Władysław Magnuszewski Instytut Filologii Polskiej Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Zielonej Górze Biuletyn Polonistyczny 19/3 (61), 1-9 1976
POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT BADAŃ LITERACKICH BIULETYN POLONISTYCZNY KWARTALNIK Rok XIX Wrzesień 1976 Zeszyt 3 (61) Z DZIAŁALNOŚCI PLACÓWEK POLONISTYCZNYCH W XXX-LECIU PRL INSTYTUT FILOLOGII POLSKIEJ WYŻSZEJ SZKOŁY PEDAGOGICZNEJ W ZIELONEJ GÓRZE F ilo lo g ia polska dopiero od niedaw na ro zw ija się jako jeden z k ie runków W yższej Szkoły P edagogicznej w Z ielonej G ó rze. W pewnym sto p niu istn ienie jej łączy się jednak z h isto rią w cześniejszych uczelni o nie-, pełnych praw ach akadem ickich, tj. p ro sp eru jąceg o w ciągu kilkunastu la t Studium N auczycielskiego i powołanej do życia w 1971 r. W yższej S zk o ły N auczycielskiej^. Po dwu la ta ch eg zy sten cji WSN jako jedna z p ierw szy ch w k ra ju w śród innych takich szkół uzyskała sta tu s W yższej Szkoły Pedagogicz- 2, nej, podobnie jak jej poprzedniczki zajm ując zespół budynków z sie d z i bą re k to ra tu p rzy placu Słowiańskim 6.
- 2 - WSP jest pierw szą w dziejach Ziemi Lubuskiej uczelnią akadem icką o profilu hum anistycznym, szczególnej wagi n a b ie ra tu w ięc istn ie n ie filologii polskiej. Jej początki były bardzo skrom ne: powołana do życia w r. 1971 - obok dwu innych kierunków ów czesnego W ydziału H um anistycznego WSN - nosiła według przy jętej nom enklatury nazw ę: Zakład Filologii P o lsk iej, i zajmowała pierw otnie zaledwie trz y pom ieszczenia dydaktyczne, trz y pokoiki dla pracowników i jedno pom ieszczenie na podręczn ą bibliotekę. Nieliczna też była kad ra Zakładu, rekru tu jąca się jednak spośród pracowników o wysokim przew ażnie stopniu dośw iadczenia pedagogicznego. Specjalności literack ie reprezentow ali przybyli z różnych środow isk: d r Lech Ludorow ski fs t. wykładowca), d r W ładysław M agnuszew ski (adiunkt), d r Szymon M olenda (adiunkt) i mgr M aria Januszew icz ( a s y s te n t-sta ż y sta ); językoznawstwo zaś - d r Stanisław Kania (adiunkt) i mgr L eonard M irecki (w ykładow ca). Na godzinach zleconych zatrudniono ak to r a dyplomowanego Z dzisław a G iżejew skiego (kultura żywego słowa). K ierow nikiem Zakładu z o stał d r L. L udorow ski, mianowany niebawem docentem. Z początkiem roku akad. 1972/73, gdy istn iał już I i II rok filologii polskiej i uruchomiono zaoczne studia zawodowe dla n au czy cieli polonistów, 3 - absolwentów SN - zatrudnieni zo stali nowi pracow nicy naukow o-dydaktyczni: d r M ieczysław Łojek (s t. wykładowca i prodziekan W ydziału Hum anistycznego), korzystający z urlopu naukowego (w poprzednim roku), d r Jerzy B rzeziń sk i (adiunkt), mgr Halina M ilanowska (s t. asy sten t), mgr Janusz Skuczyński (a sy ste n t-sta ż y sta ) i bibliotekarka^. Kolejny rok akadem icki (1973/74-) był, jak już wspomniano, p rz e ło mowy dla rozw oju polonistyki zielonogórskiej. P odniesienie dotychczasowej WSN do rangi W yższej Szkoły Pedagogicznej zadecydowało o zmianie stru k tu ry studiów filologicznych, um ożliw iając w perspektyw ie p row adzenie sem inariów m agisterskich. Do egzaminu wstępnego na pierw szy rok stacjonarnych studiów m agisterskich zgłosiła się też w iększa niż dotąd liczba kandydatów, spośród których przyjęto 58. Drugi rok W SN-owski liczył 62 studentów, a trz e c i - 45. Na pierw szym roku zaocznych s tu diów m ag istersk ich znalazło się 109 n au cz y c ieli, na zaocznych s tu diach zawodowych (kontynuacja program u WSN) - 63. Z atrudniono w Z a
