W KATOWIC AC a 8 RAPORT Z WYNIKÓW SPISÓW POWSZECHNYCH WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE
OBJAŚNIENIA ZNAKÓW UMOWNYCH Kreska (-) - zjawisko nie wystąpiło Zero (0) - zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,5 (0,0) - zjawisko istniało w wielkości mniejszej od 0,05 Kropka (.) Znak X - zupełny brak informacji albo brak informacji wiarygodnych wypełnienie pozycji ze względu na układ tablicy jest niemożliwe lub niecelowe W tym - oznacza, że nie podaje się wszystkich składników sumy - brak możliwości publikowania danych ze względu na zachowanie tajemnicy statystycznej W AŻNIEJSZE SKRÓTY tys. tysiąc NSP = Narodowy Spis Powszechny min milion PSR Powszechny Spis Rolny zł złoty' gm. = gmina szt = sztuka ' t m. miasto m2 = metr kwadratowy w. = wieś ha hektar cd. = ciąg dalszy KW = kilowat dok. = dokończenie pkt = punkt itp. = i tym podobne UR użytki rolne np. na przykład m.in. między innymi tzn. to znaczy NTS = Nomenklatura Jednostek tj. to jest Terytorialnych do Celów Statystycznych Przy publikowaniu danych US prosimy o podanie źródła
IB KATOWICE URZĄD STATYSTYCZNY W KATOWICACH NARODOWY SPIS POWSZECHNY LUDNOŚCI I MIESZKAŃ POWSZECHNY SPIS ROLNY 2002 y \2 0 0 2 RAPORT Z WYNIKÓW SPISÓW POWSZECHNYCH WOJEWÓDZTWO ŚLĄSKIE ISBN 83-88102-37-0 Katowice, lipiec 2003
ZESPÓŁ REDAKCYJNY URZĘDU STATYSTYCZNEGO W KATOWICACH PRZEWODNICZĄCY Wiesław Wiatrak CZŁONKOWIE Małgorzata Góralczyk, Alina Janczyk, Elżbieta Knoska, Anna Koziej, Wiesława Nowak, Maria Sokołowska, Jolanta Sota, Beata Walaszek, Helena Zatońska, Andrzej Marks (sekretarz) Opracowanie publikacji: pod kierunkiem: URZĄD STATYSTYCZNY W KATOWICACH WIESŁAWA WIATRAKA - Dyrektora Urzędu Statystycznego w Katowicach Redakcja merytoryczna: HALINA BYRCZEK, ZOFIA GUSTAK, MAŁGORZATA GÓRALCZYK, CECYLIA NIESPOREK, WIESŁAWA NOWAK, BEATA WALASZEK, MAŁGORZATA WIDUCH Autorzy opracowania: JAN FRYC, LUCYNA KOWALSKA, ANNA KRZYŻ, GRAŻYNA KWIATKOWSKA, BARBARA MACIOŁ, HALINA MORGA, ANNA OWCZAREK, BOŻENA SKALSKA, CELINA SKWARA, MARIA SOKOŁOWSKA, MAŁGORZATA SZUBERT, RENATA ŚLUSARZ Prace edytorskie, graficzne wykonanie wykresów i map: AGNIESZKA KAIM, DOROTA ŁOPATKIEWICZ, ANDRZEJ MARKS, BOŻENA SKALSKA, DANIELA ZIĘTEK Prace techniczno-organizacyjne: BARBARA BRODA, DOROTA DONIEC, MARIA KŁOSUŃ, AGNIESZKA MATYS, KRYSTYNA MENDRELA, BARBARA MILLER, GRAŻYNA ŻYŁA Projekt okładki: Druk i oprawa: ' Ą BIBLIOTEKA 2 ' z th/i SYLWESTER JABŁOŃSKI URZĄD STATYSTYCZNY W KATOWICACH 40-158 KATOWICE, UL. OWOCOWA 3, WYDZIAŁ ADMINISTRACYJNY Nakład: 300 egz. Papier offsetowy, 80 g. Format A4 Oddano do druku: lipiec 2003 Zam. 38/2003
PRZEDMOWA Przekazują Państwu opracowanie zawierające podstawowe wyniki dla województwa śląskiego Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 (NSP) oraz Powszechnego Spisu Rolnego 2002 (PSR), które zostały przeprowadzone w dniach 21 maja - 8 czerwca 2002 r. Niniejsza publikacja zawiera ostateczne wyniki dotyczące większości tematów, będących przedmiotem badania obu spisów, ze szczególnym zwróceniem uwagi na zmiany w czasie, jakie miały miejsce w latach 1988-2002 w przypadku NSP, oraz 1996-2002 w przypadku PSR. W części dotyczącej Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań przedstawione zostały zagadnienia z takich obszarów tematycznych ja k: - ludność; stan i struktura demograficzna, struktura społeczna, migracje ludności, aktywność ekonomiczna i struktura ekonomiczna ludności, - gospodarstwa domowe i rodziny, - zasoby mieszkaniowe. W części dotyczącej Powszechnego Spisu Rolnego, którym zostały objęte wszystkie gospodarstwa indywidualne o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha, gospodarstwa indywidualne o powierzchni użytków rolnych od 0,1 do 1 ha włącznie, gospodarstwa sektora publicznego i pozostałe jednostki prowadzące produkcję rolną, przedstawiono: - strukturę organizacyjną rolnictwa, - ludność i gospodarstwa domowe związane z rolnictwem, pracujących, - gospodarstwa rolne prowadzące działalność rolniczą i poza rolniczą - użytkowanie ziemi, strukturę zasiewów, zwierzęta gospodarskie, - budynki i budowle, ciągniki i samochody, maszyny rolnicze. Celem dalszych prac będzie ja k najszybsze upowszechnienie wyników obu spisów. W miarę postępu prac będą sukcesywnie ukazywać się kolejne tematyczne publikacje z wynikami dla województwa śląskiego. Składam serdeczne podziękowanie wszystkim, którzy przyczynili się do przeprowadzenia spisów na terenie województwa śląskiego, opracowania ich wyników i tym, którzy będąje upowszechniali. Wiesia j Wiatrak Zastępca Wojewócfcłdego Komisarza Spisowego Dyrektor UrĄdu Statystycznego w Katowicach Katowice, lipiec 2003 r.
