Prawo autorskie w pracy nauczyciela Opracowanie: Mieczysława Skrzypczak Katarzyna Wilczkowska
Podstawa prawna Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 5 lutego 1994 roku http://isap.sejm.gov.pl Tekst ujednolicony, stan na 1września 2015 r.
Utwór W potocznym rozumieniu utwór to wynik jakiejś działalności artystycznej: film, obraz, książka piosenka, artykuły naukowe, broszury, opracowania. Utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
Utwory Utwory dzielimy na: - pierwotne, czyli oryginały; - zależne, czyli adaptacja, remiks, tłumaczenie, przeróbka. Utworami nie są: - akty normatywne (ustawy lub ich projekty); - dokumenty urzędowe; - opublikowane opisy patentowe; - informacje prasowe.
Utwory Prawo autorskie nie chroni idei, odkryć, procedur, metod i zasad działania oraz koncepcji matematycznych. Twórcą może być jedynie osoba fizyczna. Twórcą nie może być instytucja, państwo czy przedsiębiorstwo.
Prawa autorskie dzielimy na: Prawa autorskie osobiste, które chronią intelektualny związek autora z utworem, są nieograniczone w czasie i niezbywalne. Prawa autorskie majątkowe, które chronią interesy finansowe twórców i wydawców. Ich naruszeniem jest np. plagiat. Są one ograniczone w czasie.
Prawa majątkowe: Posiadacz praw majątkowych decyduje o formach zapisywania i powielania utworu. Prawa majątkowe są ograniczone w czasie, zależnie od formy i rodzaju dzieła. Prawa majątkowe mogą przechodzić na pracodawcę w wyniku umowy o pracę: pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe.
Czas trwania praw autorskich 70 lat po śmierci autora; 70 lat od daty pierwszej publikacji (twórca nieznany); 70 lat od daty powstania, jeśli utwór nie był rozpowszechniony. Utwory, których prawa majątkowe wygasły trafiają do tzw. Domeny Publicznej.
Utwory zależne W kulturze i edukacji ważne są tzw. utwory zależne, czyli tłumaczenia, adaptacje, modyfikacje. Nie trzeba pytać o zgodę, aby je stworzyć. Jednak trzeba mieć zgodę posiadaczy praw autorskich gdy chcemy je opublikować, wydać, sprzedać.
Domena publiczna To zasób utworów, które nie są objęte prawami majątkowymi. W domenie publicznej są takie dzieła, które nigdy nie były objęte prawem autorskim oraz takie, do których prawa majątkowe wygasły. Z utworów z domeny publicznej możemy swobodnie korzystać, modyfikować je i rozpowszechniać. Doskonale nadają się do wykorzystania w edukacji. Przykładem jest cyfrowa biblioteka Wolne Lektury.
Zarządzanie prawami autorskimi Posiadacze praw majątkowych mogą poza ich sprzedażą udzielać licencji na korzystanie z utworów. Licencje mogą dotyczyć różnych zakresów korzystania z utworów (pola eksploatacji) oraz pojedynczych osób lub instytucji. Media cyfrowe, a szczególnie internet, zapewniają: publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Dozwolony użytek Do czasu przejścia do domeny publicznej dzieło może być wykorzystywane jedynie w ograniczony sposób, w zakresie tzw. dozwolonego użytku. Dozwolony użytek zezwala na nieodpłatnie wykorzystywanie utworów chronionych prawem autorskim w określonych sytuacjach prywatnych oraz przez instytucje naukowe i oświatowe.
Dozwolony użytek Dozwolony użytek dzieli się na: - dozwolony użytek prywatny (korzystanie z utworów na własne potrzeby bez prawa publikacji oraz kopiowanie na użytek własny i bliskich osób); - dozwolony użytek publiczny dotyczy wszystkich instytucji edukacyjnych, bibliotek, archiwów i instytucji kultury.
