CHROMATOGRAFIA WIELOWYMIAROWA

CHROMATOGRAFIA WIELOWYMIAROWA Magdalena Kupska 1, Tomasz Chmiel 1, Tomasz Dymerski 1, Tadeusz Górecki 2 JACEK NAMIEŚNIK 1 1. Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Politechnika Gdańska 2. Department of Chemistry, Faculty of Science, University of Waterloo, Canada Techniki chromatograficzne i pokrewne Podstawowe narzędzie do: Rozdzielania złożonych mieszanin na poszczególne składniki Identyfikacji i ilościowego oznaczania śladowychskładników próbki 2 1

Możliwości zwiększania potencjału rozdzielczego w technikach chromatograficznych 1. Parametry kolumny zwiększenie długości kolumny, zmniejszenie średnicy kolumny, zmniejszenie grubości filmu fazy stacjonarne / średnicy ziaren wypełnienia, 2. Optymalizacja warunków rozdzielania odpowiedni dobór fazy stacjonarnej, odpowiedni dobór fazy ruchomej, możliwość zastosowania odpowiedniego programu temperaturowego / elucji gradientowej 3. Odpowiednie przygotowanie próbek do analizy 3 Efektywność rozdzielania chromatograficznego N L H N liczba półek teoretycznych L długość kolumny H wysokość równoważna półce teoretycznej Chromatografia gazowa: kolumny kapilarne mała wartość liczbowa wysokości równoważnej półce teoretycznej duża długość kolumny Chromatografia cieczowa: kolumny monolityczne mała średnica ziaren wypełnienia kolumny 4 2

Pojemność pików a liczba półek teoretycznych Pojemność pików Współczynnik retencji (k ) Pojemność pików jest to ilość pików chromatograficznych, która mieści się na chromatogramie w jednostce czasu uzyskanym przy wykorzystaniu danej kolumny. Wzrost liczby półek teorytycznych wzrost pojemności pików chromatograficznych 5 Pojemność pików n Pojemność pików Kapilarna GC 25 m x 0,25 mm 100 000 316 632 50 m x 0,25 mm 200 000 447-894 100 m x 0,25 mm 400 000 632-1264 80 m x 0,1 mm 800 000 895-1790 HPLC 15 cm x 4,6 mm x 5 µm 15 000 122-244 15 cm x 2 mm x 1,7 µm 44 000 209-418 300 cm x 2 mm x 5 µm 300 000 547-1094 100 cm x 0,1 mm x 5 µm 100 000 316-632 400 cm x 0,1 mm 580 000 761-1522 kolumny monolityczne Pojemności pików nie można zwiększać w nieskończoność! wydłużenie czasu analizy 6 3

Dlaczego analiza w układzie 1D jest niewystarczająca? analiza 1D rozdzielanie na podstawie jednej właściwości różne związki o podobnych właściwościach podobna właściwość = zbliżony czas retencji analiza próbek zawierających dużą liczbę analitów o podobnych właściwościach = koelucja analitów konieczność zastosowania techniki wielowymiarowej rozdzielanie na podstawie kilku właściwości 7 Dlaczego analiza w układzie 1D jest niewystarczająca A 2,5 10 6 (a) A 3,5 10 6 (b) 2,0 10 6 2,5 10 6 1,5 10 6 1,0 10 6 1,5 10 6 0,5 10 6 0,5 10 6 395 405 415 425 t R [s] 395 405 415 425 Analiza próbki osadu dennego za pomocą GC-TOFMS: (a) chromatogram TIC bez wykorzystania spektralnej dekonwolucji pików widoczne jest jedynie 27 pików (b) chromatogram dla wybranych jonów fragmentacyjnych T. Górecki, VIII Polska Konferencja Chemii Analitycznej, Kraków, 4-9.07.2010 t R [s] 8 4

Dlaczego analiza w układzie 1D jest niewystarczająca Analiza próbki mieszaniny związków z grupy PCB z wykorzystaniem: (A) 1D-GC, (B) GC GC. P. Marriott, R. Shellie, Trends Anal. Chem., 21, 573 (2002) 9 Twierdzenia J.C. Giddings a zgodnie ze statystyczną teorią koelucji pików rozdzielenie pików chromatograficznych może ulec znacznemu pogorszeniu, jeżeli liczba składników próbki przekracza 1/3 wartości pojemności pików J.M. Davis, J.C. Giddings, Anal. Chem. 55, 418 (1983) w celu całkowitego rozdzielenia 98% pików chromatograficznych pojemność pików powinna być 100 razy większa od liczby składników próbki J.C. Giddings, J. Chromatogr. A 703, 3 (1995) W celu całkowitego rozdzielenia 100 peptydów pojemność pików powinna wynosić: 100 x 100 = 10.000, lub N ok. 100.000.000 półek teoretycznych!!! 10 5