SPIS TREŚCI Strona Przedm owa... 3 Spis tablic... 6 Spis wykresów i m ap... 8 W stęp... 10 NARODOW Y SPIS POW SZECHNY LUDNOŚCI I MIESZKAŃ 2002 Strona Uwagi ogólne... 15 Uwag i metodyczne... 18 Uwagi techniczne... 18 LUDNOŚĆ Rozdział I. STAN I STRUKTURA DEMOGRAFICZNA... 19 1. Stan ludności... 19 2. Ludność według wieku... 22 3. Stan cywilny prawny... 24 4. Ludność w gospodarstwach zbiorowych... 27 Rozdział II. STRUKTURA SPOŁECZNA LUDNOŚCI... 29 5. Wykształcenie :... 29 6. Osoby niepełnosprawne... 32 7. Kraj urodzenia, obywatelstwo... 35 8. Narodowość, język używany w domu... 36 Rozdział III. MIGRACJE LUDNOŚCI... 38 9. Ludność zasiedziała i mobilna... 38 10. Migracje wewnętrzne... 40 11. Migracje zagraniczne... 41 12. Migracje zagraniczne na pobyt czasowy... 42 Rozdział IV. AKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA LUDNOŚCI... 44 13. Aktywność ekonomiczna ludności... 44 14. Aktywni zawodowo według cech demograficzno-społecznych... 47 15. Bierni zawodowo według cech demograficzno-społecznych... 50 16. Pracujący... 52 17. Bezrobotni... 58 Rozdział V. CHARAKTERYSTYKA EKONOMICZNA LUDNOŚCI... 64 18. Źródła utrzymania... 64 19. Biorcy świadczeń społecznych... 67 4
GOSPODARSTWA DOMOWE I RODZINY Strona Rozdział I. GOSPODARSTWA DOMOWE... 70 1. Wielkość gospodarstw domowych... 71 2. Skład rodzinny gospodarstw domowych... 74 Rozdział II. RODZINY... 75 3. Rodziny w gospodarstwach domowych... 75 4. Rodziny niepełne... 77 5. Rodziny w gospodarstwach zbiorowych... 78 Rozdział III. GOSPODARSTWA DOMOWE - CHARAKTERYSTYKA EKONOMICZNA... 79 ZASOBY I WARUNKI MIESZKANIOWE... 81 Rozdział I. ZASOBY MIESZKANIOWE... 81 1. Stan i rozwój zasobów mieszkaniowych... 81 2. Forma własności zasobów... 85 Rozdział II. JAKOŚĆ ZASOBÓW MIESZKANIOWYCH... 86 3. Wiek mieszkań i ich wyposażenie... 86 4. Wielkość i zaludnienie mieszkań... 89 Rozdział III. WARUNKI MIESZKANIOWE... 93 5. Samodzielność zamieszkiwania gospodarstw domowych i rodzin... 93 6. Ludność zamieszkała w warunkach substandardowych... 95 POW SZECHNY SPIS R O LNY 2002 Strona Uwagi ogólne... 151 Uwagi metodyczne... 154 Uwagi techniczne... 157 Wprowadzenie... 158 GOSPODARSTWA ROLNE I LUDNOŚĆ... 159 Rozdział I. STRUKTURA ORGANIZACYJNA ROLNICTWA... 159 Rozdział II. LUDNOŚĆ I GOSPODARSTWA DOMOWE ZWIĄZANE Z ROLNICTWEM... 162 Rozdział III. GOSPODARSTWA ROLNE PROWADZĄCE DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZĄ ROLNICZĄ I POZAROLNICZĄ... 166 UŻYTKOWANIE GRUNTÓW, ZASIEWY, POGŁOWIE ZW IERZĄT... 168 Rozdział I. UŻYTKOWANIE ZIEMI... 168 Rozdział II. STRUKTURA ZASIEWÓW... 171 Rozdział III. ZWIERZĘTA GOSPODARSKIE... 174 INFRASTRUKTURA TECHNICZNA... 178 Rozdział I. BUDYNKI I BUDOWLE... 178 Rozdział II. CIĄGNIKI I SAMOCHODY... 180 Rozdział III. MASZYNY ROLNICZE... 182 5
SPIS TABLIC NARODOWY SPIS POWSZECHNY LUDNOŚCI I MIESZKAŃ 2002 Tablica Strona Podstawowe dane o województwach (1988, 2002)... 1 98 Ludność według płci i grup wieku w 2002 r... 2 101 Ludność według płci, grup wieku, podregionów, powiatów i gmin w 2002 r.... 3 103 Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia, grup wieku oraz płci w 2002 r... 4 113 Osoby niepełnosprawne według grup wieku, płci i kategorii niepełnosprawności w 2002 r... 5 114 Ludność według okresu zamieszkiwania i grup wieku w 2002 r... 6 116 Aktywność ekonomiczna ludności w wieku 15 lat i więcej według grup wieku w 2002 r... 7 117 Aktywność ekonomiczna ludności w wieku 15 lat i więcej według poziomu wykształcenia i płci w 2002 r... 8 118 Aktywność ekonomiczna ludności w wieku 15 lat i więcej według podregionów i powiatów w 2002 r... 9 119 Ludność według głównego źródła utrzymania, płci i grup wieku w 2002 r. 10 121 Gospodarstwa domowe według liczby osób w gospodarstwie, podregionów i powiatów w 2002 r... 11 122 Rodziny według typu i liczby dzieci do lat 24 pozostających na utrzymaniu w 2002 r... 12 124 Mieszkania zamieszkane według rodzaju podmiotów będących właścicielami mieszkań w 2002 r... 13 125 Gospodarstwa domowe według samodzielności zamieszkania w 2002 r... 14 127 Zasoby mieszkaniowe zamieszkane i podstawowe wskaźniki warunków mieszkaniowych według podregionów, powiatów i gmin w 2002 r... 15 128 Mieszkania zamieszkane według wyposażenia w instalacje według podregionów, powiatów i gmin w 2002 r... 16 139 6
POWSZECHNY SPIS ROLNY 2002 Tablica Strona Gospodarstwa rolne według grup obszarowych powierzchni użytków rolnych i użytkowników (1996, 2002)... 17 184 Liczba gospodarstw rolnych według grup obszarowych powierzchni użytków rolnych, podregionów i powiatów w 2002 r... 18 186 Ludność związana z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego według płci i powierzchni użytków rolnych w 2002 r... 19 190 Ludność związana z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego według płci i źródeł utrzymania w 2002 r... 20 191 Użytkownicy gospodarstw indywidualnych według grup wieku i powierzchni użytków rolnych w 2002 r... 21 192 Ludność w wieku 15 lat i więcej związana z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego według ekonomicznych grup wieku i powierzchni użytków rolnych w 2002 r... 22 193 Pracujący wyłącznie lub głównie w swoim gospodarstwie rolnym według powierzchni użytków rolnych w 2002 r... 23 194 Gospodarstwa rolne według grup obszarowych powierzchni użytków rolnych i prowadzenia działalności rolniczej w 2002 r... 24 195 Gospodarstwa rolne według prowadzenia działalności rolniczej, podregionów i powiatów w 2002 r... 25 196 Powierzchnia gospodarstw rolnych według grup obszarowych powierzchni użytków rolnych i użytkowników (1996, 2002)... 26 198 Struktura użytkowania gruntów w gospodarstwach rolnych według grup obszarowych powierzchni użytków rolnych (1996, 2002)... 27 200 Użytkowanie gruntów w gospodarstwach rolnych według podregionów i powiatów w 2002 r... 28 201 Powierzchnia zasiewów według podregionów i powiatów w 2002 r... 29 203 Zwierzęta gospodarskie według grup obszarowych powierzchni użytków rolnych (1996, 2002)... 30 207 Zwierzęta gospodarskie według wieku i płci oraz użytkowników w 2002 r... 31 208 Zwierzęta gospodarskie według podregionów i powiatów w 2002 r... 32 209 Gospodarstwa rolne użytkujące budynki i budowle według grup obszarowych powierzchni użytków rolnych (1996, 2002)... 33 211 Gospodarstwa rolne posiadające ciągniki, samochody ciężarowe i przyczepy według grup obszarowych powierzchni użytków rolnych (1996, 2002)... 34 212 Ciągniki, samochody ciężarowe i przyczepy według użytkowników (1996, 2002)... 35 213 Ciągniki, samochody ciężarowe, przyczepy i wybrane maszyny według podregionów i powiatów w 2002 r... 36 214 Gospodarstwa rolne posiadające wybrane maszyny według grup obszarowych powierzchni użytków rolnych (1996, 2002)... 37 216 7