Dozwolony użytek publiczny Dzięki niemu wolno: Sporządzać kopie i nieodpłatnie korzystać z fragmentów utworów w celach dydaktycznych. Biblioteki, archiwa i szkoły mogą sporządzać kopie w celu uzupełnienia zbiorów i udostępniać wcześniej nabyte utwory w ramach zadań statutowych. Publicznie wykonywać utwory podczas imprez szkolnych i akademickich. Korzystać z prawa cytatu.
Granice dozwolonego użytku publicznego w szkole Ramy swobód z jakich mogą korzystać instytucje oświatowe zdefiniowane zostały w artykułach 27-29 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych z 1994 roku.
Artykuł 27 Instytucje naukowe i oświatowe mogą, w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań, korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz sporządzać w tym celu egzemplarze fragmentów rozpowszechnionego utworu.
Artykuł 28 Biblioteki, archiwa i szkoły mogą: Udostępniać nieodpłatnie, w zakresie swoich zadań statutowych, egzemplarze utworów rozpowszechnionych; Sporządzać lub zlecać sporządzanie egzemplarzy rozpowszechnionych utworów w celu uzupełnienia, zachowania lub ochrony własnych zbiorów; Udostępniać zbiory dla celów badawczych lub poznawczych za pośrednictwem końcówek systemu informatycznego (terminali) znajdujących się na terenie tych jednostek.
Artykuł 29 1.Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnieniem, analizą krytyczną lub prawami gatunku twórczości. 2. Wolno w celach dydaktycznych i naukowych zamieszczać rozpowszechnione drobne utwory lub fragmenty większych utworów w podręcznikach i wypisach. 2-1. Wolno w celach dydaktycznych i naukowych zamieszczać rozpowszechnione drobne utwory lub fragmenty większych utworów w antologiach.
Dozwolony użytek edukacyjny: warunki Utwór musi być wcześniej rozpowszechniony, czyli udostępniony publicznie za zezwoleniem twórcy. Można korzystać z dowolnego zasobu (film, książka, muzyka itp.) ale w ramach zajęć lub lekcji. Można legalnie kopiować fragmenty dowolnych utworów swoim uczniom do celów edukacyjnych, niekomercyjnych. W ramach zajęć można swobodnie modyfikować dowolny utwór, ale nie wolno rozpowszechniać go poza szkołą. W sieci można dzielić się utworami w celach edukacyjnych tylko w grupie uczniów. Można korzystać z prawa cytatu, który musi być uzasadniony celem, analizą, nauczaniem lub prawem gatunku. Podczas imprez szkolnych można wykonywać dowolne utwory o ile imprezy te są bezpłatne, a muzyka nie jest rozpowszechniana poza szkołą.
Dozwolony użytek publiczny Nie podlegają dozwolonemu użytkowi publicznemu organizacje pozarządowe i firmy szkoleniowe.
Wolne i otwarte licencje Licencje to jedna z form przekazywania części praw majątkowych innym podmiotom. Licencje dzielimy na: - wyłączne; - niewyłączne. Creative Commons mieszczą się w modelu licencji niewyłącznych i stosowane są do publikacji otwartych zasobów edukacyjnych, wolnego i otwartego oprogramowania oraz zasobów nauki i kultury.
Licencje Creative Commons Ułatwiają dzielenie się twórczością w sieci. Autor (scenariusza lekcji, piosenki etc.) może określić w jaki sposób inni będą mogli z jego utworu korzystać. Inne popularne licencje to: - Free Art License (FAL); - GNU Documentation License (GNU FDL) Autor ustala warunki licencyjne.