- 3 - kładzie mgra Jerzego O leksińskiego (wykładowca) i mgr Annę św irek ( asy stent- staży sta) o raz sześciu pracowników na godzinach zleconych: d ra Jana M uszyńskiego, mgr C zesław ę Łuniew icz, ak to ra dyplomowanego Ludwinę Nowicką, mgra F ranciszka P ilarczy k a, mgr Danutę Saniewską i mgr Stefanię S ulisław ską. Z końcem ubiegłego roku akad. odszedł do K alisza d r S z. M olenda. O trz e c h zw iększyła się liczba docentów (doc. d r W. Magnus zew ski, doc. d r M. Łojek, doc. d r S. Kania). Awans na sta rsz e g o wykładowcę otrzym ał mgr L. M ireck i. Rok akad. 1974-/75 p rzy n ió sł dalsze ko rzy stn e zmiany^: filologia polska znalazła pom ieszczenie w nowo wybudowanym gmachu uczelni przy ul. K rośnieńskiej 51; dzięki rozwojowi w łasnej kadry naukowo-dydaktycznej i pozyskaniu nowych pracow ników możliwa była re o rg a n iz ac ja dotychczasowego Zakładu Filologii P olskiej i p rzeo b rażen ie go w Instytut Filologii P o lsk ie j, którego dyrektorem zo stał przybyły z rze sz o w sk iej W SP, dotychczasow y jej p ro re k to r, doc. d r hab. W ojciech P a ste rn ia k. Pow stały wówczas trz y zakłady: H isto rii i T e o rii L ite ra tu ry k ie r. doc. d r L. Ludorow ski; Języka Polskiego - k ie r. doc. d r S. Kania; Dydaktyki Języka Polskiego - k ie r. doc. d r hab. W. P a ste rn ia k. W nowo powstałymi Instytucie zatrudniono przybyłego z UAM. d ra Adama Dem artina (adiunkt), mgr Lilię P a ste rn ia k ( s t. asy stent), mgr M arię Rdzanek (s t. asy sten t), mgr K rystynę Kamińską (s t. asy sten t), mgr M ałgorzatę M arcjanik (a s y s te n t-sta ż y sta ) i mgr Ewę G alant (a sy ste n t-sta ż y sta ). Na godzinach zleconych pozostali: d r J. M uszyński, mgr Cz. Łuniew icz, aktor dyplomowany L. Nowicka i d r F. P ila rc z y k. S ek retark ą Instytutu została Józefa Wolak, a bibliotekarką mgr Stefania S ulisław ska. Awans na st. asystenta o trz y mała M. Januszew icz. Z końcem poprzedniego roku odszedł na UMK mgr J. Skuczyński, nadal jednak prow adzi zajęcia w ram ach godzin zleconych. Dla absolw entów W SN-ow skich zawodowych studiów dziennych i zaocznych otw arto dw uletnie studia m a g iste rsk ie, tw o rząc pięć grup sem inary jn y ch. C zęść absolw entów podjęła naukę na UW r. O statni rok a k a d., 1975/76, nie p rzy n ió sł widocznych zmian w sk ła dzie kadry naukow o-dydaktycznej IF P. Pow ołano zastęp cę d y re k to ra Instytutu w osobie doc. d ra S. K ani. K ierow nikiem Zakładu H isto rii i T e o rii L ite ra tu ry został doc. d r W. M agnuszew ski. Gdy m.in. w związku
