Wpływ środków unijnych na lubuski rynek pracy

2 Wpływ środków unijnych na lubuski rynek pracy

Wpływ środków unijnych na lubuski rynek pracy w latach 2010-2011 Dokument zrealizowany na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubuskiego Departament Europejskiego Funduszu Społecznego Zielona Góra, 2011 3

4 Wpływ środków unijnych na lubuski rynek pracy

STRESZCZENIE Przedmiotem zamówienia jest wykonanie usługi pn. Opracowanie raportu wpływu środków unijnych na lubuski rynek pracy w latach 2006-2010. W procesie badawczym wykorzystano trzy główne źródła informacji: dane statystyczne o lubuskiej gospodarce i rynku pracy (głównie Bank Danych Lokalnych oraz dane publikowane przez Wojewódzki Urząd Pracy), informacje z monitoringu realizacji projektów unijnych (głównie sprawozdania z realizacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego, Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich), dane pierwotne z badania ankietowego CATI i wywiadu grupowego FGI. Opis sytuacji społeczno-gospodarczej przeprowadzono na podstawie danych ze statystyki publicznej. Nakłady finansowe i obszary wsparcia funduszy unijnych wyspecyfikowane zostały na podstawie sprawozdań z realizacji poszczególnych programów. Natomiast efekty oddziaływania funduszy unijnych na rynek pracy województwa lubuskiego zostały ustalone na podstawie informacji pozyskanych z badania kwestionariuszowego przeprowadzonego wśród beneficjentów POKL oraz uzupełnione zogniskowanym wywiadem grupowym wśród przedstawicieli instytucji pośredniczących. Zastosowanie trzech komplementarnych źródeł danych pozwoliło na sformułowanie wniosków ilościowych oraz jakościowych dotyczących wpływu funduszy unijnych na lubuski rynek pracy. 5

Przeprowadzone badania pozwalają sformułować wniosek o pozytywnym obrazie zmian demograficznych w województwie lubuskim (w porównaniu do prognozy demograficznej dla Polski), w kontekście rozwoju społeczno-gospodarczego. Przemawiają za tym następujące fakty: wzrost liczby ludności (szybszy niż w kraju), pozytywna prognoza demograficzna (do 2025 roku oraz w stosunku do prognozy krajowej), utrzymujący się stały udział ludności w wieku produkcyjnym. Ogólną sytuację gospodarczą województwa lubuskiego można opisać następującymi stwierdzeniami: wyższa aktywność gospodarcza mieszkańców (o 2,5% względem średniej krajowej), przewaga małych i średnich przedsiębiorstw w stosunku do średniej krajowej, niższa wydajność gospodarki mierzona PKB na 1 mieszkańca (o 14% w 2008 roku), niższe przeciętne wynagrodzenia brutto (o 16% w 2009 roku), wzrost udziału Wartości Dodanej Brutto (WDB) w sekcjach: D przetwórstwo przemysłowe, F - budownictwo, J pośrednictwo finansowe, K obsługa nieruchomości ( ), L administracja publiczna i obrona narodowa ( ), O pozostała działalność usługowa ( ), spadek udziału Wartości Dodanej Brutto (WDB) w sekcjach: A rolnictwo łowiectwo i leśnictwo, B rybołówstwo i rybactwo, C górnictwo i kopalnictwo, E wytwarzanie i zaopatrzenie w energię elektryczną, gaz i wodę, G handel hurtowy i detaliczny ( ), H hotele i restauracje, M - edukacja. 6

Na podstawie przeprowadzonych analiz można wnioskować, że gospodarka województwa lubuskiego ma charakter usługowoprzemysłowy. Analiza danych z monitoringu pozwala stwierdzić, że projekty realizowane w ramach POKL wpływają na wszystkie grupy na rynku pracy: pracujących, bezrobotnych oraz biernych zawodowo. Ogółem w latach 2007-2010 w ramach POKL objęto wsparciem prawie 63 tysiące mieszkańców województwa lubuskiego (około 6% populacji). 20% objętych wsparciem stanowili bezrobotni, 14,5% pracujący, a prawie 66% bierni zawodowo. W latach 2007-2010 ogółem objętych wsparciem unijnym w województwie lubuskim w ramach POKL zostało około 25% bezrobotnych (12,4 tysiąca osób), co dziesiąty bierny zawodowo ( 41,2 tysiące osób) i około 2% pracujących (9,1 tysiąca osób). Szacunkowy wpływ komponentu regionalnego POKL na lubuski rynek pracy to 15,2 tysiąca osób, które podjęły zatrudnienie, 1,2 tysiąca osób, które zmieniły miejsce zatrudnienia oraz około 700 osób, które uzyskały status osoby bezrobotnej. Dla 27% osób objętych programami w ramach POKL sytuacja na rynku pracy zmieniła się w kierunku pozytywnym (podjęcie zatrudnienia, zmiana miejsca zatrudnienia, uzyskanie statusu osoby bezrobotnej). Dodatkowo 10% osób objętych programami utrzymało zatrudnienie. Szacunkowo od 4% do 5% (w granicach 15-20 tysięcy osób) ogółu pracujących w województwie lubuskim podjęło pracę lub zmieniło zatrudnienie w wyniku uczestnictwa w projekcie unijnym (POKL). 7

Jednak ponad 60% badanych objętych programami w ramach POKL nie zmieniło swojej niekorzystniej sytuacji na rynku pracy. Szczególnie niekorzystnie prezentują się wyniki dotyczące grupy biernych zawodowo, wśród których ponad połowa nadal pozostała bierna zawodowo. Wszystkie obszary wsparcia w ramach POKL i LRPO wpływają pozytywnie na regionalny rynek pracy poprzez wzrost aktywności ekonomicznej ludności oraz tworzenie nowych miejsc pracy. Tworzenie nowych miejsc pracy odbywa się na etapie realizacji projektów (np. wytwarzania elementów infrastruktury) oraz po realizacji projektów (np. obsługa wytworzonych elementów infrastruktury). Szacowane jest bezpośrednie utworzenie w województwie lubuskim ponad 1944 etatów w ramach realizacji LRPO. Ze względu na specyfikę rolnictwa (niska wydajność, przerost zatrudnienia w rolnictwie, tzw. ukryte bezrobocie) w wyniku realizacji PROW należy się spodziewać wzrostu efektywności gospodarowania, co może prowadzić do likwidacji miejsc pracy w rolnictwie. Wzrost aktywności ekonomicznej ludności na obszarach wiejskich będzie więc konsumowany w obszarach działalności okołorolniczej (agroturystyka, energia odnawialna, usługi dla ludności). Analiza zmiany statusu respondentów na rynku pracy pozwala stwierdzić, że uczestnictwo w projektach w ramach POKL spowodowało aktywizację zawodową beneficjentów. W przypadku blisko 40% badanych zmieniła się sytuacja na rynku pracy (podjęcie zatrudnienia, zmiana zatrudnienia, uzyskanie statusu osoby bezrobotnej). Natomiast u 60% beneficjentów ta sytuacja nie uległa zmianie (utrzymanie zatrudnienia, pozostanie bezrobotnym, pozostanie biernym zawodowo). 8

