Piotr Rokita Ocena jakości komunikacji autobusowej w Krakowie na przykładzie linii 152 Kraków 2007
Spis treści Spis treści...2 Cel i metody pracy...3 1. Historia linii 152...4 2. Społeczno-ekonomiczny zarys trasy...4 4. Ocena wg wskaźników LRT...6 5. Czynniki wpływające na jakość komunikacji miejskiej...8 Podsumowanie...9 Załącznik 1... 10 Załącznik 2...11 Załącznik 3... 12 2
Cel i metody pracy Analiza ta została przeprowadzona w celu ukazania jakości funkcjonowania komunikacji miejskiej w Krakowie. Ocena została dokonana na przykładzie linii autobusowej 152. Wnioski z analizy pozwolą odpowiedzieć na pytanie o punktualność, regularność, napełnienie i inne czynniki wpływające na jakość transportu miejskiego w Krakowie. Badania w terenie przeprowadzono dla linii 152 w dniu 30 października 2007 roku w godzinach 12:00-17:00 na przystanku Wiślicka w stronę przystanku Okulickiego. Warto zauważyć, że tego dnia, tj. przed dniem Wszystkich Świętych, remonty ulic w Krakowie były wstrzymane lub zakończone, co miało istotny wpływ na punktualność komunikacji miejskiej. Autor analizy dokonał również przejazdu całą trasą autobusu danej linii w dniu 14 grudnia 2007 w godzinach przedpołudniowych w celu zapoznania się z napełnieniem i przekrojem społeczno-ekonomicznym trasy linii. Na podstawie badań w terenie, oraz danych podczas nich zgromadzonych, dotyczących czasu odjazdu, modelu autobusu i napełnienia, obliczono m.in. wskaźniki LRT: nadmierny czas oczekiwania, nadmierny odstęp, wskaźnik jazdy stadami i prawdopodobieństwo czasu oczekiwania powyżej 10 min. Na podstawie map historycznych miasta Krakowa przeanalizowano poprzednie trasy linii. Linia 152 to jedna z najdłuższych linii autobusowych funkcjonujących w ramach komunikacji publicznej w Krakowie zarządzanej przez Zarząd Dróg i Transportu w Krakowie. Obsługę linii prowadzi Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne S.A. w Krakowie. Trasa autobusu rozciąga się między nowohucką pętlą przy al. Przyjaźni (dzielnica XVIII Nowa Huta), a pętlą zlokalizowaną w Olszanicy przy skrzyżowaniu ulic Olszanickiej i Powstania Styczniowego (dzielnica VII Zwierzyniec). Długość linii to około 20 km, a odległość w linii prostej między przystankami końcowymi wynosi 15 km. Na trasie linii od al. Przyjaźni do Olszanicy znajduje się 38 przystanków, wraz z przystankiem końcowym, a w kierunku przeciwnym 39 przystanków. Różnica ta wynika z dwóch dodatkowych przystanków na żądanie (Lajkonika i Hofmana) na trasie do al. Przyjaźni oraz z dodatkowego, drugiego przystanku na Rondzie Barei na trasie do Olszanicy. Z obu kierunków autobusy zaczynają kursowanie tuż po godzinie 5:00, a kończą po 23:00. 3
1. Historia linii 152 Trasa linii 152 istnieje w dzisiejszej formie od 3 stycznia 2005. Wcześniej linia ta wielokrotnie zmieniała swoją trasę, a przez pewien okres nie funkcjonowała. Z danych uzyskanych z planów Krakowa i stron internetowych nt. komunikacji miejskiej w Krakowie wynika, że linia 152 istniała już od roku 1977 jako połączenie do portu lotniczego w Balicach. W latach 80 trasa linii nie ulegała większym zmianom i prowadziła od Cichego Kącika aż po za granicę administracyjną Krakowa do Olszanicy-Borów, znajdujących się w pobliżu lotniska w Balicach. W drugiej połowie lat 80 linia została zlikwidowana. W latach 1990-1992 funkcjonowała linia 252, której trasa biegła od lotniska w Balicach początkowo do Cichego Kącika, a później pod hotel Cracovia. W połowie lat 90 przywrócono linię 152. Funkcjonowała ona na trasie dawnej 252, czyli z portu lotniczego