- 4. - ze w zrostem liczby studentów i przem ianam i organizacyjnym i w tym Z a kładzie w ystąpiły w yraźnie niedobory kadrow e, pow stała p o trze b a z a tru d nienia pracowników dojeżdżających z innych uczelni. W re z u lta c ie tego pozyskano dla Zakładu docenta UW r. d ra hab. A leksandra B e re z ę, który już w lipcu podjął zajęcia na studiach zaocznych i zam ierzał kontynuować je na studiach dziennych - nagły zgon zniweczył i tę drobną cząstkę jego ambitnych planów. P ró c z pracowników zatrudnionych w ubiegłym roku na godzinach z le conych, na tych samych zasadach pow ierzono zajęcia drow i Edwardowi Lewickiemu, mgrowi Julianowi Doboszowi, mgrowi Piotrow i M ajchrzakow i, mgrowi M arkowi W aruszyńskiem u i mgr S. S u lisław sk iej. P ierw sze trz y lata filologii polskiej studiów dziennych obejmują w sumie 120 studentów. Dla absolwentów m iejscow ego WSN fi częściow o słupskiego, w liczbie 4-0) zorganizow ano dwuletnie studia m agistersk ie. Dla czynnych nauczycieli, rów nież absolwentów WSN, otw arto podobne studia zaoczne - obejmujące 27 studentów. I, II i 111 rok cztero letn ich studiów m ag istersk ich liczy 172 studentów, dru g i rok 11 stopnia m agistersk ich studiów zaocznych - 4-3. Na studiach stacjonarnych znajduje się więc obecnie 160 i na zaocznych 24-2 studentów, prócz kilkudziesięciu ek stem istó w. W sumie z początkiem roku akad. było ok. 400 studentów fbez eksternistów ). Od lutego prow adzonych je s t 17 sem inariów m ag istersk ich: 3 - z h isto rii lite ra tu ry i kultury staro p o lsk iej (doc. d r W. M agnuszewski) 3 - z h isto rii i te o rii lite ra tu ry XIX i XX w. (doc. d r L. Ludorow ski) 2 z dialektologii i problemów w spółczesnego języka (doc. d r S. K a nia) 1 - z onom astyki i dialektologii ( d r A. D em artin) 1 - z problemów h isto rii języka (d r J. B rzeziński) 3 z dydaktyki języka polskiego (doc. d r hab. W. P a stę rn ia k ) 4- - z dydaktyki języka polskiego (doc. d r M. Ł ojek). Z końcem bieżącego roku akad. otrzym ują dyplomy p ie rw si m a g istro wie filologii p o lsk iej, którym i będą absolw enci studiów zaocznych II stopnia.
- 5 - Zorganizowano dotychczas jedno sympozjum i trz y ogólnopolskie sesje naukow e: "O wychowawczej ro li lite ra tu r y " (26 V 1972), "W dziew ięćd ziesiątą rocznicę ^ T ry lo g ii«h. Sienkiew icza" (2 3 V 1973), "W k r ę gu sztuki poetyckiej K. 1. G ałczyńskiego (1 7-1 8 XI 1973 r. ), "Z p ro b lemów lite ra tu ry P o lsk i Ludowej" (24--26 X 1974- r. ). Autorami referató w wygłoszonych na tych sesjach byli wybitni przed staw iciele hum anistyki, m.in. p ro f. p ro f.: J. Z. Jakubowski, K. Wyka, J. T rzynadlow ski, W. Danek, W. C zapliński, A. K ersten, o raz doc. doc. : T. B ujnicki, S. B urkot, D. B u ttler i in. Z m iejscow ych pracow ników z re fe ra tam i i komunikatam i naukowymi w ystępow ali: doc. d o c. S. K ania, L. L udorow ski, M. Łojek, d r S z. M olenda, mgr M. Januszew icz, mgr K. Kamińska, mgr A. S w ire k. W latach 1972-1973 zorganizowano dwa jesienne cykle publicznych wykładów naukowych, głównie z udziałem polonistów Zakładu. M ateriały z poszczególnych se sji zostały złożone do druku. C zęść ich, dotyczącą K. I. G ałczyńskiego, ogłosił "P rzeg ląd Humanistyczny" (1974-, n r 6), inne ukażą się w "Z eszytach Polonistycznych" Lubuskiego T ow arzystw a Naukowego, które pow stały w raz z powołaniem do życia Komisji Polonistycznej LTN, dziś o p artej p rzed e wszystkim na pracow nikach Instytutu. Z eszyt 2 