SPIS WYKRESÓW I MAP NARODOWY SPIS POWSZECHNY LUDNOŚCI I MIESZKAŃ 2002 Strona Gęstość zaludnienia według powiatów w 2002 r... 21 Współczynnik feminizacji według powiatów w 2002 r... 21 Piramida wieku ludności (1988, 2002)... 23 Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego w 2002 r 25 Ludność zamieszkała w obiektach zbiorowego zakwaterowania w 2002 r... 27 Wykształcenie ludności w wieku 13 lat i więcej w 2002 r... 30 Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia i miejsca zamieszkania w 2002 r... 32 Osoby niepełnosprawne według stopnia niepełnosprawności i płci w 2002 r... 34 Ludność województwa śląskiego urodzona poza granicami Polski według kraju urodzenia w 2002 r... 35 Ludność faktycznie zamieszkała według okresu zamieszkiwania w obecnej miejscowości w 2002 r... 38 Ludność mobilna w województwie śląskim według płci i wieku w 2002 r... 39 Ludność województwa śląskiego przybyła do miejscowości aktualnego zamieszkania w latach 1989-2002 z kraju według płci i wieku... 40 Ludność przybyła do miejscowości aktualnego zamieszkania w województwie śląskim w latach 1989-2002 z zagranicy według płci i wieku... 41 Imigranci przebywający czasowo w województwie śląskim według wieku i czasu trwania pobytu... 42 Emigranci przebywający czasowo za granicą według wieku i czasu trwania migracji... 43 Struktura aktywnych zawodowo według wieku i płci w 2002 r... 48 Struktura aktywnych zawodowo według płci i wykształcenia w 2002 r... 49 Struktura biernych zawodowo według wieku i płci w 2002 r... 51 Struktura biernych zawodowo według wykształcenia i płci w 2002 r... 52 Wskaźnik zatrudnienia według powiatów w 2002 r... 53 Struktura pracujących według rodzaju działalności głównego miejsca pracy w 2002 r... 58 Stopa bezrobocia według powiatów w 2002 r... 59 Struktura bezrobotnych według okresu poszukiwania pracy w 2002 r... 63 Biorcy świadczeń społecznych według deklarowanego rodzaju pobieranego świadczenia w 2002 r... 69 Przeciętna liczba osób w gospodarstwie domowym w podregionach w 2002 r 72 Struktura gospodarstw domowych według liczby osób w gospodarstwie w podregionach w 2002 r... 73 Rodziny z dziećmi według typu i liczby dzieci do lat 24 pozostających na utrzymaniu w 2002 r... 76 Gospodarstwa domowe według głównego źródła utrzymania w 2002 r... 80 Dynamika mieszkań zamieszkanych w 2002 r... 82 Mieszkania zamieszkane według powiatów w 2002 r... 84 8
SPIS WYKRESÓW I MAP NARODOWY SPIS POWSZECHNY LUDNOŚCI I MIESZKAŃ 2002 (dok.) Strona Struktura mieszkań niezamieszkanych według form własności w 2002 r... 85 Mieszkania zamieszkane wyposażone w instalacje techniczno-sanitarne w % ogółu mieszkań zamieszkanych według podregionów w 2002 r... 88 Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania (1988, 2002)... 90 Struktura zaludnienia mieszkań w 2002 r... 91 Gospodarstwa domowe według tytułu prawnego do mieszkania w 2002 r... 94 Struktura mieszkań o warunkach substandardowych według rodzaju podmiotów będących ich właścicielami w 2002 r... 97 POW SZECHNY SPIS ROLNY 2002 Strona Struktura gospodarstw rolnych według grup obszarowych użytków rolnych (1996, 2002)... 159 Liczba gospodarstw rolnych według podregionów w 2002 r... 160 Liczba gospodarstw rolnych i powierzchnia ogółem według grup obszarowych użytków rolnych (1996, 2002)... 160 Średnia powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach rolnych w podregionach w 2002 r... 161 Struktura ludności faktycznie zamieszkałej z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego w 2002 r... 162 Struktura dochodów ludności faktycznie zamieszkałej w gospodarstwach domowych z użytkownikiem gospodarstwa indywidualnego w 2002 r... 164 Struktura użytkowników gospodarstw indywidualnych według płci i wykształcenia w 2002 r... 165 Struktura gospodarstw rolnych według prowadzonej działalności gospodarczej w 2002 r... 166 Struktura użytkowania gruntów w 2002 r... 170 Powierzchnia zasiewów według grup ziemiopłodów (1996, 2002)... 172 Zwierzęta gospodarskie (1996, 2002)... 174 Struktura stada bydła w 2002 r... 175 Struktura stada trzody chlewnej w 2002 r... 175 Obsada bydła na 100 ha użytków rolnych w 2002 r... 176 Obsada trzody chlewnej na 100 ha gruntów ornych w 2002 r... 176 Struktura budynków i budowli w gospodarstwie rolnym według siedziby użytkownika w 2002 r... 178 Liczba ciągników przypadająca na 100 gospodarstw rolnych według grup obszarowych użytków rolnych w 2002 r... 180 Liczba gospodarstw posiadających wybrane maszyny i urządzenia rolnicze według siedziby użytkownika w 2002 r... 183 9
WSTĘP Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań (NSP) i Powszechny Spis Rolny (PSR) 2002 zostały przeprowadzone na terenie całego kraju w dniach od 21 maja do 8 czerwca 2002 r. (według stanu w dniu 20 maja 2002 r. godz. 2400) zgodnie z n/w ustawami podjętymi przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej: z dnia 2 grudnia 1999 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2001 r. (Dz. U. z 2000 r., Nr 1, poz. 1) z późniejszą zmianą (Dz. U. z 2000 r., Nr 93, poz. 1026), z dnia 9 września 2000 r. o powszechnym spisie rolnym w 2002 r. (Dz. U. z 2000 r., Nr 99, poz. 1072), z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. z 1995 r., Nr 88, poz. 439) z późniejszymi zmianami. W powyższych aktach prawnych określono termin i zakres tematyczny spisów, zasady organizacji i realizacji prac spisowych, zobowiązanie ludności do udzielania informacji oraz sposób ich zebrania. Zgodnie z ustawą z dnia 2 grudnia 1999 r. o narodowym spisie powszechnym ludności i mieszkań w 2002 r. (Dz. U. z 2000 r., Nr 1, poz. 1 i Nr 93 poz. 1026) i rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 22 maja 2002 r. w sprawie wylosowanych obwodów objętych spisem kontrolnym (Dz. U. Nr 66, poz. 597) po zakończeniu Powszechnego Spisu Rolnego i Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań przeprowadzono w dniach od 17 do 25 czerwca 2002 r. spis kontrolny w wylosowanych obwodach spisowych. Podstawowe cele wyżej wymienionych spisów były następujące: 1. Dostarczenie informacji: o stanie i strukturze społeczno-demograficznej ludności, gospodarstw domowych i rodzin oraz informacji o mieszkaniach i warunkach mieszkaniowych, o gospodarstwach rolnych, ich działalności i infrastrukturze technicznej, użytkowaniu gruntów i produkcji rolniczej, pogłowiu zwierząt gospodarskich oraz gospodarstwach domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego, - niezbędnych dla realizacji krajowej, regionalnej i lokalnej polityki społecznej i gospodarczej, - niezbędnych dla finalizowania procesów stowarzyszeniowych z Unią Europejską (UE), jak i zapewnienia podstaw informacyjnych w pierwszych latach członkostwa zgodnie z wymogami UE oraz wykonanie zobowiązań Polski w zakresie dostarczenia informacji dla potrzeb organizacji międzynarodowych (FAO, OECD, EUROSTAT i inne), 10
