ROK 2012 ROKIEM JANUSZA

Gazetka szkolna Gimnazjum w Ksawerowie 1.06. 2012 r. wydanie specjalne Między nami fot. Karolina Grzelczak ROK 2012 ROKIEM JANUSZA KORCZAKA 1

Janusz Korczak przyjaciel dzieci Janusz Korczak naprawdę nazywał się Henryk Goldszmit i urodził się 22 lipca 1878 lub 1879 roku w Warszawie. Brak dokładnej daty rocznej Korczak tłumaczył zaniedbaniem formalności metrykalnych przez ojca. Pochodził z zamożnej żydowskiej rodziny Goldszmitów żyjących od wielu pokoleń w Polsce. Wygoda, dostatek, domowa służba: niania i kucharka zajmujące się dziećmi nie budziły jednak zachwytu małego Henryka, który nie miał bliskich kontaktów ani z matką, ani z ojcem, ani z siostrą. W ósmym roku życia rozpoczął naukę w prywatnej szkole początkowej, gdzie panował surowy porządek. Tak głęboko przejął się stosowaną tam karą chłosty, że rodzice musieli zabrać go ze szkoły. We wspomnieniach Korczaka szkoła ta stała się symbolem strachu i przemocy, samotności i bezradności ucznia wobec dominacji nauczyciela. Przebywając w domu i przygotowując się do pierwszej klasy gimnazjum, marzył o lepszym świecie, w którym nie będzie okrucieństwa i niesprawiedliwości. Marzenia te znalazły odbicie w książce dla dzieci Król Maciuś Pierwszy. "Dzieci - to przyszli ludzie. Więc dopiero będą, więc jakby ich jeszcze nie było. A przecież jesteśmy: żyjemy, czujemy, cierpimy." Janusz Korczak, Szare dni, w: Pisma wybrane, t. III, Warszawa 1978, s. 403 "Umysł dziecka - las, którego wierzchołki lekko się poruszają, gałęzie splatają, liście drżąc dotykają." Janusz Korczak, Momenty wychowawcze, w: Pisma wybrane, t. III, Warszawa 1978 s. 262 "Dziecko małe, lekkie, mniej go jest. Musimy pochylić, zniżyć ku niemu." Janusz Korczak, Prawo dziecka do szacunku, w: S. Wołoszyn, Korczak, Warszawa 1978, s. 148 "Szacunku dla jego niewiedzy!" "Szacunku dla pracy poznania!" "Szacunku dla własności dziecka i jego budżetu." Janusz Korczak, Prawo dziecka do szacunku, w: S. Wołoszyn, Korczak, Warszawa 1978, s. 164-165 2

