ZARZĄD WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO KONCEPCJA FUNKCJONOWANIA WOJEWÓDZKICH JEDNOSTEK OŚWIATOWYCH INFORMACJA NA SEJMIK WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO OPOLE, MAJ 2003 r.
Spis treści Lp. Numery stron 1. Czynniki warunkujące zmiany w funkcjonowaniu wojewódzkich jednostek oświatowych 3 2. Rola Państwowej Medycznej Wyższej Szkoły Zawodowej w Opolu w kształceniu kadr medycznych 8 3. Perspektywy kształcenia w szkolnictwie medycznym 11 4. Kierunki rozwoju placówek doskonalenia i zakładu kształcenia nauczycieli 15 5. Podsumowanie i wnioski 23 6. Załączniki nr 1, 2, 3, 4 Departament Edukacji 2
Niniejsza Koncepcja... została przygotowana w oparciu o Strategię rozwoju edukacji w województwie opolskim na lata 2003-2006 (przyjętą przez Sejmik Województwa Opolskiego uchwałą Nr XLV/338/2002 z dnia 25 maja 2002 r.), a wskazane kierunki działań są wynikiem szczegółowej analizy aktualnej sytuacji w zakresie oświaty i nauki, uwzględniającej także zmieniające się unormowania prawne oraz potrzeby rynku pracy. Samorząd województwa pełni rolę organu prowadzącego dla: I. szkół: 1) Medycznego Studium Zawodowego w Opolu, 2) Medycznego Studium Zawodowego w Branicach, 3) Medycznego Studium Zawodowego w Brzegu, 4) Medycznego Studium Zawodowego w Kędzierzynie-Koźlu, 5) Zespołu Szkół w Prudniku, w skład którego wchodzą: a) Medyczne Studium Zawodowe w Prudniku, b) Medyczne Studium Zawodowe w Nysie, c) Liceum Profilowane w Prudniku, II. placówek doskonalenia nauczycieli, 1) Wojewódzkiego Ośrodka Metodycznego w Opolu, 2) Wojewódzkiego Ośrodka Doskonalenia Informatycznego i Politechnicznego w Opolu, III. Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Opolu, IV. Nauczycielskiego Kolegium Języków Obcych w Opolu. Procesy zachodzące na rynku pracy (zwłaszcza malejące zapotrzebowanie na pracowników o najniższych kwalifikacjach) zmuszają do dokonywania zmian w polityce oświatowej państwa i samorządów. Koniecznością staje się szybkie reagowanie na aktualne potrzeby rynku pracy, przygotowywanie oferty edukacyjnej uwzględniające tzw. zawody przyszłości. Istotnymi czynnikami są także: pogłębiający się niż demograficzny i ujemny przyrost naturalny (a co za Departament Edukacji 3
tym idzie spadek liczebności uczniów w szkołach) oraz związany z tym proces starzenia się społeczeństwa polskiego. W przededniu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej ogromnego znaczenia nabiera także dostosowanie polskiego prawa, w tym oświatowego, do standardów unijnych. Samorząd województwa, zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 6.10.1998 r. w sprawie określenia wykazu szkół i placówek o znaczeniu regionalnym, których prowadzenie należy do samorządu województwa (Dz. U. 98.147.964), odpowiedzialny jest za kształcenie średniego personelu medycznego. Jednym z podstawowych założeń w tym zakresie jest podnoszenie kształcenia w zawodach medycznych z poziomu pomaturalnego i policealnego na poziom licencjacki (kształcenie w wyższych szkołach zawodowych). Spadek nakładów, w budżecie państwa, na edukację i zmniejszająca się z roku na rok subwencja oświatowa (w roku 2003 zniesiono występujące w latach poprzednich tzw. progi, uwzględniane w algorytmie, będące podstawą naliczania subwencji) to kolejne czynniki wymuszające podjęcie w najbliższym okresie zdecydowanych działań zmierzających do zmiany struktury organizacyjnej szkół i placówek oświatowych. Problem ten dotyczy również szkół i placówek, dla których organem prowadzącym jest Województwo Opolskie. Powyższe czynniki skłoniły do opracowania Koncepcji funkcjonowania wojewódzkich jednostek oświatowych... zmierzającej do dostosowania struktury organizacyjnej oraz zasad funkcjonowania jednostek oświatowych do aktualnych potrzeb rynku pracy, możliwości finansowych samorządu oraz znowelizowanych aktów prawnych. Biorąc powyższe pod uwagę, Departament Edukacji proponuje dokonanie zmian w zakresie: - kształcenia w zawodach medycznych, Departament Edukacji 4
- działalności opiekuńczo - wychowawczej w internatach, - funkcjonowania placówek doskonalenia nauczycieli oraz Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej, - oferty edukacyjnej Nauczycielskiego Kolegium Języków Obcych w Opolu. Realizacja zmian w zaproponowanym zakresie stanie się bowiem wypełnieniem przyjętych w Strategii rozwoju edukacji... celów strategicznych i kierunków działań, takich jak: - dostosowanie kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy z uwzględnieniem aktualnych potrzeb rynku pracy, prognozowanych zawodów przyszłości oraz obszarów, w których będą powstawały nowe zawody. Działania w tym zakresie prowadzić będą szkoły medyczne, Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu, Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych w Opolu, - podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa poprzez wspieranie rozwoju nauki i szkolnictwa wyższego m. in. poprzez tworzenie wyższych szkół zawodowych, co ułatwi możliwość uzyskania wyższego wykształcenia na poziomie licencjata a realizowane przez Państwową Medyczną Wyższą Szkołę Zawodową w Opolu, - zwiększenie dostępności do kształcenia ustawicznego ukierunkowanego na doskonalenie i dokształcanie zawodowe społeczeństwa, przygotowanie do mobilności i aktywności na rynku pracy, prowadzenie kształcenia informatycznego i językowego w tym zakresie działania prowadzić będą: Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Opolu, Wojewódzki Ośrodek Doskonalenia Informatycznego i Politechnicznego w Opolu, Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Opolu, NKJO, - otwarcie instytucji oświaty na potrzeby otaczającego świata podnoszenie standardu placówek oświatowych poprzez poprawę wyposażenia w środki zapewniające korzystanie z nowoczesnych technologii informacyjnych, komunikacyjnych i kształcenia językowego, z uwzględnieniem czynnika Departament Edukacji 5