Rozdzielanie wielowymiarowe J.C. Giddings koncepcja i porównanie technik wielowymiarowych (1984-1987) przewidział, że poddanie składników próbki rozdzielaniu w dwóch niezależnych wymiarach znacznie przyczyni się do zwiększenia wartość liczbowej pojemności pików stworzył główne założenia dla procesu kompletnego wielowymiarowego rozdzielania składników mieszanin: wszystkie składniki próbki muszą być poddane rozdzieleniu we wszystkich wymiarach rozdzielanie składników próbki w każdym wymiarze musi być zachowane do momentu zakończenia całego wielowymiarowego procesu rozdzielania opracował podstawy teoretyczne obecnie stosowanych technik wielowymiarowych oraz innych, które mogą zostać opracowane w przyszłości J.C. Giddings, Anal. Chem. 56, 1258 (1984) J.C. Giddings, J. High. Resolut. Chrom. Comm. 10, 319 (1987) 11 Właściwości fizyczne i fizykochemiczne, które mogą stanowić podstawę mechanizmu rozdzielania wielowymiarowego SPOSÓB ROZDZIELANIA AKRONIM SYMBOL WŁAŚCIWOŚĆ Wielkość cząsteczek BLK N Kilka właściwości Objętościowe natężenie przepływu FLO N Kilka właściwości Chromatograficzny CHR K Współczynnik podziału Frakcjonowanie przez przepływ w polu FFF ø Współczynnik interakcji pola Elektroforetyczny ELP µ Ruchliwość jonowa Izoelektryczny IEL I Punkt izoelektryczny Izotachoforetyczny ITP µ Ruchliwość jonowa Dielektroforetyczny DEL κ Stała dielektryczna Sedymentacyjny SED s Współczynnik sedymentacji Sedymentacja izofoniczna IPY ρ Gęstość Gradient pola magnetycznego MAG Ψ Podatność magnetyczna Dyfuzja termiczna THD D Współczynnik dyfuzji termicznej Termograwimetryczny THG α Współczynnik dyfuzji termicznej Dyfuzjoforetyczny DIF γ Energia międzyfazowa Fotoforetyczny PHO σ Ruchliwość fotoforetyczna J.C. Giddings, Anal. Chem. 56, 1258 (1984) 12 6

Możliwości łączenia technik 1D i tworzenia nowych technik 2D J.C. Giddings, Anal. Chem. 56, 1258 (1984) 13 Etapy rozwoju wielowymiarowych technik chromatograficznych 2D-TLC (rozdzielanie 22 aminokwasów), zbieranie i analiza wybranych frakcji (wszystkie typy technik chromatograficznych), rozwój LC LC i technologii modulatorów zaworowych, opracowanie pierwszego modulatora do GC GC, rozwój technologii modulatorów (kriogenicznych i przepływowych) wgc GC, opracowanie nowych systemów GC GC, w których wykorzystuje się modulatory kriogeniczne bez stosowania czynników chłodzących (tzw. consumable free modulator ) 14 7

Analiza wybranej frakcji (heart cut chromatography) Czas retencji w pierwszym wymiarze chromatogram uzyskany w wyniku analizy w drugim wymiarze 15 Analiza wybranych frakcji (multiple heart cut chromatography) Czas retencji w pierwszym wymiarze chromatogram uzyskany w wyniku analizy pierwszej frakcji w drugim wymiarze chromatogram uzyskany w wyniku analizy drugiej frakcji w drugim wymiarze 16 8

Kompletna analiza dwuwymiarowa (comprehensive two dimensional chromatography) Czas retencji w pierwszym wymiarze dwuwymiarowy chromatogram uzyskany w wyniku analizy całej próbki 17 Chromatografia dwuwymiarowa Kompletna chromatografia dwuwymiarowa Odstęp czasowy między kolejnymi frakcjami dozowanymi do kolumny nr 2 18 9

CHROMATOGRAFIA WIELOWYMIAROWA KAMIENIE MILOWE R. Consden, A. H. Gordon, A. J. P. Martin: koncepcja 2D-TLC F. Erni & R. Frei: prawie kompletna LC LC J. Jorgenson: LC LC i LC CE J. B. Phillips: patent z GC GC P. J. Marriott & R. M. Kinghorn: wzdłużny modulator kriogeniczny (LMCS) E. B. Ledford: 1 chromatogram 3D E. B. Ledford: 1 kriogeniczny modulator pętlowy zasilany ciekłym CO 2 R. W. LaClair: modulator zaworowy ze zmianą przepływu 2004 2004 2003 2002 2002 2000 1998 1997 1996 1992 1991 1990 1985 1978 1973 1944 J. B. Phillips: 1-stopniowy modulator termiczny (MDGC) J. B. Phillips: termiczny modulator obrotowy J. Harynuk & T. Górecki: modulator termiczny z mikropułapką ze złożem sorbenta J. Harynuk & T. Górecki: modulator z zatrzymaniem przepływu J. F. K. Huber: Z. Liu & R. E. Synovec: dwukolumnowe J. B. Phillips: 1 modulator J. Harynuk & T. Górecki: HPLC z 1 publikacja przepływowy modulator pętlowy z wielodrożnym na temat jedną dyszą kriogeniczną zaworem GC GC mechanicznym 19 Tematyka prac przeglądowych opublikowanych po roku 2000 GC x GC P. J. Marriott: podstawy kompletnej GC x GC J. Beens: zastosowanie GC x GC w analizach żywności podstawowe założenia GCxGC M. Adahchour, J. Beens: modulacja i detektory GCxGC zastosowanie GCxGC w petrochemii wykorzystanie GCxGC w przyszłości 2000 2002 2004 2005 2006 C. Lee: rozważania teoretyczne o kompletnej LC x LC J. W. Jorgenson: zastosowanie LC x LC i LC x CE w rozdzielaniu i identyfikacji biocząsteczek H. J. Issaq: wielowymiarowe rozdzielanie peptydów - proteomika R. A. Shellie: nowe rozwiązania konstrukcyjne LC x LC LC x LC P. Jandera: teoria ortogonalności dla LC x LC R. A. Shalliker: podstawy teoretyczne i ogólne zastosowanie LC x LC S. P. Dixon: zastosowanie LC x LC w biomedycynie i farmakologii 20 10

