GAZY TECHNICZNE BUDYNEK PROJEKTOWANY A

ZAWARTOŚĆ OPRACOWANIA GAZY TECHNICZNE BUDYNEK PROJEKTOWANY A 1. Opis techniczny 2. Spis rysunków GT1 Sytuacja 1:500 GT2 Rzut przyziemia 1:100 GT3 Rzut I piętra 1:100 GT4 Rzut II piętra 1:100 GT5 Przekrój 1:100 GT-1

O P I S T E C H N I C Z N Y do projektu budowlanego instalacji gazów technicznych: hel, argon, dwutlenek węgla, azot oraz azot ciekły i próŝnia dla budynku A Park Naukowo- Technologiczny w Gdańsku. 1. Podstawa opracowania - Zlecenie Inwestora - Wytyczne technologiczne firmy LSMW Sp. z o.o. - Projekty wg. układu wydawniczego - Uzgodnienia wstępne z Inwestorem - Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12.04.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690, z 2003 r. Nr 33, poz. 270 z 2004 r. Nr 109, poz. 1156 oraz z 2008 r. Nr 201, poz. 1238). - Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dn. 16.06.2003 r. w sprawie ochrony przeciwpoŝarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 121, poz. 1138). - Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dn. 23.12.2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji i magazynowaniu gazów, napełnianiu zbiorników gazami oraz uŝywaniu i magazynowaniu karbidu (Dz. U. Nr 7, poz. 59). - Rozporządzenie Rady Ministrów z 16.VII.2002 r. w sprawie rodzajów urządzeń technicznych podlegających dozorowi technicznemu (Dz. U. Nr 120, poz. 1021), - Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dn. 9.VII.2003 r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego w zakresie eksploatacji niektórych urządzeń ciśnieniowych (Dz. U. Nr 135, poz. 1269) - Normy i normatywy projektowania 2. Cel i zakres opracowania Celem opracowania jest instalacja gazów technicznych: hel, argon, dwutlenek węgla, azot oraz azot ciekły i próŝnia dla budynku A zlokalizowanego na terenie Gdańskiego Parku Naukowo Technologicznego. 3. Ogólny opis Projektowany budynek jest obiektem sześciokondygnacyjnym w którym na trzech kondygnacjach, zlokalizowane będzie Bałtyckie Centrum Biotechnologii i Diagnostyki Innowacyjnej Biobaltica. Dwie ostatnie kondygnacje będą pełniły funkcje biurowe. Ulokowane na parterze, I i II piętrze pomieszczenia potrzebują uzbrojenia w instalacje gazów technicznych. HEL, ARGON i DWUTLENEK WĘGLA - zasilanie budynku z rampy 2 x 2 butle z kompletnym panelem rozpręŝania Iº, usytuowanej w wiacie stalowej na zewnątrz budynku od strony południowo- wschodniej. Stąd instalacja zostanie wprowadzona GT-2

na wysokości ok. 3.5 m, w przestrzeń stropu podwieszanego parteru i dalej na I i II piętro do pomieszczeń, gdzie przewidziane są odbiory. Tutaj instalacja zakończona jest zaworem odcinającym, rozprowadzenie do punktów poboru Inwestor dokona we własnym zakresie. Przed punktami odbioru naleŝy zastosować kompletny punkt redukcyjny IIº. AZOT - z wiaty w której usytuowane są 2 wiązki butli po 12 sztuk z kompletnym panelem rozpręŝania Iº, na zewnątrz budynku. Poprowadzona zostanie instalacja na wysokości ok. 3.5 m, w przestrzeń stropu podwieszanego parteru i dalej na I i II piętro do pomieszczeń, gdzie przewidziane są odbiory. Tutaj instalacja zakończona jest zaworem odcinającym, rozprowadzenie do punktów poboru Inwestor dokona we własnym zakresie. Przed punktami odbioru naleŝy zastosować kompletny punkt redukcyjny IIº. AZOT CIEKŁY - magazynowany jest w zbiorniku stalowym z pełnym uzbrojeniem (oraz nalewakiem) o pojemności V= 3000 l i średnicy ф 1600 mm. Zbiornik posadowiony jest na fundamencie o wymiarach 2.2 x 2.2 m, obok wiaty ze stanowiskami rozpręŝania gazów na zewnątrz budynku od strony południowo- wschodniej. Stąd instalacja zostanie wprowadzona na wysokości ok. 3.5 m, w przestrzeń stropu podwieszanego parteru i dalej na II piętro, gdzie usytuowane są 3 komory do przechowywania materiału biologicznego. Ciekły azot wykorzystywany będzie równieŝ w pracowni Spektroskopii NMR dokąd jest dostarczany w naczyniach Dewara. PRÓśNIA - będzie wytwarzana w miejscach poboru za pomocą miejscowych pomp próŝniowych. Uwaga: 1. Wprowadzenie rurociągów do budynku w tulejach gazoszczelnych 4. Instalacja helu 5.0 Zapotrzebowanie helu zgodnie z wytycznymi technologicznymi wynosi: 80 l tj. ok. 60.0 Nm 3 /miesiąc Przyjęto 4 butle stalowe o pojemności V= 50 l kaŝda i ciśnieniu 15.0 MPa Rurociągi z miedzi R290 wg. PN-EN 1057 Znakowanie W oparciu o normę PN-70/N-01270. 5. Instalacja argonu 5.0 Zapotrzebowanie argonu zgodnie z wytycznymi technologicznymi wynosi: 60 l tj. ok. 50.0 Nm 3 /miesiąc Przyjęto 4 butle stalowe o pojemności V= 50 l kaŝda i ciśnieniu 20.0 MPa Rurociągi z miedzi R290 wg. PN-EN 1057 GT-3