demograficznego; niniejszy cel dotyczy wszystkich jednostek oświatowych dla których organem prowadzącym jest Samorząd Województwa Opolskiego, - budowanie społeczeństwa informacyjnego doskonalenie w zakresie stosowania technologii informacyjnych i komunikacyjnych, umożliwienie szybkiego pozyskania informacji o rynku pracy i o ofercie edukacyjnej, stworzenie mobilnego systemu wymiany informacji o potrzebach i możliwościach oraz budowanie infrastruktury informatycznej - realizacja powyższego celu obejmie: WOM, WODIiP, PBW, NKJO. Departament Edukacji planując i przeprowadzając zmianę kierunków kształcenia w szkołach medycznych, priorytetowo traktuje konieczność uwzględnienia w swych działaniach warunków aktualnie istniejących na lokalnym rynku pracy, na którym coraz większą rolę w znalezieniu zatrudnienia odgrywa odpowiednie wykształcenie przyszłych pracowników. Niniejszy aspekt jest szczególnie widoczny w zakresie zawodów medycznych. W Strategii rozwoju województwa opolskiego na lata 2000 2015 jednym z głównych celów i kierunków rozwoju województwa opolskiego jest dobrze wykształcone społeczeństwo oraz przygotowanie do konkurowania na europejskich rynkach pracy. Zgodnie z przygotowanym przez Rządowe Centrum Studiów Strategicznych Międzyresortowy Zespół do Prognozowania Popytu na Pracę opracowaniem, zapotrzebowanie na pracowników opieki osobistej i zawodów pokrewnych będzie aż do roku 2010 sukcesywnie, średnio co roku o około 3,15%, rosnąć, przy jednoczesnym założeniu, że roczne tempo wzrostu zatrudnienia będzie wynosiło 0,5%. 1 Powyższe prognozy wiążą się z postępującym starzeniem się naszego społeczeństwa, który to proces będzie wymagał wzrostu znaczenia opieki zdrowotnej nad ludźmi niedołężnymi i chorymi w ich domu. Z danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Opolu wynika, że pomiędzy rokiem 1983 a 2001 o 10.974 osób zmniejszyła 1 Szacunek zapotrzebowania na główne grupy zawodów do roku 2010, Studia i Materiały, Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, t. 3, Warszawa 1999. Departament Edukacji 6
się liczba urodzonych w województwie opolskim, co oznacza spadek liczby urodzeń o 45%, do którego doszło na przestrzeni ostatnich 18 lat. Jednocześnie niepokojące dla województwa opolskiego są prognozy w zakresie liczby ludności są one bardziej pesymistyczne dla naszego województwa niż w skali ogólnopolskiej. Według nich do roku 2015 liczba ludności w naszym województwie będzie spadała, podczas gdy w Polsce począwszy od roku 2006 ma stopniowo rosnąć. 2 Ważnym aspektem związanym z demografią województwa opolskiego jest najbardziej niekorzystny w kraju bilans migracji w okresie trzech lat 1999 2001 województwo straciło blisko 1% mieszkańców tylko poprzez migracje wewnątrz kraju. 3 Dane dotyczące emigracji tylko pogarszają te statystyki; począwszy od 2000 r. emigrować z województwa opolskiego co roku będzie około 2000 osób na pobyt stały, podczas gdy napływ ludności do naszego regionu będzie zdecydowanie mniejszy. 4 Należy jednak pamiętać, że w zdecydowanej większości mamy w naszym województwie do czynienia z emigracją zarobkową, w której uczestniczą przede wszystkim osoby w wieku produkcyjnym, czynne zawodowo, z wykształceniem średnim i zawodowym. Biorąc pod uwagę politykę edukacyjną należy dostrzec fakt, że szkoły naszego regionu kształcą w znacznym zakresie absolwentów na zewnętrzne, względem naszego województwa, rynki pracy, zarówno w kraju, jak i za granicą. Konsekwencją powyższych tendencji będzie wzrost udziału osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie mieszkańców województwa opolskiego, czyli osób które w bliższym okresie czasu będą wymagały opieki zarówno w domu, jak i placówkach służby zdrowia czy domach opieki społecznej. W nawiązaniu do mającego właśnie miejsce procesu restrukturyzacji publicznej 2 Województwo opolskie sytuacja gospodarcza w połowie 2000 r. i prognoza demograficzna do 2015, Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Departament Polityki Regionalnej, Biuro Badań i Analiz Strategicznych, Opole 2000. 3 Uwarunkowania rozwoju regionalnego województwa opolskiego ze szczególnym uwzględnieniem migracji zagranicznych, Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Departament Polityki Regionalnej, Biuro Badań i Analiz Strategicznych, Politechnika Opolska, Wydział Zarządzania i Inżynierii Produkcji. 4 Województwo opolskie sytuacja gospodarcza w połowie 2000 r. i prognoza demograficzna do 2015, Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego, Departament Polityki Regionalnej, Biuro Badań i Analiz Strategicznych, Opole 200. Departament Edukacji 7
