PAŃ STWOWA INSPEKCJA PRACY OKRĘGOWY INSPEKTORAT PRACY W OPOLU SPRAWOZDANIE. z działalności w 2008 roku OKRĘGOWY INSPEKTOR PRACY

PAŃ STWOWA INSPEKCJA PRACY OKRĘGOWY INSPEKTORAT PRACY W OPOLU SPRAWOZDANIE z działalności w 2008 roku OKRĘGOWY INSPEKTOR PRACY mgr inż. Wiesław Bakalarz OPOLE, marzec 2009 r. www.opole.oip.pl

SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE... 5 1. Państwowa Inspekcja Pracy - struktura organizacyjna, zadania, uprawnienia... 5 2. Struktura organizacyjna i stan osobowy OIP... 5 3. Program działania OIP na 2008 r.... 6 II. DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA I PREWENCYJNA - DANE OGÓLNE... 8 1. Charakterystyka działalności kontrolnej w roku sprawozdawczym... 8 2. Decyzje inspektorów pracy - zakres przedmiotowy... 11 2a) Decyzje wstrzymania prac... 14 2b) Decyzje skierowania pracowników do innych prac... 15 3. Decyzje nakazujące zaprzestanie działalności zakładu... 15 4. Decyzje dotyczące wypłaty wynagrodzenia lub innego świadczenia... 16 5. Egzekucja administracyjna decyzji organów PIP... 16 6. Skargi na postanowienia i decyzje organów PIP... 19 7. Wystąpienia inspektorów pracy - zakres przedmiotowy... 20 8. Wykroczenia... 22 9. Zawiadomienia prokuratury o popełnieniu przestępstwa oraz współpraca PIP z sądami i prokuraturą... 26 10. Powództwa o ustalenie istnienia stosunku pracy... 28 11. Skargi i wnioski... 29 12. Porady prawne i techniczne... 38 13. Rejestracja zakładowych układów zbiorowych pracy... 44 14. Spory zbiorowe pracy... 45 15. Kontrole zgodności wykonania obiektu z projektem budowlanym... 47 16. Orzeczenia o dopuszczeniu statków do eksploatacji... 48 17. Sprawdzanie poprawności informacji - składanych do ZUS przez pracodawców - zawierających dane dla ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe (formularz ZUS IWA)... 49 18. Wnioski do ZUS o podwyższenie składki na ubezpieczenie wypadkowe... 50 19. Pisma o charakterze informacyjno - prewencyjnym... 51 III. ZAGROŻENIA ZAWODOWE W UJĘCIU STATYSTYCZNYM... 53 1. Wypadki przy pracy - dane Opolskiego Urzędu Statystycznego... 53 2. Choroby zawodowe... 55 IV. WYNIKI KONTROLI UJĘTYCH W PROGRAMIE DZIAŁAŃ DŁUGOFALOWYCH NA LATA 2007-2009... 58 1. Przestrzeganie przepisów dotyczących wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku pracy... 58 2. Przestrzeganie przepisów o czasie pracy... 60 3. Kontrole przestrzegania wymagań minimalnych w odniesieniu do maszyn i urządzeń technicznych... 62 4. Bezpieczeństwo pracy w zakładach charakteryzujących się największym nasileniem zagrożeń zawodowych (wzmożony nadzór)... 64 V. WYNIKI KONTROLI UJĘTYCH W PLANIE ROCZNYM... 65 1. Kontrole legalności zatrudnienia... 65 A. Obywateli polskich... 65 B. Cudzoziemców... 67 2. Wykonywanie przez pracodawców wyroków sądów pracy... 69 3. Przestrzeganie przez agencje zatrudnienia przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy... 70 4. Przestrzeganie przepisów prawa pracy w zakresie pracy dzieci i młodzieży... 72 5. Przestrzeganie przepisów dot. zatrudniania, czasu pracy oraz bhp w placówkach handlu detalicznego, w tym w okresie świątecznym... 73 6. Zagrożenia u osób pracujących w placówkach ochrony zdrowia przy ręcznych pracach transportowych... 75 7. Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji chemii budowlanej.... 76 1

8. Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczących szkodliwych czynników w archiwach i bibliotekach... 77 9. Przestrzeganie przepisów dot. Legalności zatrudnienia, czasu pracy oraz bhp w zakładach przemysłu piekarniczego... 79 10. Ergonomiczne czynniki ryzyka (praca powtarzalna i postawa przy pracy) przy produkcji artykułów motoryzacyjnych oraz sprzętu AGD/TV... 80 11. Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia pracowników zatrudnionych w narażeniu na czynniki chemiczne, w tym o właściwościach rakotwórczych, mutagennych i działających na rozrodczość, ze szczególnym uwzględnieniem ryzyka zawodowego w wybranych branżach... 81 12. Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej z udziałem niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych... 82 13. Bezpieczeństwo pracowników narażonych na hałas i drgania mechaniczne... 84 A. Hałas... 84 B. Drgania mechaniczne... 85 14. Przestrzeganie przepisów dotyczących legalności zatrudnienia oraz bhp w gospodarstwach rolnych zatrudniających pracowników... 86 15. Przestrzeganie przepisów dot. legalności zatrudnienia oraz bezpieczeństwo pracy przy pozyskiwaniu drewna i innych pracach w leśnictwie... 87 16. Kontrole spełniania wymagań zasadniczych wyrobów przez producentów i dostawców:... 88 17. Przestrzeganie przepisów dot. legalności zatrudnienia oraz bhp na placach budów... 90 18. Przestrzeganie przepisów dot. legalności zatrudnienia oraz bhp przy budowie i remoncie dróg i autostrad (w tym mostów i wiaduktów); kontrole robót wykonywanych w miejscach ogólnodostępnych (zagrożenia o charakterze publicznym).... 92 19. Kontrole przestrzegania przepisów prawa pracy w agencjach ochrony mienia... 95 20. Przestrzeganie przepisów dotyczących zatrudniania osób niepełnosprawnych... 96 21. Kontrole przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy podczas usuwania wyrobów zawierających azbest z obiektów budowlanych i przemysłowych... 97 22. Kontrole przestrzegania wymagań związanych z bezpieczeństwem przewozu drogowego towarów niebezpiecznych... 98 24. Szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy... 100 25. Realizacja zadań służby bhp... 101 26. Przestrzeganie uprawnień pracowniczych związanych z rodzicielstwem... 103 27. Przestrzeganie przepisów prawa pracy dot. zatrudniania młodocianych... 103 28. Kontrole przestrzegania przepisów ustawy o produktach biobójczych... 107 29. Przestrzeganie przepisów o urlopach wypoczynkowych... 108 VI. PODSTAWOWE OBSZARY DZIAŁALNOŚCI PREWENCYJNEJ (W TYM DOT. PROMOCJI OCHRONY PRACY)... 110 1. Działania wspomagające kontrole z zakresu przestrzegania prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy - spełnianie wymagań minimalnych... 110 2. Działania wspomagające kontrole z zakresu przestrzegania prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy - program informacyjno - edukacyjny Młodzi pracownicy 2008... 110 3. Kampania informacyjno-promocyjna - ochrona pracy w rolnictwie indywidualnym... 111 4. Kampania informacyjno - kontrolna "Mniej dźwigaj 2008"- zagrożenia jakie stwarzają ręczne prace transportowe w budownictwie i handlu... 114 5. Kampania informacyjno - kontrolna EURO 2012 - inwestycja związane z przygotowaniem do ME 2012.... 118 6. Kampania Informacyjno - promocyjna "Ocena Ryzyka Zawodowego"... 118 7. Program prewencyjno - promocyjny w budownictwie... 119 8. Program prewencyjny Przeciwdziałanie negatywnym skutkom przeciążenia psychicznego i stresu w pracy w miejscu pracy... 120 9. Program promocyjny Przestrzeganie prawa pracy w mikroprzedsiębiorstwach (do 9 pracujących).. 121 10. Szkolenia dla Partnerów Społecznych... 121 11. Organizacja i promocja konkursów PIP... 124 12. Udział w targach, wystawach, kiermaszach i innych imprezach regionalnych... 125 13. Strona internetowa prowadzona przez OIP... 126 2