Znakowanie W oparciu o normę PN-70/N-01270. 6. Dwutlenek węgla 5.3 Zapotrzebowanie dwutlenku węgla zgodnie z wytycznymi technologicznymi wynosi: 5.5 kg tj. ok. 3.0 Nm 3 /dzień Przyjęto 4 butle stalowe o pojemności V= 50 l kaŝda i ciśnieniu 5.7 MPa Rurociągi z miedzi R290 wg. PN-EN 1057 Znakowanie W oparciu o normę PN-70/N-01270. 7. Instalacja azotu 5.0 Zapotrzebowanie azotu zgodnie z wytycznymi technologicznymi wynosi: 52.0 l tj. ok. 36.0 Nm 3 /dzień Przyjęto 2 wiązki butli stalowych po 12 szt. o pojemności V= 50 l kaŝda i ciśnieniu 20.0 MPa Rurociągi z miedzi R290 wg. PN-EN 1057 Znakowanie W oparciu o normę PN-70/N-01270. 8. Instalacja ciekłego azotu Zapotrzebowanie ciekłego azotu zgodnie z wytycznymi technologicznymi wynosi: 2.6 m 3 /miesiąc Zasilanie instalacji z kriogenicznego zbiornika ciekłego azotu o pojemności V= 3000 l z pełnym uzbrojeniem oraz nalewakiem. Instalacja musi być wykonana ze specjalnych rur izolowanych próŝniowo. Znakowanie W oparciu o normę PN-70/N-01270. 9. Wytyczne branŝowe 9.1. Budowlane - zaprojektować fundament pod zbiornik na azot ciekły o wymiarach 2.2 x 2.2 m GT-4

poziom +0.10 nad terenem, waga zbiornika 5000 kg - zaprojektować wiatę z 4 boksami pod stanowiska rozpręŝania gazów wg. rysunku 9.2. Elektryczne - uziemić zbiornik na ciekły azot i ogrodzenie - uziemić wszystkie rurociągi gazów technicznych - uziemić konstrukcję wiaty - zapewnić moŝliwość podłączenia pompy autocysterny pod gniazdo 63 A przy fundamencie pod zbiornik ciekłego azotu - zaprojektować w kaŝdym boksie wiaty do rozpręŝania gazów, gniazda 24 V i 230 V 10. Uwagi końcowe Całość instalacji naleŝy wykonać, poddać próbom i odbiorom zgodnie z Warunkami technicznymi wykonania i odbioru robót budowlano-montaŝowych cz.ii.instalacje sanitarne i przemysłowe. GT-5