pod hotel Cracovia. W roku 1999 nastąpiła największa zmiana na trasie 152. Mianowicie wydłużono jej trasę aż do al. Przyjaźni. Ważny jest również fakt utworzenia w tym czasie linii 192 początkowo kursującej do Chełmu. Połączenie z al. Przyjaźni do portu lotniczego funkcjonowało także w roku 2000. Na przełomie wieków nastąpiło jednak skrócenie linii do ww. pętli w Chełmie. Natomiast połączenie do Balic zaczęło być obsługiwane przez linię 192. W 2005 roku wybudowano nową pętlę w Olszanicy u zbiegu ulic Powstania Styczniowego i Olszanickiej specjalnie by przedłużyć linię 152 o 1,5 km na zachód. Od tamtej pory główna zmiana w trasie wynika z zamknięcia ul. Lubicz na odcinku Rondo Mogilskie Rakowicka w związku z remontem Ronda Mogilskiego, co do tej pory wymusza korzystanie z objazdu przez ul. Lubomirskiego. Po za tym występują czasowe zmiany spowodowane remontami ulic i ważnymi wydarzeniami, jak uroczystości 60. rocznicy wyzwolenia obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, gdy to linia 152 kursowała przez al. Słowackiego i Mickiewicza. 2. Społeczno-ekonomiczny zarys trasy Przekrój trasy autobusy linii 152 został dokonany od al. Przyjaźni do Olszanicy. Analiza opiera się na określeniu głównych obiektów przy trasie i określeniu ich funkcji. Ważniejsze spośród tych obiektów zostały zaznaczone na mapie w załączniku 2. Początek trasy autobusu 152 znajduje się w Nowej Hucie przy al. Przyjaźni, około 400 m od Placu Centralnego i ok. 2,5 km od bramy huty ArcelorMittal Poland 4
Oddział w Krakowie. Z góry należy zaznaczyć, że cała trasa nowohucka otoczona jest gęsto zaludnionymi osiedlami. Okolice pętli stanowią bloki z zapleczem handlowym na parterach. W zasięgu 500 m od pętli znajduje się m.in. Nowohuckie Centrum Kultury, kilka oddziałów banków, szkoły, restauracje oraz atrakcyjnie turystycznie obiekty, jak al. Róż i oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa poświecony Nowej Hucie. Następny przystanek znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie oddziału Urzędu Miasta. Przystanki Rondo Kocmyrzowskie i DH Wanda zlokalizowane są w rejonie wielkich obiektów handlowych, jak targowisko Tomex i Dom Handlowy Wanda, po za tym wzdłuż całej al. gen. Andersa znajdują się obiekty handlowe. W pobliżu następnych przystanków znajdują się głównie osiedla mieszkaniowe. Przystanek przy ul. Wiślickiej ma duże znaczenie pod względem przesiadkowym. Krzyżują się tu trasy linii autobusowych do Mistrzejowic, os. Piastów, Czyżyn i innych części Nowej Huty, Bronowic Małych, Bieżanowa, Nowego Kleparza, Prądnik Biały i na Kampus UJ. Część trasy od przystanku Okulickiego do Ronda Młyńskiego to głównie rejon osiedli mieszkaniowych, w tym także domów jednorodzinnych. W tej części znajduje się też duże centrum rozrywkowe (Park Wodny i Multikino), oraz nieco dalej Centrum Handlowe Krokus. Przy przystanku Pilotów, pojawia się kolejne centrum handlowe (Alma, Castorama). Od tego przystanku rozpoczyna się strefa domów jednorodzinnych ciągnąca się wzdłuż ulic Pilotów, Olszyny i Brodowicza. Od przystanku Rondo Mogilskie do przystanku Uniwersytet Ekonomiczny rozciąga się kampus Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Po za tym, przystanek Uniwersytet Ekonomiczny służy podróżnym z dworca autobusowego znajdującego się w odległości ok. 200 m, oraz Galerii Krakowskiej i dworca PKP. Następnie linia omija kilka obiektów biurowych i wjeżdża do ścisłego centrum miasta. Przystanek Dworzec Główny również obsługuje dworzec PKP i Galerię Krakowską, ponadto stanowi jeden z najważniejszych