Renesans LC LC Tematyka najczęściej cytowanych prac przeglądowych 2000 Comprehensive two-dimensional separations using microcolumns (48) [Z. Liu, M. L. Lee, J Microcolumn Sep, 12, 241 (2000)] 2004 Multidimensional LC LC and LC CE for high-resolutionseparations of biological molecules (76) [C. R. Evans, J. W. Jorgenson, Anal Bioanal Chem, 378, 1952 (2004)] 2005 Multidimensional separation of peptides for effective proteomic analysis (109) [H. J. Issaq, K. C. Chan, G. M. Janini, T. P. Conrads, T. D. Veenstra, J Chromatogr B, 817, 35 (2005)] 2006 Comprehensive two-dimensional liquid chromatography (36) [R. A. Shellie, P. R. Haddad, Anal Bioanal Chem, 386, 405 (2006)] Column selectivity for two-dimensional liquid chromatography (156) [ P. Jandera, J Sep Sci, 29, 1763 (2006)] Concepts and practice of multi-dimensional high-performance liquid chromatography (103) [R. A. Shalliker, M. J. Gray, Adv Chromatogr, 44, 177 (2006)] Comprehensive multi-dimensional liquid chromatographic separation in biomedical and pharmaceutical analysis: a review (97) [S. P. Dixon, I. D. Pitfield, D. Perrett, Biomed Chromatogr, 20, 508 (2006)] 21 Renesans GC GC Tematyka najczęściej cytowanych prac przeglądowych 2002 A review of basic concepts in comprehensive two-dimensional gas chromatography (100) [R. C. Y. Ong, P. J. Marriott, J Chromatogr Sci, 40, 276 (2002)] 2003 Comprehensive two-dimensional gas chromatography: a powerful and versatile analytical tool (255) [J. Dalluge, J. Beens, U. A. Th Brinkman, J Chromatogr A, 1000, 69 (2003)] 2004 The evolution of comprehensive two-dimensional gas chromatography (GC GC) (88) [T. Górecki, J. Harynuk, O. Panić, J Sep Sci, 27, 359 (2004)] 2006 Recent developments in comprehensive two-dimensional gas chromatography (GC GC). PartI IV (280) [M. Adahchour, J. Beens, RR. J. J. Vreuls, U. A. Th. Brinkman, Trends Anal Chem, 25, 438 (2006)] 2008 Recent developments in the application of comprehensive two-dimensional gas chromatography (99) [M. Adahchour, J. Beens, U. A. Th. Brinkman, J Chromatogr A, 1186, 67 (2008)] 22 11

2D TLC Czoło rozpuszczalnika 1 Elucja w pierwszym wymiarze Czoło rozpuszczalnika 1 23 2D TLC Czoło rozpuszczalnika 1 Elucja w pierwszym wymiarze Elucja w pierwszym wymiarze 24 12

2D TLC Czoło rozpuszczalnika 2 Elucja w drugim wymiarze Czoło rozpuszczalnika 1 Rozdzielone! Czoło rozpuszczalnika 2 Elucja w pierwszym wymiarze 25 Jak prowadzić analizę dwuwymiarową w przypadku chromatografii kolumnowej? 13

Dwuwymiarowa analiza chromatograficzna Pierwsza kolumna Druga kolumna UTRATA ROZDZIELENIA OSIĄGNIĘTEGO W PIERWSZEJ KOLUMNIE!!! 27 Dwuwymiarowa analiza chromatograficzna Pierwsza kolumna Druga kolumna MODULATOR 28 14

Typy technik LC LC LC LC off-line z zatrzymaniem przepływu strumienia fazy ruchomej on-line 29 Off-line: frakcje z pierwszej kolumny są zbierane i ponownie dozowane do drugiej kolumny Z zatrzymaniem przepływu strumienia fazy ruchomej: przepływ strumienia fazy ruchomej jest zatrzymywany w pierwszej kolumnie do momentu całkowitej elucji analitów z drugiej kolumny brak przechowywania frakcji na etapie modulacji dłuższy czas analizy On-line: Typy technik LC LC rozdzielenie składników próbki odbywa się w czasie rzeczywistym następuje wzrost pojemności pików bez znaczącego wydłużenia czasu analizy 30 15