Prawie 80% badanych nabyło lub uzupełniło kwalifikacje w ramach uczestnictwa w projekcie. Natomiast prawie 75% badanych nabyło lub uzupełniło kompetencje społeczne. 94% respondentów ocenia uczestnictwo w projekcie bardzo pozytywnie (ponad połowa) i raczej pozytywnie. Netto prawie 19% (22% polepszyło 3% pogorszyło) respondentów polepszyło swój status na rynku pracy. Skrajne grupy wiekowe (15-24, 45+) dominują w braku poprawy sytuacji na rynku pracy. Respondenci w wieku mobilnym (25-44 lata) średnio częściej poprawiają swoją sytuację na rynku pracy. Względnie najczęściej podejmują pracę w wyniku uczestnictwa w projekcie osoby z wykształceniem wyższym (licencjat, magister, doktorat). Utrzymują zatrudnienie osoby z wykształceniem zawodowym i wyższym magisterskim (ponad 30%). Pozostają bezrobotne (20%) oraz bierne zawodowo (prawie 60%) osoby z wykształceniem podstawowym i gimnazjalnym. Uzyskano brak wpływu miejsca zamieszkania (miasto, wieś) na zmianę sytuacji beneficjenta na rynku pracy oraz znaczne zróżnicowanie wpływu ze względu na powiat zamieszkania. Około połowa respondentów z powiatu wschowskiego, miasta Gorzów Wielkopolski oraz powiatu słubickiego podjęło zatrudnienie w wyniku uczestnictwa w projekcie. 43% respondentów z powiatu sulęcińskiego utrzymało zatrudnienie. Prawie jedna trzecia respondentów z powiatu żagańskiego pozostała bezrobotna. Ponad połowa beneficjentów z powiatu nowosolskiego (najwyższy odsetek wśród powiatów) pozostała bierna zawodowo. 9

Ponad 50% badanych w powiatach: wschowskim, mieście Gorzów Wielkopolski oraz słubickim polepszyło swoją sytuację na rynku pracy w wyniku uczestnictwa w projekcie. Jedynie mniej niż jedna trzecia respondentów z miasta Zielona Góra oraz powiatu żarskiego polepszyło swoją sytuację na rynku pracy po uczestnictwie w projekcie. Największy odsetek (ponad 60%) podejmujących pracę uzyskano wśród beneficjentów priorytetu VI. Największy odsetek (ponad połowa) utrzymujących pracę zanotowano wśród beneficjentów priorytetu VIII. Najwyższy odsetek (prawie 75%) pozostających biernymi zawodowo uzyskano w priorytecie IX. 1 Ze względu na fakt, że w Priorytecie IX wsparciem objęte są uczące się dzieci i młodzież, respondenci byli głównie osobami biernymi zawodowymi 2. Niemniej 12% uczestników projektów w Priorytecie IX polepszyło swoją sytuację na rynku pracy. Natomiast 2 na 3 uczestników projektów w Priorytecie VI podjęło zatrudnienie lub zmieniło zatrudnienie. Uzyskano znaczne zróżnicowanie wpływu projektów na sytuację na rynku pracy beneficjentów ze względu na: wiek, wykształcenie, powiat zamieszkania i priorytet. 1 Należy zaznaczyć, że w badaniu telefonicznym CATI były badane osoby powyżej 15 roku życia. Ze względu na specyfikę Priorytetu IX respondentami w głównej mierze byli bierni zawodowo uczniowie. Ze względu jednak na fakt, że celem PO KL, również Priorytetu IX jest wzrost poziomu zatrudnienia, zakłada się, że Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach przełoży się na zwiększenie atrakcyjności uczestników projektów w Priorytecie IX na rynku pracy w momencie wkroczenia tychże osób na rynek pracy. W ramach statystyk BAEL monitorowanie aktywności ekonomicznej ludności prowadzone jest wśród osób w wieku 15 lat i więcej, stąd również objęcie tej kategorii wiekowej badaniem CATI. 10

Obserwowane zmiany w sferze społeczno-gospodarczej w wyniku działań podejmowanych w ramach programów unijnych to: polepszanie umiejętności, ułatwienie powrotu na rynek pracy, zmiana programów edukacyjnych, walka z wykluczeniem społecznym. Wśród obszarów życia społeczno-gospodarczego, które podlegają zmianom wskazywano kulturę i infrastrukturę (szpital, biblioteka, starówka, muzeum, basen, lotnisko, drogi, transport kolejowy). Jako istotny element wpływu respondenci wskazywali ograniczenie skutków kryzysu gospodarczego oraz wzrost aktywności gospodarczej - firmy jednoosobowe. Istotnym obszarem wsparcia jest również ochrona środowiska projekty ekologiczne (nowoczesne techniki ogrzewania, oczyszczalnie ścieków, odnawialne źródła energii). Nie bez znaczenia jest także komplementarność programów, która powoduje aktywizację osób wykluczonych społecznie, następnie wzrost wskaźnika aktywności zawodowej ludności poprzez wzrost motywacji do poszukiwania pracy, a dalej już wśród aktywnych (pracujących) wsparcie innowacyjnego rozwoju np. poprzez instrumenty finansowe. Wśród obszarów życia społeczno-gospodarczego, które pomimo realizowania projektów finansowanych z funduszy europejskich nie zmieniają się wskazywano dostosowanie kwalifikacji kadr do potrzeb rynku pracy (braki w możliwość reagowania na zmieniającą się sytuację społeczno-gospodarczą), wynikającą często z niskiej elastyczności systemu edukacji. Także jako bolączkę wskazywano niedostateczne wsparcie dla przedsiębiorców (wynikającą z ogromnych potrzeb tego sektora gospodarki). Najistotniejsze zmiany, które dokonały/dokonują się na lubuskim rynku pracy wynikające z interwencji podejmowanych w ramach środków unijnych to: zmniejszenie bezrobocia, zmniejszenie udziału osób długotrwale bezrobotnych, zmniejszenie liczby beneficjentów pomocy 11

społecznej, widoczny efekt inercji komplementarnych działań (pomoc społeczna stymuluje aktywizację społeczną, PUP stymuluje aktywizację ekonomiczną), świadomość faktu, że brak wsparcia unijnego nie pozwoliłby na tak szerokie stymulowanie rynku pracy. Bezpośredni wpływ realizowanych projektów na lubuski rynek pracy realizuje się poprzez: zmniejszenie stopy bezrobocia i aktywizację osób bezrobotnych, rozwój innowacyjnych gałęzi gospodarki, wyposażanie mieszkańców województwa lubuskiego w pożądane przez pracodawców kwalifikacje (wykształcenie), aktywizację służb zatrudnienia (wykorzystywanie informacji z monitoringu zawodów nadwyżkowych i deficytowych, próba dostosowywania do aktualnej sytuacji na rynku pracy), inwestycje w przedsiębiorstwach (nowoczesne maszyny) które, wymagają przeszkolenia personelu. Wśród działań (inwestycji), które mogłyby być dofinansowane ze środków UE, a są brakujące w województwie lubuskim szczególnie wskazywano współpracę w następujących obszarach: szkolnictwo, organizacje pracodawców, władze samorządowe. Także system stypendialny wspomagający pożądane kierunki kształcenia (kierunki zamawiane) oraz programy stypendialne dla doktorantów postrzegane są jako obszary, których wspieranie może dać konkretne korzyści dla lokalnej gospodarki. Nie bez znaczenia wśród respondentów okazała się także promocja walorów turystycznych województwa. Podsumowując, rynek pracy województwa lubuskiego cechuje pozytywna bieżąca i przewidywana sytuacja demograficzna (wzrost liczby ludności, utrzymujący się udział mieszkańców w wieku produkcyjnym). Siłą napędową gospodarki są małe i średnie przedsiębiorstwa, których odsetek jest wyższy niż średnio w kraju. W badanym okresie zanotowano wzrost liczby pracujących oraz pozytywne zmiany struktury zatrudnienia, skutkujące najwyższym w kraju odsetkiem pracujących w Gospodarce Opartej na Wiedzy (GOW). 12