przystanków dla pasażerów kierujących się z i do Starego Miasta. Od tego miejsca linia prowadzi tzw. I obwodnicą, mijając ważne obiekty znajdujące się w centrum (Teatr Bagatela, Collegium Novum UJ). Przystanek Teatr Bagatela jest równie ważny jak przystanek pod dworcem. Oba pełnią ważną rolę w dostępie do funkcji pełnionych przez Stare Miasto, jak kultura, rozrywka, handel, administracja i usługi finansowe. Po skrzyżowaniu z alejami Trzech Wieszczy ulokowany jest przystanek Cracovia w, którego okolicy znajdują się takie obiekty, jak Gmach Główny Muzeum Narodowego, Biblioteka Jagiellońska, DS Żaczek, stadion KS Cracovia, 5
Hotel Cracovia, Kino Kijów oraz rozpoczynają się Błonia. Dominującą funkcją tej okolicy jest rekreacja i kultura. Następnie rozpoczyna się obszar dzielnicy willowej Krakowa Woli Justowskiej. Dominuje tutaj funkcja mieszkaniowa. Ale równie ważna jest funkcja rekreacyjne, gdyż trasa biegnie obok takich obiektów jak Kopiec Kościuszki, park Decjusza wraz z willą Decjusza, oraz centrum tenisowe Wola Sport Paradise w rejonie dawnej strzelnicy. Przystanki na trasie linii 152 dają również możliwość dojścia do Lasku Wolskiego i znajdujących się tam obiektów. Ulica Olszanicka jest w porównaniu do wcześniejszej ul. Królowej Jadwigi rzadziej zabudowana. Jest o wiele więcej niezabudowanych działek, co we wcześniejszej części trasy było rzadkością. Koniec trasy znajduje się w Olszanicy, dawnej wsi przyłączonej do miasta w latach 70. Kilkaset metrów od pętli znajdują się obiekty przemysłowe (baza magazynowa PKN Orlen). Linia 152 łączy, więc osiedla domów jednorodzinnych i osiedla blokowisk Nowej Huty z centrum miasta. Autobusem tej linii dojechać można do wielu ważnych obiektów w Krakowie, daje również wiele możliwości przesiadek. 4. Ocena wg wskaźników LRT Wskaźniki London Regional Transport pozwalają określić jakość funkcjonowania komunikacji miejskiej na podstawie wykonanych pomiarów (dane w załączniku 1). Pierwszy z obliczonych wskaźników to nadmierny czas oczekiwania ( t), który określa o ile każdy pasażer musi czekać dłużej na autobus w związku z niepunktualnością funkcjonowania komunikacji. Dla linii 152 na podstawie wykonanych pomiarów wskaźnik ten równy jest 0,0784 minuty. Co oznacza, że przeciętny pasażer czekał o 4,7 s dłużej na autobus. Jest to względnie niewiele. Wynika to z faktu, że wg pomiarów autobusy przyjeżdżały w miarę punktualnie, lub z niewielkim opóźnieniem a w jednym przypadku nawet o 2 min za wcześnie. I ten właśnie przypadek przyczynił się do tak niskiej wartości wskaźnika, gdyż zmniejszył on odstępy czasu między kursami. Wskaźnik nadmierny odstęp między autobusami ( h) określa o ile rzadziej kursują autobusy w rzeczywistości niż wg rozkładu. Dla linii 152 na podstawie pomiarów wyniósł on -0,0714 minuty. Oznacza to, że autobusy kursują częściej niż w rozkładzie o 0,0714 min (4,3 s). W tym przypadku również widać wpływ kursu, który przyjechał o 2 min za wcześnie. Zostały zmniejszone przez to odstępy między 6
autobusami, które i tak były w miarę zgodne z rozkładem. Gdyby ten jeden kurs przyjechał punktualnie autobusy kursowałyby o około 4,3 s rzadziej niż powinny. Oba wskaźniki nie uwidaczniają żadnych większych nieprawidłowości w funkcjonowaniu komunikacji miejskiej w Krakowie, jednak warto przypomnieć, że badania były prowadzone na 6. przystanku linii 152 począwszy od pętli na al. Przyjaźni. Mogło to mieć istotny wpływ na brak większych opóźnień. Chociaż z drugiej strony już na tym przystanku średnie opóźnienie wynosiło 1,2 min. Można