VII. WSPÓŁDZIAŁANIE NA RZECZ OCHRONY PRACY... 127 1. Wojewoda Opolski... 127 2. Organa samorządu terytorialnego - Marszałek Województwa Opolskiego, Starostowie Powiatowi, Burmistrzowie Miast, Wójtowie Gmin.... 128 3. Samorządy gospodarcze i zawodowe... 129 4. Organa nadzoru i kontroli... 130 5. Placówki naukowo badawcze i uczelnie... 135 6. Media... 135 7. Inne instytucje i organizacje... 137 VIII. DZIAŁALNOŚĆ WEWNĄTRZORGANIZACYJNA... 138 1. Działalność szkoleniowa... 138 IX. OCENA ROZWIĄZAŃ PRAWNYCH ORAZ WNIOSKI LEGISLACYJNE... 139 XIII. PODSUMOWANIE I WNIOSKI... 141 1. Stan przestrzegania warunków pracy... 141 2. Stan przestrzegania prawa pracy... 143 3. Wnioski dotyczące rozwiązania najważniejszych problemów ochrony pracy... 145 3

4

I. WPROWADZENIE 1. PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY - STRUKTURA ORGANIZACYJNA, ZADANIA, UPRAWNIENIA Państwowa Inspekcja Pracy jest podległym Sejmowi organem nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy. Podstawy działania i zakres uprawnień PIP określa uchwalona w dniu 13 kwietnia 2007 r. nowa ustawa o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. Nr 89, poz. 589). Organem nadzoru w sprawach dotyczących przestrzegania prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy, a także legalności zatrudnienia oraz działalności Państwowej Inspekcji Pracy, jest Rada Ochrony Pracy. Kontroli Państwowej Inspekcji Pracy podlegają pracodawcy - a w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kontroli legalności zatrudnienia także przedsiębiorcy, nie będący pracodawcami - na rzecz których jest świadczona praca przez osoby fizyczne, w tym przez osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą, bez względu na podstawę świadczenia tej pracy. Państwowa Inspekcja Pracy przy realizacji swoich zadań współdziała ze związkami zawodowymi, organizacjami pracodawców, organami samorządu załogi, radami pracowników, społeczną inspekcją pracy oraz z organami administracji państwowej, a w szczególności z organami nadzoru i kontroli nad warunkami pracy, Policją, Strażą Graniczną, Służbą Celną, urzędami skarbowymi i Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, a także organami samorządu terytorialnego. Organami Państwowej Inspekcji Pracy są: 1) Główny Inspektor Pracy, 2) okręgowi inspektorzy pracy, 3) inspektorzy pracy, działający w ramach właściwości terytorialnej okręgowych inspektoratów pracy. Wyżej wymieniona ustawa, która weszła w życie w 1 lipca 2007 r. określiła nowe obowiązki Inspekcji dotyczące legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej obywateli Polski oraz cudzoziemców. Ustawa rozszerzyła także kompetencje w zakresie nadzoru i kontroli na pracodawców i przedsiębiorców na rzecz których świadczona jest praca przez osoby zatrudnione na innej podstawie niż stosunek pracy, a także przez osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą. Poszerzony został zakres uprawnień do wydawanych decyzji, a w szczególności wstrzymania i eksploatacji maszyn i urządzeń, zakazania wykonywania prac w przypadku szczególnego zagrożenia zdrowia i życia pracowników oraz nakazania ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku. Nakazy płatnicze otrzymały ustawowo rygor natychmiastowej wykonalności. Niewątpliwym jest fakt, iż poza zwiększonymi zadaniami, organa PIP otrzymały również szereg uprawnień do skutecznego i efektywnego działania. W związku z nową ustawą o Państwowej Inspekcji Pracy rok 2007 przyniósł kolejne zmiany w przepisach dotyczących prawa pracy oraz legalności zatrudnienia. W szczególności dotyczy to podniesienia kar grzywny w przepisach Kodeksu pracy od 1.000 do 30.000 zł. oraz w Kodeksie postępowania o wykroczenia - kary nakładanej mandatem do 2.000, a w przypadku tzw. recydywy do 5.000 zł. Przejęcie obowiązków dotyczących kontroli legalności zatrudnienia skutkowało także zmianą przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. W celu skutecznego egzekwowania realizacji decyzji Państwowej Inspekcji Pracy w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji podwyższono wysokość każdorazowej grzywny w celu przymuszenia z 5.000 do 10.000 zł. a w stosunku do osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej z 25.000 do 50.000 zł. 2. STRUKTURA ORGANIZACYJNA I STAN OSOBOWY OIP W roku 2008 stan zatrudnienia zmniejszył się z 89 na koniec roku 2007, do 86 osób na dzień 31.12.2008r. W grupie 86 pracowników: 4 osoby, to ścisłe kierownictwo Okręgu (Okręgowy Inspektor Pracy, dwóch Z-ców i Gł. Księgowy), 45 osób, to kadra inspektorska, w tym: 11 osób na stanowisku NIP (w tym 1 osoba pełni jednocześnie funkcję kierownika Sekcji Prawnej, a 4 to osoby p.o. NIP), 1 osoba na stanowisku Kierownika Sekcji Prawnej, 5 osób na stanowisku St. IP - Specjalista, 5

21 osób na stanowisku St. IP, 3 osoby na stanowisku IP, 5 osób na stanowisku młodszego IP, Okręgowy Inspektorat Pracy w Opolu 8 osób na stanowiskach kandydatów na podinspektorów pracy, 19 osób, to pracownicy merytoryczni, 10 osób, to pracownicy biurowo - administracyjni, 2 osoby zajmują się sprawami finansowo - księgowymi. Spośród kadry inspektorskiej 6 osób pełniło funkcję koordynatorów zespołów, natomiast 1 funkcję kierownika sekcji. Na ogólną liczbę 86 pracowników w Okręgu, 77 osób posiadało wykształcenie wyższe, tj. 89 % stanu osobowego, pozostali posiadają wykształcenie średnie, a 1 pracownik wykształcenie zawodowe. W 2008 r. z Okręgowego Inspektoratu Pracy Opolu odeszło 10 osób. W 2008 r. przyjęto do pracy 7 osób, w tym 5 osób na stanowiska kandydata na podinspektora pracy. Obecnie nie posiadamy wolnych etatów, ale w okresie najbliższego półrocza w związku przejściami na emeryturę planujemy zatrudnienie specjalistów z branży budowlanej, specjalistów z zakresu służby zdrowia i mechaniki. 3. PROGRAM DZIAŁANIA OIP NA 2008 ROK Program działania OIP w 2008 r. oparty był na zatwierdzonym przez Radę Ochrony Pracy programie działania Państwowej Inspekcji Pracy. W planie pracy Okręgu znalazło się 46 tematów, z tego 26 z obszaru technicznego bezpieczeństwa pracy oraz 20 z prawnej ochrony pracy, a więc porównywalnie jak w 2007 roku, w którym ujęto ogółem 47 zadań. W sumie w ramach zadań z planu centralnego, w Okręgu przeprowadzono 2399 kontroli (w 2007 r. 2181 kontroli). W liczbie tej znajdują się także kontrole ujęte jako zadania planowe, jednak ich ilość jest wynikiem napływających do okręgu zgłoszeń: skarg, oceny stanowisk dla osób niepełnosprawnych, wypadków czy odbiorów. Pozostałe 201 kontroli to kontrole: wynikające z inicjatywy inspektorów pracy nadzorujących zakłady pracy, w tym w szczególności kontrole małych pracodawców (zatrudniających do 9 pracowników), kontrole większych pracodawców oraz kontrole sprawdzające celem wyegzekwowania uprzednio wydanych decyzji. Zakładom poszczególnych branż ze względu na ich specyfikę przypisano nadzór specjalistyczny ze strony inspektorów pracy - specjalistów w danej dziedzinie. Odnosząc się do zadań ujętych w planie pracy na 2008 r. stwierdzić należy, iż uwzględniały one uwagi i wnioski wynikające ze sprawozdań z poprzedniego okresu. W wielu przypadkach były kontynuacją wcześniej podjętych działań. Do szczególnie ważnych obszarów działania w roku 2008 zaliczyć należy: poprawę praworządności w stosunkach pracy, w szczególności przeciwdziałanie zjawiskom patologicznym, takim jak np. praca na czarno czy nie wypłacanie wynagrodzeń; badanie i analizowanie okoliczności oraz przyczyn wypadków przy pracy, zdarzeń potencjalnie wypadkowych, zachorowań na choroby zawodowe, w tym także realizacja postanowień rozp. RM z dnia 28.07.1998r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków oraz sposobu dokumentowania a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy; koncentrowanie się na dziedzinach gospodarki i konkretnych zakładach charakteryzujących się największym nasileniem zagrożeń zawodowych; udzielanie porad i informacji w zakresie rozwiązywania problemów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz porad w zakresie stosowania wykładni prawa; podejmowanie działań kontrolno-nadzorczych na dziedzinach gospodarki i konkretnych zakładach charakteryzujących się największym nasileniem zagrożeń zawodowych; upowszechnianie wśród pracowników i społeczeństwa wiedzy o zagrożeniach życia i zdrowia oraz w zakresie prawa pracy; oraz wzmożony nadzór nad bezpieczeństwem robót budowlano - montażowych, powodowany wysokim wskaźnikiem wypadkowości w branży budowlanej i aktywny udział w popularyzacji wiedzy, na rzecz poprawy stanu bezpieczeństwa w rolnictwie indywidualnym. Jako zagadnienie szczególne traktowano upowszechnianie wiedzy z zakresu oceny ryzyka i wdrażania systemów zarządzania sprawami bhp. 6