- niezbędnych do międzynarodowych porównań - poprzez uwzględnienie w opracowaniach standardów i zaleceń organizacji międzynarodowych. 2, Możliwie szeroka charakterystyka zmian, jakie zaszły w czasie pomiędzy obecnymi spisami oraz Powszechnym Spisem Rolnym 1996 i Powszechnym Spisem Ludności i Mieszkań 1988. Biorąc pod uwagę nowy podział administracyjny kraju w 1999 r. dla potrzeb analizy zmian pomiędzy spisami dane ze spisów NSP 88 i PSR 96 zostały przeliczone (w podstawowym zakresie) według obowiązującego podziału administracyjnego województwa. 3. Budowa i aktualizacja statystycznych operatów losowania prób do różnotematycznych badań reprezentacyjnych (budynki, mieszkania, gospodarstwa rolne) w ramach prowadzonych przez statystykę rejestrów. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań obejmował osoby stale zamieszkałe na obszarze Polski, bez względu na fakt czy osoby te przebywały w kraju w czasie spisu, czy też były za granicą oraz osoby przebywające czasowo. Spis był przeprowadzony w mieszkaniach oraz w innych zamieszkanych pomieszczeniach prowizorycznych oraz w obiektach zbiorowego zamieszkania. Powszechny Spis Rolny obejmował: - gospodarstwa indywidualne o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha, - gospodarstwa indywidualne o powierzchni użytków rolnych od 0,1 do 1 ha włącznie, - osoby fizyczne będące właścicielami zwierząt gospodarskich, nie posiadające użytków rolnych lub posiadające użytki rolne o powierzchni mniejszej niż 0,1 ha, - pozostałe gospodarstwa rolne będące w użytkowaniu osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej. Można wyróżnić cztery podstawowe formy upowszechniania danych spisowych: - publikowanie danych - w latach 2003 i 2004 ukaże się cała seria publikacji tematycznych; - udostępnianie danych na nośnikach informatycznych oraz poprzez bezpośredni dostęp do baz informacyjnych z wynikami spisu; - dostępność podstawowych danych poprzez Internet - w kolejnych etapach zamieszczone będą informacje spisowe; - udostępnianie danych poprzez Bazę Danych Regionalnych prowadzoną przez Urząd Statystyczny w Jeleniej Górze, gdzie będą zamieszczone informacje ze spisów dla poszczególnych szczebli podziału terytorialnego kraju, tj. województwa, podregionu, powiatu, gminy, miejscowości. 11
W ramach procesu integracji statystyki polskiej ze standardami obowiązującymi w krajach Unii Europejskiej wdrożona została Nomenklatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS), wprowadzona Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 13 lipca 2000 r (Dz.U. Nr 58 poz. 685). Została opracowana na podstawie obowiązującej w krajach UE Nomenclature of Territorial Units for Statistics (NUTS), która ma zastosowanie przy zbieraniu, przetwarzaniu i udostępnianiu danych statystycznych regionalnych w krajach Unii Europejskiej. W szczególności jest niezbędna do przeprowadzania porównań rozwoju społeczno-gospodarczego regionów i podejmowania działań w celu opracowania programów rozwoju regionalnego. Nomenklatura jest oparta na trójstopniowym podziale administracyjnym państwa, dzieli go na poziomy: POZIOM REGIONALNY Poziom 1 - obszar całego państwa Poziom 2 - województwa (16) Poziom 3 - podregiony (45) POZIOM LOKALNY stan 01.01.2002 Poziom 4 - powiaty: (315 powiatów, 65 miast na prawach powiatu) Poziom 5 - gminy (2489) Zwracamy uwagę, że NTS zostanie bezpośrednio zastosowana dla prezentacji wyników spisów na wszystkich poziomach. Dotychczas dane statystyczne województwa śląskiego były prezentowane na poziomach 2, 4 i 5. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 14 marca 2002 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie wprowadzenia NTS Poziom 3 NTS dzieli województwo śląskie na: podregion częstochowski podregion bielsko-bialski podregion centralny śląski podregion rybnicko-jastrzębski 12
Podregiony województwa śląskiego składają się z następujących powiatów i miast na prawach powiatu. # 0 # V 1 ' J l t CZĘSTOCHOWSKI powiaty: częstochowski, kłobucki, myszkowski miasto na prawach powiatu Częstochowa BIELSKO-BIALSKI powiaty: bielski, cieszyński, żywiecki miasto na prawach powiatu: Bielsko-Biała CENTRALNY ŚLĄSKI powiaty: będziński, bieruńsko-lędziński, gliwicki, lubliniecki, mikołowski, pszczyński, tarnogórski, zawierciański miasta na prawach powiatu: Bytom, Chorzów, Dąbrowa Górnicza, Gliwice, Jaworzno, Katowice, Mysłowice, Piekary Śląskie, Ruda Śląska, Siemianowice Śląskie, Sosnowiec, Świętochłowice, Tychy, Zabrze RYBNICKO-JASTRZĘBSKI powiaty: raciborski, rybnicki, wodzisławski miasta na prawach powiatu: Jastrzębie-Zdrój, Rybnik, Żory 13
NARODOWY SPIS POWSZECHNY LUDNOŚCI I MIESZKAŃ 2002
UWAGI OGÓLNE Dla Polski spis ludności i mieszkań 2002 jest badaniem szczególnym, ponieważ jest pierwszym pełnym spisem po głębokich przeobrażeniach społeczno - gospodarczych i ustrojowych, jakie miały miejsce w latach dziewięćdziesiątych. Przeobrażenia te spowodowały zmiany w dotychczasowych procesach demograficznych oraz głębokie przemiany struktury społeczno - zawodowej ludności oraz pojawienie się nowych zjawisk, nieznanych wcześniej na taką skalę, takich jak: bezrobocie, bezdomność, imigracja cudzoziemców do Polski oraz nasilenie się krótkookresowych migracji zagranicznych Polaków, nowe formy własności mieszkań. Wyniki spisu pozwalają na ocenę ilościowych i jakościowych zmian, jakie zaszły w społeczeństwie w okresie od poprzedniego spisu, charakteryzując kolejny etap jego rozwoju. Spis powszechny ludności jest swoistą fotografią społeczeństwa, przedstawiającą w danym momencie stan, rozmieszczenie i różnorodne struktury ludności, zamieszkałej na terenie całego kraju. Poprzez porównanie wyników obu spisów 1988 oraz 2002 - istnieje możliwość rozpoznania kierunków i natężenia zmian rozwoju demograficzno-społecznego oraz zmian w infrastrukturze mieszkaniowej i potrzebach mieszkaniowych - w miarę możliwości - na każdym szczeblu podziału terytorialnego kraju, tj. na poziomie regionalnym: województw, podregionów (NTS-3) oraz lokalnym (powiatów i gmin). Zakres tem atyczny Pow szechnego Spisu Ludności i Mieszkań: 1. Geograficzna charakterystyka ludności: miejsce zamieszkania oraz charakter przebywania, migracje ludności (wewnętrzne i zagraniczne); 2. Demograficzna charakterystyka osób: płeć, wiek, stan cywilny (formalnoprawny i faktyczny); 3. Charakterystyka demograficzna gospodarstw domowych i rodzin: pozycja osób w gospodarstwie domowym i rodzinie, wielkość i skład gospodarstwa domowego i rodziny; 4. Charakterystyka społeczna osób: poziom wykształcenia oraz uczęszczanie do szkoły, kraj urodzenia, obywatelstwo, deklarowana narodowość i język używany w rozmowach w domu; 5. Niepełnosprawność prawna i biologiczna; 6. Aktywność ekonomiczna ludności: pracujący, bezrobotni, bierni zawodowo, pracujący w indywidualnych gospodarstwach rolnych, zawód; rodzaj działalności zakładu pracy; 7. Główne i dodatkowe źródła utrzymania osób oraz pobieranie świadczeń społecznych; 15