Schemat budowy zestawu do LC LC SERCE UKŁADU: 10-drożny zawór z dwiema pętlami dozującymi 31 LC LC w układzie off line rozdzielanie produktów trawienia mioglobiny druga kolumna wypełniona krzemionką ze związaną fazą stacjonarną C18 (w pełni porowatą ) druga kolumna wypełniona krzemionką ze związaną fazą stacjonarną C18 (niecałkowicie porowatą) 2 tr (RP), [s] 2 tr (RP), [s] 1 t R (SCX), [min] pierwsza kolumna taka sama w obu przypadkach 1 t R (SCX), [min] N. Marchetti, N. Jacob, N. Fairchild, G. Guiochon, Anal. Chem. 80, 2756 (2008) 32 16

Porównanie dwóch typów technik LC LC A LC LC w układzie on-line B LC LC z zatrzymaniem przepływu strumienia fazy ruchomej A B Chromatogramy trówymiarowe otrzymane w wyniku analizy próbki produktów trawienia białka (mioglobiny) J. N. Fairchild, K. Horvath, G. Guiochon, J Chromatogr A 1216, 1363 (2009) 33 2 t R (RP), [s] Identyfikacja związków z grupy karotenoidów w soku pomarańczowym za pomocą LC LC (NP RP) 1 t R (NP), [min] Kolumna nr 1: Silica gel, 300x1mm, 5µm, elucja gradientowa (EtOH w heksanie), 10 µl/min, 160 min Kolumna nr 2: Chromolith RP-18, 100x4,6 mm, elucja gradientowa (PrOH w wodzie), 4,7 ml/min, 160 min P. Dugo, V. Skerikova, T. Kumm, A. Trozzi, P. Jandera, L. Mondello, Anal. Chem. 78, 7743 (2006) 34 17

Budowa zestawu do GC GC Próbka SERCE UKŁADU: MODULATOR Piec Piec drugiej kolumny (opcjonalnie) Gaz nośny Dozownik Pierwsza kolumna Druga kolumna Detektor Rejestracja danych Elektrometr W modulatorze następuje czasowe zatrzymanie porcji eluatu z kolumny nr 1 i jej dozowanie do kolumny nr 2 w regularnych odstępach czasu (tzw. okres modulacji) Czasy dozowania porcji eluatu są rejestrowane Krótki czas analizy w drugim wymiarze (0,5 10 s) 35 Dwie różne kolumny: pierwsza - niepolarna (30 60 m), druga - polarna/średniopolarna (1 2 m), średnice wewnętrzne kolumn: porównywalne, grubość filmu fazy stacjonarnej: większa grubość filmu w pierwszej kolumnie Modulator: zapobiega utracie rozdzielenia osiągniętego w kolumnie nr 1, Detektor: Wymogi aparaturowe GC GC bardzo wąskie piki (100 400 ms) system do szybkiego gromadzenia danych (próbkowanie min. 50 100 Hz, min. 10 20 punktów pomiarowych na pik), najczęściej stosowane: FID (maks. 300 Hz), TOFMS (maks. 500 Hz), μ-ecd (50 100 Hz). 36 18

MODULATORY STOSOWANE W GC GC Przepływowe Termiczne Z przepływem różnicowym Z zaworami membranowymi Modulatory kriogeniczne Modulatory z ogrzewaniem Z pętlą dozującą Klasyczny Dwudyszowy (ciekły CO 2 ) Jednodyszowy, jednostopniowy (ciekły CO 2 ) Pętlowy, dwustopniowy z jedną dyszą chłodzącą (ciekłyn 2 ) Wzdłużny typu LMCS (ciekły CO 2 ) Czterodyszowy (ciekły N 2 ) Półobrotowy, dwustopniowy z jedną dyszą chłodzącą (ciekły CO 2 /N 2 ) Dwustopniowy Obrotowy 37 Modulacja jednostopniowa dwustopniowa T. Górecki, J. Harynuk, O. Panić, J. Sep. Sci. 27, 359 (2004) 38 19

Zalety modulacji dwustopniowej Pełne skupienie frakcji, Możliwość dozowania frakcji w postaci wąskich pasm (do drugiej kolumny), Eliminacja zjawiska przebicia. 39 Termiczny modulator obrotowy Z. Liu, J.B. Phillips, J. Chromatogr. Sci. 29, 227 (1991) 40 20

Kriogeniczny modulator wzdłużny (LMCS) 2 1 1 zatrzymywanie porcji eluatu frakcji z kolumny nr 1, 2 uwalnianie i wprowadzanie tej porcji eluatu do kolumny nr 2 R.M. Kinghorn, P.J. Marriott, J. High Res. Chromatogr. 21, 620 (1998) 41 Kriogeniczny modulator pętlowy z jedną dyszą chłodzącą dysza kriogeniczna zi kolumny do II kolumny Pętla opóźniająca dysza ogrzewająca Modulator J. Harynuk, T. Górecki, J. Chromatogr. A 1019, 53 (2003) 42 21

Czterodyszowy modulator kriogeniczny Dysze kriogeniczne M O D U L A T O R Dysze ogrzewające Oferowany przez firmę LECO (na podstawie licencji Zoex Corporation) 43 Typy modulatorów przepływowych pierwszy modulator przepływowy [1998; C. A. Bruckner] modulator przepływowy z pętlą dozującą [2000; J. V. Seeley] system wysokotemperaturowy [2003; A.E. Sinha] system z zatrzymaniem przepływu strumienia gazu nośnego [2004; T. Górecki] system całkowitego przeniesienia [2006; R. E. Mohler] system przełączania typu Dean [2007; J. V. Seeley] 44 22