Niezależnie od tradycyjnych obszarów działalności Państwowej Inspekcji Pracy w roku 2008 podjęte zostały zadania w zakresie: kontroli legalności zatrudnienia obywateli polskich i cudzoziemców (po 1 lipca 2007r.); oceny prawidłowości informacji - składanych do ZUS przez pracodawców - zawierających dane dla ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe, kontroli oraz prowadzenie postępowania w zakresie spełniania wymagań zasadniczych przy wprowadzaniu do obrotu wyrobów (m.in. maszyny i inne urządzenia techniczne oraz środki ochrony indywidualnej) - w ramach systemu nadzoru rynku, kontroli robót wykonywanych w miejscach ogólnodostępnych (zagrożenia o charakterze publicznym, kontrole interwencyjne); kontrole zakresie bezpieczeństwa pracy oraz legalności zatrudnienia na placach budów; kontrole związane z bezpieczeństwem pracowników narażonych na hałas. W dążeniu do uzyskania lepszych efektów w działalności na rzecz poprawy warunków pracy, jak i ograniczania przypadków łamania prawa, podejmowano szereg działań prewencyjnych i promocyjnych pozwalających docierać do różnych podmiotów, których zachowanie ma wpływ na warunki pracy, bezpieczeństwo pracy czy poszanowanie prawa. Działanie te są zgodne ze standardami działań poza kontrolnych obowiązujących inspekcje krajów członkowskich Unii Europejskiej. Potrzeba takiego działania wynikała z dużego rozdrobnienia i mnogości podmiotów gospodarczych, dotychczasowych ustaleń z kontroli, jak również z masowego napływu skarg, zapytań czy spraw kierowanych do sądów pracy. 7

II. DZIAŁALNOŚĆ KONTROLNA I PREWENCYJNA - DANE OGÓLNE 1. CHARAKTERYSTYKA DZIAŁALNOŚCI KONTROLNEJ W ROKU SPRAWOZDAWCZYM Analiza stanu zatrudnienia i struktury pracodawców wymaga jednolitego systemu ewidencjonowania podmiotów gospodarczych. Brak centralnego rejestru pracodawców uniemożliwia przeprowadzenie szczegółowego opracowania na ten temat. Korzystając ze źródeł typowo statystycznych spotykamy się z ogólnym określeniem podmiotu gospodarczego, które nie wskazuje wprost czy dany podmiot jest pracodawcą. Dodatkowym utrudnieniem spotykanym w analizie danych jest występowanie form świadczenia pracy tj. umowa o dzieło i umowa zlecenie. W oparciu o bazę danych REGON, na terenie województwa opolskiego w dniu 31.12.2008 r. zarejestrowanych było 125632 podmiotów gospodarczych. Wykluczając z tego zbioru podmioty wyłączone z eksploatacji (podmiot: nie działający, w budowie, w zawieszeniu, w stanie upadłości), ilość działających podmiotów wynosi 110589 Ze względu na brak ww. systemu ewidencji pracodawców niemożliwe jest określenie ilości podmiotów, które zatrudniają pracowników, a więc zaliczających się do pracodawców. Główny problem dotyczy podmiotów o zakresie zatrudnienia od 1 do 9 gdzie mogą występować podmioty nie będące pracodawcami (w/g szacunkowej oceny jest ich ponad 60 tysięcy). Ilość podmiotów gospodarczych (wg zatrudnienia) przedstawia się następująco: 2007 r. 2008 r. Zakres Ilość % udział Ilość % udział zatrudnienia podmiotów podmiotów podmiotów podmiotów 1-9 101.922 95,22 105261 95,18 10-49 4.127 3,86 4321 3,9 50-249 859 0,80 878 0,8 250 i więcej 127 0,12 129 0,12 Razem 107.035 110.589 Powyższe zestawienie wskazuje na znaczący wzrost ilości podmiotów należących do grupy o zatrudnieniu od 1 do 9 pracowników - ponad 3 tysiące w stosunku do roku 2007. Oznacza to coraz większe rozdrobnienie struktury pracodawców. Jednocześnie analiza porównawcza danych zestawionych według bazy WUS i OIP potwierdza występowanie podmiotów gospodarczych nie zatrudniających pracowników w grupie o zakresie zatrudnienia od 1 do 9 osób (Należy także wziąć pod uwagę fakt, że wśród tej grupy podmiotów gospodarczych mogą znajdować się pracodawcy, którzy nie dopełnili obowiązku zgłoszenia działalności do Państwowej Inspekcji Pracy, a jednocześnie nie byli kontrolowani. Informacja dotycząca podmiotów zatrudniających od 10-49 pracowników wskazuje, że na terenie naszego województwa ich liczba wzrosła o 194 Wzrost zatrudnienia w tym zakresie, związany jest głównie z rozbudową istniejących już wcześniej podmiotów gospodarczych. Struktura podmiotów gospodarczych według statystyki WUS zestawiona według Polskiej Klasyfikacji Działalności uwzględniająca zakresy zatrudnienia przedstawia się następująco: Dział PKD Podmioty Ogółem Rolnictwo i łowiectwo 5.111 Rybołówstwo i rybactwo 14 Górnictwo i kopalnictwo 37 Przetwórstwo przemysłowe 9991 Zaopatrywanie w energię 114 Budownictwo 13.458 Handel i naprawy 31.438 Hotele i restauracje 3.266 Transport i składowanie 6.228 Pośrednictwo finansowe 4.460 8

Obsługa nieruchomości 19.334 Administracja publiczna 996 Edukacja 3254 Ochrona zdrowia 4624 Pozostała działalność usługowa 8219 Gospodarstwa domowe 1 Organizacje eksterytorialne 1 Nieokreślona działalność 43 Ogółem OIP 110.589 Z powyższego zestawienia wynika, że najwięcej podmiotów gospodarczych prowadzi działalność związaną z handlem i naprawami. Obszar ten charakteryzuje się dużymi ilościowymi zmianami, tak pod względem prowadzenia działalności, jak i pod względem zatrudniania pracowników. Podmioty gospodarcze prowadzące działalność związaną z handlem i naprawami to największa grupa pracodawców zatrudniająca od 1-9 pracowników. Realizacja przez pracodawców obowiązków wynikających z art. 209 kodeksu pracy Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności, zawiadomić na piśmie właściwego inspektora pracy i właściwego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej działalności. Obowiązek zgłoszenia ciąży na pracodawcy także w przypadkach: zmiany miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, zwłaszcza zmiany technologii lub profilu produkcji, jeżeli zmiana ta może powodować zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników. W związku ze zmianą w 2002 r. art. 209 Kp. zniesiony został obowiązek informowania Państwowej Inspekcji Pracy o zaprzestaniu i likwidacji działalności, co w znacznym stopniu utrudnia prowadzenie aktualnej bazy istniejących pracodawców. W roku 2008, do Okręgowego Inspektoratu wpłynęły 1257 zgłoszeń w których pracodawcy informowali o faktach: Zgłoszenie do OIP 2007 r. 2008 r. Rozpoczęcia działalności 862 918 Zmiany działalności 217 297 Zaprzestanie działalności 4 42 Likwidacja zakładu pracy - - Pomimo formalnego braku wymogu informowania PIP o zaprzestaniu lub likwidacji działalności gospodarczej (zmiana w art. 209 Kp w 2002 r.), na przestrzeni 2008 r. nasz inspektorat otrzymał ze strony pracodawców 42 takie informacje co stanowi dziesięciokrotny wzrost w stosunku do roku 2007. Na koniec 2008 r. w ewidencji Okręgowego Inspektoratu Pracy w Opolu zarejestrowano ogółem 19701 zgłoszeń pracodawców. Z ogólnej liczby zgłoszonych pracodawców 1357 należy do sektora publicznego, a 17320 do sektora prywatnego. Biorąc pod uwagę wielkość zatrudnienia, ilość zgłoszeń od pracodawców przedstawia się następująco: Zatrudnienie 2007 r. 2008 r. Ogółem na koniec 2008 r. 1-9 pracowników 1072 1257 15639 10-49 pracowników 103 0 3086 50-249 pracowników 18 0 819 250 i więcej 3 0 157 W związku ze zmianami w karcie ZP (zgłoszenia pracodawcy do Państwowej Inspekcji Pracy) i brakiem pola - informacji dotyczącej ilości zatrudnionych osób, niemożliwe jest dokonanie rzetelnej analizy danych w przedziałach zatrudnienia za rok 2008. 9