służby zdrowia, należy oczekiwać również szybkiego rozwoju usług medycznych w ramach sektora prywatnego, a w konsekwencji powstawania niepublicznych domów opieki dla osób starszych. Koncepcja wprowadzania do szkół medycznych nowych zawodów związanych z szeroko pojętą opieką socjalną, jest odpowiedzią na powyższe plany. Kolejnym istotnym priorytetem który realizowany jest przez samorząd województwa jest: podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa poprzez wspieranie rozwoju nauki i szkolnictwa wyższego. Środkiem zmierzającym do urzeczywistnienia powyższego zapisu jest m. in. utworzenie Państwowej Medycznej Wyższej Szkoły Zawodowej w Opolu. Dokonująca się obecnie transformacja systemu kształcenia kadr medycznych jest jednym z elementów reformy systemu ochrony zdrowia w Polsce. Konieczność edukacji w zawodach medycznych na wyższym poziomie wymusza przyjęte przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej Europejskie Porozumienie w sprawie Szkolenia i Kształcenia Pielęgniarek, zgodnie z wymogami WHO, ICN, EU z dnia 17 lipca 1996 roku (Dz. U. nr 83, poz. 384). Obowiązujące obecnie przepisy prawne zakładają podniesienie na wyższy poziom (licencjacki) nauczania pielęgniarek i położnych, od roku akademickiego 2003/2004 Ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. z 2001 r., Nr 57, poz. 602 z późn. zm.). Prognozy rozwoju opieki medycznej wskazują na potrzebę przyznania personelowi pielęgniarskiemu większej samodzielności w pełnieniu roli zawodowej, tak jak ma to już miejsce w niektórych krajach Unii Europejskiej. Praktyka przekonuje, że pacjenci i ich rodziny mają większe zaufanie do personelu z wyższym wykształceniem w przekonaniu o jego profesjonalizmie. Departament Edukacji 8
Wspomniane powyżej przepisy prawne wymusiły na samorządzie województwa podjęcie działań zmierzających do zapewnienia młodzieży możliwości edukacji na poziomie wyższym zawodowym. W przyszłości planowane jest podnoszenie na wyższy szczebel kolejnych kierunków, nauczanych obecnie w policealnych szkołach medycznych. Sejmik Województwa Opolskiego, na podstawie art. 10 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1997 r. o wyższych szkołach zawodowych (Dz. U. Nr 96, poz. 590 z późn. zm.), podjął Uchwałę nr XVI/102/2000 z dnia 29 lutego 2000 r., przyjmującą projekt wniosku o utworzenie Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Opolu, który został złożony w Ministerstwie Edukacji Narodowej w dniu 6 marca 2000 r. Po skorygowaniu i uzupełnieniu ponowny wniosek został przedstawiony ministrowi Edukacji Narodowej i Sportu w dniu 21 maja 2002 r. Rada Ministrów na posiedzeniu w dniu 8 kwietnia 2003 r. wydała rozporządzenie o utworzeniu Państwowej Medycznej Wyższej Szkoły Zawodowej w Opolu (Dz. U. Nr 64, poz. 593 z dnia 15 kwietnia 2003 r.). Kolejnymi argumentami, które legły u podstaw utworzenia w Opolu medycznej szkoły wyższej, są: a) samorząd województwa, zgodnie z przypisanym zakresem działalności, jest kreatorem polityki rozwoju województwa, na którą składa się m.in. wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli. W społeczeństwie województwa opolskiego osoby z wyższym wykształceniem stanowią 10,4% ogółu ludności, przy średniej dla całego kraju wynoszącej 11,6%. Jest to jeden z niższych wyników w skali kraju - według danych GUS BAEL na 2000 rok, b) udział bezrobotnych absolwentów z wyższym wykształceniem w ogólnej liczbie bezrobotnych województwa opolskiego wynosi 3,6%. 5 Natomiast bezrobotni kończący szkoły wyższe w ogólnej liczbie absolwentów pozostających bez pracy stanowią 14%, zaś np. abiturienci średnich szkół 5 Analiza i ocena sytuacji na rynku pracy w województwie opolskim w 2002 roku, Wojewódzki Urząd Racy w Opolu, Opole 2003. Departament Edukacji 9
zawodowych - 29,6%. 6 Z powyższych danych jasno wynika, że co prawda wyższe wykształcenie nie gwarantuje uzyskania i utrzymania pracy, jednak wyższe kwalifikacje zwiększają szanse jej zdobycia, c) aspiracje edukacyjne młodzieży są coraz wyższe, młodzież pragnie się kształcić, tymczasem w ostatnich latach na publiczne uczelnie wyższe w naszym województwie na studia dzienne nie dostało się ok. 60% starających się o przyjęcie. Atutem opisywanego w tym miejscu przedsięwzięcia jest z pewnością fakt, że siedzibą tworzonej uczelni zawodowej będzie budynek przy ulicy Katowickiej w Opolu, w którym mieści się Medyczne Studium Zawodowe. Majątek ten, co istotne, stanowi własność samorządu województwa opolskiego. Przejęcie obiektu przez nowo powstałą szkołę wyższą, spowoduje również przeniesienie na Państwową Medyczną Wyższą Szkołę Zawodową w Opolu części obciążeń finansowych związanych z jego utrzymaniem, obecnie spoczywających na budżecie województwa opolskiego. Powyższy proces będzie przebiegał etapami i jest uzależniony od tempa i skali przebiegu transformacji systemu nauczania kadr medycznych. Szkoła wyższa będzie otrzymywać środki na swoje utrzymanie z budżetu państwa w formie dotacji z Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu, co do pewnego stopnia zmieni sposób finansowania kształcenia w ww. zawodach w naszym województwie. Utworzenie szkoły wyższej nie niesie za sobą konieczności likwidacji szkół medycznych funkcjonujących na terenie województwa opolskiego. Część z nich będzie kształcić w zawodach socjalno medycznych - szkoły w Prudniku i Kędzierzynie Koźlu, część stanowić będzie bazę dla oddziału zamiejscowego szkoła w Brzegu. Przyszłość szkoły w Branicach kształcącej terapeutów zajęciowych uwarunkowana jest podniesieniem kształcenia w tym zawodzie na poziom licencjacki. Wygaszeniu ulegnie jedynie szkoła w Nysie, która zakończy działalność w lutym 2005 r. Biorąc powyższe uwarunkowania pod uwagę, Departament Edukacji proponuje podjęcie działań 6 Dane Wojewódzkiego Urzędu Pracy według stanu na 31 grudnia 2002 r. Departament Edukacji 10