Modulator przepływowy z pętlą dozującą Odpowietrzenie Modulator Pętla dozującą Gaz pomocniczy Dozownik Detektor Pierwsza kolumna Druga kolumna T. Górecki, J. Harynuk, O. Panić, J. Sep. Sci., 27, 359 (2004) 45 Kompromis w GC GC Częstotliwość modulacji eluatu z kolumny nr 1 definiuje czas pojedyńczej analizy w drugim wymiarze. A: OKRES MODULACJI powinien być KRÓTKI aby zachować rozdzielenie osiągnięte w pierwszym wymiarze, B: CZAS pojedynczej ANALIZY w drugim wymiarze często powinien być DŁUŻSZY aby zapobiec zjawisku zawijania pików na chromatogramie. Warunki A i B nie mogą być spełnione jednocześnie przy użyciu konwencjonalnych modulatorów 46 23

Konsekwencje kompromisu Proces rozdzielania w kolumnie nr 1 jest często prowadzony przy bardzo małym natężeniu przepływu strumienia gazu nośnego i przy wolnym wzroście temperatury kolumny. Kolumna nr 2 jest zazwyczaj bardzo krótka (ok. 1 m) iomałej średnicy wewnętrznej (rzędu 0,1 mm) bardzo duża liniowa prędkość przepływu strumienia gazu nośnego. WARUNKI ANALIZY W OBU WYMIARACH SĄ DALEKIE OD OPTYMALNYCH!!! 47 Modulator przepływowy z zatrzymaniem przepływu strumienia gazu nośnego (stop flow modulator) Kolumny połączone za pomocą modulatora, który zapewnia NIEZALEŻNĄ REGULACJĘ NATĘŻENIA PRZEPŁYWU STRUMIENIA GAZU NOŚNEGO w każdej z kolumn. ZASTOSOWANIE ZAWORU TRÓJDROŻNEGO Przepływ strumienia gazu nośnego w kolumnie nr 1 jest okresowo zatrzymywany, Okres modulacji niezależny od czasu analizy w drugim wymiarze. 48 24

Modulator przepływowy z zatrzymaniem przepływu strumienia gazu nośnego 1. Dozowanie frakcji z kolumny nr 1 Dozownik Zatyczki Gaz nośny Trójnik 1/16 Kolumna nr 1 Pusta kapilara Zawór membranowy Pułapka kriogeniczna Kolumna nr 2 J. Harynuk, T. Górecki, J. Sep. Sci. 27, 431 (2004) 49 Modulator przepływowy z zatrzymaniem przepływu strumienia gazu nośnego 2. Zatrzymanie przepływu Zatyczki Dozownik Gaz nośny Trójnik 1/16 Kolumna nr 1 Pusta kapilara Zawór membranowy Pułapka kriogeniczna Kolumna nr 2 J. Harynuk, T. Górecki, J. Sep. Sci. 27, 431 (2004) 50 25

Modulator przepływowy z zatrzymaniem przepływu strumienia gazu nośnego 3. Dozowanie frakcji z kolumny nr 1 Zatyczki Dozownik Gaz nośny Trójnik 1/16 Kolumna nr 1 Pusta kapilara Zawór membranowy Pułapka kriogeniczna Kolumna nr 2 J. Harynuk, T. Górecki, J. Sep. Sci. 27, 431 (2004) 51 Analiza próbki oleju napędowego 2 tr [s] Konwencjonalny układ GC GC Okres modulacji 6 s 1 t R [min] 2 tr [s] GC GC z zatrzymaniem przepływu strumienia gazu nośnego Okres modulacji 6 s (3 s przepływ, 3 s zatrzymanie) 1 t R [min] 52 26

Zastosowania techniki GC GC Analiza próbek o złożonym składzie matrycy: przemysł petrochemiczny, ochrona i monitoring środowiska, medycyna i analiza kliniczna, analityka żywności, przemysł kosmetyczny i perfumeryjny, inne (kryminalistyka, badania kosmiczne, archeologia). Oznaczanie związków występujących w badanych próbkach na śladowych/ ultraśladowych poziomach zawartości 53 Zastosowania techniki GC GC przemysł petrochemiczny Metoda przygotowania Rodzaj próbki Anality [m mm μm] [m mm μm] modulatora Analiza próbek próbki o złożonym składzie matrycy: Parafiny, nafteny, przemysł petrochemiczny, Ropa naftowa - aromatyczne ochrona i monitoring środowiska, Parafiny, nafteny, medycyna i analiza węglowodory kliniczna, Olej napędowy PTV (sposób analiza dozowania żywności, próbki) olefiny, związki aromatyczne, WWA oraz ich naftenowe 1 kolumna DB-1 (25 0,25 0,25) DB-1 (10 0,25 0,25) pochodne przemysł kosmetyczny i perfumeryjny, 2 kolumna OV-1701 (1,5 0,1 0,1) DPT-MDS (2 0,1 0,1) inne (kryminalistyka, Węglowodory badania C6- HP-1 kosmiczne, DB-WAXarcheologia). modulator Benzyna - C12 (60 0,53 5,0) (60 0,53 1,0) (ValcoDC8WT) Oznaczanie związków występujących w Parafiny, badanych próbkach acykliczne i na śladowych/ Kriogeniczny Paliwo lotnicze cykliczne alkilowe StabilWax Rxi-5ms modulator FID, (syntetyczne i - ultraśladowych poziomach zawartości pochodne (60 0,25 0,25) (2 0,1 0,1) TOFMS naturalne) benzenu, naftaleny, WWA Typ Kriogeniczny modulator czterodyszowy (LN 2 ) Kriogeniczny modulator pętlowy (Zoex) 8-drożny zaworowy dwudyszowy (LN 2 ) Detektor FID FID FID, MS 54 27