Następnie uczęszczał do Gimnazjum Praskiego, w którym nauka odbywała się w języku rosyjskim. Henryk nie lubił szkoły, uczył się raczej średnio, natomiast interesował się literaturą, której poświęcał cały czas wolny. Ulubionym miejscem Korczaka z okresu dzieciństwa i młodości był Ogród Saski, w którym spotykał się z rówieśnikami i starszymi kolegami. Długotrwała choroba ojca i śmierć w 1896 roku zmusiły młodego chłopca do udzielania korepetycji, aby finansowo wspomóc rodzinę. W ten sposób zdobywał pierwsze szlify nauczycielskie. W roku 1896 opublikował w tygodniku satyrycznym Kolce swoją humoreskę pt. Węzeł gordyjski, która zapoczątkowała współpracę z tym czasopismem. W roku 1898 zdał maturę i zapisał się na Wydział Lekarski Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Jednocześnie stał się członkiem Towarzystwa Kolonii Letnich i Warszawskiego Towarzystwa Higienicznego. W dalszym ciągu rozwijał się literacko. Pisał liczne artykuły i recenzje w tygodniku Kolce i jednocześnie współpracował z innymi czasopismami. W okresie studenckim Korczak podjął pracę nauczycielską. Prowadził zajęcia na tajnej pensji Stefanii Sempołowskiej, pracował również w bezpłatnej czytelni dla biednych dzieci, natomiast w soboty w swoim mieszkaniu organizował zabawy dla najmłodszych. "Zapnij guzik, dlaczego masz buty zabłocone, czy odrobiłeś lekcje, pokaż uszy, obetnij paznokcie. I to nas uczy po trochu unikać, kryć się - nawet jeśli nic złego nie zrobiliśmy. A kiedy przypadkiem spojrzą, czekamy zaraz na jakąś uwagę." Janusz Korczak, Kiedy znów będę mały, Warszawa 1978, s. 167 "Szacunku dla bieżącej godziny, dla dnia dzisiejszego. Jak będzie umiało jutro, gdy nie dajemy żyć dziś świadomym, odpowiedzialnym życiem? Nie deptać, nie poniewierać, nie oddawać w niewolę jutra, nie gasić, nie śpieszyć, nie pędzić." Janusz Korczak, Prawo dziecka do szacunku, w: S. Wołoszyn, Korczak, Warszawa 1978, s. 166 "Szacunku, jeśli nie pokory, dla białego, jasnego, niepokalanego, świętego dziecięctwa." Janusz Korczak, Prawo dziecka do szacunku, w: S. Wołoszyn, Korczak, Warszawa 1978, s. 174 3

W latach 1900-1915 był aktywnym członkiem Towarzystwa Kolonii Letnich. W końcowej fazie studiów medycznych rozpoczął pracę na koloniach jako wychowawca. Prowadził kolonie dla dzieci żydowskich w ośrodku wakacyjnym Michałówka w miejscowości Daniłowo-Błędnica. Pracował też jako wychowawca podczas kolonii dla chłopaków chrześcijańskich. Wszechstronna działalność połączona z kolonijnymi doświadczeniami stała się dla Korczaka abecadłem praktyki wychowawczej, zaowocowała w postaci dwóch książek kolonijnych: Mośki, Joski, Srule oraz Józki, Jaśki i Franki. "Bo dorosłemu nikt nie powie: 'Wynoś się', a dziecku często się tak mówi. Zawsze jak dorosły się krząta, to dziecko się plącze, dorosły żartuje, a dziecko błaznuje, dorosły płacze, a dziecko się maże i beczy, dorosły jest ruchliwy, dziecko wiercipięta, dorosły smutny, a dziecko skrzywione, dorosły roztargniony, dziecko gawron, fujara. Dorosły się zamyślił, dziecko zagapiło. Dorosły robi coś powoli, a dziecko się guzdrze. Niby żartobliwy język, a przecież niedelikatny. Pędrak, brzdąc, malec, rak - nawet kiedy się nie gniewają, kiedy chcą być dobrzy. Trudno, przyzwyczailiśmy się, ale czasem przykro i gniewa takie lekceważenie." Janusz Korczak, Kiedy znów będę mały, Warszawa 1978, s. 181 4

