o. w Sękowie, - Danone Polska Sp. z o.o. w Bieruniu - Spółdzielnia Mleczarska w Raciborzu, - Spółdzielnia Mleczarska Koło Oddział w Grodkowie, - Spółdzielnia Mleczarska Rolników Śląskich w Kadłubie, - Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Głubczycach, - Mleczarnia Turek Zakład w Głubczycach. Wszystkim sponsorom serdecznie dziękujemy. Opracowanie: Grażyna BIAŁEK (Stacja Inseminacyjno Hodowlana w Karczowie) 20 Krowy I laktacji PHF RW