Autorskie prawa majątkowe Copyright Creative Commons
Rodzaje Creative Commons Uznanie autorstwa użycie niekomercyjne na tych samych warunkach CC BY-NC-SA Uznanie autorstwa użycie niekomercyjne bez utworów zależnych CC BY-NC-ND
Rodzaje Creative Commons Uznanie autorstwa użycie niekomercyjne na tych samych warunkach CC BY-NC-SA Uznanie autorstwa użycie niekomercyjne bez utworów zależnych CC BY-NC-ND
Wersje Creative Commons Licencje Creative Commons działają już ponad 10 lat i były kilkakrotnie aktualizowane. Najnowsza wersja licencji to 4.0 i jest dostępna w wersji globalnej. Wcześniejsze wersje to 2.5 i 3.0.
Jak poprawnie korzystać z licencji CC? Informację można znaleźć pod adresem: http://creativecommons.org/choose
Otwarte Zasoby Edukacyjne - OZE Otwarte Zasoby Edukacyjne to powszechnie dostępne zasoby udostępniane swobodnie, za darmo wraz z prawem do ich dalszego wykorzystania i adaptacji.
Licencje dla OZE Korzystanie z tzw. otwartych zasobów edukacyjnych wymaga działania w oparciu o trzy zasady: 1.Każdorazowe wykorzystanie utworu wymaga opisania autora z imienia i nazwiska (lub podania pseudonimu) oraz podania informacji, na jakiej licencji dostępny jest dany utwór. 2. Licencje różnią się warunkami, które musimy spełniać, jeśli chcemy przerobić utwór lub wykorzystać go do celów komercyjnych. Należy sprawdzić, czy pozwalają na to warunki licencji. 3. Przerabiając czyjś utwór musimy podać informacje o nas jako autorach oraz informacje o autorze utworu pierwotnego, na którym bazowaliśmy
Piramida poziomów otwartości
OZE swobody gwarantowane Przy publikacji OZE stosowane są tzw. wolne licencje, dzięki którym można: Ponownie wykorzystywać materiały opracowane przez innych, zmieniać, przekształcać, adaptować do swoich celów i potrzeb. Łączyć z innymi materiałami (remiksować, np. tekst z dźwiękiem). Ponownie rozpowszechniać dzielić się swoją pracą z innymi.
Opisywanie OZE Zapis można modyfikować, pamiętając o konieczności umieszczenia wszystkich trzech podstawowych elementów: 1. listy autorów; 2. linku do źródła; 3. nazwy licencji.
Wyszukiwanie otwartych zasobów 1. Zaawansowane wyszukiwanie Google http://www.google.pl/advanced_search 2.Multiwyszukiwarka Creative Commons 3. Portal Scholaris 4.E-podręczniki Cyfrowej Szkoły 5. Wikimedia Commons 6. Cyfrowa biblioteka narodowa Polona 7. Europeana 8. Wolne lektury 9. otwartezasoby.pl
Publikowanie OZE w sieci 1. Zasoby na licencjach CC w podziale na serwisy. 2. Publikowanie OZE w sieci. 3. Publikowanie tekstów i prezentacji na licencjach CC.
Przydatne strony internetowe http://www.prawoautorskie.gov.pl http://prawokultury.pl/pierwsza-pomoc/ [to porady prawne] http://isap.sejm.gov.pl [Tekst jednolity, stan na 1.09.2015] http://creativecommons.pl/ http://creativecommons.org/choose http://www.google.pl/advanced_search http://www.flicr.com/search/advanced/?q= http://www.flicr.com/creativecommons/ http://www.scholaris.pl/ http://www.epodreczniki.pl/ http://polona.pl/ http://wolnelektury.pl/ http://otwartezasoby.pl/ http://ngoteka.pl/bitstream/handle/item/45/przewodnik_po_otwartych_zasobach.pdf?sequence=5
Opracowano w oparciu o: Fijałkowski T., Prawo autorskie i prawa pokrewne, Warszawa: Wydawnictwo Trio, 1994. Prawo autorskie czy i jak używać zasobów z Internetu? I Moduł kursu e-learningowego ORE: Wykorzystanie e-podręczników i e-zasobów w nauczaniu i w uczeniu się. http://prawokultury.pl http://prawoautorskie.gov.pl