zmierzających do dostosowania struktury organizacyjnej i zasad funkcjonowania szkół medycznych do możliwości finansowych samorządu województwa. Dotyczyć one powinny: - kształcenia w zawodach medycznych, - działalności opiekuńczo - wychowawczej w internatach. W obszarze kształcenia w zawodach medycznych konieczne jest dokonanie zmian organizacyjnych dotychczas funkcjonującej sieci szkół, zmierzające do realizacji przyjętego priorytetu: Wyrównywanie szans edukacyjnych w województwie opolskim na wszystkich poziomach kształcenia poprzez podjęcie działań, które doprowadzą do dostosowania kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy. Wynika to z możliwości finansowych samorządu województwa, zapotrzebowania na kształcenie w ww. zawodach, a także utworzenia z dniem 1 maja 2003 r. Państwowej Medycznej Wyższej Szkoły Zawodowej w Opolu, kształcącej w pierwszym roku funkcjonowania pielęgniarki i położne. Spowoduje to zaprzestanie naboru na te specjalności w szkołach pomaturalnych. Ponadto proces dostosowawczy polskiego szkolnictwa do norm Unii Europejskiej zakłada, że w kolejnych latach na poziom licencjacki podnoszone będą kolejne zawody medyczne. Odpowiedzią Departamentu Edukacji na powyższe uwarunkowania jest wnioskowanie o uruchomienie w Zespole Szkół w Prudniku nowych kierunków kształcenia. W Medycznym Studium Zawodowym w Prudniku wprowadzono cztery nowe zawody o charakterze medyczno socjalnym: opiekun w domu pomocy społecznej, pracownik socjalny, asystent osoby niepełnosprawnej, opiekunka środowiskowa, w których nauczanie rozpocznie się od roku szkolnego 2003/2004. Równolegle nastąpiła rezygnacja z naboru na: pielęgniarstwo Departament Edukacji 11
(licencjat w Państwowej Medycznej Wyższej Szkole Zawodowej w Opolu), instruktora higieny (Ministerstwo Pracy nie przewiduje kontynuacji zatrudniania specjalistów w tym zawodzie). Dalsze nauczanie w trzeciej specjalności realizowanej w omawianej szkole - technika ortopedy, w związku z trudnościami na jakie napotyka szkoła, związanymi z zapewnieniem bazy do prowadzenia kształcenia praktycznego, wymagać będzie podjęcia działań zmierzających do stworzenia powyższej bazy w ramach szkoły. W roku szkolnym 2002/2003 utworzono Liceum Profilowane w Prudniku z profilem socjalnym, natomiast od roku szkolnego 2003/2004 rozszerzono zakres kształcenia o profil kształtowanie środowiska. Medyczne Studium Zawodowe w Nysie (wchodzące w skład Zespołu Szkół w Prudniku) jest szkołą wygasającą, w roku szkolnym 2003/2004 nie będzie w niej naboru. Absolwenci ratownictwa medycznego opuszczą szkołę w czerwcu 2003 r., natomiast pielęgniarki zakończą naukę w lutym 2005 r. i wtedy szkoła w Nysie zakończy działalność. Obie specjalności kontynuowane będą na poziomie licencjackim przez wyższą szkołę zawodową w Opolu. Natomiast w Medycznym Studium Zawodowym w Kędzierzynie Koźlu, planuje się rozpoczęcie kształcenia od roku szkolnego 2003/2004 na kierunkach: opiekunka środowiskowa, asystent osoby niepełnosprawnej, opiekun w domu pomocy społecznej. Równolegle wygaszany będzie nabór na pielęgniarstwo (licencjat w PMWSzZ w Opolu) oraz rozważa się zaprzestanie rekrutacji w zawodzie higienistka stomatologiczna. Od 2001 roku w obiekcie szkoły funkcjonuje Zakład Medycyny Rodzinnej Akademii Medycznej w Zabrzu doskonalący lekarzy rodzinnych. Odpowiedzią na powyższy fakt jest planowane uruchomienie nauczania w studium w zawodach wspierających lekarza rodzinnego. Przewidywane jest również przeprowadzenie remontu zniszczonego przez powódź w 1997 r. obiektu Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Opolu filia w Kędzierzynie Koźlu. W ramach projektu zakłada się wykonanie remontu i modernizacji ośrodka dla Departament Edukacji 12
potrzeb filii PBW, wyodrębnienie sali wykładowo konferencyjnej dla potrzeb: PBW, Medycznego Studium Zawodowego z możliwością udostępnienia na potrzeby Zakładu Medycyny Rodzinnej. W Medycznym Studium Zawodowym w Opolu nie będzie prowadzony nabór na pielęgniarstwo i położnictwo przejdą one do szkoły wyższej w Opolu, w kolejnych latach planuje się zakończyć nauczanie: technika analityki medycznej, technika elektroradiologii, ratownika medycznego, które w momencie podniesienia na poziom licencjacki zostaną uruchomione w PMWSzZ w Opolu. W przypadku technika fizjoterapii istnieje możliwość podniesienia na wyższy poziom lub wygaszenie rekrutacji, z powodu występowania kierunku fizjoterapia na poziomie licencjackim na Politechnice Opolskiej. W zakresie technika farmaceuty, którego transformacja, wobec sprzeciwu środowiska farmaceutów, nie jest w najbliższym czasie planowana; zakłada się kontynuowanie kształcenia na poziomie policealnym na ww. kierunku na 1-2 oddziałach, w związku z czym wskazanym wydaje się dalsze funkcjonowanie MSZ Opole w ograniczonej formie (Opole jest jedynym w województwie miastem dysponującym odpowiednią siecią aptek, niezbędnych do prowadzenia praktyk). Powodem jest niesłabnące zapotrzebowanie na techników farmacji na rynku pracy i ciągłe zainteresowanie młodzieży powyższym zawodem. W Medycznym Studium Zawodowym w Branicach planuje się dalsze prowadzenie kształcenia terapeuty zajęciowego, a w momencie transformacji powyższego zawodu na poziom licencjacki, nastąpi likwidacja szkoły lub stworzenie na jej bazie oddziału zamiejscowego Państwowej Medycznej Wyższej Szkoły Zawodowej w Opolu kształcącej terapeutów zajęciowych. Medyczne Studium Zawodowe w Brzegu realizuje nauczanie na specjalnościach terapeuty zajęciowego i dietetyka. W momencie podniesienia na wyższy poziom ww. kierunków, nastąpi zaprzestanie naboru i wygaszanie kształcenia. W przyszłości, w związku z położeniem geograficznym Brzegu w połowie drogi z Opola do Wrocławia, skąd dojeżdżać będzie część kadry Departament Edukacji 13