tej s e rii - "Z badań nad lite ra tu rą i językiem", pod re d. L. Ludorow skiego i W. M agnuszew skiego, ukazał się w roku 1974- (zaw iera ro z p ra w y i artykuły nie zw iązane z sesjam i naukowymi). W roku 1975 pow stał rocznik Instytutu Filologii P o lsk iej - "Studia i M ateriały "; jego tom 1 ukazał się pod re d. W. P a ste m ia k a. Obecnie przygotow yw any je st tom II. Powołany został d o ż y c ia rocznik o ch arak terze ogólnopolskim - "Dydaktyka L ite ra tu ry ", którego tom I oddano do druku. Problem om dydaktyki zostanie pośw ięcona przygotow yw ana obecnie n a j bliższa ogólnopolska se sja naukowa - "Dydaktyka lite ra tu ry jako nauka p rakty czna". N ieliczna początkowo kad ra naukow o-dydaktyczna, p rzeciążona pracą dydaktyczną, zajęta własnymi rozpraw am i habilitacyjnym i i doktorskim i, nie mogła pierw otnie utw orzyć w yraźniej zarysow ujących się zespołów badaw czych. Z chw ilą pow ołania 1FP pow stały dogodne w arunki, zw łaszcza kadrow e, um ożliw iające utw orzenie zespołu d / s dydaktyki lite ra tu ry
- 6 - i języka. Jego trzo n stanowi w łaśnie Zakład Dydaktyki Języka P o lsk ieg o, Pod naukowym kierownictwem doc. d ra hab. W. P a ste rn ia k a, p rzy w spółudziale doc. d ra M. Łojka i kilku pracowników pozostałych Zakładów, podjęto opracow anie sz ereg u problemów węzłowych zw iązanych z p rz y g o towywaną reform ą ośw iaty. Są to: 1. Problem y metodologiczne konstrukcji program u lite ra tu ry dla klas 1V-X szkoły d z iesię cio letn iej 2. Cele nauczania i uczenia się lite ra tu ry dla uczniów przeciętn y ch i szczególnie zdolnych 3. T eo ria systemowego nauczania i uczenia się lite ra tu ry 4. P o d ręczn ik dla n au czy ciela języka polskiego (k la sa V) 5. P o d ręczn ik języka polskiego dla ucznia k lasy V. N iezależnie od powyższych p ra c, w obrębie poszczególnych Zakładów prow adzone są badania naukowe zw iązane z w cześniejszym i z a in te re so w a niami i specyfiką zajęć dydaktycznych poszczególnych pracow ników. W zakresie lite r a tu r y i kultury staro p o lsk iej przedm iotem p e n e tra c ji są: zagadki auto rsk ie lite ra tu ry barokow ej w P o lsce; problem atyka liso - wianów; socjologia życia lite ra c k ie g o ; w ybrane problem y epiki XVII w. (W. M agnuszew ski); poetyka sformułowana w tw órczości W. Potockiego (E. G alant). W zak resie lite ra tu ry i k u ltu ry XIX i XX w. o raz te o rii lite ra tu ry opracowywana je st n astępująca problem atyka badaw cza: komedia muzyczna A. F re d ry na tle epoki; z problemów sztuki epickiej w "T ry lo g ii" H. Sienkiew icza; o sztuce p isarsk ie j w "K rzyżakach" i "W pustyni i w puszczy" H. Sienkiew icza (L. Ludorow ski); tw órczość dram atyczna T. M icińskiego (M. Januszew icz); o poetyce dziennika we w spółczesnej pow ieści niem ieckiej (H. M ilanowska); kształtow anie poglądów kobiet na lite ra tu rę p rz e z czasopism o "B luszcz" (K. Kamińska); działalność kulturalno-ośw iatow a Związku Polaków w Niemczech - 1922-1939 (J. Oleksiń sk i); polska poezja lingw istyczna (A. św ire k ). W badaniach językoznaw czych podjęto problem atykę: polska gw ara konspiracyjno-partyzancka czasu okupacji h itlero w sk iej; polska gw ara żołnierska w dw udziestoleciu międzywojennym; słownik gw ary uczniow skiej ( S. K ania); w yznaczniki językow o-stylistyczne poezji sentym entalizm u;