Szacunkowy wpływ POKL na lubuski rynek pracy to około 4-5% pracujących (15-20 tysięcy osób), którzy podjęli zatrudnienie lub zmienili miejsce pracy w wyniku wsparcia. Dodatkowo szacuje się, że 1,9 tysiąca miejsc pracy zostanie utworzonych bezpośrednio w wyniku realizacji LRPO. Zidentyfikowano również znaczące różnice w efektywności wpływu projektów unijnych na różne grupy beneficjentów oraz znaczny wpływ funduszy na jakościową stronę rynku pracy. 13

SPIS TREŚCI STRESZCZENIE...5 SPIS TREŚCI...14 I. WPROWADZENIE...15 II. METODOLOGIA BADAWCZA...17 2.1 Analiza danych zastanych (Desk research)...17 2.2 Wywiad kwestionariuszowy wspomagany komputerowo (CATI)..19 2.3 Zogniskowany wywiad grupowy (FGI)...21 III. WYNIKI BADANIA...23 3.1 Opis sytuacji społeczno-gospodarczej województwa lubuskiego..23 3.2. Opis działań podjętych w ramach EFS, EFRR i EFRROW i analiza wpływu na lubuski rynek pracy...50 3.3. Wpływ środków unijnych na lubuski rynek pracy w świetle badań pierwotnych...67 IV. PODSUMOWANIE...90 BIBLIOGRAFIA...100 14

I. WPROWADZENIE Przedmiotem zamówienia jest wykonanie usługi pn. Opracowanie raportu wpływu środków unijnych na lubuski rynek pracy. Ocena wpływu środków unijnych na lubuski rynek pracy wymaga połączenia informacji z kilku uzupełniających się źródeł danych. Wstępna analiza zmian sytuacji na lubuskim rynku pracy została przeprowadzona na podstawie dostępnych danych statystycznych (publikowanych przez Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Zielonej Górze oraz Wojewódzki Urząd Pracy). Horyzont czasowy obejmuje dane od 2006 roku do bieżącej informacji statystycznej. Najczęściej jest to 2009 3 rok, w niektórych przypadkach rok 2010 (dla danych rocznych). Ze względu na konieczność operowania możliwie bieżącymi danymi często wykorzystywano dane kwartalne (od I kwartału 2006 roku do III (lub IV) kwartału 2010 roku), na podstawie których wyznaczano średnie wartości dla danego roku. Wyniki analizy dostępnych danych statystycznych zostały uzupełnione opisem podjętych działań w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów Wiejskich w kierunku pozytywnej zmiany na lubuskim rynku pracy na podstawie danych z monitorowania EFS, EFRR i EFRROW oraz dodatkowych źródeł informacji. Realizacja pierwszego etapu badań posłużyła do przygotowania i przeprowadzenia uzupełniających badań pierwotnych, których wyniki 3 Ze względu na dostępność danych statystycznych. 15

pozwoliły na opracowanie dokumentu Wpływ środków unijnych na lubuski rynek pracy w latach 2010-2011. Badania pierwotne dostarczyły informacji o ilościowej i jakościowej zmianie sytuacji na rynku pracy beneficjentów programów unijnych. Wśród osób indywidualnych, korzystających ze wsparcia w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki został przeprowadzony wywiad kwestionariuszowy metodą CATI. Natomiast zogniskowany wywiad grupowy (FGI) przeprowadzono wśród przedstawicieli instytucji wdrażających projekty unijne. Połączenie informacji ze statystyki publicznej, systemu monitoringu programów unijnych oraz bezpośredniej wiedzy o beneficjentach pozwoliło na oszacowanie ilościowego i jakościowego wpływu funduszy unijnych na lubuski rynek pracy. 16

II. METODOLOGIA BADAWCZA W procesie badawczym wykorzystano trzy główne źródła informacji: dane statystyczne o lubuskiej gospodarce i rynku pracy (głównie Bank Danych Lokalnych i Wojewódzki Urząd Pracy), informacje z monitoringu realizacji projektów unijnych (głównie sprawozdania z realizacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego, Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich), dane pierwotne z badania ankietowego CATI i wywiadu grupowego FGI 2.1 Analiza danych zastanych (Desk research) Projekty w badaniach społecznych zakładają najczęściej przeprowadzenie analizy danych pochodzących z dostępnych już źródeł, zwanej analizą danych zastanych (desk research, w odróżnieniu od field research, czyli badań terenowych). W ramach analizy danych zastanych wykorzystuje się uprzednio zgromadzone informacje, pochodzące z wcześniej wykonanych badań, raportów i opracowań. Cennym źródłem danych zastanych bywają także opracowania i czasopisma branżowe oraz statystyka publiczna (GUS, urzędy pracy, dane monitoringu projektów, itp.). Rezultatem analizy danych zastanych może być zarówno bezpośrednie przytoczenie wykonanych wcześniej analiz, jak i ponowna obróbka surowych danych. Podstawową zaletą tej metody jest możliwość pozyskania wielu cennych informacji w ekonomiczny sposób, bez konieczności organizowania kosztownego procesu zbierania danych w terenie. 17

Analiza danych zastanych znajduje dwa rodzaje zastosowań w badaniach. Po pierwsze, bywa ona stosowana jako wstępny etap zbierania danych, na którym krystalizuje się koncepcja badania, hipotezy i pytania badawcze. Sposób ten umożliwia optymalne wykorzystanie dostępnych źródeł danych, jednakże znacznie wydłuża cały proces badawczy. Drugim sposobem realizacji analizy danych zastanych jest przeprowadzenie jej równolegle z badaniami terenowymi i połączenie wniosków na etapie końcowej analizy materiału. Sposób ten umożliwia skrócenie całego procesu badawczego. W badaniu Wpływ środków unijnych na lubuski rynek pracy w latach 2010-2011 analizie zostały poddane następujące raporty i opracowania (wybór): 10 lat województwa lubuskiego, UMWL, US w Zielonej Górze, Zielona Góra 2010. Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności, różne wydania z lat 1999-2010, GUS. Komunikat o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa lubuskiego, US w Zielonej Górze, styczeń 2011. Kwartalna informacja o aktywności ekonomicznej ludności, IV kwartał 2010, GUS. Lubuski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013, Zielona Góra 2007. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, MRiRW, Warszawa 2007. Ranking zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie lubuskim, grudzień 2010, grudzień 2009, grudzień 2008, grudzień 2007, grudzień 2006, WUP Zielona Góra. Sprawozdanie z realizacji Priorytetów komponentu regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (POKL) 2007-2013. 18