8. Źródła utrzymania gospodarstwa domowego; samodzielność gospodarowania oraz zamieszkiwania; 9. Gospodarstwa zbiorowe i rodziny w tych gospodarstwach; 10. Mieszkania zamieszkane i niezamieszkane: stan zasobów mieszkaniowych; 11. Wielkość mieszkań i ich wyposażenie; 12. Samodzielność zamieszkiwania; 13. Charakterystyka budynków. Tematyka ludnościowa została wzbogacona dzięki przeprowadzeniu dwóch badań towarzyszących spisowi, a mianowicie badania dzietności oraz długookresowych migracji ludności, jakie miały miejsce w latach 1989-2002. Badanie dzietności kobiet Badania dzietności kobiet (reprezentacyjne) są już tradycją w polskich spisach ludności. Po raz pierwszy takie badanie przeprowadzono przy spisie ludności w 1970 roku. Badanie przeprowadzone w 2002 roku na grupie około 350 tys. kobiet powyżej 16 roku życia było badaniem szczególnie ważnym z następujących powodów: w latach dziewięćdziesiątych wystąpiła w naszym kraju głęboka depresja demograficzna, nie mająca precedensu w historii powojennej Polski, począwszy od 1989 r. reprodukcja ludności w naszym kraju nie gwarantuje prostej zastępowalności pokoleń; aktualne prognozy ludności nie wskazują na zmianę procesu zmniejszającej się dzietności w perspektywie najbliższych 20 lat, począwszy od 1999 roku ludność Polski zmniejsza się. Wyniki badania są nadal w trakcie opracowania. Badanie długookresowych m igracji ludności w latach 1989-2002 Badaniem zostało objętych prawie 4 min osób, które zmieniały w latach 1989-2002 miejsce zamieszkania na pobyt stały lub na czas dłuższy niż 12 miesięcy. Badanie to obejmuje migracje wewnętrzne ludności oraz migracje zagraniczne. Uzyskane w spisie informacje o migracjach pozwolą określić faktyczne rozmiary przemieszczeń, ich zasięg przestrzenny i główne kierunki mobilności ludności w latach 90-tych. Ustalenie rozmiarów takiej kategorii migracji i liczby migrantów w bieżących badaniach statystycznych jest niezwykle trudne z uwagi na stosunkowo skromny zakres dostępnych informacji. 16
Należy dodać, że lata dziewięćdziesiąte charakteryzują się zahamowaniem przemieszczeń terytorialnych ludności ze wsi do miast, wzrostem przepływów ludności z obszarów miejskich na wieś (głównie dotyczyło to ludności dwuzawodowej) oraz ograniczeniem migracji międzywojewódzkich. Badanie pozwoli na bardziej dokładny opis zjawiska migracji długookresowych, m.in. poprzez wskazanie przyczyn mobilności przestrzennej oraz potencjalnych zachowań osób i ich rodzin w nowych warunkach społeczno - ekonomicznego rozwoju kraju. Wyniki badania nadal są w fazie opracowania. Wykaz publikacji z wynikami spisu, przewidzianych do wydania Oprócz raportu z wyników NSP 2002 przewiduje się wydanie następujących publikacji krajowych zawierających przekroje regionalne: w 2003 r. Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna Gospodarstwa domowe i rodziny Mieszkania B Mieszkania niezamieszkane Zamieszkane budynki Ludność i gospodarstwa domowe. Stan i struktura społeczno - ekonomiczna Ludność i gospodarstwa domowe związane z rolnictwem Osoby niepełnosprawne oraz ich gospodarstwa domowe B Aktywność ekonomiczna ludności B Warunki mieszkaniowe gospodarstw domowych i rodzin B Migracje zagraniczne ludności B Migracje wewnętrzne ludności w 2004 r. B Aktywność ekonomiczna ludności związanej z rolnictwem b Mniejszości narodowe w Polsce Dzietność rodzin na szczeblu województwa śląskiego zostaną wydane następujące publikacje: w 2003 r. B Ludność. Stan i struktura demograficzna i społeczno-ekonomiczna w województwie śląskim B Gospodarstwa domowe i rodziny w województwie śląskim B Ludność i gospodarstwa domowe związane z rolnictwem w województwie śląskim B Mieszkania w województwie śląskim B Zamieszkałe budynki w województwie śląskim B Podstawowe informacje z Narodowego Spisu Ludności i Mieszkań oraz Powszechnego Spisu Rolnego 2002 w g m in ie województwa śląskiego (dla każdej gminy) 17
w 2004 r. Warunki mieszkaniowe gospodarstw domowych i rodzin w województwie śląskim Aktywność ekonomiczna ludności w województwie śląskim Migracje ludności w województwie śląskim Osoby niepełnosprawne w województwie śląskim W 2003 r. GUS przewiduje wydanie 13 publikacji tabelarycznych, zawierających wyniki spisu na poziomie ogólnokrajowym z jednoczesną prezentacją przekrojów regionalnych. Kolejne publikacje, głównie o charakterze analityczno - tabelarycznym będą opracowywane i wydawane począwszy od 2004 roku. UWAGI METODYCZNE Podstawowe definicje i objaśnienia - niezbędne do właściwej interpretacji wyników spisu przedstawionych w raporcie - zostały podane bezpośrednio przy każdym z omawianych tematów w poszczególnych rozdziałach opracowania. Z uwagi na fakt, że dla części mieszkańców niemożliwe było przeprowadzenie spisu z udziałem rachmistrza spisowego (z różnych powodów), podstawowe informacje dla takich osób, takie jak: imię i nazwisko, data urodzenia oraz płeć - zostały spisane z ewidencji. Wszystkie pozostałe pytania na formularzu spisowym - w przypadku spisywanych z ewidencji - pozostały bez odpowiedzi. Szacunkowo w województwie śląskim zostało spisanych z ewidencji ok. 135 tys. ludności. Bezpośrednią konsekwencją spisywania z ewidencji są braki odpowiedzi, podawane w poszczególnych tablicach. UWAGI TECHNICZNE Zarówno w tekście jak i we wszystkich tabelach, wprowadzono automatyczne zaokrąglenia, co niekiedy może powodować drobne rozbieżności w sumowaniu danych na ogółem. Liczby te są poprawne pod względem merytorycznym. Liczby względne (wskaźniki, odsetki) obliczono na podstawie danych bezwzględnych wyrażonych z większą dokładnością. 18