dydaktycznej, planuje się utworzenie na bazie MSZ oddziału zamiejscowego wyższej szkoły zawodowej w Opolu. W zakresie działalności opiekuńczo - wychowawczej koniecznym wydaje się rozważenie możliwości ograniczenia działalności opiekuńczej w internatach: a) rezygnacja z utrzymywania przez internaty żywienia młodzieży poprzez: - likwidację stołówek lub, - prowadzenie stołówek przez dotąd zatrudniony personel w ramach działalności gospodarczej, b) przekazanie przez MSZ Opole internatu na rzecz medycznej szkoły wyższej jako akademika, rezygnacja z etatów wychowawców (przy zagwarantowaniu słuchaczom studium miejsc w akademiku, poprzez umowę z władzami uczelni), c) likwidacja, z racji niewielkiego stopnia wykorzystania (mniej niż 50% miejsc), internatów w Brzegu i Prudniku. W przypadku internatu w Brzegu mógłby on zostać udostępniony na potrzeby dydaktyczne działającej, m. in. na bazie MSZ, Wyższej Szkoły Umiejętności Pedagogicznych i Ekonomicznych. Grupa słuchaczy MSZ korzystająca dotąd z internatu (20 osób) mogłaby korzystać z internatów innych szkół na terenie Brzegu, w których także wiele miejsc jest niewykorzystana. W momencie uruchomienia na bazie szkoły w Brzegu oddziału zamiejscowego PMWSzZ w Opolu, w miejsce zlikwidowanego internatu powstanie akademik dla studentów. Podsumowując tę część, podkreślić należy, że przyszłość szkół medycznych zdeterminowana jest faktem utworzenia Państwowej Medycznej Wyższej Szkoły Zawodowej w Opolu, a w konsekwencji tempem i zakresem podnoszenia poziomu kształcenia w kolejnych zawodach medycznych na poziom licencjacki i kolejnością ich uruchamiania w nowo powstałej szkole wyższej. Medyczne Studium Zawodowe, dla których organem prowadzącym Departament Edukacji 14
jest Województwo Opolskie, zatrudniają wykwalifikowaną kadrę pedagogiczną, w tym zarówno nauczycieli z długoletnim doświadczeniem zawodowym, jak i młodych, ambitnych nauczycieli z krótszym stażem pracy. Dorobkiem wszystkich szkół jest bardzo dobra i wciąż doskonalona baza dydaktyczna. Szkoły w Branicach, Brzegu, Kędzierzynie Koźlu, Prudniku i Opolu funkcjonują w obiektach będących własnością Samorządu Województwa Opolskiego. Pracownie i laboratoria są zorganizowane i wyposażone na wysokim poziomie. Istniejąca kadra i baza szkół medycznych gwarantuje możliwość szybkiej i w pełni profesjonalnej zmiany kierunków kształcenia, będącą odpowiedzią na występujące czasowo, lokalnie czy regionalnie, zapotrzebowanie rynku pracy. Wojewódzki Ośrodek Metodyczny, Wojewódzki Ośrodek Doskonalenia Informatycznego i Politechnicznego, Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka oraz Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych mają szczególne miejsce w systemie oświaty, które związane jest z realizacją zadań, wymienionych m.in. w Strategii rozwoju edukacji w województwie opolskim na lata 2003-2006, których celem jest: - zwiększenie dostępności do kształcenia ustawicznego ukierunkowanego na doskonalenie i dokształcanie zawodowe społeczeństwa, przygotowanie do mobilności i aktywności na rynku pracy, prowadzenia kształcenia informatycznego i językowego, - budowanie społeczeństwa informacyjnego doskonalenie w zakresie stosowania technologii informacyjnych i komunikacyjnych, umożliwienie szybkiego pozyskania informacji o rynku pracy i ofercie edukacyjnej, stworzenie mobilnego systemu wymiany informacji o potrzebach i możliwościach oraz budowanie infrastruktury informatycznej. Departament Edukacji 15
System kształcenia ustawicznego, którego częścią są ww. jednostki umożliwia nauczycielom podnoszenie, uzupełnianie i uaktualnianie kwalifikacji zawodowych oraz nabywanie nowych umiejętności. Powinien on ewoluować zgodnie z tendencjami, jakie zachodzą w państwach Unii Europejskiej. Dotyczy to przede wszystkim następujących priorytetów w doskonaleniu nauczycieli: a) nauka języków obcych, b) technologie informacyjno-komunikacyjne, c) przedsiębiorczość, d) nauki ścisłe i techniczne, e) edukacja obywatelsko-demokratyczna, f) edukacja europejska. Osoby korzystające z usług omawianych placówek muszą mieć przekonanie, iż wzmacniają dzięki temu swoją pozycję zawodową oraz stają się bardziej konkurencyjne na rynku pracy. Ważnym zadaniem systemu doskonalenia nauczycieli, ujętym w dokumentach Unii Europejskiej, jest także przygotowanie nauczyciela do roli swego rodzaju przewodnika po wiedzy, który pomagać będzie uczniom przy wyborach związanych z kształceniem się, a także podejmował działania związane z promowaniem kultury uczenia się i uatrakcyjnianiem nauki. Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Opolu Centrum edukacyjne służące nauczycielom i kadrze kierowniczej oraz całemu środowisku oświatowemu regionu tak najkrócej zdefiniować można pozycję jaką w najbliższych latach powinien osiągnąć Wojewódzki Ośrodek Metodyczny w Opolu. Potencjał merytoryczny (kadra pedagogiczna), jak i nowoczesna baza szkoleniowa (odremontowany, w pełni funkcjonalny ośrodek WOM w Niwkach), to argumenty przemawiające za ww. wizją placówki. Zmieniający się rynek edukacyjny, istniejąca konkurencja publicznych i niepublicznych placówek doskonalenia nauczycieli powoduje, iż WOM Opole Departament Edukacji 16