W 1921 roku dzięki staraniom Korczaka na ofiarowanym i zabudowanym terenie w Gocławku powstała kolonia letnia Domu Sierot pod nazwą Różyczka. W 1940 roku Korczak chcąc zapewnić bezpieczeństwo i spokój w czasie wojny zorganizował tam swoim wychowankom ostatnie kolonie letnie. W marcu 1905 roku Janusz Korczak otrzymał dyplom lekarza i podjął pracę w Warszawie w Szpitalu dla Dzieci im. Bersonów i Baumanów. Zobowiązany był do całodobowej opieki nad chorym oraz udzielania porad w ambulatorium przyszpitalnym. W latach 1905-1906 Korczak zdobywał doświadczenie jako lekarz wojskowy po powołaniu na front wojny rosyjsko - japońskiej. Dla pogłębienia wiedzy wybrał się na rok do Berlina (1907/1908) i na pół roku do Paryża (1910). Tam brał udział w wykładach z pediatrii i pedagogiki specjalnej. Przy okazji zwiedził szpitale dziecięce i zakłady zajmujące się terapią i edukacją dzieci. W 1911 roku przebywał miesiąc w Londynie zwiedzając szkoły i przytułki. W tym czasie postanowił definitywnie poświęcić się pracy z dziećmi i zrezygnował z założenia własnej rodziny. Korczak w ciągu siedmiu lat pracy w szpitalu (1905-1912) służył dzieciom jako lekarz, pedagog, i pisarz. Wytrwale popularyzował wiedzę pediatryczną. Aktywnie współpracował w tym czasie z pismami: Krytyka Lekarska (1906-1907), Medycyna i Kronika Lekarska (1909-1910), Przegląd Pediatryczny (1911). Prowadził także odczyty i wykłady. "Szacunku dla każdej z osobna chwili, bo umrze i nigdy się nie powtórzy, a zawsze na serio; skaleczona krwawić będzie, zamordowana płoszyć upiorem złych wspomnień." "Pozwólmy ochoczo pić radość poranka i ufać. Dziecko tak właśnie chce." Janusz Korczak, Prawo dziecka do szacunku, w: S. Wołoszyn, Korczak, Warszawa 1978, s. 166 "(...) na szkołę skarżą się ci, którym w domu jest dobrze, którym dom dużo daje różnych rozrywek; albo tacy, od których rodzice żądają, żeby się dobrze uczyli, chociaż nie są zdolni i nauka im z trudem przychodzi." Janusz Korczak, Szkoła, w: Wybór pism, t. IV, s. 43 5

W 1912 roku Korczak rozstał się z pracą w szpitalu i objął funkcję dyrektora Domu Sierot przy ul. Krochmalnej 92, pozostającego pod opieką Towarzystwa Pomocy dla Sierot. Współpracował ze Stefanią Wilczyńska i razem z nią zaopiekował się 85 wychowankami. W Domu Sierot Janusz Korczak razem ze Stefanią Wilczyńską tworzy oryginalny, autorski program wychowawczy. Splatają się w nim elementy podmiotowości dziecka z samowychowaniem; autokreacji i odpowiedzialności za siebie i innych z uspołecznieniem i wychowaniem do pracy. Dom Sierot był domem pracy i szkołą życia, miejscem pedagogicznych obserwacji procesu wychowawczego, a także zrodziły się w nim nowe pomysły pedagogiczne. Korczak sięgał po nowe środki wychowawcze, z którymi eksperymentowała pedagogika reform: samorząd dziecięcy, sąd koleżeński, gazetkę szkolną, specjalne dyżury. W Domu Sierot, a także w Naszym Domu placówce kierowanej przez Marynę Falską, która od 1928 roku funkcjonowała w Warszawie na Bielanach połączyły się trzy korczakowskie elementy: opieka nad dzieckiem, wychowanie do samodzielności, prawa dziecka. W wydanym w 1918 roku eseju Jak kochać dziecko. Dziecko w rodzinie, uznanym za credo pedagogiczne, wymieni: prawo dziecka do śmierci, prawo dziecka do dnia dzisiejszego, prawo dziecka, by było tym, czym jest. Z walką o te prawa Korczak zwiąże swoje dalsze plany życiowe i zawodowe. Stanie się obrońcą, adwokatem i rzecznikiem dzieci. Będzie o nie walczył na różnych polach: jako lekarz, wychowawca, pisarz i publicysta. Jego książki dla dzieci: Król Maciuś Pierwszy, Król Maciuś na wyspie bezludnej, Bankructwo Małego Dżeka, Kiedy znów będę mały, a także występy w radio słynne korczakowskie gadaninki spowodują, że Korczak stanie się znany wśród dzieci i rodziców. W 1914 roku został powołany do wojska, początkowo jako ordynator polowego szpitala dywizyjnego w Głuboczku na Ukrainie, następnie został lekarzem pediatrą w przytułku dla dzieci ukraińskich. W 1918 roku po powrocie do Warszawy znów podjął pracę w Domu Sierot. W 1935 roku związał się z Polskim Radiem. Pod pseudonimem Stary Doktor wygłaszał liczne pogadanki dla dzieci, co było nowością w radiofonii polskiej. Za wybitną twórczość literacką Korczak w 1937 roku został odznaczony Złotym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury. Korczak w pierwszych dniach wojny wraz z wychowawcami i współpracownikami dyżurował dzień i noc w Domu Sierot. We wrześniu 1939 roku przemówił do dzieci i rodziców w Polskim Radiu, nawołując do spokoju. "Gdyby dorośli nas zapytali, my byśmy niejedno dobrze doradzili. Przecie my lepiej wiemy, co nam dolega, przecie my więcej czasu mamy, żeby patrzeć i myśleć o sobie, przecież my lepiej siebie znamy, więcej razem jesteśmy. Jedno dziecko wiele może nie wiedzieć, a w gromadzie zawsze się ktoś znajdzie, co lepiej rozumie." Janusz Korczak, Miłość,w: Pisma wybrane, t. III, Warszawa 1978, s.386 "Młodzi mają różne własne sprawy, własne zmartwienia, własne łzy i uśmiechy, własne młode poglądy i młodą poezję. Często ukrywają przed dorosłymi, bo się wstydzą, nie ufają, bo boją się, żeby się z nich nie śmieli." Janusz Korczak, Prawidła życia, w: Wybór pism, t. IV, s. 8 6 Od pierwszych dni wojny Korczak nieustannie zabiegał o