LUDNOŚĆ Rozdział I. STAN I STRUKTURA DEMOGRAFICZNA 1. STAN LU DNO ŚC I Zgodnie z metodologią spisu ludności i mieszkań 2002 spisem zostali objęci: stali mieszkańcy Polski (zameldowani na pobyt stały); obecni w mieszkaniach lub innych pomieszczeniach w czasie spisu lub czasowo nieobecni, osoby przebywające czasowo. Zatem, wszystkie osoby, które były stałymi mieszkańcami Polski - bez względu na miejsce ich przebywania (kraj czy zagranica) - zostały uwzględnione w podanej liczbie ludności Polski (38230,1 tys. osób). Na podstawie Wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 ludność województwa śląskiego liczyła 4742,9 tys. osób tj. 12,4% ludności kraju (drugie miejsce po województwie mazowieckim z 13,4% udziałem). W stosunku do poprzedniego spisu powszechnego przeprowadzonego w 1988 r. ludność województwa zmniejszyła się o 165 tys. mieszkańców tj. o ponad 3% (w kraju zwiększyła się o 351 tys. tj. o prawie 1%). Tempo ubytku ludności w okresie między spisami wyniosło minus 0,25%. W okresie międzyspisowym liczba mieszkańców miast zmalała o 217 tys. natomiast liczba mieszkańców wsi wzrosła o 52 tys. (przy odwrotnych tendencjach w skali całego kraju). W efekcie tych zmian odsetek ludności miejskiej obniżył się z 80,9% w 1988 r. do 79,1% w 2002 r. kosztem rosnącego udziału ludności wiejskiej odpowiednio z 19,1% do 20,9%. Gęstość zaludnienia, tj. liczba osób na 1 km2 powierzchni województwa wyniosła 386 osób (w 1988 r. - 399 osób) i była najwyższa wśród województw i 3 - krotnie wyższa niż średnia w kraju. Ludność według płci (na podstawie wyników spisów) Wyszczególnienie Ogółem Mężczyźni Kobiety 6 XII 1988 (w ty s.)... 4907,9 2410,5 2497,4 20 V 2002 (w ty s.)... 4742,9 2296,2 2446,7 Różnica w latach 1988-2002 (w ty s.)... -165,0-114,3-50,7 Dynamika zmian (1988 = 1 00)... 96,6 95,3 98,0 19
Malejącej liczbie ludności w miastach na korzyść wsi w okresie międzyspisowym towarzyszyły również zmiany w proporcjach ludności według płci. O ile w 1988 r. mężczyźni stanowili 49,1% ludności województwa to w 2002 r. 48,4%. Tym samym udział kobiet wzrósł odpowiednio o 0,7 punktu do 51,6%. W wyniku rosnącej przewagi liczby kobiet nad liczbą mężczyzn wzrósł także współczynnik feminizacji ze 104 kobiet do 107 kobiet na 100 mężczyzn przy czym w miastach współczynnik ten wyniósł 107 kobiet, na wsi 103 kobiety na 100 mężczyzn. Rozmieszczenie ludności w województwie śląskim w 2002 r. było nierównomierne. Obszarami największej koncentracji był podregion centralny śląski z 2911,6 tys. mieszkańców, co stanowiło 61,4% ogółu ludności województwa. Na obszarze tym skupia się 9 miast powyżej 100 tys. mieszkańców w randze powiatów o łącznej liczbie w 2002 r. 1685,6 tys. ludności (tj. prawie 60% ludności podregionu) w tym 3 miasta powyżej 200 tys. ludności tj. Katowice - 327,2 tys., Sosnowiec - 232,6 tys., Gliwice - 203,8 tys. ludności. Poza obszarem aglomeracji śląskiej dużymi skupiskami ludności w województwie śląskim były: w podregionie częstochowskim skupiającym 542,4 tys. ludności (11,4% w skali województwa) powiat miasto Częstochowa z 251,4 tys. mieszkańców, w podregionie bielsko - bialskim liczącym 642,8 tys. ludności (13,6% ludności województwa) powiat miasto Bielsko - Biała z 178,0 tys. mieszkańców oraz w podregionie rybnicko - jastrzębskim z 646,0 tys. ludności (13,6% ludności województwa) powiat miasto Rybnik z 142,7 tys. mieszkańców. Najmniejszymi pod względem liczby ludności w 2002 r. były powiaty: bieruńsko - lędziński - 55,5 tys. miasto Świętochłowice - 56,4 tys., miasto Piekary Śląskie - 60,9 tys., miasto Żory - 63,5 tys. ludności. Gęstość zaludnienia w poszczególnych powiatach mierzona liczbą osób przypadających na 1 km2 powierzchni przedstawia mapka. 20
Gęstość zaludnienia według powiatów w 2002 r. KŁOBUCKI CZĘSTOCHOWSKI LUBUNIECKI MYSZKOWSKI TARNOGÓRSKI ZAWIERCIAŃSKI GUWICKI Współczynnik feminizacji według powiatów w 2002 r. (liczba kobiet na 100 mężczyzn) RACIBORSKI ludność na 1 km 8 8 1 powyżej 1780 930-1780 1 646-930 1 363-646 80-363 PSZCZYŃSKI IE-ZDRÓJ BIELSKI CIESZYŃSKI ŻYWIECKI m. Częstochowa m. Bielsko-Biała m. Katowice będziński m. Chorzów m. Sosnowiec cieszyński zawierciański m. Dąbrowa Górnicza m. Piekary Śląskie m. Siemianowice m. Świętochłowice raciborski myszkowski bielski m. Bytom m. Gliwice m. Zabrze wodzisławski gliwicki mikołowski tarnogórski m. Jaworzno m. Ruda Śląska m. Tyęhy częstochowski żywiecki pszczyński m. Mysłowice m. Rybnik kłobucki lubliniecki bieruńsko-lędziński rybnicki m. Jastrzębie Zdrój m. Żory 21
2. LUDNOŚĆ W EDŁUG WIEKU Struktura wieku ludności według spisu w 2002 r. znacząco różni się od struktury uzyskanej w spisie w 1988 r. Podobnie jak w skali kraju był to wynik przesuwania się wyżów i niżów demograficznych przez różne grupy wieku ludności co w konsekwencji spowodowało wzrost liczby osób w wieku 15 lat i więcej o ponad 240 tys. (o 6,5%) oraz spadek liczby dzieci (0-14 lat) o ponad 400 tys. (efekt niżu lat 90 - tych). W okresie międzyspisowym istotnie zmniejszył się odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym kosztem rosnącego udziału populacji ludności w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym. Udział ludności w wieku 0-17 lat w spisie 2002 wyniósł 21,5% i był o 7 punktów procentowych niższy niż w spisie 1988 r. W miastach odsetek tej populacji był niższy niż na wsi (o prawie 4 punkty procentowe), ale obniżył się w stosunku do 1988 r. zarówno w miastach (o prawie 8 punktów) jak też na wsi (o prawie 5 punktów). Stan i struktura ludności według wieku Ludność w wieku Wyszczególnienie Ogółem3 przedprodukcyjnym (0-17 lat) W TYSIĄCACH produkcyjnym (mężczyźni 18-64 kobiety 18-59 lat) poprodukcyjnym (mężczyźni 65 lat i więcej kobiety 60 lat i więcej) 2002 ogółem... 4742,9 1018,2 3028,0 695,6 miasta... 3751,4 776,3 2432,2 541,9 w ieś... 991,5 241,8 595,8 153,7 1988 ogółem... 4907,9 1402,2 2949,3 552,1 miasta... 3968,7 1128,0 2413,3 423,8 wieś... 939,2 274,2 536,0 128,3 W ODSETKACH 2002 ogółem... 100,0 21,5 63,8 14,7 miasta... 100,0 20,7 64,9 14,4 wieś... 100,0 24,4 60,1 15,5 1988 ogółem... 100,0 28,6 60,1 11,2 miasta... 100,0 28,4 60,8 10,7 w ieś... 100,0 29,2 57,1 13,7 a W dalszym podziale nie uwzględniono osób o nieustalonym wieku (w 2002 r. - 1,1 tys. osób w 1988 r. - 4,3 tys. osób). W stosunku do 1988 r. wzrosła zarówno liczebność (o prawie 80 tys.) jak i odsetek (o 3,7 punktu procentowego) ludności w wieku produkcyjnym. Udział populacji w wieku produkcyjnym wynoszący w 2002 r. 63,8% był wyższy w miastach (64,9%) niż na wsi (60,1%) ale jego wzrost w stosunku do 1988 r. wystąpił zarówno w miastach (o 4 punkty) jak też na wsi (o 3 punkty). 22
W okresie międzyspisowym wzrósł także odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym (o ponad 3 punkty) do 14,7% a liczba osób w wieku emerytalnym wzrosła o prawie 150 tys. (w tym o prawie 120 tys. w miastach). Zmiany w strukturze wieku ludności w poszczególnych grupach wieku przedstawia wykres: Piramida wieku ludności MĘŻCZYŹNI KOBIETY :-:,:.1 mmmm wiek nieustalony 70 lat i więcej 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 lata I l 1988 I I 2002 Efektem zmian w ekonomicznych grupach wieku w okresie międzyspisowym był spadek współczynnika obciążenia ludności w wieku produkcyjnym ludnością w wieku nieprodukcyjnym. W 2002 r. na każde 1000 osób w wieku produkcyjnym przypadało 566 osób w wieku nieprodukcyjnym tj. o 97 osób mniej niż to miało miejsce w 1988 r. (w kraju współczynnik obciążenia wyniósł 618 osób i obniżył się o 118 osób). Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 1000 osób w wieku produkcyjnym Wyszczególnienie 1998 2002 OGÓŁEM... 663 566 Miasta... 643 542 W ie ś... 751 664 23