Sprawozdanie z realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Szczegółowy opis priorytetów POKL 2007-2013, Warszawa 2010. Uchwała Nr 46/KM-LRPO/2011 Komitetu Monitorującego Lubuski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013 w sprawie zatwierdzenia sprawozdania okresowego z realizacji Lubuskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013 za II półrocze 2010 roku. 2.2 Wywiad kwestionariuszowy wspomagany komputerowo (CATI) CATI (Computer-Assisted Telephone Interviewing) jest techniką badań ilościowych, w której ankieterzy prowadzą wywiady telefoniczne, posługując się specjalnie przygotowanym skryptem komputerowym. Skrypt zarządza wywiadem, wyświetlając na ekranie komputera odpowiednie pytania, zgodnie z ustaloną wcześniej logiką przejść i pomijania pytań (skip logic). Odpowiedzi respondentów trafiają bezpośrednio do bazy danych, co skraca czas realizacji badania i eliminuje możliwość popełnienia błędów przy wprowadzaniu odpowiedzi do bazy danych. Co równie istotne, narzędzia komputerowe wykorzystywane w badaniach CATI umożliwiają wyświetlanie i odczytywanie odpowiedzi w kolejności losowej (innej w przypadku każdego respondenta), co eliminuje zniekształcenia wyników spowodowane kolejnością odczytywania odpowiedzi. Dobór próby do badania CATI Uzupełniające badanie kwestionariuszowe w ramach projektu zostało przeprowadzone na próbie 1204 respondentów. Ze względu na fakt, 19

że pytania badawcze zawarte w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ) odnoszące się do badań kwestionariuszowych skierowane są do uczestników projektu, będących osobami indywidualnymi, badanie CATI przeprowadzono wśród osób indywidualnych, korzystających ze wsparcia w ramach PO KL. Wiedza na temat wpływu środków unijnych z pozostałych funduszy, innych niż EFS, została pozyskana podczas zogniskowanego wywiadu grupowego. W każdym powiecie województwa lubuskiego przebadano 86 respondentów (co jest zgodne z zapisem SIWZ mówiącym o tym, że w każdym powiecie województwa lubuskiego zostanie przebadanych minimum 50 podmiotów). W celu porównywalności wyników pomiędzy powiatami, priorytetami i płciami Wykonawca zaproponował zastosowanie równolicznego doboru próby ze względu na powiat (Tabela 4.1), priorytet (Tabela 4.2) oraz płeć (Tabela 4.3). Tabela 4.1. Dobór próby ze względu na powiat L.p. Powiat Liczebność próby 1 Miasto Zielona Góra (powiat grodzki) 86 2 Miasto Gorzów Wielkopolski (powiat grodzki? 86 3 Gorzowski 86 4 Krośnieński 86 5 Międzyrzecki 86 6 Nowosolski 86 7 Słubicki 86 8 Strzelecko-drezdenecki 86 9 Sulęciński 86 10 Świebodziński 86 11 Wschowski 86 12 Zielonogórski 86 13 Żagański 86 14 Żarski 86 Razem 1204 20

Tabela 4.2. Dobór próby ze względu na priorytet L.p. Priorytet Liczebność próby 1 Priorytet VI 301 2 Priorytet VII 301 3 Priorytet VIII 301 4 Priorytet IX 301 Razem 1204 Tabela 4.3. Dobór próby ze względu na płeć L.p. Płeć Liczebność próby 1 Kobieta 602 2 Mężczyzna 602 Razem 1204 2.3 Zogniskowany wywiad grupowy (FGI) Zogniskowany wywiad grupowy (Focus Group Interview, FGI) jest techniką badań jakościowych, w której informacje pozyskiwane są w swobodnej dyskusji, skoncentrowanej wokół jednego tematu. Osoba prowadząca wywiad (moderator) kieruje rozmową, posługując się zawczasu przygotowanym scenariuszem, zawierającym listę poszukiwanych informacji. W dyskusji fokusowej na ogół bierze udział od sześciu do dziesięciu osób. Zogniskowane wywiady grupowe często traktowane bywają jako metoda szybszego i tańszego pozyskania informacji, które normalnie zbiera się w wywiadach indywidualnych. Należy jednak zwrócić uwagę, że konwencja wywiadu grupowego, bardziej niż wywiadu indywidualnego, stymuluje kreatywność badanych. FGI w niniejszym projekcie przeprowadzono w dniu 15 czerwca 2011 wśród przedstawicieli instytucji wdrażających projekty unijne. W dyskusji grupowej wzięło udział 6 osób: 1 przedstawiciel Programu Operacyjnego Innowacyjna 21

Gospodarka z Agencji Rozwoju Regionalnego, 1 przedstawiciel Lubuskiego Programu Operacyjnego z Urzędu Marszałkowskiego, 2 przedstawicieli Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki z Urzędu Marszałkowskiego oraz 2 przedstawicieli Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki z Wojewódzkiego Urzędu Pracy. W ramach realizacji badania dokonano triangulacji źródeł informacji. Opis sytuacji społeczno-gospodarczej przeprowadzono na podstawie danych ze statystyki publicznej. Nakłady finansowe i obszary wsparcia funduszy unijnych wyspecyfikowane zostały na podstawie sprawozdań z realizacji poszczególnych programów. Natomiast efekty oddziaływania funduszy unijnych na rynek pracy województwa lubuskiego zostały ustalone na podstawie informacji pozyskanych z badania kwestionariuszowego przeprowadzonego wśród beneficjentów POKL oraz uzupełnione zogniskowanym wywiadem grupowym wśród przedstawicieli instytucji wdrażających (pośredniczących). Zastosowanie trzech komplementarnych źródeł danych pozwoliło na sformułowanie wniosków ilościowych oraz jakościowych dotyczących wpływu funduszy unijnych na lubuski rynek pracy. 22

III. WYNIKI BADANIA 3.1 Opis sytuacji społeczno-gospodarczej województwa lubuskiego Procesy demograficzne (zmiany liczby ludności i struktury ludności według wieku) odgrywają istotną rolę w procesach rozwoju społecznogospodarczego. W analizach rynku pracy liczba i struktura ludności z jednej strony determinuje podaż pracy (zasoby siły roboczej), z drugiej strony, jest determinantą wielkości popytu na dobra i usługi, który jest wyznacznikiem popytu na pracę (zapotrzebowania gospodarki na siłę roboczą). Z tego względu analizę społeczno-ekonomicznej sytuacji w województwie lubuskim przeprowadzono w kontekście zmian demograficznych. Wykres 3.1.1. Liczba ludności w województwie lubuskim (w tys. osób) Źródło: Bank Danych Lokalnych. 4 4 BDL internetowy bank danych dostępny przez portal GUS. 23