Od pierwszych dni wojny Korczak nieustannie zabiegał o wsparcie dla Domu Sierot, organizując kolonie letnie (czerwiec - lipiec 1940). Dostarczał żywność dzieciom poprzez działalność jałmużniczą. W 1940 roku Dom Sierot został przesiedlony do getta, zaś Korczaka aresztowano za nienoszenie nakazanej Żydom przez władze okupacyjne opaski z gwiazdą Dawida. Coraz bardziej tragiczne warunki życia w getcie dotykały przede wszystkim dzieci, które ginęły z głodu i wycieńczenia. Korczak walczył o ich ostatnie prawo prawo do godnej śmierci. Przyjął posadę wychowawcy w Internacie dla Sierot, który określa jako dziecięcą umieralnię. 6 sierpnia 1942 roku hitlerowscy okupanci wyprowadzili z Domu Sierot Korczaka, Wilczyńską, wszystkich współpracowników i dwustu wychowanków. Ostatnią drogę Korczaka i dzieci Nechum Remba relacjonuje: Wszystkie dzieci ustawiono w czwórki, na czele Korczak z oczami zwróconymi ku górze trzymał dwoje dzieci za rączki, prowadził pochód. Drugi oddział prowadziła Stefania Wilczyńska, trzeci - Broniatowska (jej dzieci miały niebieskie plecaki), czwarty oddział - Szternfeld z internatu na Twardej. Były to pierwsze żydowskie szeregi, które szły na śmierć z godnością. (...) Nawet Służba Porządkowa stanęła na baczność i salutowała. Gdy Niemcy zobaczyli Korczaka, pytali: Kim jest ten człowiek. Wszyscy zostali wywiezieni w wagonach krytych, zatłoczonych, z okienkami zakratowanymi drutem kolczastym do obozu zagłady w Treblince, niedaleko Małkini. "Człowiek nie tylko pamięta, ale i zapomina, nie tylko się myli, ale poprawia swoje różne błędy, nie tylko gubi, ale i znajduje. Można się nauczyć pamiętać to, co dobre i pożyteczne. Znam wielu, których ulica nie zepsuła wcale, a zahartowała, wyrobiła silną wolę, żeby być uczciwym i rozważnym człowiekiem." Janusz Korczak, Ulica, w: Wybór pism, t. IV, s. 38 "Do zabawy potrzebny miły towarzysz i natchnienie, więc swoboda." Janusz Korczak, Rozrywki, w: Wybór pism, t. IV, s. 50 7