domniemywać, iż w dalszej części trasy może ono rosnąć. Wskaźnik jazdy stadami (e) określa przyczynę nieregularności. Wartości e > 0 oznacza, że przyczyną była niepunktualność kursowania, a e < 0, że tą przyczyną był brak kursu. Dla linii 152 wartość wskaźnika wyniosła 0,15, co jednoznacznie pozwala wskazać niepunktualność kursowania za przyczynę nieregularności. Ostatni wskaźnik LRT to prawdopodobieństwo czasu oczekiwania dłuższego niż 10 minut (P(10)). Określa on jakie jest prawdopodobieństwo oczekiwania przez przeciętnego pasażera na autobus dłużej niż 10 min. Dla linii 152 P(10) = 48,16%. Co oznacza, że teoretycznie prawie połowa pasażerów musi czekać na autobus ponad 10 min. Wartość ta nie jest zaskoczeniem, gdyż średnia częstość kursowania wg rozkładu w okresie obejmującym badania to 19,4 min. Analiza pod względem napełnienia pozwala stwierdzić, że autobusy linii 152 są umiarkowanie napełnione. Pomiar napełnienia odbywał się wg 5 klas: 1 pojazd przeładowany, nie zmieścili się wszyscy chętni; 2 wszystkie miejsca zajęte; 3 co najmniej kilkanaście osób stoi, ale podróżować można w miarę wygodnie; 4 wszystkie miejsca siedzące są zajęte, kilka kilkanaście osób stoi i 5 w pojeździe widać miejsca siedzące. Dla 152 na przystanku Wiślicka średnie napełnienie wynosi 4,6, co oznacza, że przeważnie są wolne miejsce siedzące, a czasami tylko kilka osób podróżuje w pozycji stojącej. Maksymalne napełnienie wynosiło 4 i dotyczyło 6 z 15 kursów objętych badaniem. W pozostałych kursach napełnienie było minimalne, czyli równe 5. Najlepszą stroną linii 152 wydaje się komfort jazdy. Wszystkie kursy obsługiwane są przez całkowicie niskopodłogowe autobusy przegubowe. W większości jedne z najnowszych autobusów w MPK Kraków Solarisy Urbino 18 z zajezdni Bieńczyce. Zdarzają się także autobusy Scania OmniCity wersja przegubowa z zajezdni Płaszów. 7
Z obliczonych wskaźników oraz obserwacji wynika, że autobusy linii 152, przynajmniej na przystanku Wiślicka, kursują w miarę punktualnie i regularnie, nie są zbyt zatłoczone i oferują wysoki komfort jazdy. Jedynym mankamentem jest mała częstotliwość kursowania. 5. Czynniki wpływające na jakość komunikacji miejskiej Na jakość komunikacji miejskiej wpływa wiele czynników, często niezależnych od przewoźnika. Oczywiście najważniejsza jest punktualność, częstotliwość i napełnienie, jednak często mniej zauważane są takie czynniki jak temperatura w pojeździe, wygoda podróżowania, czy bezpieczeństwo. Odnosząc się do pierwszej grupy czynników jakość komunikacji miejskiej na przykładzie linii 152 jest na wysokim poziomie. Nie można prawie nic zarzucić punktualności, po za jednym przypadkiem wcześniejszego przyjazdu, co nie może być niczym usprawiedliwione. Napełnienie na analizowanym przystanku było niskie, ale w trakcie obserwacji w pojeździe wzrastało znacznie, przeważnie na przystankach w ścisłym centrum miasta (szczególnie popularne przystanki to: Teatr Bagatela, Dworzec Główny i Uniwersytet Ekonomiczny) i malało w miarę oddalania się od centrum. Jednak, co wydaje się uzasadnione większym zaludnieniem (załącznik 3), więcej osób przemieszcza się w kierunku Nowej Huty, niż Woli Justowskiej i Olszanicy. Szczególnie ważny dla pasażerów jest standard pojazdów. Niskopodłogowe autobusy pozwalają na wygodne wsiadanie osób starszych i z wózkami z dziećmi. Szczególnie osoby starsze wydają się istotne, gdyż stanowią one sporą grupę pasażerów tej linii. Po za tym wszystkie Solarisy Urbino 18 wyposażone są w automaty biletowe, co w przypadku rejonu Olszanicy i Woli Justowskiej