W latach 2006-2010 liczba ludności województwa lubuskiego wynosiła nieznacznie ponad jeden milion osób. W latach 2007-2010 obserwowany jest stały przyrost liczby ludności w województwie lubuskim. W okresie III kwartału 2006 roku III kwartału 2010 roku liczba ludności zwiększyła się o 2,4 tysiąca osób (0,24%). W Polsce w tym okresie zaobserwowano przyrost liczby ludności o około 67,4 tysiąca osób (0,18%). W województwie lubuskim w latach 2006-2009 odnotowano coraz wyższa liczbę urodzeń żywych, z 10423 osób w 2006 roku do 11499 osób w 2009 roku. Przyrost naturalny wzrósł z 1148 osób w 2006 roku do 1719 osób w 2009 roku. Struktura ludności w województwie lubuskim według miejsca zamieszkania nieznacznie odbiega od tej struktury w kraju (obserwowany jest większy udział, niż średnio w kraju, mieszkańców miast) i w latach 2006-2009 nie uległa znaczącym zmianom. Wykres 3.1.2. Struktura ludności według miejsca zamieszkania Źródło: Bank Danych Lokalnych. Również struktura ludności według płci nie uległa zmianom w badanym okresie. W województwie lubuskim (podobnie jak w Polsce ogółem) obserwowana jest nieznaczna nadwyżka liczby kobiet nad liczbą mężczyzn (około 3 punktów procentowych (pp.)). 24

Wykres 3.1.3. Struktura ludności według płci Źródło: Bank Danych Lokalnych. W latach 2006-2010 odnotowano wzrost z około 30 tysięcy osób do ponad 31 tysięcy osób różnicy pomiędzy liczbą kobiet i mężczyzn w województwie lubuskim. Prawie cały przyrost przypadał na lata 2007-2008. Obecnie obserwowana jest stabilizacja tej różnicy. Prognoza demograficzna Głównego Urzędu Statystycznego wskazuje na utrzymanie się liczby ludności w województwie lubuskim w granicach 1 miliona osób do 2025 roku, następnie przewidywany jest spadek liczby ludności do około 960 tysięcy osób w 2035 roku. 25

Wykres 3.1.4. Liczba ludności (2006-2009) oraz prognoza demograficzna na lata 2010-2035 dla województwa lubuskiego (w tys. osób) według płci Źródło: Bank Danych Lokalnych. Wykres 3.1.5. Struktura ludności według wieku w województwie lubuskim (w %) Źródło: Bank Danych Lokalnych. W latach 2006-2010 obserwowane są procesy starzenia się społeczeństwa. W województwie lubuskim nastąpił spadek udziału ludności w wieku przedprodukcyjnym z 20,5% do 19,4%, wzrost udziału ludności w wieku poprodukcyjnym z 13,8% do 14,8%, przy stabilnym udziale ludności w wieku produkcyjnym (około 65,8%). 26

Wykres 3.1.6. Struktura ludności według wieku i płci w województwie lubuskim (w %) Źródło: Bank Danych Lokalnych. Obserwowane w województwie lubuskim procesy demograficzne pozwalają sformułować wniosek o pozytywnym obrazie zmian demograficznych (w porównaniu do prognozy demograficznej dla Polski), w kontekście rozwoju społeczno-gospodarczego. Przemawiają za tym następujące fakty: wzrost liczby ludności (szybszy niż w kraju), pozytywna prognoza demograficzna (do 2025 roku oraz w stosunku do prognozy krajowej), utrzymujący się stały udział ludności w wieku produkcyjnym. Jednym z wyznaczników poziomu rozwoju gospodarczego jest aktywność gospodarcza mieszkańców, którą można opisać poprzez liczbę podmiotów gospodarczych na 10 tysięcy mieszkańców. W latach 2006-2010 liczba podmiotów gospodarczych na 10 tysięcy mieszkańców w województwie lubuskim stale przekraczała średnią wartość tego wskaźnika w kraju, co świadczy o stale wyższej aktywności gospodarczej mieszkańców województwa lubuskiego. 27

Wykres 3.1.7. Liczba podmiotów gospodarczych na 10 tys. mieszkańców Źródło: Bank Danych Lokalnych. Jednak w 2006 roku było to prawie 10% więcej firm niż średnio w kraju, natomiast w 2010 roku już tylko 2,5% więcej. W roku 2010 obserwowany jest w województwie lubuskim poziom wskaźnika zbliżony do wartości z 2006 roku. Tablica 3.1.1. Liczba podmiotów gospodarczych według klas wielkości w 2010 roku 0-9 10-49 50-249 250-999 1000 i więcej Polska 3 713 677 161 550 29 731 4 033 811 Lubuskie 100 758 4 424 817 102 10 Źródło: Bank Danych Lokalnych. W województwie lubuskim występuje zbliżony do krajowego udział firm najmniejszych (0-9 pracowników), nieznacznie większy udział firm o liczbie pracowników w granicach 10-249 osób. Mniejszy (o 7%) udział firm o liczbie pracowników w granicach 250-999 osób oraz ponad dwukrotnie mniejszy udział firm o liczbie pracowników 1000 osób i więcej. W województwie lubuskim w stosunku do struktury krajowej przeważają przedsiębiorstwa małe i średnie (do 249 pracowników) oraz występuje 28

znacznie mniejszy udział firm dużych. W związku z tym, siłą gospodarczą województwa lubuskiego są małe i średnie firmy. Produkt Krajowy Brutto na 1 mieszkańca w województwie lubuskim wzrósł w latach 2006-2008 5 z 24,7 tysiąca zł do 28,7 tysiąca zł (o 16%). W tym okresie zanotowano w Polsce wzrost tego wskaźnika o około 20%. Wykres. 3.1.8. Produkt Krajowy Brutto na 1 mieszkańca wartość (w tys. zł) odchylenie od średniej krajowej (w %) Źródło: Bank Danych Lokalnych. W badanym okresie PKB na 1 mieszkańca był stale niższy w województwie lubuskim niż średnio w kraju. Różnica ta zwiększyła się z 11% w 2006 roku do ponad 14% w 2008 roku. 5 Rachunki regionalne (np. wojewódzkie PKB) publikowane są ze znacznym opóźnieniem. 29

Wykres 3.1.9. Średnie miesięczne wynagrodzenia brutto wartość (w zł) odchylenie od średniej krajowej (w %) Źródło: Bank Danych Lokalnych. W latach 2006-2009 średnie miesięczne wynagrodzenie brutto wzrosło w województwie lubuskim z 2,2 tysiąca zł do 2,8 tysiąca złotych. Jednak było stale niższe (o około 15-16%) od średniej krajowej. Tablica 3.1.2. Struktura Wartości Dodanej Brutto w województwie lubuskim w latach 2006-2008 SEKCJA PKD 2006 2007 2008 Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo (A) 3,8% 4,3% 3,5% Rybactwo (B) 0,03% 0,03% 0,02% Górnictwo (C) 4,2% 3,1% 3,2% Działalność produkcyjna (D) 22,3% 24,3% 23,1% Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (E) 2,0% 1,7% 1,9% Budownictwo (F) 5,6% 6,2% 6,5% Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego (G) 20,3% 18,8% 19,2% Hotele i restauracje (H) 1,3% 1,3% 1,3% Transport, gospodarka magazynowa i łączność (I) 6,5% 6,7% 6,5% Pośrednictwo finansowe (J) 2,6% 2,7% 2,7% Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (K) 12,0% 11,9% 12,4% Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne (L) 6,8% 6,8% 7,1% 30