Linde Gaz Polska Sp. z o.o. Wydanie z 04.2002 Rewizja nr 0 Instrukcja bezpieczeństwa 1 Postępowanie z silnie oziębionymi skroplonymi gazami 1. Uwagi wstępne Gaz lub ciecz jest w stanie silnie oziębionym (kriogenicznym), jeśli jego temperatura leŝy znacznie poniŝej temperatury otoczenia (tj. poniŝej 50 C). Instrukcja ta podaje zalecenia bezpiecznego obchodzenia się z silnie oziębionymi skroplonymi gazami. Nie określono tu wiąŝących przepisów bezpieczeństwa, lecz je uzupełniono. 2. Ogólne informacje o silnie oziębionych gazach skroplonych Własności chemiczne silnie oziębionych gazów skroplonych są zasadniczo takie same, jak w temperaturze otoczenia. Dodatkowo naleŝy uwzględnić własności fizyczne wynikające z niskiej ich temperatury. Z własności tych wynikają dodatkowe środki bezpieczeństwa, które musza być przestrzegane przy obchodzeniu się ze skroplonymi, silnie oziębionymi gazami, w następujących przypadkach: - Kontakt z ciałem: bezpośredni kontakt z cieczami o niskiej temperaturze moŝe powodować odmroŝenia, lub poparzenia. Środki pierwszej pomocy moŝna odnaleźć w instrukcji dot. oparzeń i odmroŝeń. W szczególności rozpryskana ciecz moŝe uszkodzić oczy. - Kruchość: materiały (np. większość tworzyw sztucznych, stal konstrukcyjna) stają się bardzo kruche w niskich temperaturach. 3. Środki ostroŝności Środki ostroŝności podane w tym rozdziale stosuje się do wszystkich silnie oziębionych gazów. NaleŜy stosować się do nich i do zaleceń podanych w kartach charakterystyki gazów, oraz w innych stosownych instrukcjach bezpieczeństwa, np. dotyczących zuboŝenia, wzbogacenia atmosfery w tlen, itp. 3.1 Środki ochrony osobistej Środki ochrony osobistej uŝywane konsekwentnie, chronią przed kontaktem z silnie oziębionymi gazami, cieczami lub wyposaŝeniem, co pozwala na praktyczne wyeliminowanie szkód dla zdrowia. OdzieŜ powinna być czysta, sucha i wykonana z włókien naturalnych. Nie powinna być ona zbyt ciasna, co pozwala na szybkie jej zdjęcie, po oblaniu się oziębioną cieczą. Ramiona i nogi musza być całkowicie okryte. Nie naleŝy uŝywać odzieŝy z otwartymi kieszeniami, przerwanymi nogawkami lub rękawami. NaleŜy nosić dobrze izolujące buty z suchych, odpornych na pękanie materiałów (np. skóra, Kevlar), jeśli wykonuje się pracę przy zimnych częściach instalacji i zachodzi moŝliwość opryskania. Buty powinny być luźne, aby moŝna je było szybko zdjąć, w przypadku wlania się do środka silnie oziębionej cieczy. Jeśli istnieje zagroŝenie GT-6