Przedstawione dane kolejny raz potwierdzają istnienie dużego rozdrobnienia pracodawców. Zgłoszenia od pracodawców zatrudniających poniżej 50 pracowników stanowią 95,04% wszystkich zgłoszeń, co pozostaje w zgodności z danymi dotyczącymi nadzorowanych przez OIP w Opolu pracodawców. Mimo obowiązków w zakresie zgłaszania działalności do Państwowej Inspekcji Pracy oraz stosowania kar grzywny za nie zgłoszenie, w dalszym ciągu pracodawcy nie dopełniają obowiązku wynikającego z art. 209 Kodeksu pracy. W 2008 r. na 2242 skontrolowanych pracodawców, w 24 przypadkach występowały nieprawidłowości związane z niedopełnieniem obowiązku wynikającego z art. 209 Kp - brak zgłoszenia działalności do PIP. Działalność kontrolna - dane liczbowe, formy działań kontrolnych, kryteria doboru zakładów do kontroli Uwzględniając zadania z planu PIP, zadania własne oraz sytuacje wynikające ze zgłoszeń wypadków, odbiorów i skarg, inspektorzy pracy naszego Okręgu przeprowadzili ogółem w 2008 roku 2.660 kontroli. 2.520 - to kontrole w ramach realizacji tematów z harmonogramu PIP i OIP, co stanowi 94,73 % ogółu kontroli w 2008r. (w roku 2007 wskaźnik ten wynosił 84,99 %). W ramach realizacji harmonogramu przeprowadzono: 793 kontrole związane z legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej, 647 kontroli związanych z badaniem skarg na pracodawców, 417 kontroli związanych z ocena zgodności wykonania obiektu z projektem budowlanym, 198 kontroli robót w miejscach ogólnodostępnym (zagrożenia o charakterze publicznym), 87 kontroli związanych z analizą okoliczności i przyczyn wypadków. Przedstawione wyżej dane wskazują, że w większości cel, zakres przeprowadzanych kontroli, jak i dobór zakładów do kontroli wynika z zadań planowych. Największa liczba kontroli związana jest z zagadnieniami legalności zatrudnienia. Tematyka legalności zatrudnienia oraz innej pracy zarobkowej jest realizowana także łączenie z innymi zadaniami planowymi wynikających z harmonogramu Państwowej Inspekcji Pracy tj. - kontrole placów budów oraz remontów dróg i autostrad, a także prac przy pozyskiwaniu drewna i innych pracach w leśnictwie. Ponadto duża ilość kontroli wynika z napływających do OIP skarg i wniosków oraz związana jest z oceną zgodności z projektem obiektów budowlanych. Inspektorom Pracy pozostaje zatem niewiele czasu na działalność prewencyjną i podejmowanie zadań wg własnej inwencji w zakładach przydzielonych do nadzoru. Tak nasycony plan zadań powoduje, iż IP muszą w ramach prowadzonych kontroli często łączyć zadania. Należy również zaznaczyć, że w związku z ustawowym obowiązkiem objęcia decyzji organów PIP egzekucją administracyjną, znacząca jest również ilość kontroli sprawdzających. 226 w roku 2008, stanowi ona 8,49 % ogólnej liczby kontroli (9,11% w roku 2007). W roku 2008 wszczęto 4 postępowania egzekucyjne (10 w 2007r.). Brak obowiązku zgłaszania do jednostek organizacyjnych Państwowej Inspekcji Pracy informacji o zaprzestaniu oraz likwidacji zakładu pracy w znaczący sposób utrudnia czynności związane ze skutecznym sprawdzaniem przez Inspektorów Pracy realizacji decyzji wydanych podczas działań kontrolnych. Fakt ten jest jedną z przyczyn braku wzrostu ilości wszczętych postępowań egzekucyjnych w roku 2008 w stosunku do lat poprzednich. W zakresie realizowanych zadań najwięcej miejsca poświęcono: badaniu skarg pracowniczych, kontroli legalności zatrudnienia obywateli polskich i cudzoziemców, sprawdzeniu poprawności informacji składanych do ZUS przez pracodawców - zawierających dane dla ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe, uczestniczeniu w przejmowaniu do eksploatacji nowo wybudowanych i przebudowywanych zakładach pracy, przestrzeganiu przepisów prawa pracy przy wypłacie wynagrodzeń i innych świadczeń pracowniczych, przestrzeganiu bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu robót budowlanych, przestrzeganiu bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu robót w miejscach publicznych badaniu i analizie okoliczności wypadków przy pracy. Wspomnieć należy także fakt przeprowadzenia przez członków Komisji ds. BHP w Rolnictwie i inspektorów pracy 586 wizytacji gospodarstw rolników indywidualnych (662 w roku 2007). 10

Zakres wizytacji gospodarstw wiejskich obejmował stan techniczny obiektów budowlanych oraz maszyn i urządzeń rolniczych, połączony był z doradztwem prawnym i technicznym szczególnie w zakresie bezpiecznych metod pracy. Przedstawiona charakterystyka zrealizowanych zadań, daje pogląd o kryteriach doboru zakładów do kontroli, szczególnie w grupie kontroli interwencyjnych. Dobór zakładów do kontroli w ramach zadań planowych ujętych w harmonogramie rocznym wynikał głównie z założeń do realizacji zadań oraz celu, jaki mu przyświecał. Największą ilość kontroli przeprowadzono w zakładach handlowych i usług naprawy 23,5% (w 2007-24,7%), w zakładach przetwórstwa przemysłowego 21,22% ogółu kontroli (w 2007-23,22%), w budownictwie 19,9% (w 2007-19,6%), w zakładach prowadzących działalność związana z obsługą nieruchomości oraz prowadzeniem interesów 6,47% (w 2007 7,02%), w zakładach branży hotelarskiej i gastronomicznej 5,05 %. oraz w zakładach prowadzących działalność transportową i zajmujących się składowaniem 5,59 %. Większość kontroli - 90% (w 2007 również 90%) to kontrole w sektorze prywatnym, co pozostaje w zgodności z istniejącą strukturą na mapie gospodarczej regionu. W ramach współpracy z innymi organami przeprowadzono ogółem 68 kontroli z Policją, 46 kontroli z Inspekcją Sanitarną a także 1 kontrolę z Wyższym Urzędem Górniczym, Prokuraturą oraz Urzędem Dozoru Technicznego. W 31 przypadkach kontrole przeprowadzono na wniosek innego organu. W 117 powiadomiono inne organy o stwierdzonych uchybieniach, głównie Policję oraz Urząd Dozoru Technicznego. Porównując ogólne wielkości charakteryzujące wyniki pracy Okręgu, należy odnotować wszechstronne podejmowanie działań zmierzających do efektywnego zwalczania przypadków nieposzanowania prawa, co obrazuje poniższe zestawienie. Lp. Wyszczególnienie 2006 2007 2008 1. L. kontroli 3.072 2.679 2.660 2. L. z-dów skontrolowanych 2.492 2.223 2.242 3. L. wydanych decyzji ogółem 11.792 10.756 9.745 4. L. wniosków w wystąpieniach 9.041 9.214 9.020 5 L. Środków wychowawczych 124 164 232 6 L. mandatów 1.004 939 774 7 L. wniosków do sądów 61 104 166 8. L. wniosków do prokuratury 54 63 62 9. L. wniosków o zaprzestanie działalności - 1 3 Dane zawarte w zestawieniu w odniesieniu do 2008 r. obejmują działalność średnio statystycznie 43 IP (grudzień ubr.), przy 46 IP w 2007 r. Wzrost o 63% liczby wniosków do sądu spowodowany jest z realizacją zadań związanych z kontrolą legalności zatrudnienia. Sytuacja ta spowodowała jednoczesny spadek o 17,6% ilości mandatów karnych wystawionych przez inspektorów pracy. Blisko 42% wzrost ilości wydanych przez inspektorów pracy środków wychowawczych wynika z faktu stosowania tego środka prawnego wobec osób bezrobotnych bez prawa do zasiłku w przypadku wykrycia zatrudnienia bez uprzedniego zgłoszenia tego faktu do właściwego Urzędu Pracy. 2. DECYZJE INSPEKTORÓW PRACY - ZAKRES PRZEDMIOTOWY Decyzje ogółem - forma decyzji, rodzaj nałożonego na stronę obowiązku W związku kontrolami zakładów pracy przeprowadzonymi w 2008 r., inspektorzy pracy działający w ramach swej właściwości miejscowej Okręgowego Inspektoratu Pracy w Opolu wydali 9.748 decyzji, w tym liczyć należy trzy decyzję okręgowego Inspektora Pracy nakazujące zaprzestania działalności. W stosunku do roku ubiegłego stanowiło to spadek o 9,9%. Zauważyć należy niewielki tylko spadek liczby przeprowadzonych przez inspektorów pracy kontroli - 2.679 w 2007 r. w stosunku do 2.660 w 2008 r. W tym stanie rzeczy można by więc stwierdzić, iż spadek ilości wydanych decyzji jest efektem działalności nadzorczej prowadzonej w poprzednich latach, jak i zwiększeniem działalności prewencyjnej zwłaszcza wobec małych nowopowstałych pracodawców. 11