Edukacja (M) 4,7% 4,5% 4,6% Ochrona zdrowia i pomoc społeczna (N) 3,9% 3,7% 3,9% Działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała (O) 3,4% 3,5% 3,6% Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników (P) 0,6% 0,6% 0,6% Źródło: Bank Danych Lokalnych. Ogólną sytuację gospodarczą województwa lubuskiego można opisać następującymi faktami: wyższa aktywność gospodarcza mieszkańców (o 2,5% względem średniej krajowej), przewaga małych i średnich przedsiębiorstw w stosunku do średniej krajowej, niższa wydajność gospodarki mierzona PKB na 1 mieszkańca (o 14% w 2008 roku), niższe przeciętne wynagrodzenia brutto (o 16% w 2009 roku), wzrost udziału WDB w sekcjach: D, F, J, K, L, O, spadek udziału WDB w sekcjach: A, B, C, E,G, H, M. W analizach rynku pracy dominują dwa główne źródła danych statystycznych. Statystyka rejestrowa dostarcza informacji o bezrobociu rejestrowanym oraz wielkości i strukturze pracujących w gospodarce narodowej. Natomiast Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności opisuje populację ze względu na jej status na rynku pracy (aktywność lub bierność zawodową). 31

Statystyka rejestrowa Wykres 3.1.10. Liczba bezrobotnych w województwie lubuskim (w tys. osób) Źródło: Bank Danych Lokalnych. W latach 2006-2008 nastąpił blisko dwukrotny spadek liczby zarejestrowanych bezrobotnych w województwie lubuskim. Następnie liczba bezrobotnych wzrosła do około 60 tysięcy osób w końcu 2010 roku. W styczniu 2011 roku w województwie lubuskim zarejestrowanych było 65 tysięcy osób bezrobotnych 6. W badanym okresie prawie ciągle wśród zarejestrowanych bezrobotnych przeważały kobiety. Stopa bezrobocia w województwie lubuskim w latach 2006-2010 była wyższa niż średnio w kraju. W latach 2006-2008 spadła z ponad 23% do prawie 9%, aby następnie wzrosnąć do około 15% w 2010 roku. W styczniu 2011 roku zanotowano stopę bezrobocia rejestrowanego w województwie lubuskim na poziomie 16,7%. 6 http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/zg/assets_kom_sty_2011b.pdf (10.02.2011) 32

Wykres 3.1.11. Stopa bezrobocia w Polsce i województwie lubuskim (w %) Źródło: Bank Danych Lokalnych. Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności W województwie lubuskim w latach 2006-2009 nastąpił spadek liczby aktywnych zawodowo, będący skutkiem procesów demograficznych oraz spowolnienia gospodarczego w 2009 roku. Następnie tendencja uległa zmianie i w czwartym kwartale 2010 roku obserwowana jest zbliżona liczba aktywnych zawodowo do poziomu z czwartego kwartału 2006 roku. Liczba biernych zawodowo zmniejszyła się w tym okresie o około 50 tysięcy osób. 33

Wykres 3.1.12. Liczba aktywnych i biernych zawodowo w województwie lubuskim (w tys. osób) Źródło: Bank Danych Lokalnych. Wykres 3.1.13. Współczynnik aktywności zawodowej w Polsce i województwie lubuskim (w %) Źródło: Bank Danych Lokalnych. Wskaźnik aktywności zawodowej w województwie lubuskim wzrósł w latach 2006-2010 (obserwacje z czwartego kwartału) o 2,7 pp. W tym okresie w Polsce zanotowano przyrost tego wskaźnika o około 1,7 pp. 34

Wykres 3.1.14. Wskaźnik zatrudnienia w Polsce i województwie lubuskim (w %) Źródło: Bank Danych Lokalnych. W latach 2006-2010 obserwowane są zbliżone wartości wskaźnika zatrudnienia w Polsce i w województwie lubuskim (jedynie w 2009 roku obserwowane jest znaczne odchylenie). W badanym okresie wskaźnik ten wzrósł z 47,5% do około 51%. Wykres 3.1.15. Liczba bezrobotnych w województwie lubuskim według płci (w tys. osób) Źródło: Bank Danych Lokalnych. Liczba bezrobotnych według BAEL w województwie lubuskim z blisko 70 tysięcy osób w 2006 roku zmniejszyła się do 21 tysięcy osób 35

na koniec 2008 roku, następnie wzrosła i w końcu 2010 roku wynosiła 47 tysięcy osób. Obserwowana jest zbliżona liczba bezrobotnych kobiet i mężczyzn (jedynie w latach 2009-2010 obserwowana jest większa liczba bezrobotnych mężczyzn). Różnice w liczbie bezrobotnych i strukturze bezrobocia według płci obserwowane na podstawie danych rejestrowych i danych BAEL mogą wynikać głównie z innej definicji bezrobotnego w tych badaniach. Należy jednak zwrócić uwagę na zbliżone tendencje zmian wartości zmiennych w obydwu badaniach. Dane BAEL wskazują na zbliżone wartości stopy bezrobocia w Polsce i w województwie lubuskim w badanym okresie. Wykres 3.1.16. Stopa bezrobocia w Polsce i województwie lubuskim (w %) Źródło: Bank Danych Lokalnych. Obserwowana jest również zbliżona stopa bezrobocia kobiet i mężczyzn w województwie lubuskim, która z prawie 16% na początku 2006 roku zmniejszyła się do około 4-5% w końcu 2008 roku, aby w końcu 2010 roku wynieść 8,3% dla mężczyzn oraz 10,5% dla kobiet. 36

Wykres 3.1.17. Stopa bezrobocia w województwie lubuskim według płci (w %) Źródło: Bank Danych Lokalnych. Liczba pracujących w województwie lubuskim w 2006 roku wyniosła średnio 419 tysięcy osób (233 tysiące mężczyzn oraz 186 tysięcy kobiet), w 2009 roku spadła do 407 tysięcy osób (223 tysiące mężczyzn oraz 184 tysiące kobiet). W 2010 roku wynosiła średnio 441 tysięcy osób (242 tysiące mężczyzn oraz 199 tysięcy kobiet). W latach 2006-2010 nastąpił ponad pięcioprocentowy przyrost liczby pracujących. Wykres 3.1.18. Liczba pracujących w województwie lubuskim (w tys. osób) Źródło: Bank Danych Lokalnych. 37

Wykres 3.1.19. Liczba pracujących według płci w województwie lubuskim (w tys. osób) Źródło: Bank Danych Lokalnych. W badanym okresie w województwie lubuskim średnio pracowało więcej o 45 tysięcy mężczyzn niż kobiet. W badanych latach utrzymuje się w miarę stabilna różnica (55% mężczyzn, 45% kobiet) w strukturze pracujących według płci (obserwowana również w Polsce). Wykres 3.1.20. Liczba pracujących według sektorów 7 gospodarki w województwie lubuskim (w tys. osób) Źródło: Bank Danych Lokalnych. 7 Publikowane dane BAEL prezentują jedynie sektory gospodarki (brak sekcji i działów np. ICT). 38