opryskania oczu silnie oziębioną cieczą, naleŝy uŝywać osłony na twarz, np. przy przelewaniu kriogenicznej cieczy, przyłączaniu lub odłączaniu węŝy lub zanurzaniu przedmiotów w cieczy. Okulary mogą nie stanowić wystarczającej ochrony. Przy pracy z silnie oziębioną cieczą naleŝy nosić buty bezpieczeństwa w dobrym stanie. Podeszwy powinny być profilowane. Przy pracy z kriogenicznymi gazami palnymi (np. z ciekłym wodorem, LPG, LNG) naleŝy nosić buty na podeszwie przewodzącej (tzw. antystatycznej). Buty z cholewami nie są zalecane, poniewaŝ nie moŝna ich szybko zdjąć. PoniewaŜ zgazowane ciecze o niskiej temperaturze powodują zuboŝenie atmosfery w tlen, zaleca się stosowanie aparatów oddechowych. Patrz instrukcja bezpieczeństwa dot. atmosfery zuboŝonej w tlen. 3.2 Szczególne zalecenia przy pracy z gazami skroplonymi, silnie oziębionymi. Gazy skroplone, silnie oziębione są na ogół pod ciśnieniem atmosferycznym w stanie wrzenia. Przy przelewaniu gazów skroplonych do naczyń mających temperaturę otoczenia, wrzenie gazu gwałtownie przybiera na sile. Ciecz kriogeniczna jest rozpryskiwana i wyrzucana na zewnątrz przez odparowany w duŝych ilościach gaz. Dlatego naleŝy chronić twarz i ręce. To samo dotyczy przedmiotów o temperaturze otoczenia (lub cieplejszych) zanurzanych w gazie. Jeśli pojemniki lub przedmiot ma temperaturę gazu skroplonego, odparowanie gazu nie jest gwałtowne, ale ciecz nadal jest w stanie wrzenia. Dopływ ciepła sprawia, Ŝe skroplony gaz wyrzucany jest z naczynia, jeśli jest ono otwarte (np. naczynia Dewara). W zamkniętych naczyniach następuje wzrost ciśnienia. Im lepsza izolacja naczynia tym wolniejszy wzrost ciśnienia. Z jednego litra skroplonego gazu oziębionego, powstają znaczące ilości gazu. Dlatego zaleca się taką wentylację tych pomieszczeń, w których operuje się gazami skroplonymi w otwartych naczyniach, która odprowadzi co najmniej powstały przez odparowanie gaz. Wystarczająca wentylacja powinna zapewnić utrzymanie zawartości tlenu w otoczeniu bez większych zmian: wzrost zawartości tlenu powyŝej normalnej zawartości 21% obj. do ponad 23% obj., zwiększa zagroŝenie poŝarem. Dlatego oziębiony, skroplony tlen nie moŝe być przechowywany w otwartych naczyniach. Gazy skroplone podane w tabeli nie mogą spowodować zatrucia, gdyŝ nie są toksyczne. Mogą one (oprócz tlenu) jednak spowodować obniŝenie zawartości tlenu w powietrzu, co przy stęŝeniach poniŝej 15% moŝe prowadzić do uduszenia. NaleŜy zauwaŝyć, Ŝe dwutlenek węgla w niskich stęŝeniach moŝe prowadzić do powaŝnych zaburzeń oddychania. StęŜenia dwutlenku węgla ponad ok. 20% powodują śmierć w ciągu kilku sekund. Z uwagi na niebezpieczeństwo zapalenia się, stęŝenia tlenu ponad 23% są niebezpieczne dla ciała. Dalsze informacje na ten temat w instrukcjach bezpieczeństwa dot. niedoboru tlenu i wzbogacenia w tlen. Przebywanie w powietrzu oziębionym przez kriogeniczne gazy, moŝe prowadzić do wyziębienia organizmu oraz do zaburzeń czynności płuc przy wdychaniu powietrza oziębionego przez gaz o niskiej temperaturze. Gdy silnie oziębione gazy mieszają się z powietrzem, moŝe tworzyć się mgła w wyniku kondensacji wilgoci pod wpływem niskiej temperatury. Jeśli wyciek gazu jest większy, powstała mgła moŝe utrudnić widoczność i orientację. NaleŜy zauwaŝyć, Ŝe równieŝ poza obszarem zamglenia naleŝy się liczyć z wyraźną zmianą składu powietrza. Wszystkie podane w tabeli gazy są w temperaturze wrzenia znacznie cięŝsze od powietrza. Tam gdzie istnieje moŝliwość uwolnienia znacznych ilości oziębionych skroplonych gazów, nie moŝe być Ŝadnych kanałów bez zamknięć cieczowych, otwartych okien do piwnic lub otworów prowadzących do niŝej połoŝonych przestrzeni, kanałów itp., gdzie mogłyby GT-7