Decyzje w formie pisemnej w liczbie 5 302 stanowiły około 55,4 % wszystkich wydanych decyzji. Natomiast stosunek decyzji ustnych do ogółu wydanych decyzji na przestrzeni ostatnich lat pozostaje na wysokim poziomie około 45 % i wykazuje lekką tendencję wzrostową na przestrzeni ostatnich lat (w odniesieniu do 40 % w 2007 r., 37,3% w 2006 r., 39,9% w 2005 r.). Ma to pozytywny wydźwięk w tym sensie, że stwierdzone przez inspektorów pracy w zakładach pracy uchybienia są niezwłocznie usuwane już podczas czynności kontrolnych. Szczegółowe dane obejmujące ilość wydanych w latach 2006-2008 decyzji z uwzględnieniem podziału ze względu na formę w jakiej je wydano zawiera poniższa tabela. Decyzje 2008 r. 2007 r. 2006 r. Ogółem 9.748 10.756 11.792 w formie pisemnej i wpisanych do dziennika 5.313 6.430 7.383 budowy w formie ustnej 4.435 4.236 4.409 Ilość kontroli 2.660 2.679 3.092 Około 51 % wydanych przez inspektorów pracy w 2008 r. decyzji dotyczyło nakazania stronie (pracodawcy) usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie - art. 11 pkt 1 ustawy o PIP, co stanowi znaczący spadek w odniesieniu do roku poprzedniego gdzie udział tych decyzji wynosił 91 %. Ponadto inspektorzy pracy wydali: 380 decyzji wstrzymania prac (art. 11 pkt 2), 136 decyzji skierowania pracowników do innych prac (art. 11 pkt 2), 1 decyzję wstrzymania działalności (art. 11 pkt 2), 168 decyzji wstrzymania eksploatacji maszyn (art. 11 pkt 3), 80 decyzji zakazania wykonywania prac (art. 11 pkt 4), 5 decyzji nakazujące ustalenie okoliczności i przyczyn wypadku (art. 11 pkt 6) 200 decyzji nakazujących wypłatę wynagrodzenia lub innego świadczenia (art. 11 pkt 7) Szczegółowy podział decyzji według rodzaju nałożonego na stronę obowiązku przedstawia poniższa tabela. Decyzje 2008 r. 2007 r. 2006 r. usunięcia uchybień w terminie 4.936 9.759 11.182 wstrzymania prac 380 423 457 skierowania pracowników do innych prac 136 172 118 Z danych wynika, że w stosunku do roku ubiegłego (2007 r.) drastycznie zmniejszyła się ilość decyzji nakazujących usunięcie uchybień w terminie na rzecz decyzji wydanych w trybie art. 108 Kpa o około 51 %. Klasyfikacja podmiotów, do których w 2008 r. inspektorzy pracy kierowali decyzje - ze względu na rodzaj działalności, formę własności i liczbę zatrudnionych pracowników. Po przeanalizowaniu zakresu podmiotowego decyzji wydanych w 2008 r. okazuje się, iż najwięcej decyzji inspektorzy pracy kierowali do pracodawców prowadzących działalność w zakresie przetwórstwa przemysłowego 31,5% (wszystkich wydanych decyzji), handlu i naprawy 20,5% oraz budownictwa 19,7%. Decyzje Działalność wg PKD W formie pisemnej W formie ustnej Ogółem Handel i naprawy 1.267 739 2.006 Pośrednictwo finansowe 32 3 35 Budownictwo 649 1.270 1.920 Rolnictwo i łowiectwo 330 255 585 Pozostała działalność usługowa 232 104 336 Ochrona zdrowia 243 221 464 Obsługa nieruchomości 202 121 323 12

Hotele i restauracje 240 140 380 Transport, składowanie 172 69 241 Edukacja 123 64 187 Górnictwo i kopalnictwo 12 22 34 Przetwórstwo przemysłowe 1.697 1.385 3.084 Zaopatrywanie w energię 52 14 66 Administracja publiczna 57 26 83 Ogółem 5.310 4.435 9.748 Na ogólną liczbę 9.748 wszystkich wydanych decyzji, 77,8 % decyzji przypada na pracodawców małych, zatrudniających do 49 pracowników. Jest to przede wszystkim ściśle związane ze strukturą pracodawców na mapie gospodarczej województwa opolskiego, gdzie małe zakłady stanowią około 97% ogółu pracodawców. Szczegółowe dane dotyczące wydanych decyzji w zakładach według wielkości zatrudnienia przedstawia poniższa tabela. Decyzje w 2008 r. Liczba pracujących w formie w formie pisemnej ustnej ogółem od 1 do 9 2.369 1.908 4.279 od 10 do 49 1.781 1.531 3.313 od 50 do 249 874 591 1.465 Powyżej 250 286 405 691 Ogółem 5310 4.326 9.748 Zakres przedmiotowy decyzji Zakres przedmiotowy decyzji Decyzje pisemne 2008 r. 2007 r. 2006 r. Obiekty i pomieszczenia pracy 335 472 571 Zaplecze higieniczno sanitarne 256 274 396 Wentylacja i ogrzewanie 499 467 594 Procesy technologiczne 496 742 683 Maszyny i urządzenia techniczne 359 387 468 Urządzenia i instalacje energetyczne 423 468 5511 Transport 146 192 153 Magazynowanie i składowanie 214 248 297 Zagrożenia czynnikami szkodliwymi 328 430 384 Przygotowanie do pracy 1.089 1.243 1.441 Innych zagadnień bhp 858 1.135 1.453 Pozostałe 307 372 392 Razem 5.310 6.430 7.383 Zakres przedmiotowy decyzji Decyzje ustne 2008 r. 2007 r. 2006 r. Obiekty i pomieszczenia pracy 506 527 514 Zaplecze higieniczno sanitarne 168 159 182 Wentylacja i ogrzewanie 153 138 138 Procesy technologiczne 822 743 750 Maszyny i urządzenia techniczne 602 595 711 Urządzenia i instalacje energetyczne 581 598 672 Transport 159 246 148 Magazynowanie i składowanie 397 358 258 Zagrożenia czynnikami szkodliwymi 390 359 338 Przygotowanie do pracy 333 386 320 Innych zagadnień bhp 294 297 267 Pozostałe 30 20 11 Razem 4.435 4.326 4.049 13