W liczbie pracujących w sektorach gospodarki nie zanotowano znaczących tendencji w latach 2006-2010. Liczba pracujących w usługach oscylowała w granicach 200-250 tysięcy osób. W przemyśle pracowało średnio 150 tysięcy osób. Natomiast w rolnictwie w granicach 30-50 tysięcy osób. Wykres 3.1.21. Struktura oraz liczba pracujących według sektorów gospodarki w województwie lubuskim (w tys. osób) Źródło: Bank Danych Lokalnych. Nastąpiły zbliżone do krajowych zmiany struktury pracujących w sektorach gospodarki. Obserwowany jest wzrost udziału pracujących w usługach, spadek udziału pracujących w rolnictwie oraz stabilny udział pracujących w przemyśle. Tablica 3.1.3. Struktura pracujących w sektorach gospodarki w województwie lubuskim Źródło: Bank Danych Lokalnych. rolnictwo przemysł usługi 2006 9,8% 34,4% 55,8% 2007 9,9% 34,5% 55,7% 2008 8,7% 36,3% 55,0% 2009 7,4% 34,6% 58,0% 2010 7,7% 34,1% 58,2% 39

Wykres 3.1.22. Zróżnicowanie struktury pracujących w sektorach gospodarki w Polsce i województwie lubuskim Źródło: Bank Danych Lokalnych. W województwie lubuskim pracuje około 40% osób mniej w rolnictwie niż średnio w kraju, kilkanaście procent więcej w przemyśle oraz kilka procent więcej w usługach. Porównanie struktury pracujących w 2010 roku wskazuje, że w województwie lubuskim pracuje o 5 pp. mniej osób w rolnictwie, 4 pp. więcej osób w przemyśle oraz 1 pp. więcej osób w usługach, niż średnio w kraju. Na podstawie analizy powyższych danych można stwierdzić, że gospodarka województwa lubuskiego ma charakter przemysłowousługowy. Analiza zapotrzebowania gospodarki na zawody i kwalifikacje na poziomie wojewódzkim natrafia na znaczne ograniczenia wynikające z braku publikowanych danych statystycznych z tego zakresu. Niżej zaprezentowano wyniki analizy porównawczej struktur pracujących 40

w przekroju wielkich grup zawodowych w Polsce i województwie lubuskim uzyskanych na podstawie danych indywidualnych BAEL w latach 2004 i 2008. Tablica 3.1.4. Ilorazy lokacyjne dla wielkich grup zawodowych w województwie lubuskim Wielka grupa zawodowa 2004 2008 Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 1,15 0,83 Specjaliści 1,00 1,00 Technicy i inny średni personel 1,08 1,13 Pracownicy biurowi 0,99 0,75 Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 1,09 1,00 Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 0,49 0,43 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 1,14 1,20 Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 1,30 1,39 Pracownicy przy pracach prostych 1,12 1,08 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BAEL. Wykres 3.1.23. Odchylenia od jedności ilorazów lokacyjnych dla wielkich grup zawodowych w województwie lubuskim Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BAEL. W 2008 roku obserwowana jest nadwyżka (w stosunku do struktury krajowej) techników i innego średniego personelu, robotników przemysłowych i rzemieślników, operatorów i monterów maszyn i urządzeń oraz pracowników przy pracach prostych. Występuje tutaj stale zbliżony do krajowego udział specjalistów oraz znaczny niedobór 41

(mniejszy udział niż w kraju) rolników. W 2008 roku obserwowany jest również znaczny niedobór pracowników biurowych. Analiza zmian strukturalnych pozwala na ocenę procesów globalnych zachodzących w gospodarce. Niżej zaprezentowano analizę procesu przechodzenia do Gospodarki Opartej na Wiedzy (GOW). W celu przeprowadzenia analiz 8 udziału pracujących w zawodach odpowiedzialnych za rozwój GOW wyodrębniono trzy wielkie grupy zawodowe (specjaliści grupa 2, technicy i inny średni personel grupa 3, operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń grupa 8), które uznano za wyróżniki GOW. Wyboru dokonano na podstawie definicji tych grup, wskazujących, że w wyżej wymienionych trzech grupach przeważają zawody, które wymagają wiedzy, umiejętność jej wykorzystania oraz twórczego myślenia. Ze spisu kwalifikacji zawodowych, można wnioskować, iż właśnie te trzy grupy składają się na bazę zawodów, która jest kluczowym czynnikiem rozwoju współczesnych gospodarek. Głównie przez te grupy zawodów możliwe jest wdrażanie nowoczesnych technologii, infrastruktury oraz intensyfikowanie współpracy sfery nauki i biznesu. 8 Opracowano na podstawie: Analiza zatrudnienia w GOW w przekroju regionalnym, Artur Gajdos, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 2009. 42

Wykres 3.1.24. Udział pracujących w wielkich grupach zawodowych uznanych za nośnik GOW w ogólnej liczbie pracujących według województw w 1995 i 2008 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BAEL (por. Prognozy profilu gospodarczego województwa lubuskiego, s.90). W województwie lubuskim obserwowany jest znaczny przyrost udziału pracujących w GOW w latach 1995-2008. 43

Mapa 3.1.1. Udział pracujących (w %) w wielkich grupach zawodowych uznawanych za nośnik GOW w ogóle pracujących według województw w 2008 roku 39 38 42 32 35 43 33 42 37 32 40 39 41 31 35 35 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych BAEL (por. Prognozy profilu gospodarczego województwa lubuskiego, s.91). Na podstawie wartości udziałów można dokonać podziału województw na cztery grupy: I grupę tworzą województwa o najwyższym w kraju udziale GOW. Są to województwa: lubuskie, mazowieckie i zachodniopomorskie (powyżej 40% pracujących w GOW), II grupę tworzą województwa, które cechuje stosunkowo wysoki udział GOW. Są to województwa: pomorskie, dolnośląskie, opolskie i śląskie, III grupa to województwa charakteryzujące się niższym od średniej krajowej udziałem pracujących w trzech wielkich grupach zawodowych traktowanych, jako nośniki GOW: warmińsko-mazurskie, łódzkie, podlaskie, małopolskie, podkarpackie, 44

IV grupę stanowią województwa o najniższym udziale GOW w liczbie pracujących. Do województw tych należą: lubelskie, świętokrzyskie, kujawsko-pomorskie i wielkopolskie. Badanie, które umożliwia opis niedopasowań na rynku pracy to monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych prowadzony przez wojewódzkie i powiatowe urzędy pracy. Wdrożenie monitoringu ma zapewnić systematyczną obserwację zjawisk zachodzących na rynku pracy pod względem kształtowania popytu na pracę i podaży zasobów pracy oraz określić odpowiednie kierunki kształcenia zawodowego i szkolenia bezrobotnych 9. Mimo wielu wad (szeroko komentowanych w publikacji: Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie lubuskim, grudzień 2010) metodologii stosowanej w tym badaniu uzyskane wyniki dają możliwość wskazania zawodów deficytowych i nadwyżkowych (zdefiniowanych w metodologii). W 2010 roku wśród zawodów nadwyżkowych (znaczny napływ bezrobotnych z danym zawodem, przy braku ofert pracy w zawodzie) można wymienić następujące: tkacz, specjalista do spraw organizacji usług gastronomicznych, hotelarskich i turystycznych, przędzarz, socjolog, politolog, technik ogrodnik, rolnik produkcji roślinnej i zwierzęcej pracujący na własne potrzeby, technik żywienia i gospodarstwa domowego, specjalista do spraw badań społeczno-ekonomicznych, mechanik operator pojazdów i maszyn rolniczych, ekonomista. Natomiast wśród zawodów deficytowych (brak napływu bezrobotnych w zawodzie, przy znacznej liczbie ofert pracy w zawodzie) można wskazać: operator maszyn i urządzeń metalurgicznych, ankieter, pracownik przygotowujący posiłki typu fast food, robotnik oczyszczania miasta, wychowawca małego dziecka, operator pieców do obróbki cieplnej, pracownik do spraw statystyki, urzędnik podatkowy, pomocniczy robotnik przy uprawie roślin i hodowli zwierząt, robotnik mostowy, 9 Monitoring, grudzień 2010, s.2. 45