zmuszony jest nieustannie podnosić jakość swoich usług edukacyjnych, obejmujących przede wszystkim: a) wszechstronne doskonalenie i doradztwo, b) dostęp do informacji edukacyjnej, c) wsparcie wewnątrzszkolnego doskonalenia nauczycieli, rozwój organizacyjny szkół i indywidualny rozwój nauczyciela. Warto w tym miejscu wspomnieć, iż w 2002 r. WOM Opole przeprowadził diagnozę potrzeb edukacyjnych nauczycieli w województwie opolskim (wyniki zawarte zostały w raporcie opublikowanym przez ośrodek w czerwcu ub. r.). Materiał ten, stanowiący bogate źródło wiedzy, będzie kierunkowskazem w działalności Ośrodka, dla którego właściwe odczytywanie potrzeb edukacyjnych nauczycieli, jest warunkiem koniecznym do dalszej efektywnej działalności. W latach 2003-2006 w ramach działania Doskonalenie i dokształcanie nauczycieli szczególnie w zakresie przygotowania młodzieży do mobilności i aktywności na rynku pracy oraz w zakresie znajomości języków obcych i technologii informatycznych ujętego w Strategii rozwoju edukacji w województwie opolskim na lata 2003-2006 Wojewódzki Ośrodek Metodyczny planuje: - zrealizować szereg form doskonalenia nauczycieli w ramach projektu Edukacja ku przyszłości, (cel projektu: zwiększenie konkurencyjności i mobilności nauczycieli na rynku pracy, podniesienie jakości kształcenia w szkołach i placówkach oświatowych), - utworzyć nowoczesne, w pełni profesjonalne edukacyjne centrum multimedialne, stanowiące podstawę kształcenia ustawicznego: nauczycieli i doradców konkretnych przedmiotów nauczania, konsultantów, edukatorów, dyrektorów i pracowników administracji opolskich placówek oświatowych w zakresie nauki języków obcych oraz praktycznego wykorzystania technologii informacyjnej i komunikacyjnej, Departament Edukacji 17
- rozszerzać współpracę z krajowymi instytucjami i organizacjami działającymi w obszarze edukacji, - kontynuować i rozwijać współpracę międzynarodową z ośrodkami kształcenia nauczycieli z regionów partnerskich, - publikować materiały metodyczne, informacyjne, promować twórczość nauczycielską, - wspierać działalność innowacyjną nauczycieli. Wojewódzki Ośrodek Doskonalenia Informatycznego i Politechnicznego w Opolu Do podstawowych zadań Wojewódzkiego Ośrodka Doskonalenia Informatycznego i Politechnicznego w Opolu należy podejmowanie działań zmierzających do budowania społeczeństwa informacyjnego poprzez prowadzenie doskonalenia w zakresie stosowania technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Stworzenie mieszkańcom Opolszczyzny możliwości szerokiego dostępu do internetu ułatwiającego korzystanie z nowoczesnych technik przesyłania informacji jest jednym z celów zawartych w Strategii rozwoju edukacji w województwie opolskim na lata 2003-2006. Planowane uruchomienie Wojewódzkiego Centrum Technologii Informacyjnej i Komunikacyjnej, w oparciu o Wojewódzki Ośrodek Doskonalenia Informatycznego i Politechnicznego w Opolu, jest szczególnie istotnym przedsięwzięciem zmierzającym do realizacji ww. celu. Rozpoczęcie działalności przez WCTIiK umożliwi rozszerzenie zakresu usług placówki doskonalenia informatycznego, które będą mogły być skierowane nie tylko do nauczycieli, ale także do innych grup zawodowych (dlatego też konieczna będzie zmiana statutu Ośrodka). Realizacja projektu przyczyni się do podniesienia i dostosowania kwalifikacji osób uczestniczących w szkoleniach - z ukierunkowaniem na technologię informacyjną i komunikacyjną - do potrzeb zmieniającego się rynku pracy. Departament Edukacji 18
Istotną częścią ww. projektu jest zamysł otwarcia w każdej gminie i mieście powiatowym woj. opolskiego tzw. kiosków internetowych, które wyposażone zostaną w zestawy komputerowe posiadające ekrany dotykowe. Ściśle z opisanym powyżej przedsięwzięciem wiąże się inny projekt, którego realizatorem także będzie Wojewódzki Ośrodek Doskonalenia Informatycznego i Politechnicznego w Opolu. Wsparcie szkoleń dla budowy społeczeństwa informacyjnego to zadanie, które zakłada uruchomienie systemu szkoleń informatycznych w oparciu o szkolne pracownie internetowe. Ośrodek szkolił będzie liderów punktów szkoleniowych, którzy następnie swoją wiedzę przekażą mieszkańcom poszczególnych powiatów woj. opolskiego. Dla realizacji ww. projektów niezbędne jest unowocześnienie bazy szkoleniowej WODIiP. W związku z tym przedstawione powyżej projekty zawierają także część tzw. infrastrukturalną, obejmującą m.in. zmodernizowanie hal warsztatowych Ośrodka. Dzięki temu powstanie nowoczesna sala wykładowa, wyposażona w najnowszą infrastrukturę audio-informatyczną oraz pracownia zarządzania informacją. Wyżej wymienione projekty zgłoszone zostały do Regionalnego Programu Operacyjnego, dzięki czemu mają szansę uzyskać dofinansowanie z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, a poprzez to znacząco odciążyć budżet Samorządu Województwa Opolskiego. Warto również podkreślić, iż w Wojewódzkim Ośrodku Doskonalenia Informatycznego i Politechnicznego w Opolu już funkcjonuje Edukacyjna Baza Danych, która stanowi zbiór informacji nt. oferty edukacyjnej szkół działających na Opolszczyźnie. W przyszłości planuje się rozszerzenie Bazy, w porozumieniu z Wojewódzkim Urzędem Pracy, także o dane dotyczące rynku pracy województwa opolskiego. Wszystkie przedstawione inicjatywy stanowią elementy regionalnego systemu informacji i koordynacji kształcenia ustawicznego, którego powstanie Departament Edukacji 19