Do najczęstszych naruszeń przepisów prawa pracy, które stanowiły podstawę wydania decyzji należały: przygotowanie pracowników do pracy, w szczególności: braku szkoleń pracowników i pracodawców w zakresie bhp oraz braku badań lekarskich (14,6%), procesy technologiczne, w szczególności: niewłaściwego wyposażenia zabezpieczenia stanowisk pracy, braku stosowania znaków i barw bezpieczeństwa (13,5%), inne zagadnienia bhp, w szczególności brak udokumentowanej oceny ryzyka zawodowego i niedostarczanie przez pracodawcę odzieży i obuwia (11,8 %), eksploatacja urządzeń i instalacji energetycznych, w szczególności: niewłaściwa eksploatacja tych urządzeń z uwzględnieniem braku lub niewłaściwej ochrony przeciwporażeniowej oraz braku lub nieterminowego przeprowadzania oględzin i pomiarów (10,3%), obiekty i pomieszczenia pracy, w szczególności: niewłaściwy stanu techniczny obiektów i pomieszczeń pracy, brak lub niewłaściwe oznakowanie miejsc niebezpiecznych, brak właściwego zabezpieczenia przeciwpożarowego oraz brak ładu i porządku na stanowiskach pracy (8,6%), maszyn i urządzenia techniczne, w szczególności braku osłon elementów oraz stref niebezpiecznych (9,8%), zagrożenia czynnikami szkodliwymi (7,3%), wentylacja, ogrzewanie i oświetlenie, dotyczyły głównie: niewłaściwego oświetlenia stanowisk pracy oraz braku pomiarów oświetlenia (6,6%), magazynowanie i składowanie, dotyczyły głównie procesów składowania i wyposażenia stanowisk pracy (6,2%). Porównując sytuację z 2008r. do danych z lat ubiegłych stwierdzić należy, że w dalszym ciągu najwięcej decyzji jest wydawanych w obszarze dotyczącym stosowanych procesów technologicznych, urządzeń i instalacji energetycznych (szczególnie instalacji elektrycznych) oraz przygotowania pracowników do pracy (posiadanych kwalifikacji, szkoleń dotyczących zagadnień bhp, badań lekarskich). 2A) DECYZJE WSTRZYMANIA PRAC W odniesieniu do decyzji wydawanych przez inspektorów pracy, decyzje wstrzymania prac stanowią drugi co do ilości stosowany przez inspektorów pracy środek prawny. Mimo nieznacznego udziału procentowego w ogólnej liczbie wszystkich wydanych decyzji nie przekraczającego 3,9 %, niepokój budzi utrzymująca się na wysokim poziomie ich liczba nominalna. Z drugiej jednak strony prawidłowa ocena stanu faktycznego i zastosowanie odpowiedniego środka, w tym wypadku dalej idącego niż środek przewidziany w art. 11 pkt 1, pozwala z pewnością uniknąć sporej ilości wypadków w pracy. Trzeba bowiem zwrócić uwagę, że podstawą wydania decyzji nakazania wstrzymania prac jest zaistnienie szczególnych okoliczności. Ustawa o PIP uprawnia inspektora pracy do korzystania z tego środka jedynie w razie stwierdzenia bezpośrednich zagrożeń dla ich życia lub zdrowia. rok 2008 r. 2007 r. 2006 r. 2005 r. Ilość decyzji wstrzymania prac 380 423 457 421 Po analizie decyzji dotyczących wstrzymania prac dojść można do konkluzji, iż podobnie jak we wcześniejszych latach dotyczyły one głównie trzech grup zagadnień. Po pierwsze, eksploatacji maszyn i urządzeń technicznych, gdzie zagrożenia powodowane są przede wszystkim brakiem osłon i elementów zabezpieczeń części ruchomych. Po drugie, prowadzenia procesów technologicznych gdzie zagrożenie związane jest głównie z niewłaściwym zabezpieczeniem stanowisk pracy. Natomiast po trzecie eksploatacja urządzeń i instalacji elektroenergetycznych głównie z powodu braku lub niewłaściwego stanu zabezpieczeń zapobiegających porażeniu prądem przy urządzeniach i instalacjach elektrycznych. Zastosowany środek prawny objął 1.082 pracowników, w tym najwięcej w budownictwie 707 zatrudnionych, 165 w przetwórstwie przemysłowym, 86 w handlu i naprawach oraz 1 pracownik w energetyce. W odniesieniu do liczby zatrudnionych pracowników liczba wydanych w 2008 r. decyzji wstrzymania robót odnosiła się głównie do zakładów o zatrudnieniu do 49 pracowników 87,8 % (łącznie 380 decyzje, w tym 218 zakładów zatrudniających do 9 pracowników oraz 116 w stosunku do pracodawców zatrudniających od 10 do 49 pracowników). 14

2B) DECYZJE SKIEROWANIA PRACOWNIKÓW DO INNYCH PRAC W przypadku zatrudniania pracowników wbrew obowiązującym przepisom, przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych, oraz zatrudniania pracowników przy robotach niebezpiecznych, jeżeli ci pracownicy nie posiadają odpowiednich kwalifikacji, inspektorzy pracy wydawali decyzje skierowania pracowników do innych robót. Ilości wydanych decyzji oraz pracowników skierowanych do innych robót przedstawia poniższa tabela. Decyzje skierowania pracowników do innych robót 2008 r. Pracowników skierowanych 2007 r. Pracowników skierowanych 2006 r. Pracowników skierowanych Ogółem 136 315 172 364 153 460 Największą ilość decyzji, bo 81 decyzji nakazujących skierowanie pracowników do innych prac wydano w odniesieniu do firm prowadzących działalność w branży budowlanej oraz 28 w przetwórstwie przemysłowym. W tych dwóch branżach zastosowane omawiane środki prawne stanowią 80,1% ogółu wydanych decyzji w tej kategorii. Przeważająca większość decyzji skierowana była do zakładów zatrudniających od 1-9 pracowników - 78 decyzji, 10-49 pracowników - 40 decyzje, natomiast tylko 4 decyzje skierowano do pracodawców zatrudniających powyżej 250 osób. Stwierdzone w czasie kontroli nieprawidłowości skutkujące decyzjami skierowania do innych robót występowały przede wszystkim w zakresie przygotowania pracowników do pracy, braku uprawnień zawodowych. Podstawę wydania decyzji skierowania do innych robót stanowiły stwierdzone w czasie kontroli zagrożenia czynnikami szkodliwymi oraz stwierdzone przypadki braku lub niestosowania przez pracowników właściwego sprzętu ochrony indywidualnej. 3. DECYZJE NAKAZUJĄCE ZAPRZESTANIE DZIAŁALNOŚCI ZAKŁADU Okręgowy Inspektor Pracy działając na podstawie art. 11 pkt 5 ustawy o PIP wydał w 2008 r. trzy decyzje nakazujące zaprzestania prowadzenia działalności. Powyższy środek prawny stosowany jest w szczególnych przypadkach. Możliwość skorzystania z tego w istocie najdalej idącego środka prawnego przyznanego organom Państwowej Inspekcji Pracy jest uzależniona od wykazania, iż stan bezpieczeństwa i higieny pracy w danym zakładzie pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników lub osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy. W roku 2008 Okręgowy Inspektor Pracy w Opolu wydał trzy decyzje nakazujące zaprzestania działalności w stosunku do małych firm zatrudniających do kilkunastu pracowników. Podstawą wydania omawianych decyzji były naruszenia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy mające ze względu na swoją strukturę charakter nieusuwalny. W firmach tych stwierdzono wiele uchybień z zakresu bhp, między innymi brak odpowiedniej wysokości pomieszczeń, zagrożenie pożarowe oraz zagrożenie wybuchem, narażenia na porażenie prądem. Ponadto brak zabezpieczenia pomieszczeń przed ulatnianiem się toksycznych oparów powodowało istnienie zagrożenie zatruciem. W wielu przypadkach urządzenia użytkowane w omawianych firmach nie spełniały podstawowych wymogów stawianych im przez przepisy bhp, co powodowało występowanie stanu permanentnego zagrożenia zdrowia i życia osób wykonujących na nich pracę. W dwóch przypadkach kontrole w firmach nastąpiły w wyniku wypadków przy pracy, natomiast w jednym wypadku w wyniku zdarzenia, które tylko dzięki szczęśliwemu zbiegowi okoliczności nie zakończyło się wypadkiem przy pracy a jedynie uszkodzeniem linii wysokiego napięcia. Taki stan rzeczy wskazuje, iż w małych prywatnych firmach często w niewielkich miejscowościach pracodawcy nie posiadają odpowiedniej wiedzy z zakresu bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Brak odpowiednich szkoleń, kursów i ogólny brak uświadomienia wysokiej wagi przepisów bhp powoduje częste występowanie stanów zagrażających nie tylko zdrowiu, ale także życiu zatrudnionych pracowników. Mając na uwadze ochronę podstawowych dóbr w postaci życia i zdrowia pracowników Państwowa Inspekcja Pracy w sytuacjach szczególnych opisanych wyżej musi jednak przyjąć na siebie obowiązek zamknięcia zakładów pracy, pomimo coraz trudniejszej sytuacji gospodarczej związanej z kryzysem finansowym 15