pracownik kancelaryjny, spawacz metodą MAG, kierownik działu produkcji, archiwista zakładowy, sortowacz materiałów drzewnych, ogrodnik - uprawa grzybów jadalnych. Tablica 3.1.5. Udział procentowy grup zawodowych bezrobotnych w stosunku do ogółu bezrobotnych według stanu na koniec roku Grupa zawodowa 2006 2007 2008 2009 0. Siły zbrojne 0,1 0,1 0,2 0,1 1. Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 0,4 0,3 0,3 0,3 2. Specjaliści 4,9 5,1 5,5 5,9 3. Technicy i inny średni personel 12,2 12,3 12,2 12,1 4. Pracownicy biurowi 3,9 3,9 3,5 3,5 5. Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 14 14,3 13,6 12,9 6. Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 3,7 3,6 3,3 2,8 7. Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 27,8 26 26,2 27 8. Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 4,9 5 5,2 5,6 9. Pracownicy przy pracach prostych 10,8 10,6 10,4 9,9 Bez zawodu 17,3 18,7 19,6 19,9 Źródło: Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie lubuskim, grudzień 2009, s. 6. Tablica 3.1.6 Udział procentowy ofert pracy w grupach zawodowych w stosunku do ogółu ofert zgłoszonych do PUP Grupa zawodowa 2006 2007 2008 2009 0. Siły zbrojne 0,0 0,0 0,7 0,8 1. Przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy 0,2 0,2 0,4 0,3 2. Specjaliści 2,5 2,8 4,0 3,4 3. Technicy i inny średni personel 7,2 6,9 8,1 8,3 4. Pracownicy biurowi 9,7 9,5 9,2 9,7 5. Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 11,1 10,2 10,7 10,6 6. Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 1,3 2,0 1,0 1,5 7. Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 16,8 16,2 15,3 11,7 8. Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 8,4 8,3 7,4 4,9 46

9. Pracownicy przy pracach prostych 42,7 43,6 41,1 47,0 Bez zawodu 0,2 0,3 2,2 1,8 Źródło: Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych w województwie lubuskim, grudzień 2009, s. 24. Ze względu na zmianę Klasyfikacji Zawodów i Specjalności wyniki badania za 2010 rok nie są porównywane z wynikami z poprzednich lat. Proces zmian sytuacji na rynku pracy w przekroju wielkich grup zawodowych można zobrazować różnicami struktur zawodowych bezrobotnych oraz ofert pracy. Wykorzystując wskaźnik podobieństwa struktur można ocenić, czy struktury są zbliżone, czy różne oraz można ocenić zbliżanie lub oddalanie się struktur w czasie. W 2006 roku wskaźnik ten wynosił 0,59 10, co świadczy o znacznej różnicy w strukturze zawodowej bezrobotnych oraz ofert pracy. W 2007 oraz 2008 roku podobieństwo struktur nieznacznie się zmieniło (wskaźnik ten wynosił odpowiednio 0,58 oraz 0,61), w 2009 roku nastąpiło ponowne zwiększenie różnic pomiędzy strukturami (wartość wskaźnika spadła do poziomu 0,56). W 2009 roku najwyższy odsetek bezrobotnych stanowili robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (27%) oraz bezrobotni bez zawodu (19,9%). Natomiast najwięcej ofert pracy skierowanych było do pracowników przy pracach prostych (47%) oraz robotników przemysłowych i rzemieślników (11,7%). Największą nadwyżkę udziału bezrobotnych w stosunku do udziału ofert pracy zaobserwowano dla osób bez zawodu (18 punktów procentowych 10 Wartość 1 to struktury identyczne, wartość 0 to struktury całkowicie różne. 47

w 2009 roku) oraz robotników przemysłowych i rzemieślników (15 punktów procentowych w 2009 roku). Dla pracowników przy pracach prostych obserwowana jest ciągła nadwyżka udziału ofert pracy w stosunku do udziału bezrobotnych (około 37 punktów procentowych w 2009 roku). Wykres 3.1.25. Udział ludności w wieku 15-64 lata według poziomu wykształcenia w ogólnej liczbie ludności w tym wieku Źródło: Bank Danych Lokalnych. 48

W latach 2006-2010 nieznacznie zmniejszyła się ujemna różnica udziału ludności z wykształceniem wyższym, jednak wzrosła nieznacznie różnica (dodatnia) udziału ludności z wykształceniem zasadniczym zawodowym. Wykres 3.1.26. Zróżnicowanie struktury ludności według poziomu wykształcenia w województwie lubuskim i w Polsce (w pp.) Źródło: Bank Danych Lokalnych. Analiza struktury wykształcenia ludności w wieku 15-64 lata wskazuje na niższy udział ludności z wykształceniem wyższym oraz wyższy udział ludności z wykształceniem zasadniczym zawodowym w województwie lubuskim. W pozostałych grupach poziomu wykształcenia udziały w kraju i województwie są zbliżone. 49

3.2. Opis działań podjętych w ramach EFS, EFRR i EFRROW i analiza wpływu na lubuski rynek pracy Europejski Fundusz Społeczny Opis działań podjętych w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego został wykonany na podstawie sprawozdania z realizacji Priorytetów komponentu regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL) 2007-2013 11 za okres sprawozdawczy I półrocze 2010 roku 12. W ramach komponentu regionalnego Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki na lata 2007 2013 Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego pełni rolę Instytucji Pośredniczącej (IP) dla Priorytetów: VII Promocja integracji społecznej, VIII Regionalne kadry gospodarki, IX Rozwój wykształcenia i kompetencji w regionach. Jednocześnie, funkcję Instytucji Pośredniczącej II stopnia (IP 2) dla Priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich pełni Wojewódzki Urząd Pracy w Zielonej Górze. Alokacja finansowa na lata 2007 2013 w ramach komponentu regionalnego PO KL Województwa Lubuskiego wynosi około 178 milionów Euro (744 miliony PLN). 11 Sprawozdanie z realizacji Priorytetów komponentu regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (POKL) 2007-2013, http://www.efs.lubuskie.pl/pl/141/sprawozdania_2010_r/ (15.06.2011). 12 Wykorzystano informacje narastające, czyli stan od początku realizacji programu do 30.06.2010 roku (ze względu na dostępność informacji). 50