Rodzaj próbki Zastosowania techniki GC GC ochrona i monitoring środowiska Metoda przygotowania [m mm μm] [m mm μm] próbki Analiza próbek o złożonym składzie matrycy: przemysł petrochemiczny, WWA, WWA ochrona i monitoring środowiska, ZB-5 UAE zawierające atomy (20 0,25 0,25) tlenu medycyna i analiza kliniczna, Miejskie aerozole analiza żywności, Anality Pył miejski PLE WWA 1 kolumna przemysł kosmetyczny i perfumeryjny, (30 0,25 0,25) 2 kolumna BGB-1701 (1 0,1 0,1) Typ modulatora Dwustopniowy, półobrotowy modulator kriogeniczny; CO 2 (własnej konstrukcji) Kriogeniczny inne (kryminalistyka, badania kosmiczne, archeologia). Wody rzeczne SBSE Pestycydy chloroorganiczne Oznaczanie związków występujących (Zoex) w Dwustopniowy UAE, ekstrakcja WWA, surfaktanty, Osady badanych morskie próbkachdb-5 cieczą w aparacie nabgb-1701 dialkilowane śladowych/ modulator TOFMS (20 0,25 0,25) (1 0,1 0,1) kriogeniczny; Soxhlet a benzeny CO ultraśladowych poziomach zawartości 2 Osady UAE Pestycydy BPX5 DB-5 (10 0,18 0,18) DB-5 (30 0,25 0,25) BPX50 (1 0,1 0,1) BPX-50 (1 0,1 0,1) DB-17ms (1,7 0,18 0,18) LMCS modulator pętlowy; LN 2 Kriogeniczny modulator czterodyszowy; LN 2 Detektor FID, qms TOFMS HR- TOFMS µecd 55 Zastosowania techniki GC GC medycyna i analiza kliniczna Metoda Rodzaj próbki przygotowania Anality Typ modulatora Analiza próbek próbki o złożonym [m mm μm] składzie [m mm μm] matrycy: przemysł SPE, petrochemiczny, Włosy derywatyzacja (30 0,25 0,25) (MTBSTFA, TFAA) ochrona i monitoring środowiska, medycyna i analiza kliniczna, analiza żywności, Środki odurzające Krew LLE Środki odurzające LLE, 1 kolumna DB-5ms HP-5MS (30 0,25 0,25) WWA zawierające DB-5 Mocz derywatyzacja przemysł kosmetyczny atomy tlenu i perfumeryjny, (30 0,25 0,25) (TMS) 2 kolumna BPX50 (2 0,1 0,1) BPX50 (1 0,1 0,1) RTX-50 (1 0,1 0,1) Kriogeniczny modulator czterodyszowy; LN 2 (Leco) inne (kryminalistyka, badania kosmiczne, archeologia). DLLME, derywatyzacja Detektor TOFMS Bisfenol A DB-5HT DB-5MS Zaworowy (typu Mocz Oznaczanie (bezwodnik kwasu związków występujących w Bisfenol B (5 0,32 0,1) (20 0,18 0,18) Deans a) qms octowego) badanych próbkach na śladowych/ RTx-1701 Kriogeniczny ultraśladowych Mocz derywatyzacja poziomach Rt-γDEXsazawartości (2 0,1 0,1) modulator i surowica krwi (MeOH/MCF) Aminokwasy (30 0,25 0,25) lub ZB-AAA (2 0,25 0,25) LMCS Kriogeniczny modulator czterodyszowy; LN 2 (Leco) czterodyszowy; LN 2 (Leco) TOFMS, FID FID TOFMS 56 28