się zbierać cięŝkie gazy. W tych obszarach istnieje teŝ m.in. zwiększone zagroŝenie uduszeniem i poŝarem. Przy pracy z gazami obojętnymi (np. z azotem, argonem, helem, CO2) nie ma zagroŝenia poŝarem. Gazy te mogą nawet być stosowane do gaszenia poŝarów. ZagroŜenie poŝarem moŝe powstać wtedy, gdy wycieknie palny oziębiony gaz skroplony (np. skroplony wodór, LNG), ulegający odparowaniu i tworzący z powietrzem mieszaninę wybuchową. Szczególnie wydajna naturalna lub wymuszona wentylacja jest dlatego z reguły konieczna. Tlen, choć sam niepalny, wzmaga spalanie. Materiały które w normalnej atmosferze są niepalne lub trudno palne, mogą być palne w powietrzu wzbogaconym w tlen lub w samym tlenie. Jeśli zostaną one zapalone, spalanie przebiega szczególnie intensywnie i ze znacznym wydzielaniem ciepła. Materiały palne w powietrzu (np. oleje, asfalt, tworzywa sztuczne,...) reagują wybuchowo z powietrzem wzbogaconym w tlen lub z samym tlenem, dlatego naleŝy unikać ich kontaktu z tlenem. Przy pracy ze wszystkimi gazami kriogenicznymi, których temperatury są niŝsze od temperatury wrzenia tlenu (patrz tabela wiersz 2) istnieje zagroŝenie kondensacją tlenu atmosferycznego, co moŝe doprowadzić do miejscowego wzbogacenia w tlen. Patrz instrukcja bezpieczeństwa dla atmosfery wzbogaconej w tlen. Materiały konstrukcyjne, które mogą wejść w kontakt z oziębionymi gazami skroplonymi, muszą być odpowiednie do niskich temperatur, tj. nie mogą pękać w niskich temperaturach. Odpowiednia jest np. miedź, stal austenityczna, niektóre stopy aluminium. Spośród tworzyw sztucznych odpowiedni jest w niektórych warunkach PTFE. Dobór materiałów do określonych warunków powinien zostać ustalony ze specjalistą. Jeśli ciecz kriogeniczna moŝe zostać zamknięta między dwoma zaworami, odcinek między nimi powinien zostać zaopatrzony w zawór rozładowujący ciśnienie o wystarczającej średnicy. Ciecze te ulegają odparowaniu nawet przy najlepszej izolacji. Powstały w ten sposób gaz musi zostać odprowadzony przez zawór rozładowujący ciśnienie, aby uniknąć rozerwania przewodu. Przed wprowadzeniem skroplonych gazów kriogenicznych do aparatów, zbiorników, rurociągów, armatury, muszą zostać one dokładnie wysuszone. Oziębione gazy doprowadziłyby w przeciwnym wypadku do zamarznięcia wilgoci, co mogłoby zakłócić funkcjonowanie np. zaworów bezpieczeństwa, manometrów, itp. NaleŜy pamiętać o tym, Ŝe kaŝdy materiał kurczy się, gdy zostaje oziębiony. Stopień skurczenia się zaleŝy od materiału i od obniŝenia temperatury. ZróŜnicowana kurczliwość róŝnych materiałów, moŝe prowadzić do wycieków lub pękania np. przy połączonych śrubami kołnierzach lub innych połączeniach. 4. Ochrona środowiska Gazy wymienione w tabeli ( za wyjątkiem wodoru i LNG), są obecne w atmosferze w róŝnych ilościach. Jeśli wyparuje mała ilość (kilka litrów) skroplonego gazu, nie wpływa to trwale na skład atmosfery. Jeśli zostanie rozlana niewielka ilość skroplonego gazu, powierzchnia ziemi nie zostanie zanieczyszczona, gdyŝ ciecz szybko odparuje nie wnikając lub wnikając w niewielkim stopniu w podłoŝe. Powstałe lokalne przemarznięcie podłoŝa nie powoduje trwałego uszkodzenia gleby. 5. Uwagi końcowe Bezpieczne operowanie silnie oziębionym gazem skroplonym jest moŝliwe tylko wtedy, gdy znane są jego specyficzne własności, a operowanie gazem odbywa się GT-8

z ich świadomością. Nieodpowiednie obchodzenie się z gazami kriogenicznymi moŝe prowadzić np. do odmroŝeń, podczas gdy ten sam efekt jest stosowany świadomie w kriochirurgii. Innymi słowami: Własności silnie oziębionych skroplonych gazów mogą być korzystne lub niekorzystne. NaleŜy je po prostu odpowiednio stosować. Na pytanie jak je stosować odpowiedzi udzielają nasi specjaliści. Własności fizyczne niektórych gazów kriogenicznych Tlen Azot Argon Wodór Hel LNG Dwutlenek węgla 1. Symbol chem. O2 N2 Ar H2 He CH4 CO2 2. Temp. wrzenia -183-196 -186-253 -269-161 -78,5 *) przy 1013 mbar w ( C) 3. Gęstość cieczy 1,142 0,808 1,40 0,071 0,125 0,42 1,178 **) przy 1013 mbar w (kg/l) 4. Gęstość gazu 1,34 1,17 1,67 0,084 0,167 0,72 1,85 przy 15 C, 1013 mbar w (kg/m3) 5. Względna gęstość do powietrza 1,09 0,95 1,36 0,0685 0,136 0,55 1,51 przy 15 C, 1013 mbar 6. Ilość gazu powstającego z 1l 853 691 839 845 749 587 632 cieczy w (l) *) temperatura sublimacji **) przy 5,18 bar GT-9