Na terenie symbolicznego cmentarza w Treblince wśród siedemnastu tysięcy kamieni znajduje się jedno imienne upamiętnienie: JANUSZ KORCZAK (Henryk Goldszmit) I DZIECI. Wychowawca, lekarz stał się symbolem męczeńskiej śmierci deportowanych i zamordowanych ludzi. Janusz Korczak do końca pozostał wierny swoim dzieciom i powołaniu. "Nie to ważne w co się bawić, a jak i co się przy tym myśli i czuje. Można rozumnie bawić się lalką, a głupio i dziecinnie grać w szachy. Można ciekawie i z fantazją bawić się w straż, pociąg, polowanie, w Indian, a bezmyślnie czytać książki." Janusz Korczak, Rozrywki, w: Wybór pism, t. IV, s. 49 Po wojnie życie i dzieło Janusza Korczaka nie zostało zapomniane. Wręcz przeciwnie jego nowatorskie idee i rozwiązania wychowawcze, jego wizjonerska koncepcja praw dziecka na stałe weszły do kanonu kultury Polski i świata. "Ulicznikiem może być chłopiec, którego w domu bardzo nawet pilnują i niechętnie puszczają samego. Ale niech się wyrwie na ulicę, zachowuje się jak nieprzytomny. Zdaje mu się, że w tłumie może robić co chce, złośliwe figle przychodzą mu do głowy. Popycha, zaczepia, wariuje, rozgląda się i szuka, żeby przykrość zrobić i skryć się, i uciec. Właśnie przyjemność mu sprawia, co zabronione." Janusz Korczak, Ulica, w: Wybór pism, t. IV, s. 35 8

Publikacje Janusza Korczaka: Dla dzieci: "Dzieci ulicy", 1901 "Koszałki opałki", Warszawa 1905 Mośki, Joski i Srule", 1910 "Józki, Jaśki i Franki", 1911 "Sława" (opowiadania), 1912 "Bobo" ("Bobo", "Spowiedź motyla", "Feralny tydzień"), 1914 "Kiedy znów będę mały", 1925 "Bankructwo małego Dżeka", 1926 "Król Maciuś Pierwszy", 1928 "Król Maciuś na wyspie bezludnej", 1931 "Kajtuś Czarodziej", 1934 O dzieciach: "Momenty wychowawcze", 1919 "Jak kochać dziecko", t. 1, 1920 "Jak kochać dziecko", t. 2, 1921 Wstęp do Jędrzeja Śniadeckiego: "Rozprawa o fizycznym wychowaniu dzieci", 1922 "Prawo dziecka do szacunku", 1929 "Prawidła życia", 1930 "Pedagogika żartobliwa", 1939 "(...) sędziowie sami są dziećmi i wiedzą, jak trudno jest nie zrobić nic złego i wiedzą, że każdy się może poprawić, jak chce i stara się, że by się poprawić." Janusz Korczak, Sejm i sąd, w: Pisma wybrane, t. II, s. 78 "Dziecko jest pergaminem szczelnie zapisanym drobnymi hieroglifami, których część tylko zdołasz odczytać, a niektóre potrafisz wytrzeć lub tylko zakreślić i własną wypełnić treścią." Janusz Korczak, Jak kochać dziecko, w: S. Wołoszyn, Korczak, Warszawa 1978, s. 178 Bibliografia: WWW.pskorczak.org.pl WWW.2012korczak.pl WWW.culture.pl 9

Stopka redakcyjna Zespół redakcyjny: Małgorzata Kopacz, Marta Kosicka, Karolina Marcinkiewicz, Patrycja Okraska, Dominika Rubiak, Aleksandra Rypalska Opracowanie graficzne: Karolina Marcinkiewicz Opiekun: Agnieszka Figiel Adres redakcji: ul. Zachodnia 33, 95-054 Ksawerów Adres e-mail: miedzynami.ksawerow@wp.pl 10