jest przewidziane w Strategii rozwoju edukacji w województwie opolskim na lata 2003-2006. Oczywiście Wojewódzki Ośrodek Doskonalenia Informatycznego i Politechnicznego oprócz opisanych innowacyjnych przedsięwzięć nadal będzie realizował zadania z zakresu technologii informacyjnej skierowane do swojej podstawowej grupy odbiorców: nauczycieli, pracowników organów prowadzących i nadzoru pedagogicznego. Wszystkie planowane, a wynikające w dużej części ze Strategii rozwoju edukacji w województwie opolskim na lata 2003-2006, działania Wojewódzkiego Ośrodka Metodycznego i Wojewódzkiego Ośrodka Doskonalenia Informatycznego i Politechnicznego zmierzają m.in. do przygotowania mieszkańców naszego regionu do skutecznego konkurowania na europejskim rynku pracy. Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Opolu, wraz ze swoimi filiami, służy w szczególności potrzebom kształcących się i doskonalących nauczycieli, studentów przygotowujących się do zawodu nauczyciela oraz słuchaczy zakładów kształcenia nauczycieli poprzez: - gromadzenie, opracowywanie i udostępnianie zbiorów, - prowadzenie działalności informacyjno-bibliograficznej, - udzielanie pomocy i instruktażu metodycznego bibliotekom szkolnym, - współdziałanie ze szkołami wyższymi, zakładami kształcenia i placówkami doskonalenia nauczycieli oraz innymi bibliotekami w zakresie doskonalenia nauczycieli. PBW wymaga szerszego omówienia ze względu na panującą sytuację na rynku czytelnictwa. Od 2001 r. zaobserwowano spadające zainteresowanie czytelników ofertą proponowaną przez bibliotekę. W związku z powyższym należy zintensyfikować działania ukierunkowane na działalność filii PBW, w celu zbliżenia procesów kształcenia i doradztwa skierowanych do środowisk miejskich, jak i wiejskich, dla realizacji programu ścieżki edukacyjnej Departament Edukacji 20
Edukacja czytelnicza i medialna oraz wyrabiania u uczniów nawyku korzystania z bibliotek różnych typów i warsztatów informacyjnych. Przystąpić należy do tworzenia regionalnej bazy danych w celu gromadzenia i przetwarzania informacji dla województwa. Konieczna jest również współpraca z krajową centralną bazą danych - PBW przejęłaby na zasadzie wspólnych uzgodnień rolę koordynatora na terenie woj. opolskiego. Bardzo ważnym będzie również budowanie łączności informatycznej i wymiany multimedialnej między bibliotekami: PBW, UO, PO i innych szkół wyższych. Współdziałanie takie umożliwi swobodny dostęp do dokumentów, poszerzenie zbiorów specjalnych, wymianę multimedialną, wypożyczanie międzybiblioteczne. Kontynuacja współpracy z bibliotekami szkolnymi, publicznymi i naukowymi polegałaby na: - organizowaniu wspólnych spotkań z wydawnictwami, autorami programów, - tworzeniu wspólnie z innymi bibliotekami i instytucjami programów społecznych rozwijających czytelnictwo, - tworzeniu banków danych na temat programów i podręczników. Kolejnym proponowanym działaniem realizowanym przez PBW byłaby współpraca z poszczególnymi środowiskami poprzez: a) badanie potrzeb środowisk, b) diagnozowanie potrzeb nauczycieli, c) rozbudowywanie działań punktów informacyjno-konsultacyjnych, d) współpracę z wydawnictwami. Uwzględniając fakt przystąpienia Polski do Unii Europejskiej podjąć trzeba działania skierowane na wspieranie nowatorstwa pedagogicznego oraz upowszechnianie innowacyjnych działań bibliotek, w tym działań podejmowanych w ramach współpracy zagranicznej, zgodnie z wytycznymi Unii Europejskiej. Departament Edukacji 21
Konieczne jest współdziałanie z jednostkami samorządu terytorialnego w celu modernizacji bazy lokalowej dla planowanych działań polegających na obniżeniu kosztów funkcjonowania bibliotek gminnych, powiatowych i PBW poprzez komasowanie działań w jednym obiekcie. Przyjęcie powyższych rozwiązań pozwoli zintensyfikować działania PBW, zwiększyć zakres ofert oraz obniżyć koszty utrzymania jednostki. Aby to osiągnąć celowym będzie dostosowanie wielkości jednostki do planowanych zadań i zamierzeń poprzez zmianę statutu PBW i działania organizacyjne dostosowujące funkcjonowanie jednostki do wymogów prawnych, przy uwzględnieniu otrzymywanej subwencji z budżetu państwa. Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych w Opolu jako zakład kształcenia nauczycieli przygotowany jest do kształcenia nauczycieli przedszkoli, szkół wszystkich typów oraz placówek oświatowowychowawczych, opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych. Kształcenie w NKJO odbywa się w systemie dziennym oraz systemie zaocznym i wieczorowym, na podstawowych kierunkach, tj. j. angielski, j. niemiecki, j. francuski. Absolwenci kolegium mogą uzyskać tytuł licencjacki. Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych w Opolu wykonując swoje zadania statutowe wpisuje się w Strategię rozwoju edukacji w województwie opolskim na lata 2003-2006 poprzez realizację działania efektywna edukacja i informacja społeczeństwa dla rozwoju i poprawy konkurencyjności regionu. W ramach doskonalenia i dokształcania nauczycieli szczególnie w zakresie przygotowania młodzieży do mobilności i aktywności na rynku pracy, oraz w zakresie znajomości języków i technologii informatycznych należy przeprowadzić następujące działania uwzględniające dostosowanie kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy. a) Rozszerzenie zakresu usług placówki poprzez objęcie kierunków kształcenia językowego przy wykorzystaniu technik multimedialnych, co Departament Edukacji 22