4. DECYZJE DOTYCZĄCE WYPŁATY WYNAGRODZENIA LUB INNEGO ŚWIADCZENIA W połączeniu z sytuacją gospodarczą i dynamicznym wzrostem ilości małych firm stosowany przez inspektorów pracy środek prawny w postaci nakazu płatniczego pełni istotną rolę społeczną. Uwarunkowane jest to narastającymi trudnościami z wypłatą wszystkich świadczeń pracowniczych przez pracodawców, co coraz częściej związane jest z bardzo złą kondycją finansową wielu firm, ale często także wynika z nieznajomości prawa pracy. Nakaz płatniczy w połączeniu z prowadzonym postępowaniem egzekucyjnym w administracji jest przynajmniej częściowym remedium w zakresie ochrony wynagrodzeń i innych świadczeń pracowniczych. Dużą zaletą takiego rozwiązania w porównaniu z innymi środkami prawnymi jest szybkość prowadzenia postępowania. W odniesieniu do postępowania sądowego okres samego postępowania ulega znacznemu skróceniu, co ogranicza czas oczekiwania pracownika na wypłatę należnych mu świadczeń. Ze wskazanych powodów nakazy płatnicze powinny być wydawane zawsze, gdy zaistnieją ku temu przesłanki oraz bezwzględnie egzekwowane z uwagi na zapotrzebowanie społeczne i oczekiwania pracownicze względem organów PIP. W 2008 roku na ogólną liczbę 5.310 decyzji pisemnych wydanych przez inspektorów pracy, 200 stanowiły decyzje dotyczące wypłaty wynagrodzeń za pracę lub innych świadczeń pracowniczych. Ogółem wydane decyzje płatnicze dotyczyły 2.181 pracowników i opiewały na łączną kwotę 989.787,81zł. Nakazy płatnicze Rok 2008 r. 2007 r. 2006 r. Liczba decyzji 298 298 317 Kwota - ogółem 989 787,81 2.409 844,24 5.305 897 Pracownicy w decyzjach płacowych 2.181 2.978 5075 Wydane na podstawie art. 11 pkt 7 ustawy o PIP decyzje kierowane były przede wszystkim do pracodawców zatrudniających od 10 do 49 pracowników - 75 decyzji oraz pracodawców nieco mniejszych do 9 pracowników - 58 decyzji. Kwoty zobowiązań wobec pracowników wynosiły w stosunku do firm zatrudniających od 10-49 pracowników 235 026,64 zł, natomiast wypadku firm do 9 pracowników 66 777,18 zł. Należy zwrócić uwagę na fakt, że w przypadku pracodawców zatrudniających powyżej 250 osób inspektorzy stosowali powyższy środek 21 razy to decyzjami objęte było aż 941 osób zatrudnionych na kwotę 511 850,89 zł. Podstawowym powodem nie wypłacania przez pracodawców należnych pracownikom wynagrodzeń i innych świadczeń, podobnie jak w latach ubiegłych, był brak środków finansowych, wywołany zatorami płatniczymi występującymi pomiędzy podmiotami gospodarczymi działającymi na naszym rynku. Pod koniec roku zaczął natomiast ujawniać się wpływ światowego kryzysu finansowego na kondycję płatniczą wielu firm, co może także znaleźć przełożenie w przyszłości na zatory płatnicze pracodawców. Zaznaczyć należy także, iż w wielu przypadkach nie wypłacanie wynagrodzenia oraz innych świadczeń wynikających ze stosunku pracy spowodowane było nieznajomością prawa pracy. 5. EGZEKUCJA ADMINISTRACYJNA DECYZJI ORGANÓW PIP Sprawozdanie z działań podjętych przez organ egzekucyjny Okręgowego Inspektoratu Pracy w Opolu w 2008 r. Upomnienia skierowane do pracodawców A) Liczba upomnień W okresie sprawozdawczym skierowano 43 upomnienia do 41 pracodawców: 42 upomnienia dotyczyły obowiązków bhp, 1 upomnienie dotyczyło obowiązków płacowych. B) Liczba decyzji Upomnienia obejmowały łącznie 136 decyzji, przy czym: 129 decyzji dotyczyło zagadnień związanych z bhp, 7 decyzji dotyczyło obowiązków płacowych. 16

C) Liczba upomnień, które przyniosły efekt Zobowiązani zrealizowali 107 decyzji po wydaniu upomnień: 100 decyzji dotyczyło obowiązków bhp, 7 decyzji dotyczyło obowiązków płacowych Pozytywny efekt w postaci realizacji 31 upomnień daje 75,6 % skuteczności wykonania nałożonych nakazami inspektorów pracy obowiązków. Upomnienia te dotyczyły: w 30 przypadkach nakazów bhp, w 1 przypadku nakazu płacowego. Postępowanie egzekucyjne A) Liczba wystawionych tytułów wykonawczych W okresie sprawozdawczym wystawiono 4 tytuły wykonawcze w stosunku do 4 pracodawców, z których 3 dotyczyły nakazów z zakresu bhp, 1 dotyczył obowiązków płacowych (w maju 2008 r. wszczęto postępowanie egzekucyjne w związku z przekazaniem przez OIP Katowice tytułów wykonawczych dotyczących nakazu płatniczego w stosunku do podmiotu zobowiązanego mającego siedzibę na terenie działalności OIP Opole). B) Zarzuty wniesione do tytułów wykonawczych W okresie sprawozdawczym nie wnoszono zrzutów do tytułów wykonawczych. C) Liczba grzywien w celu przymuszenia Nałożono 4 grzywny w celu przymuszenia na 4 pracodawców w związku z niewykonaniem 13 decyzji. Łączna kwota nałożonych z tego tytułu grzywien wyniosła 26.000 zł, w tym: w celu przymuszenia do wykonania 8 decyzji nakazowych z zakresu bhp nałożono 3 grzywny, które wyniosły: 10.000 zł, 2 x 3.000 zł, w celu przymuszenia do wykonania 1 nakazu płatniczego (5 decyzji) nałożono 1 grzywnę w wysokości 10.000 zł. D) Zażalenia na postanowienia o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia W okresie sprawozdawczym wniesiono 1 zażalenie na postanowienie o nałożeniu grzywny w celu przymuszenia dotyczącego 1 decyzji z zakresu bhp. Zarzuty polegały na wykonaniu obowiązku po kontroli sprawdzającej, a przed formalnym wszczęciem postępowania, w związku z czym przedmiotowe postępowanie egzekucyjne zostało umorzone. E) Liczba i kwota grzywien umorzonych/zwróconych w związku z wykonaniem decyzji organu PIP W związku z wykonaniem decyzji organu PIP: nie dokonywano umorzenia grzywny w celu przymuszenia, nie dokonywano zwrotów ściągniętych lub wpłaconych dobrowolnie grzywien. F) Liczba zawieszonych/umorzonych postępowań egzekucyjnych W okresie sprawozdawczym przez egzekutora OIP Opole umorzono postępowania egzekucyjne prowadzone na podstawie 12 tytułów wykonawczych, przy czym: 3 postępowania ze względu na zaprzestanie działalności gospodarczej przez zobowiązanego, 3 postępowanie ze względu na bezskuteczność prowadzonej egzekucji przez urzędy skarbowe, 3 postępowania ze względu na wygaśnięcie obowiązku wskutek przedawnienia roszczeń pracowniczych, 2 postępowania ze względu na wykonanie nałożonego obowiązku, 1 postępowania ze względu na upadłość pracodawcy. Urząd Skarbowy w Kędzierzynie - Koźlu zawiesił 1 postępowanie egzekucyjne w związku ze zbiegiem egzekucji sądowej i administracyjnej. Sąd Rejonowy w Kędzierzynie - Koźlu postanowieniem z dnia 3.12.2008 r. połączył egzekucję sądową prowadzoną przez Komornika Sądowego i administracyjną prowadzoną przez Naczelnika Urzędu Skarbowego wyznaczając Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym do dalszego łącznego prowadzenia egzekucji. 17