język - 7 - F. D. K niaźnina (J. B rzeziń sk i); elem enty gwarowe w m ateriałach O. K olberga z terenów Pokucia, H uculszczyzny, Bukowiny (A. Demartin); w łaściw ości składniowe prozy arty sty czn ej K. B randysa (L. M irecki); analiza składniow o-sem antyczna konstrukcji z czasownikam i w yrażającym i zakaz, ro z k a z, obietnicę (M. M arcjan ik); nazwy m iejscow e Ziemi L ubuskiej (M. R dzanek). W dziedzinie dydaktyki języka polskiego podjęto tem aty: modele i modelow anie p ra c y nad dziełem literack im w k la sac h IV -X ; systemowe nauczanie i uczenie się lite r a tu ry ; przygotow anie do odbioru d zieła lite r a c kiego (W. P a s te m ia k ); metodyka nauczania języka polskiego w k lasach V-V111 szkoły podstaw ow ej - p odręcznik akadem icki (W. P a s te m ia k, J. Kulpa); metoda problem owa w dydaktyce lite ra tu ry, rodowód i w arto ści metody problemowej na tle rozw oju dydaktyki lite ra tu ry polskiej; studia nad w spółczesną lite ra tu rą m łodzieżową w P o lsce (M. Łojek); sytuacje motywacyjne w p ro cesie omawiania dzieła literack ieg o w szkole (L. P a s te m ia k ). W przypadku pracowników z większym stażem naukowym powyższa tem atyka znajduje udokumentowanie w p o staci złożonych do druku p rac h ab ilitacyjny ch, dok to rsk ich o ra z pom niejszych ro zp raw i artykułów p ublikowanych na łam ach centralnych i regionalnych czasopism naukowych. Tem atyka zw iązana z nazw iskam i m łodszych pracow ników wiąże się n ajg częściej z kontynuacją ich doktorskich d y se rta c ji. Poważnie zaawansowane są trz y rozpraw y d o ktorskie. W bieżącym roku akad. lub z końcem kalendarzow ego zostaną zamknięte c z te ry p rz e wody h abilitacyjn e. Instytut n aw iązał owocną w sp ółpracę z Instytutem Program ów S zkolnych M in isterstw a O św iaty i W ychowania, utrzym uje żywe kontakty z Instytutam i F ilologii P olskiej U W r., UAM w Poznaniu, U S1., W SP w K rakow ie, B ydgoszczy i w O polu. K ontakty te w y rażają się w różnych fo r m ach, m.in. w udzielaniu pomocy młodemu Instytutow i w k ształcen iu k a d ry naukowej, w planowanym przygotow aniu wspólnych wydawnictw, w w ygłaszaniu wykładów naukowych itp. S pośród pracow ników naukowych IF P re k ru tu ją się zarządy i w iększo ść członków Oddziałów Z ielonogórskich dwu tow arzystw : Tow, L ite
- 8 - rackiego im. Adama M ickiew icza i Tow. M iłośników Języka P olskiego, których żywa działaln o ść, poprzez organizow anie p relek cji i wykładów naukowych, m.in. umożliwia kontakty z wybitnymi p rzed staw icielam i hum anistyki i ich osiągnięciam i (dotyczy to rów nież śro d o w isk a). P racow nicy Instytutu opiekują się już od roku 1971 Kołem Naukowym Polonistów. W pierw szych latach jego istn ienia najżyw iej działały Sekcje: T eatrologiczna i Językoznaw cza. W roku 1974- pierw szy poważny sukces osiągnęła Sekcja L ite ra c k a, zdobywając na Ogólnopolskim Zje idzie Kół Naukowych Polonistów w Opolu I nagrodę za p racę o poezji W isławy Szym borskiej. W ubiegłym roku Koło Językoznawcze urządziło udany obóz