spowoduje podniesienie uzyskiwanych kwalifikacji dostosowując je do standardów obowiązujących w krajach UE. b) Doskonalenie kształcenia i doskonalenia nauczycieli i młodzieży poprzez: - rozszerzenie oferty kształcenia językowego o język hiszpański, włoski i czeski, - kształcenie bilingualne w wybranych przedmiotach, - rozszerzenie oferty w ramach kształcenia w systemie wieczorowym i zaocznym o prowadzone kursy doskonalenia zawodowego i warsztaty metodyczne dla nauczycieli języków obcych, - prowadzenie kursów języków obcych przygotowujących do studiów w NKJO oraz egzaminów nadających kwalifikacje do nauczania języków obcych. c) Zacieśnienie współpracy z Uniwersytetem Opolski i Uniwersytetem Wrocławskim w celu przeprowadzania w kolegium egzaminów na tytuł zawodowy licencjata. d) Działania w ramach regionalnego ośrodka kształcenia ustawicznego. e) Współdziałanie z jednostkami samorządu terytorialnego w tworzeniu oddziałów zamiejscowych. f) Powiększenie powierzchni dydaktycznej NKJO (poprzez adaptację i modernizację pomieszczeń oraz dobudowę) dla realizacji powziętych zamierzeń. Realizacja założeń Koncepcji... pozwoli na zmniejszenie, uwidocznionych w większości analiz dotyczących regionu, słabych stron (negatywnych zjawisk), takich jak: - niedostateczne dostosowanie kierunków kształcenia do potrzeb rynku pracy, - niski poziom wykształcenia społeczeństwa, - niedostatek wysoko wykwalifikowanych kadr i specjalistów, Departament Edukacji 23
- brak tradycji kształcenia i przekwalifikowania dorosłych, - brak sprawnego systemu wymiany informacji. Równocześnie w procesie realizacji założeń Koncepcji... wykorzystane być powinny silne strony naszego regionu, do których zaliczyć można: - wzrost aspiracji zdobywania wykształcenia na najwyższym poziomie, - rozwijające się szkolnictwo wyższe, - rozwój systemów nauczania, m. in. w zakresie języków obcych, - istniejące kontakty zagraniczne gmin partnerstwa regionu, stwarzające możliwość korzystania z doświadczeń europejskich, - wykwalifikowana siła robocza, przenosząca na rynek województwa wzorce pracy i karier zawodowych z kontaktów zagranicznych. W przypadku podjęcia zaproponowanych działań możliwym stanie się stworzenie nowoczesnych placówek oświatowych, które realizowałyby zadania odpowiadające potrzebom regionu, rynku pracy i wymogom ustawowym: I. Zasadniczy ciężar kształcenia średniego personelu medycznego przejmie Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu. Będzie ona równocześnie stymulatorem dokształcania i doskonalenia kadr medycznych, a co za tym idzie podnoszenia jakości usług medycznych. II. Szkoły medyczne, dla których organem prowadzącym jest Województwo Opolskie, skupią się na uzupełnianiu oferty edukacyjnej dotyczącej kształcenia kadr dla regionu w zakresie medycznym i opiekuńczosocjalnym. III. Wojewódzki Ośrodek Metodyczny nadal koncentrował się będzie na doskonaleniu i dokształcaniu nauczycieli. Szczególny nacisk położony zostanie na wykorzystanie środków multimedialnych w nauczaniu oraz doskonalenie językowe. IV. Wojewódzki Ośrodek Doskonalenia Informatycznego i Politechnicznego, obok realizacji zadań związanych z doskonaleniem informatycznym Departament Edukacji 24
nauczycieli, przygotuje szeroką ofertę skierowaną do różnych środowisk, w celu budowania społeczeństwa informacyjnego. V. Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka, będąca istotnym elementem systemu doskonalenia nauczycieli, jak i kształcenia ustawicznego innych grup zawodowych, efektywnie włączy się w proces tworzenia regionalnej bazy danych, budowanie łączności informatycznej i multimedialnej pomiędzy bibliotekami. VI. Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych w większym stopniu reagować będzie na potrzeby w zakresie kształcenia i doskonalenia nauczycieli (kładąc nacisk na wykorzystanie w procesie dydaktycznym środków multimedialnych) oraz realizować szerszą ofertę edukacyjną, w postaci nauczania nowych języków. Powyższe zamierzenia wymagają jednak przeprowadzenia zmian w statutach jednostek, co umożliwi dokonanie zmian organizacyjnych odpowiadających niniejszej koncepcji. Realizacja proponowanych rozwiązań zmierza do utworzenia sieci nowoczesnych wojewódzkich placówek oświatowych, dostosowanych do potrzeb współczesnego rynku pracy, szybko reagujących na pojawiające się zapotrzebowanie w zakresie kształcenia, doskonalenia i przekwalifikowania kadr. Zaproponowana koncepcja zakłada utrzymanie sieci jednostek oświatowych, przy równoczesnej racjonalizacji wydatków, zgodnie z potrzebami regionu, co pozwoli na bardziej efektywne wydatkowanie środków otrzymanych przez samorząd wojewódzki w ramach zmniejszającej się subwencji oświatowej. Zmiany te i proponowane rozszerzenie zadań realizowanych przez poszczególne jednostki oświatowe spowodują możliwość pełniejszej realizacji zapisów Strategii rozwoju edukacji w województwie opolskim na lata 2003 2006, w zakresie zadań przypisanych samorządowi województwa. Departament Edukacji 25