Zastosowania techniki GC GC analityka żywności Metoda Rodzaj próbki przygotowania Anality Typ modulatora [m mm μm] [m mm μm] Analiza próbki próbek o złożonym składzie matrycy: przemysł petrochemiczny, Winogrona HS-SPME (CW/DVB) Monoterpenoidy ochrona i monitoring środowiska, Oliwa i oleje słonecznikowe SPME (Carbopack Z/ WWA medycyna i analiza kliniczna, PDMS) HS-SPME analityka żywności, Wina (PDMS/DVB) Metoksypirazyny 1 kolumna Equity-5 (60 0,25 1) BPX5 (30 0,25 0,25) BPX5 (30 0,25 0,25) przemysł kosmetyczny i perfumeryjny, Rostbef wołowy SPME (PDMS) Związki siarki 2 kolumna Supelcowax-10 (2,5 0,1 0,1) BPX50 (1 0,1 0,1) BP-20 (1 0,1 0,1) Kriogeniczny modulator czterodyszowy; LN 2 (Zoex) (20 0,18 0,18) (1 0,1 0,1) czterodyszowy; inne (kryminalistyka, badania kosmiczne, archeologia). Detektor TOFMS Dwustopniowy Powłoki Oznaczanie puszek związkówps-255 występujących SOP-50 LLE Żywice fenolowe w kriogeniczny; FID do żywności (30 0,25 0,25) (1,5 0,1 0,1) CO 2 (Thermo Electron) badanych próbkach na śladowych/ Pętlowy z jedną Wina ultraśladowych afrykańskie HS-SPME poziomach VF-1 zawartości SolGel Wax (Pinotage) (CAR/PDMS) Związki lotne DB-1 (30 0,25 1) DB-225 (1,5 0,25 0,25) LMCS LMCS Kriogeniczny modulator LN 2 (Zoex) dyszą kriogeniczną (własnej konstrukcji) TOFMS NPD, TOFMS TOFMS TOFMS 57 Zastosowania techniki GC GC przemysł kosmetyczny i perfumeryjny Metoda Analiza próbek o złożonym 1 kolumna składzie 2 kolumna matrycy: Typ Rodzaj próbki przygotowania próbki przemysł petrochemiczny, OV1 ochrona i monitoring środowiska, medycyna i analiza kliniczna, analiza żywności, Anality Perfumy - Alergeny Lanolina Derywatyzacja [m mm μm] (30 0,25 0,25) XTI-5 (10 0,25 0,25) Kwasy tłuszczowe przemysł (TMSH, BSTFA) kosmetyczny i perfumeryjny, (30 0,25 0,25) [m mm μm] OV1701 (1 0,1 0,1) BPX-50 (1 0,1 0,1) modulatora Dwustopniowy modulator kriogeniczny; CO 2 Modulator termiczny chłodzony powietrzem (własnej DB-Wax BPX35 konstrukcji) inne (kryminalistyka, badania (25 0,32 0,25) kosmiczne, (1 0,1 0,1) archeologia). Detektor qms, FID TOFMS Kriogeniczny Oznaczanie związkówhp-5 występujących Supelcowax 10 modulator w - Olejki eteryczne czterodyszowy FID Perfumy (30 0,25 0,25) (1 0,1 0,1) (własnej badanych próbkach na śladowych/ konstrukcji) ultraśladowych Substancje poziomach zawartości Perfumy - zapachowe, węglowodory C8-C36 ZB-5 BPX-5 (30 0,25 0,25) BPX-50 (1 0,1 0,1) Supelcowax-10 (1 0,25 0,25) LMCS qms 58 29

Zastosowania techniki GC GC kryminalistyka, badania kosmiczne, archeologia Metoda 1 kolumna 2 kolumna Rodzaj Analiza próbki przygotowania próbek oanality złożonym [m mm μm] składzie [m mm μm] matrycy: Typ modulatora próbki przemysł petrochemiczny, Produkty pirolizy: Osady denne (Morze Śródziemne) ochrona i monitoring furany, tiofeny, środowiska, RTX-1 Piroliza w 600 C alkilowe związki medycyna i analiza kliniczna, analiza żywności, "tholin" złożona matryca organiczna występująca w wyższych warstwach alkany, alkeny, pirole, naftaleny, aromatyczne (30 0,25 0,1) nitryle, alkilowe przemysł kosmetyczny i perfumeryjny, RTX-Wax (2 0,1 0,1) Kriogeniczny modulator czterodyszowy; LN 2 (Leco) H inne 2 w temperaturach: DB-1 RTX-Wax modulator (kryminalistyka, rozgałęzione badania kosmiczne, archeologia). Piroliza w strumieniu 250 C, 400 C, 600 C i 900 C Produkty pirolizy: pochodne pirolu, liniowe i węglowodory, (30 0,25 0,1) (2 0,1 0,1) Kriogeniczny czterodyszowy; LN 2 (Leco) Detektor TOFMS TOFMS azotowometanowych alkilowe atmosfery Oznaczanie związków pochodne występujących w Tytana (księżyc benzenu, WWA Saturna) badanych próbkach na śladowych/ Mocz (badania Związki ultraśladowych SPE, derywatyzacja antydopingowe dopingujące poziomach (np. BPX-5 zwartości BPX-50 prowadzone na zwierzętach) (pirydyna/bezwodnik kwasu octowego) prolintan, morfina) (30 0,25 0,25) (0,4 0,1 0,2) LMCS (Chromatography Concepts) FID 59 Analiza próbki oleju napędowego z krakingu katalitycznego w układzie GC GC FID (modulacja dwustopniowa z wykorzystaniem ciekłego CO 2 ) M. Adahchour, J. Beens, R.J.J. Vreuls, U.A.Th. Brinkman, Trends Anal. Chem., 25, 726 (2006) 60 30

Identyfikacja terpenów w próbkach ekstraktów z owoców jagody kamczackiej w układzie GC GC TOFMS powiększony fragment chromatogramu obrazujący rozdzielenie składników koeluujących w kolumnie nr 1 Linalol α-terpineol p-cymen Fenchon Terpinen-4-ol Terpinolen β-myrcen α-pinen β-pinen Eukaliptol (Z)-Ocimen β-felandren T. Chmiel, A. Mostafa, T. Górecki, T. Dymerski, W. Wardencki, Pittcon 2011, Atlanta, GA, USA, 13-18.03.2011 61 Powiększone fragmenty chromatogramu trówymiarowego obrazujące rozdzielenie składników śladowych w próbce ekstraktu z miodu lipowego: 1 α terpineol, 2 mentofuran 62 31