Efekty postępowania egzekucyjnego Okręgowy Inspektorat Pracy w Opolu A) Wykonanie decyzji organów PIP: Wskutek nałożenia przez organ PIP grzywny w celu przymuszenia 1 pracodawca wykonał 1 decyzję z zakresu bhp. B) Wpłata grzywny przez pracodawców W okresie sprawozdawczym nie było dobrowolnych wpłat grzywien przez pracodawców C) Sprawy przekazane do urzędów skarbowych Właściwym terytorialnie urzędom skarbowym przekazano 3 grzywny w celu przymuszenia w łącznej wysokości 22.000 zł, które dotyczyły egzekucji 1 nakazu bhp i 2 nakazów płatniczych. Poza grzywnami właściwym miejscowo urzędom skarbowym przekazano również należności z tytułu: 3 opłat za wydanie postanowienia o nałożeniu grzywny na łączną kwotę 204 zł, 2 kosztów upomnień na sumę 17,60 zł. D) Kwota należności wyegzekwowanych przez urzędy skarbowe W okresie sprawozdawczym urzędy skarbowe wyegzekwowały 164,80 zł, w tym: 68 zł opłata za czynności egzekucyjne oraz 96,80 zł koszty upomnień. Odnotowano spadek ściągalności grzywien i kosztów egzekucyjnych przez urzędy skarbowe. Podsumowanie i wnioski W porównaniu z poprzednim okresem sprawozdawczym odnotowano dalszy spadek ilości wydanych upomnień (43 upomnienia w 2008 r. w porównaniu do 56 upomnień w 2007 r. i 109 upomnień z 2006 r.) i wszczętych postępowań egzekucyjnych (4 postępowania w 2008 r. w porównaniu do 10 postępowań w 2007 r. i 9 postępowań w 2006 r.). W 2008 r. inspektorzy pracy przeprowadzili 29 kontroli sprawdzających wykonanie nakazów po upomnieniu. Inspektorzy pracy stwierdzili, iż w 27 przypadkach nakazy zostały wykonane w niedługim czasie od doręczenia upomnienia bez konieczności wszczynania postępowania egzekucyjnego. W 2 przypadkach stwierdzono nie wykonanie przez zobowiązanych nałożonego obowiązku i wszczęto postępowanie egzekucyjne. I tak, w jednym przypadku przyczyny nie wykonania obowiązku należy upatrywać w niedbalstwie zobowiązanego, a w drugim przypadku zobowiązany wykonał obowiązek niezwłocznie po kontroli sprawdzającej. W 2008 r. zostało wykonanych 86,9% decyzji nakazowych (3810 z 4383 decyzji, dla których upłynął termin realizacji). Tak więc, nadal utrzymuje się wzrost liczby realizowanych nakazów inspektorów pracy, co było celem i założeniem wprowadzenia postępowania egzekucyjnego przez organy Państwowej Inspekcji Pracy. Tendencje spadkowe w ilości wydawanych przez inspektorów pracy upomnień oraz w liczbie wszczynanych postępowań egzekucyjnych są spowodowane wzrostem świadomości pracodawców o realnym zagrożeniu, jakim jest postępowanie egzekucyjne w administracji organów PIP wszczynane wobec nierzetelnych podmiotów i związane z tym poważne konsekwencje finansowe. Do zmniejszenia dynamiki działań egzekucyjnych przyczynia się również trudna sytuacja ekonomiczna niektórych zakładów. W 2008 r. umorzono 7 postępowań egzekucyjnych, na 12 umorzonych ogółem, z powodu upadłości pracodawcy, zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej lub likwidacji zakładu. Także nadmiernie przedłużające się czynności egzekucyjne prowadzone przez urzędy skarbowe powodują przedawnienie roszczeń pracowniczych o świadczenia wynikające ze stosunku pracy, co skutkuje bezprzedmiotowością decyzji administracyjnych i w konsekwencji prowadzi do umorzenia postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 50 1 pkt 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (3 umorzenia). Bezskuteczność egzekucji prowadzonej przez urzędy skarbowe była przyczyną 3 umorzonych postępowań. W okresie sprawozdawczym zdecydowano o wystosowaniu dwu skarg do Dyrektora Izby Skarbowej w Opolu na naczelników urzędów skarbowych w Opolu, które to decydując o zwrocie tytułu wykonawczego robią to zwykłym pismem, a nie postanowieniem, na które służy zażalenie. Mając na względzie poprawę współpracy a także zwiększenie skuteczności organów egzekucyjnych skarbowych, Okręgowy Inspektor Pracy planuje w 2009 r. zorganizowanie spotkań z Dyrektorem Izby Skarbowej oraz Naczelnikami Urzędów Skarbowych. 18

Reasumując, sposób prowadzenia przez Okręgowy Inspektorat w Opolu postępowania egzekucyjnego przynosi zamierzony skutek, jakim jest przymuszenie do wykonania obowiązków przez pracodawców. Organ egzekucyjny PIP wyposażony został w bardzo efektywne narzędzie nacisku na nierzetelnych pracodawców, bowiem często wystarczy sama świadomość zagrożenia wysoką grzywną, aby zobowiązany dopełnił ciążących na nim obowiązków. 6. SKARGI NA POSTANOWIENIA I DECYZJE ORGANÓW PIP W okresie 2008 roku pracodawcy wnieśli do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Opolu 2 skargi, z których jedna dotyczyła decyzji Okręgowego Inspektoratu Pracy, natomiast druga dotyczyła wystąpienia Inspektora Pracy, tj.: 1. Skarga wniesiona przez pracodawcę z Kluczborka na decyzję utrzymującą w mocy decyzję inspektora pracy zobowiązującą pracodawcę do wstrzymania eksploatacji przenośnych ogrzewaczy gazowych firmy Delonghi do czasu zapewnienia w pomieszczeniach pracy odpowiedniej wentylacji. Postanowieniem z 15.09.2008 Wojewódzki Sąd Administracyjny w Opolu postanowił odrzucić skargę albowiem pracodawca nie dopełnił obowiązku nałożonego przez Sąd w przedmiocie dopełnienia formalności w zakresie zwolnienia od wpisu sądowego. W zakreślonym przez Sąd terminie do uiszczenia wpisu od skargi w wysokości 200 zł, pracodawca złożył pismo zawierające prośbę o zwolnienie od wpłaty wpisu, powołując się na bardzo trudną sytuację finansową i wskazując, że uzyskuje bardzo niskie dochody, a ostatnio ma wręcz straty. Z uwagi na powyższy wniosek, stosownie do przepisu art. 252 2 ustawy z 30.08.2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi WSA przesłał skarżącemu wymagany formularz, wzywając jednocześnie do jego wypełnienia i odesłania w terminie 7 dni, pod rygorem pozostawienia wniosku bez rozpoznania w razie niezastosowania się do wezwania. Pomimo upływu zakreślonego terminu, skarżący nie przesłał wniosku o przyznanie prawa pomocy na urzędowym formularzu. Z tego względu, na podstawie art. 257 w związku z art. 258 1 pkt. 6 P.p.s.a. wniosek skarżącego o przyznanie prawa pomocy pozostawiono bez rozpoznania. Zarządzenie w tym zakresie zostało doręczone skarżącemu z pouczeniem o środkach zaskarżenia, jednak nie został od niego złożony sprzeciw. W związku z tym przewodniczący Wydziału II WSA w Opolu na podstawie art. 6 P.p.s.a. skierował do skarżącego pismo informujące, że ma on obowiązek uiszczenia w terminie 7 dni wpisu sądowego od skargi w kwocie 200 zł. Wpis ten nie został uiszczony, w związku z czym skarga, jako nieopłacona została odrzucona. 2. Skarga wniesiona przez jedno z mass-mediów z Opola na wystąpienie inspektora pracy zmodyfikowane pismem Okręgowego Inspektora Pracy stanowiącym odpowiedź na zastrzeżenia do cyt. wystąpienia. Skarga dotyczy wniosków wystąpienia, tj.: każdorazowego, prawidłowego określania w piśmie wypowiadającym pracownikowi umowę o pracę długości okresu wypowiedzenia, niezwłocznego wypłacenia uprawnionym pracownikom ekwiwalentu za pranie odzieży roboczej za II kwartał 2008 r., zachowanie wymogu uzyskania zgody rady pracowniczej na wypowiedzenie umowy o pracę pracownikowi będącemu jej członkiem, terminowego wypłacania wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy przysługującego pracownikowi w związku z wyrokiem przywracającym do pracy. Wszystkie wnioski mają uzasadnienie faktyczne i prawne, w związku z czym wniesiono o oddalenie skargi. Niezależnie od powyższego organ zakwestionował prawo strony do wnoszenia skargi do WSA w Opolu. Podstawę takiego stanowiska stanowi charakter prawny środka pokontrolnego pod nazwą wystąpienie, o którym mowa obecnie w art.11 pkt 8 ustawy z 13.04.2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. Nr 89, poz. 589), która na pewno decyzją administracyjną nie jest. W tym kierunku udzielono odpowiedzi na skargę, jednak ze względu na ostrożność procesową ustosunkowano się merytorycznie do zarzutów skargi - sprawa dotychczas nie zastała rozpatrzona przez Wojewódzki Sąd Administracyjny. Skargi wniesione do Naczelnego Sądu Administracyjnego W 2008 r. nie były wnoszone skargi kasacyjne do Naczelnego Sądu Administracyjnego ani przez OIP w Opolu ani przez strony. 19