naukowy, kierow any p rz e z d ra A. D em artina; zebrano ciekawy m ateriał językowy, który zostanie wyzyskany w p racach m agisterskich i innych. O prócz p racy dydaktyczno-naukow ej Instytut podjął też działalność na rz e c z środow iska, stąd m.in. śc isłe kontakty z Instytutem K ształcenia N auczycieli i Badań Oświatowych o raz K uratorium O kręgu Szkolnego, w yrażające się w stałych konsultacjach dydaktycznych dla nauczycieli ( zw łaszcza doc. d r hab. W. P a ste rn ia k ), w ygłaszaniu okolicznościow ych popularnonaukowych referató w dla uczniów szkół średnich, w prow adzeniu zajęć na k u rsa ch przygotow ujących nau czy cieli do studiów filologii polskiej i na k u rsach m etodycznych. Planuje się przygotow anie i wydanie w najbliższym czasie dwu książek metodycznych dla n auczycieli-polonistów, a także uruchom ienie studiów podyplomowych dla n a u c z y c ieli. W porozum ieniu z powyższymi instytucjam i i odpowiednimi uczelniam i wyższymi otw arto sem inarium doktoranckie dla nauczycieli, które prow adzi doc. dr hab. W. P a ste rn ia k, Biblioteka Główna W SP w Zielonej G órze, o profilu zdecydowanie humanistycznym, licz y obecnie ponad 70 ty s. wol. Pracow nicy naukow o-dydaktyczni IF P WSP w Zielonej G órze (stan z końca grudnia 1975 r. ). D yrektor: doc. d r hab. W ojciech P a ste rn ia k W icedyrektor: doc. d r S tan isław Kania Zakład H isto rii i T eo rii L ite ra tu ry : doc. d r W. M agnuszew ski - kierow nik Zakładu; doc. d r L. L udorow ski -
- 9 - docent; mgr J. O leksiński - wykładowca; mgr M. Januszew icz, mgr K. Kam ińska, mgr A. S w irek, mgr E. G alant - asy sten ci; mgr H. Milanowska - s t. a sy ste n t. Z atrudnieni na godzinach zleconych: d r E. Lew icki adiunkt; d r J. M uszyński, d r F. P ila rc z y k, mgr J. Dobosz - s t. wykładowcy; mgr C z. Łuniew icz, mgr P. M ajchrzak, akt. dypl. L. N ow icka, mgr S. S u lisław sk a, mgr M. W aruszyń ski - wykładowcy. Zakład Języka P olskiego: doc. d r S. K ania - kierow nik Zakładu; d r Jerzy B rzeziń sk i, d r A. Dem artin - adiunkci; mgr L. M irecki - st. wykładowca; mgr M. Rdzanek - st. asy sten t; m gr M. M arcjanik - asy sten t. Zakład Dydaktyki Języka Polskiego: doc. d r hab. W. P a ste rn ia k kierow nik Zakładu; doc. d r M. Łojek - docent; mgr L. P a ste rn ia k - s t. asy stent. ^ Skład osobowy w roku akad. 1971/72. W yższa Szkoła N auczycielska w Zielonej G ó rze, 1972, s. 7-9. Zaw arte w artykule dane osobowe i liczbow e o ra z inne o p arte są na dokum entacji przechow yw anej w D ziekanacie W ydziału Hum anistycznego i 1FP. 2 Zob. Skład osobowy w roku akad. 1973/74-. W SP w Zielonej Górz e, 1973, s. 5-9. 3 Zob. Inform ator dla studentów zaocznych (po SN), Zielona G óra 1972. ^ Zob. S kład osobowy w roku akad. 1972/73. WSN w Zielonej Górz e, s. 53-54-. ^ Zob. Skład osobowy w roku akad. 1974775. W SP w Zielonej Gór^ e, 1974-, s. 4-0-4-1. Tu podano też lis tę p ierw szy ch absolw entów filo logii p o lskiej (W SN); stu dia dzienne ukończyło 4-0 osób, zaoczne zaś - 63. ^ Pow ołane wyżej Składy osobowe (1972/73 i n astęp ne) zam ieszczają spisy publikacji naukowych m.in. pracowników naukowo-dydaktycznych IF P. Doc. d r W ładysław M agnuszew ski