INFORMACJA DOTYCZĄCA BEZPIECZEŃSTWA I OCHRONY ZDROWIA Nazwa i adres : Gdański Park Naukowo Technologiczny Gdańsk, ul. 3 Lipy 3 Inwestor : Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna Sp. z o.o. 81-703 Sopot, ul. Władysława IV 9 Projektant : Wiesław Wett Sopot, luty 2009 GT-10

Na podstawie art. 20 ust. 1b ustawy z dn. 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2000 r. Nr 106, poz. 1126, Nr 109, poz. 1157 i Nr 120, poz. 1268, z 2001 r. Nr 5, poz. 42, Nr 100, poz. 1085, Nr 110, poz. 1190, Nr 115, poz. 1229, Nr 129, poz. 1439 i Nr 154, Infrastruktury Dz. U nr 120 poz. 1125 i 1126 z dnia 23 czerwca 2003 1.Zakres robót i kolejność ich realizacji - zapoznanie pracowników z projektem - przygotowanie placu budowy - ustawienie zbiornika ciekłego azotu z uzbrojeniem - ustawienie butli na stanowiskach rozpręŝania i montaŝ armatury - instalacja gazowa helu, argonu, dwutlenku węgla i azotu - instalacja ciekłego azotu 2.Wykaz istniejących obiektów budowlanych - Budynek biurowo- produkcyjny z zapleczem 3.Elementy zagospodarowania działki lub terenu, które mogą stwarzać zagroŝenie bezpieczeństwa i zdrowia ludzi - istniejące przewody energetyczne, cieplne i gazowe 4.Informacje dotyczące przewidywanych zagroŝeń występujących podczas realizacji robót budowlanych, określające skalę i rodzaje zagroŝeń oraz miejsce i czas ich występowania - prace montaŝowe wewnętrznych instalacji wykonywane będą na róŝnych wysokościach równieŝ powyŝej 1.5m - realizowany budynek wyposaŝony będzie w szereg instalacji, dlatego naleŝy zwrócić szczególną uwagę na urządzenia energetyczne oraz zachować ostroŝność przy wykonywaniu przekuć w przegrodach budowlanych 5.Informacje o wydzieleniu i oznakowaniu miejsca prowadzenia robót budowlanych, stosownie do rodzaju zagroŝenia - oznakować miejsce pracy barierkami lub taśmą ostrzegawczą - w godzinach nocnych wykopy oświetlić lampami ostrzegawczymi - oznakować miejsce pracy na rusztowaniu (wysokości) 6.Informacje o sposobie prowadzenia instruktaŝu pracowników przed przystąpieniem do realizacji robót szczególnie niebezpiecznych - wszyscy pracownicy powinni przejść szkolenie BHP i P. poŝ - posiadać uprawnienia stosowne do wykonywanej pracy - muszą być w środki ochrony osobistej (odzieŝ i sprzęt) GT-11

7. Określenie sposobu przechowywania i przemieszczania materiałów, wyrobów, substancji oraz preparatów niebezpiecznych na terenie budowy - zbiornik ciekłego azotu oraz stanowiska rozpręŝania gazów muszą być ogrodzone a bramki wejściowe zamykane 8.Środki techniczne i organizacyjne, zapobiegające niebezpieczeństwom wynikającym z wykonywania robót budowlanych w strefach szczególnego zagroŝenia zdrowia lub w ich sąsiedztwie, w tym zapewniających bezpieczną i sprawną komunikację, umoŝliwiającą szybką ewakuację na wypadek poŝaru, awarii i innych zagroŝeń Przed przystąpieniem do wykonywania robót budowlanych wykonawca powinien: - ogrodzić plac budowy z wyznaczeniem oddzielnie ciągów pieszych oraz pasów dla ruchu pojazdów - odpowiednio oświetlić teren - wyznaczyć i oznakować drogi ewakuacyjne - rozmieścić i oznakować usytuowanie urządzeń przeciwpoŝarowych i sprzętu pierwszej pomocy - zabezpieczyć i oznaczyć na czas budowy wszystkie istniejące na terenie budowy kable energetyczne i urządzenia oraz przewody gazowe - prowadzić bezpośredni nadzór nad robotami - usunąć z placu budowy zbędne materiały i sprzęt. GT-12