Wśród mężczyzn współczynnik obciążenia w 2002 r. wyniósł 472 osoby, wśród kobiet 665 osób (w kraju odpowiednio: 524 i 717 osób). Struktura wieku ludności województwa jest zróżnicowana terytorialnie. Według spisu 2002 nieco wyższy odsetek ludności w wieku przedprodukcyjnym wystąpił w podregionie rybnicko - jastrzębskim (23%) i bielsko - bialskim (23%) niż w częstochowskim (21%) i centralnym śląskim (21%). Najwyższe udziały populacji do 17 lat notowano w powiatach: żywieckim, rybnickim, bieruńsko - lędzińskim i pszczyńskim (w granicach 25% - 28%) natomiast najniższe (w granicach 18% - 19%) w miastach na prawach powiatu: Sosnowiec, Katowice, Dąbrowa Górnicza, Chorzów, Częstochowa oraz powiecie będzińskim. Odsetek ludności w wieku produkcyjnym był nieco wyższy w podregionie rybnicko - jastrzębskim i centralnym śląskim (64% - 65%) niż w częstochowskim i bielsko - bialskim (62%). W miastach na prawach powiatu: Jastrzębie Zdrój, Dąbrowa Górnicza, Sosnowiec, Tychy oraz Żory największy był udział ludności w wieku produkcyjnym (w granicach 67% - 71%) natomiast w powiatach: żywieckim, częstochowskim i kłobuckim (w granicach 59% - 60%) był najniższy. Populacja ludności w wieku poprodukcyjnym stanowiła najwyższy odsetek w podregionie częstochowskim (17%) a najniższy w rybnicko - jastrzębskim (12%). Zdecydowanie najniższy udział ludności w wieku poprodukcyjnym notowano w miastach na prawach powiatu: Żory i Jastrzębie Zdrój (7% - 9%) natomiast najwyższy (powyżej 17%) w powiatach: częstochowskim, będzińskim, zawierciańskim, oraz mieście na prawach powiatu Chorzowie. 3. STAN CYW ILNY PRAW NY Stan cywilny prawny był po raz pierwszy badany w spisie 2002 a pytano o niego osoby będące w wieku 15 lat i więcej (w poprzednich spisach badano wyłącznie stan cywilny faktyczny). Dla umożliwienia analizy sytuacji rodzinnej pytano osoby ostanie cywilnym prawnym żonaty i zamężna czy pozostają w związku małżeńskim, czy też faktycznie małżeństwo rozpadło się, ale ten rozpad nie został usankcjonowany prawnie (przez rozwód lub separację). Ze względu na przepisy prawa, określające dolną granicę wieku umożliwiającego zawieranie związków małżeńskich obowiązujące w poszczególnych krajach, w spisach ludności przyjęto określać stan cywilny dla osób będących w wieku 15 lat i więcej. 24
Ludność województwa śląskiego w wieku 15 lat i więcej to w przeważającej większości, podobnie jak w kraju, osoby pozostające w związku małżeńskim prawnym, a struktura ludności według stanu cywilnego prawnego jest zbliżona do krajowej. Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego w 2002 r. rozwiedziony, rozwiedziona separowany, separowana 0,1% nieustalony pozostający w małżeństwie 57,9% wdowiec, wdowa 9,1 kawaler, panna a żonaty, I zamężna SN 59,0% 1,1% niepozostający w małżeństwie Wśród osób o stanie cywilnym żonaty, zamężna, większość pozostawała faktycznie w związku małżeńskim. Chociaż tylko niewielki odsetek małżonków zrezygnowało z życia we wspólnocie małżeńskiej w każdej grupie wieku były przypadki rozstań małżonków, którzy nie sankcjonują tej sytuacji werdyktem sądowym. Wraz z wiekiem rośnie odsetek takich osób i dopiero po 60 roku życia tendencja jest odwrotna. Odsetek żonatych mężczyzn (61,4%) był wyższy w porównaniu z zamężnymi kobietami (56,8%) co wynika z wyższej umieralności mężczyzn prowadzącej do owdowienia kobiet. Nieznaczna różnica pojawiła się już w grupie osób w wieku 30-59 lat, natomiast pośród osób w wieku 60 lat i więcej sięgała aż do 38,3 punktu procentowego. Wśród mężczyzn w wieku 15 lat i więcej co trzeci był kawalerem natomiast wśród kobiet co czwarta była panną. Odsetek wdów (14,8%) był pięciokrotnie wyższy niż odsetek wdowców (2,9%). Rozwiedzeni stanowili nieliczną grupę osób przy czym wśród mężczyzn zaledwie 3,0% natomiast wśród kobiet 4,0%. Najwyższy odsetek rozwiedzionych notowano wśród osób obojga płci w wieku 30-59 lat tj. 4,6% wśród mężczyzn i 6,1% wśród kobiet. Po 60 roku życia odsetki maleją. 25
Po raz pierwszy w spisie 2002 badano osoby separowane prawomocnym orzeczeniem sądu. Ponieważ sądy orzekają separację od 2000 r. grupa tych osób jest nieliczna (podobnie jak w kraju). Dla 1,6% ludności w wieku 15 lat i więcej (w kraju dla 0,8%) nie udało się ustalić stanu cywilnego prawnego. Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego, płci i grup wieku w 2002 r. Wyszczególnienie Ogółem w tys. 19 lat i mniej W wieku 20-24 25-29 30-59 60 lat i więcej nieustalonym M ę ż c z y ź n i w ty s... 1892,7 202,0 196,2 179,2 988,8 326,0 0,5 W ODSETKACH Kawalerowie... 584,6 99,8 86,4 45,3 12,1 3,8 13,6 Żonaci... 1162,6 0,2 11,7 51,0 79,8 79,2 32,5 pozostający w małżeństwie... 1143,0 0,2 11,5 50,1 78,4 78,2 30,9 niepozostający w małżeństwie 19,5 0,0 0,3 0,9 1,4 1,0 1,6 W dowcy... 55,1 0,0 0,0 0,0 1,3 13,0 3,6 Rozwiedzeni... 57,2 0,0 0,1 1,2 4,6 2,9 2,9 Separowani... 1,7-0,0 0,0 0,1 0,1 - Nieustalony... 31,5 0,0 1,8 2,5 2,1 1,0 47,4 K o b ie t y w tys... 2062,3 194,3 193,9 175,0 1018,2 480,4 0,5 W ODSETKACH Panny... 473,2 98,6 71,4 29,1 6,7 5,0 9,3 Zamężne... 1171,0 1,4 25,8 65,6 79,2 40,9 34,8 pozostające w małżeństwie... 1146,8 1,4 25,1 64,0 77,6 40,3 33,9 niepozostające w małżeństwie 24,2 0,0 0,7 1,6 1,7 0,6 0,9 W dowy... 304,3 0,0 0,1 0,3 6,4 49,6 12,8 Rozwiedzione... 82,0 0,0 0,4 2,3 6,1 3,2 2,2 Separowane... 2,2-0,0 0,1 0,2 0,1 - Nieustalony... 29,6 0,0 2,3 2,6 1,4 1,2 40,9 Struktura ludności według stanu cywilnego prawnego jest różna dla osób zamieszkałych w miastach niż na wsi. O ile odsetek kawalerów i panien w miastach (26,8%) jest nieco wyższy niż na wsi (26,6%), w przypadku osób żonatych, zamężnych różnica w odsetku jest już większa; w miastach stanowią 58,4% na wsi 61,6%. Zdecydowanie największa dysproporcja pomiędzy miastem i wsią pojawia się wśród osób rozwiedzionych (w miastach stanowią - 4,0%, na wsi - 1,6%). Udział wdowców i wdów oraz osób separowanych obojga płci w miastach i na wsi kształtował się na tym samym poziomie. 26