wydaje się bardzo pomocne, gdyż sieć usługowa jest tam słabo rozwinięta. Poruszając kwestię bezpieczeństwa należy wspomnieć o znajdujących się przy trasie linii 152 stadionach dwóch krakowskich klubów piłkarskich Wisły i szczególnie blisko położonego stadionu Cracovii. Może to mieć istotny wpływ na zagrożenie pasażerów. W przeszłości zdarzały się już incydenty z pseudokibicami, np. 18 kwietnia 2004 doszło do zdemolowania autobusu linii 152 przez kibiców Cracovii. Analizując jakość komunikacji autobusowej warto wspomnieć jeszcze o czasie podróży. Dojazd z al. Przyjaźni do Dworca Głównego zajmuje ponad 30 min (ok. 32 min), a z Olszanicy niecałe 30 min (ok. 27 min). Średnia prędkość wg rozkładu 8
z al. Przyjaźni na Dworzec Główny wynosi więc ok. 17 km/h, a z Olszanicy na Dworzec Główny 22 km/h. Dużą wadą wydaje się też trasa i częstość przystanków, szczególnie w części wschodniej. Najmniejsza odległość między przystankami to zaledwie 300 m, pomiędzy przystankami Rondo Barei na trasie z al. Przyjaźni. Trasa też znacznie odbiega od linii prostej łączącej pętlę al. Przyjaźni z przystankiem Dworzec Główny. Stosunek trasy między tymi przystankami do odległości między nimi wynosi 1,5. Wszystkie te czynniki nadmiernie wydłużają czas przejazdu, który mógłby być o wiele krótszy. Podsumowanie Podsumowując jakość komunikacji na przykładzie linii 152 należy stwierdzić, że funkcjonuje ona punktualnie, przejazdy są komfortowe i dają możliwość podróży w wysokim standardzie. Jednak o ile nie można wiele zarzucić funkcjonowaniu linii zgodnie z rozkładem to należy się zastanowić nad kwestia samego rozkładu i trasy linii. Częstotliwość 3 razy na godzinę zmusza pasażerów do nadmiernego oczekiwania na autobus. W dodatku zbyt wydłużona trasa powoduje, że przejazd zajmuje dużo czasu. Warto zauważyć, że teoretycznie możliwy jest przypadek w którym podróż z centrum Nowej Huty do centrum miasta może zająć prawie 50 min (maksymalny możliwy czas oczekiwania + czas przejazdu). Z drugiej strony jednak taka trasa pozwala na dotarcie do większej liczby miejsc. 9
Załącznik 1 Godzina odjazdu Rozkład jazdy RóŜnica (opóźnienie) Napełnienie Nr pojazdu Model Model 12:10 12:09 1 4 BR734 Solaris Urbino 18 12:27 12:26 1 5 BR719 Solaris Urbino 18 12:49 12:47 2 5 BR715 Solaris Urbino 18 13:03 13:05-2 5 BR720 Solaris Urbino 18 13:26 13:26 0 5 BR731 Solaris Urbino 18 13:45 13:43 2 5 BR732 Solaris Urbino 18 14:06 14:03 3 4 BR736 Solaris Urbino 18 14:24 14:23 1 5 BR734 Solaris Urbino 18 14:43 14:43 0 5 BR719 Solaris Urbino 18 15:05 15:03 2 5 BR715 Solaris Urbino 18 15:26 15:23 3 5 BR720 Solaris Urbino 18 15:44 15:43 1 4 BR731 Solaris Urbino 18 16:05 16:03 2 4 BR732 Solaris Urbino 18 16:25 16:23 2 4 BR736 Solaris Urbino 18 16:41 16:41 0 4 PE194 Scania OmniCity Tab. 1. Dane uzyskane z pomiarów na przystanku Wiślicka w stronę Okulickiego, dnia 30 października 2007 dla linii 152 Ź r ó d ł o : opracowanie własne. Wskaźnik Wartość nadmierny czas oczekiwania 0,07844 nadmierny odstęp -0,07143 wskaźnik jazdy stadami 0,15 prawdopodobieństwo czasu oczekiwania > 10 min 48,16% Tab. 2. Wskaźniki London Regional Transport obliczone dla linii 152 na podstawie danych z tabeli 1 Ź r ó d ł o : opracowanie własne. 10
Załącznik 2 Ryc. 1. Trasa linii 152 w Krakowie na tle ważniejszych obiektów znajdujących się w pobliżu trasy (wg stanu z grudnia 2007) Ź ródło: opracowanie własne. 11
Załącznik 3 Ryc. 2. Trasa linii 152 w Krakowie na tle gęstości zaludnienia dzielnic Krakowa Ź ródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta Krakowa. 12