Podsumowanie wykorzystanie kompletnej chromatografii wielowymiarowej pozwala na znaczne zwiększenie pojemności pików chromatograficznych, wykorzystanie dwóch mechanizmów retencji zapewnia całkowite rozdzielenie większości związków obecnych w badanej próbce, okres modulacji powinien być krótki aby zachować rozdzielenie osiągnięte w pierwszym wymiarze, czas pojedynczej analizy w drugim wymiarze często powinien być dłuższy, aby zapobiec zjawisku zawijania pików na chromatogramie, 63 Podsumowanie trudno spełnić oba warunki jednocześnie konieczność dalszych prac badawczych ukierunkowanych na poprawę parametrów pracy modulatorów, Obiecujące wyniki daje zastosowanie modulatorów z zatrzymaniem przepływu strumienia fazy ruchomej (niezależność okresu modulacji od czasu analiz w drugim wymiarze), istnieje potrzeba udoskonalenia detektorów stosowanych w układach chromatografii wielowymiarowej zwiększenie częstotliwości próbkowania (oznaczanie składników śladowych i ultraśladowych), 64 32

Podsumowanie wielowymiarowe techniki chromatograficzne podlegają ciągłej ewolucji nie wiadomo, która z nich jest najlepsza, sprawdzono wiele różnych kombinacji łączenia technik jednowymiarowych (np. LC GC, SFC LC) efekt końcowy był zróżnicowany, istnieje wiele innych możliwości połączenia technik jednowymiarowych, które nie zostały jeszcze sprawdzone. 65 Katedra Chemii Analitycznej Wydział Chemiczny Politechnika Gdańska Katedra Chemii Analitycznej Prezentacja jest również dostępna na stronie domowej Katedry Chemii Analitycznej http://www.pg.gda.pl/chem/katedry/analityczna/analit.html 66 33

Wykorzystanie kapusty białej na potrzeby fitoremediacji i biofumigacji gleby (AGROBIOKAP) Oś priorytetowa: Działanie: Poddziałanie: 1.3.1. Projekty rozwojowe Rekomendowana kwota dofinansowania: 3 391 950,00 PLN 1. Badania i rozwój nowoczesnych technologii Termin realizacji projektu: 01.07.2007 01.07.2013 1.3. Wsparcie projektów B+R na rzecz przedsiębiorstw realizowanych przez jednostki naukowe Konsorcjum: Politechnika Gdańska Uniwersytet Rolniczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie Instytut Chemii Przemysłowej im. Profesora Ignacego Mościckiego w Warszawie KONTAKT Politechnika Gdańska ul. G. Narutowicza 11/12 80 233 Gdańsk tel. 0048 58 347 26 25 fax.0048 58 347 26 25 e mail: agrobiokap@chem.pg.gda.pl http://www.chem.pg.gda.pl/agrobiokap/ Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007 2013 67 MODAS Opracowanie i atestacja nowych typów materiałów odniesienia niezbędnych do uzyskania akredytacji europejskiej przez polskie laboratoria zajmujące się analityką przemysłową MODAS http://www.pg.gda.pl/chem/modas/ Skład Konsorcjum LGC Standards Sp. z o.o. Politechnika Gdańska Politechnika Śląska Politechnika Warszawska Politechnika Wrocławska Uniwersytet Mikołaja Kopernika Uniwersytet Warszawski Instytut Chemii i Techniki Jądrowej 68 34

http://www.pg.gda.pl/chem/katedry/analityczna/ Kursy indywidualne Na zamówienie kierownik kursu: w zależności od tematyki Chromatografia Gazowa - poziom podstawowy kierownik kursu: dr inż. Bożena Zabiegała Aspekty praktyczne wykorzystania Chromatografii Gazowej kierownik kursu: dr hab. Lidia Wolska Kontrola i jakość wyników pomiarów analitycznych kierownik kursu: dr hab. inż. Piotr Konieczka Wysokosprawna Chromatografia Cieczowa zakres ogólny, w tym poziom podstawowy kierownik kursu: dr hab. inż. Agata Kot-Wasik Wysokosprawna Chromatografia Cieczowa - poziom zaawansowany kierownik kursu: dr hab. inż. Agata Kot-Wasik Przygotowanie próbek do analizy kierownik kursu: dr hab. inż. Agata Kot-Wasik ABC techniki SPE kierownik kursu: dr hab. inż. Agata Kot-Wasik Technika Wysokosprawnej Chromatografii Cieczowej w analizie żywności kierownik kursu: dr hab. inż. Agata Kot-Wasik 69 KSIĄŻKI 70 35

European Master in Qualityin Analytical Laboratories EMQAL http://eacea.ec.europa.eu/erasmus_mundus/ 71 Katedra Chemii Analitycznej (PG) http://www.pg.gda.pl/chem/katedry/analityczna 72 36

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ 73 37