4. LUDNOŚĆ W GOSPODARSTW ACH ZBIOROW YCH Gospodarstwem zbiorowym określa się osoby zamieszkujące w obiektach zbiorowego zakwaterowania. Obiektem zbiorowego zakwaterowania jest zespół pomieszczeń zlokalizowanych w jednym lub kilku budynkach, zajętych przez jeden zakład świadczący usługi opiekuńczo - wychowawcze, opiekuńczo - lecznicze, hotelarskie bądź inne, w których zamieszkuje zwykle większa liczba osób. Obiekty zbiorowego zakwaterowania można podzielić ze względu na okres zamieszkania na: stałego zamieszkania, są to: domy pomocy społecznej dla emerytów, zakłady opiekuńczo - lecznicze dla przewlekle chorych lub upośledzonych, klasztory, domy zakonne, dłuższego zamieszkania, są to: internaty, domy studenckie, hotele pracownicze, domy dziecka, krótkotrwałego pobytu, są to m. in.: hotele, motele, pensjonaty, domy wczasowe, a także szpitale, sanatoria, prewentoria. W 2002 r. w gospodarstwach zbiorowych spisano 37,4 tys. osób, co stanowiło 0,8% ludności województwa i 9,0% ludności spisanej w gospodarstwach zbiorowych w kraju. W 1988 r. liczba spisanych mieszkańców gospodarstw zbiorowych wyniosła 104,4 tys. osób i stanowiła 2,1% ogółu ludności województwa. Oznacza to, że w okresie międzyspisowym nastąpił prawie 3-krotny spadek liczby mieszkańców w obiektach zbiorowego zakwaterowania. Ludność zamieszkała w obiektach zbiorowego zakwaterowania w 2002 r. 4,0% 5,1% 4,6% 4,5% 10,2% III >, a) <o 1st 0). 5 c c c 0) o N T3 ro CO N E >. o E O ) o N Ö O r i n </) JS Ponad 52% mieszkańców obiektów zbiorowego zakwaterowania stanowiły kobiety. Kobiety były dominującą grupą wśród przebywających w klasztorach i domach zakonnych (75% ogółu w tych obiektach w województwie), domach pomocy społecznej dla samotnych kobiet w ciąży lub z małymi dziećmi (67%), zakładach opiekuńczo - leczniczych (63%), 27
I domach pomocy społecznej dla emerytów i osób starszych (61%) oraz w internatach i domach studenckich. Mężczyźni z kolei dominowali w obiektach zbiorowego zakwaterowania dla bezdomnych (81% ogółu w tych obiektach), hotelach pracowniczych (79%) oraz w domach dziecka i innych obiektach zbiorowego zakwaterowania. W obiektach zbiorowego zakwaterowania przeważały osoby młode w wieku do 30 lat, które stanowiły 56% ogółu mieszkańców gospodarstw zbiorowych. Był to efekt znacznego odsetka osób w tym wieku w internatach, domach studenckich, domach dziecka; łącznie ponad 42% ogółu ludności w gospodarstwach zbiorowych. Prawie 90% mieszkańców obiektów zbiorowego zakwaterowania stanowiły osoby przebywające w placówkach zlokalizowanych w miastach. Mieszkańcy gospodarstw zbiorowych zlokalizowanych w miastach koncentrowali się w domach studenckich (35% ogółu w obiektach zbiorowych w miastach), domach pomocy społecznej dla emerytów i osób starszych (15%), oraz w domach zakonnych i klasztorach (10%). Ludność w gospodarstwach zbiorowych według płci i grup wieku w 2002 r. Grupy wieku Ogółem Mężczyźni Kobiety Ogółem Mężczyźni Kobiety w tysiącach w odsetkach OGÓŁEM... 37,4 17,8 19,6 100,0 100,0 100,0 0-1 4... 2,9 1,6 1,3 7,8 9,3 6,5 1 5-1 9... 5,2 2,6 2,6 13,8 14,5 13,2 2 0-2 4... 10,7 5,0 5,7 28,5 28,0 28,9 2 5-2 9... 2,2 1,2 1,0 5,9 6,9 5,0 3 0-3 4... 1,4 0,8 0,6 3,6 4,4 2,9 3 5-3 9... 1,4 0,8 0,6 3,9 4,7 3,1 4 0-4 4... 1,6 0,9 0,6 4,1 5,3 3,1 4 5-4 9... 1,6 1,0 0,6 4,4 5,7 3,3 5 0-5 4... 1,5 0,9 0,6 4,0 5,1 3,0 5 5-5 9... 1,1 0,6 0,5 3,0 3,5 2,5 6 0-6 4... 1,2 0,6 0,6 3,3 3,6 3,0 6 5-6 9... 1,3 0,6 0,7 3,4 3,1 3,6 70 lat i więcej oraz wiek nieustalony... 5,3 1,0 4,3 14,3 5,9 21,9 28
Rozdział II. STRUKTURA SPOŁECZNA LUDNOŚCI 5. W YKSZTAŁCENIE Spis powszechny jest jedynym badaniem dostarczającym pełnych informacji o wykształceniu ludności. W 2002 roku wszystkim osobom będącym w wieku 13 łat i więcej ustalono najwyższy ukończony poziom wykształcenia szkolnego. Przyjęta w spisie 2002 roku klasyfikacja poziomu wykształcenia jest nieco rozszerzona w stosunku do spisu 1988 roku, dlatego w części dotyczącej analizy zmian uwzględniony został zakres porównywalny do 1988 roku. Uwaga ta dotyczy również wieku osób: w 1988 roku badaniem poziomu wykształcenia objęte były osoby, które ukończyły 15 lat. W 2002 roku, po reformie szkolnictwa z 1999 r., wprowadzającej 6-letnią szkołę podstawową i 3-letnie gimnazjum, badaniem poziomu wykształcenia objęto osoby w wieku 13 lat i więcej. Należy również zaznaczyć, że dane spisu 2002 roku - ze względu na termin jego przeprowadzenia (maj 2002 r., podczas gdy w 1988 r. był grudzień) - nie w pełni obrazują sytuację, ponieważ uczniowie różnych typów szkół, którzy kończyli naukę w 2002 r. w momencie spisu nie posiadali jeszcze świadectwa ukończenia szkoły i zostali zaliczeni do niższego poziomu wykształcenia. Dane spisowe dotyczą zatem bardziej sytuacji z początku roku szkolnego. Na przestrzeni lat 1988-2002 zmiany w strukturze wykształcenia ludności w wieku 15 lat i więcej polegały na wzroście odsetka osób z wykształceniem średnim i wyższym 2 31% w 1988 r. do 42% w 2002 r. oraz obniżającym się odsetku osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym oraz podstawowym ukończonym. Korzystnym przekształceniom struktury wykształcenia ludności towarzyszył spadek zbiorowości osób o najniższym poziomie wykształcenia i dynamiczny przyrost liczby osób lepiej wykształconych. Ludność w wieku 15 lat i więcej według poziomu wykształcenia 1988 2002 Poziom wykształcenia wtys. w odsetkach w tys. w odsetkach 1988 =100 o g ó ł e m. 3713,7 100,0 3955,1 100,0 106,5 Wyższe.. 215,9 5,8 364,7 9,2 168,9 Średnie i policealne... 923,9 24,9 1295,4 32,9 140,2 Zasadnicze zawodowe... 1119,8 30,2 1096,4 27,7 97,9 Podstawowe ukończone... 1337,7 36,0 978,2 24,7 73,1 Podstawowe nieukończone ' bez wykształcenia szkolnego... 116,4" 3,1" 60,8 1,5 X Nieustalony poziom w ykształcenia... X X 159,6 4,0 X a Łącznie z nieustalonym poziomem wykształcenia. 29
Spis 2002 r. wykazał, że mieszkańcy województwa śląskiego w wieku 15 lat i więcej byli nieco gorzej wykształceni niż średnio w kraju. Wykształcenie co najmniej średnie posiadało w województwie 42,1% ludności podczas gdy w kraju 42,8% a podstawowe ukończone 24,7% ludności województwa i 28,2% ludności kraju. Biorąc pod uwagę fakt, że spis 2002 w zakresie struktury wykształcenia ludności dotyczył populacji w wieku 13 lat i więcej dalsza analiza będzie dotyczyła tej zbiorowości. Wykształcenie ludności w wieku 13 lat i więcej w 2002 r. podstawowe nieukończone i bez wykształcenia nieustalone 3,9% wyższe (w tym ze stopniem naukowym co najmniej doktora - 0,3%) 8,9% policealne podstawowe ukończone średnie zawodowe 21,1% średnie ogólnokształcące 7,8% zasadnicze zawodowe Analizując wykształcenie ludności według płci stwierdza się, że kobiety w województwie śląskim są lepiej wykształcone niż mężczyźni. Częściej niż mężczyźni mają ukończoną szkołę co najmniej średnią (co druga kobieta i prawie co trzeci mężczyzna), częściej niż mężczyźni kończą studia (9,2% kobiet i 8,6% mężczyzn), szkoły policealne (odpowiednio: 4,1% i 1,4%) oraz licea ogólnokształcące (11,1% kobiet i 4,2% mężczyzn). Mężczyźni zdecydowanie częściej kończą zasadnicze szkoły zawodowe (34,3% mężczyzn i 19,9% kobiet) i nieznacznie częściej szkoły średnie zawodowe. 30